A1^v

Contenta in hoc libello

Principium duriora quaedam continet in Eckium dicta, ad quae tamen
efferenda, communis hominum utilitas compulit.

Concionatorem haud quaquam esse audiendum, praeter divina
verba, verbula quamlibet iucunda plenaque atque compta crepantem. c. i.

Non modo non audiendos esse concionatores, sed etiam plagis conficien-
dos, qui dei populum non sola divina verba docent. c. ii.

Quinimo, quod magis atque acerbius fuerit, et magistri et discipu-
li, hoc est, praedicatores et auditores anathemate percutiuntur
ac perpetuis ardoribus adiudicantur, qui incuriosos et abiectos
divini verbi praecones, verbumve non repurgatum audiunt c. iii.

Divini vero sermonis avidus assectator, Christi vel cognatus vel ag-
natus efficitur, et celsitudine, quam nulla superior est, honestatur c. iiii.

Omnes omnia scripturarum mysteria atque iudicia Christiani perdiscere as-
tringuntur, ad solicitudinem quoque scribentium et docentium omnia scrutari
debebunt, ut possint docere, vel familiam, vel vernaculos vel fa-
mulos vel familiares, vel amiculum quempiam c. v.

Commonstratur illud authoritate Chrysostomi. c. vi.²

Iterum^a eiusdem authoritas³ est allata, quod privatim liceat ex scripturis
sanctis, laicis quoque domi disputare c. vii. Nec obstabit
c. ii. de here'ticis' li. vi.⁴ quod si fuerit oppositum, respondebit Eckio
per nigrum tituli qui filii sint legitimi〈.〉⁵

Eckius sub dialogi specie cum scriptura sancta concertat c. viii.

Preoccupantur contraria c. ix.

Retaliatur Eckius, ex simplicibus qui facit porcos x.

Aliud excutitur Eckii spiculum c. xi.

Profertur de praedestinatione non praedicanda argumentum c. xii.

Verba Augustini quae Eckium adiuvare videntur ca. xiii. subdit.

Respondetur ad supradicta in cortice obsistentia c. xiiii.

De castimonia divinorum verborum, et quomodo praedicari debebunt c. xv.

Quatenus possint Christiani, sacris prophana intermiscere c. xvi.^b

Cursus per capita c. xvii.

Apologia adversus Eckium recenter scripta c. i.

Ostenditur Eckio, quod contra doctores ecclesiasticos Lipsiae
disputavit.

A2^r
Reverendo patri, fratri Iacobo Voyt⁶ Francis-
cano, illustrissimi principis et domini, domini Friderici Du-
cis Saxoniae, S'erenissimi' R'egis' Imperii Electoris, Archimarschal-
li, Iuriumque Saxonicae provinciae vicarii, Lantgra-
phi Turingiae, Marchionis Mysiae, et Mecoena-
tis studii Wittenbergensis, Confessori seu poe-
nitentiario fideli ac perdocto, Excellentique vi-
ro domino Georgio Elnero⁷, artium doctori et decano et
Canonico Wittenbergensi dignissimo, sacrae quoque
Theologiae Baccalaurio candido, amicis ac patro-
nis dignissimis,
Andreas Bodensteinus Carolostadius. S'alutem' D'icit'.

Num videtis patres doctissimi, quam copioso et spis-
so nugarum exercitu, sparsaque interim acie, iam olim Eccius
conversis hoc in pectusculum mucronibus, memet ca-
lefacit et accendit, nihilque minus patitur, quam me inter-
quiescere, et optimis vacare studiis. Quod si obnixa,
cornutaque fronte, atque ardentibus oculorum orbibus, me
turbidus et teter appetere, ferreasque criminationum
segetes⁸ in me deiicere perget, nonne et ipse ignos-
cere debebit, si iniecta tela revulsero, in authoris caput contorsurus⁹? Ca-
nonista est, Ideoque me non arcebit Iure naturali uti.¹⁰ Theologus esse vult.
merito igitur audit, velle praeter Theologi officium, maledicta et mendacia,
ceu grandia saxa, impietatis fluvio avulsa, in caput et sanguinem meum de-
grandinare〈.〉

Scripturas sacras lacerat, ac supprimit, et os gladii¹¹ in illarum cervicem, ac
ipsum guttur mergit. Quo circa illum, etiamsi invitum et repugnantem, neutiquam
Christi militem, sed hostem asseverabo rapidum, Sibimet irascatur Eckius, si vel
fumum vel flammam, aut cholerae meae titionem¹², aut ambustum torrem,¹³ in patentes
eius fauces,¹⁴ stridentesque dentes,¹⁵ ardenti impetu percutiam. Porro, si fuliginem
bilis meae repraehensibilem censet, debuit ipse audax et improvidus certa-
tor, circumspecte et prospicienter sui nominis, Christianaeque militiae decorem, pri-
or perpensasse. ac quid sibi accidere noluit, alteri minime inferre. Verum non
proposui retalitationem reflare. quamquam illucusque, dentati sales¹⁶ haud
me defecerint. At hoc potissimum meditor, hoc pario, ne cruento huius
nominis fuco, aegre habeat scriptura, Neve sub exilis et enucleati et
tenuis convicii praetextu, negotia frugifera et foelicissima extenuentur, et
subinde, velut moribunda, concidant. Non est huius instituti, quas ille deplu-
it contumelias, diluere et profligare, Sed nocumenta reipublicae, Christi-
anaeque religionis commune damnum, et inmanem pestem depellam, quam Eckius pub-
licitus, non mihi modo, non Wittenbergensibus tantum, non solum candidis Theo-
logiae cultoribus, Sed universis Christianis substruit, et per insidias, A2^v
tanquam venenum mellitum immittit. Nempe, quae potuit acrior pestis, totum
Christi grege molestium vexare quam monstrum, quod Eccius generavit? Sed
dices, Quod est illud portentum? quae tanta bestia? quisnam serpens ille est,Eckianum monstrum.
qui suo urenti flatu demolitur, quicquid attingit? Quae est pestis adeo
pestilens, quae omnia omnium Christianorum pectora inficit?

Si lubet eam circuitione quadam, et propemodum alienis coloribus,
ob lumina tua ponam. ne sua specie visa, omni Basilisco nocentior, in-
spectores revidens, veneno quopiam conficiat.

Postridie Margarethae, huius anni,¹⁷ in auditorio ad ingentem discepta-
tionem apparato, sedebam, iunctus Reverendo Patri Langio¹⁸, Augustinia-
nae professonis per Saxoniam Vicario, tum latinarum, tum Graecarum literarum vi-
ro impense gnaro, is et ego inanem pugilum amborum Martini et Eccii,
praestolabamur congressum. audituri interibi spumantia monstra, quae
Eccius ex aedito suggestu, in Martinum expuere subniteretur, Tum prior
pugil, pugil inquam fortior quam Theologus, adventavit prius, hic me adit,
et tantisper, dum Martinus abest, donecque in veniendo et expectandoEckiana blandicia.
est, ita exorsus compellat, Si inter Martinum et me, argutator inquit glo-
riosus, conveniret, quemadmodum mihi tecum convenit, Si ita in unam
sententiam, Martinus et ego concurreremus, prout nos in eadem opi-
natione sumus, vellem ait in diversorium Martini demigrare. Docuit
me inaspernabilis hospes, si sequeretur opinionem patris Reverendi
eatenus, quatenus in meam ivit sententiam, vellet illum non solum af-
fectibus, sed et pedum passibus assectari. Atque haud scio, Si, vel
me honore tanti hospitis dedignabatur, vel furtim et occulte, illiusmo-
di allusione, et blanditia suggerebat, se abs me rogari velle. Quod si
aperte desiderasset, nequaquam fueram tam rigidus et asper, qui rustico
abnutu, hospitem adeo egregium reiecissem. At ubi audivi Eckii ad-
sensum procul, repente quasi admirans steti, atque clare repugnans, mul-
to maxime dissentire nos dixi. quippe, in scholica quaestione, post com-
missum praelium, concordasti mecum dicebam. et quod ego defendi,
non modo firmum et inconcussum reliqueras, sed ipse tu, pro vero rece-
peras. In concione vero publica ad populum facta, disdiapason¹⁹
et quidem longissime, animisque discrepavimus, Imo ipse tui dissimilis es,
neque tecum sentis, neque tibi constas, neque tibi concordas. In istac concer-
tatione plaeraque mecum, et bene loquebaris de libero arbitrio, de
operibus, quae in illo efficiuntur, nisi quod in exordio, quum eras gibbo-
sior et incircumcisior, obstiteras, tuum officium agens, propter quod
Lipsiam concesseras, in Ecclesiae pulpito et festivitate Visitationis
beatae Mariae semper virginis,²⁰ dum offitio concionatoris, non dispu-
tatoris fungebare, aliud et diversum quiddam, atque tale contrarium,
quid est repugnans et nocens, diducto ore, fragoreque sonoro, et audatiaAlia Theologista Eckius in schola, Alia in aede sacra Christi ovibus dicenda clamat.
multa effutiveras. At ille, ut est homo, ingenio utroque versum
disposito et impraemeditato, ilico taliter ex tempore responsat. Pu-
tas tu, eadem populo dicenda, quae in scholis Theologicis tractamus
et concludimus? Non sunt, inquit, vulgariis Christianis, et illiteratis
semina inculcanda, quae in eruditam humum, doctosque auditores, et
assectatores, iacimus.²¹ Tunc usqueadeo ineptis, ait, qui plebeos²² ChriA3^r
stianos e pulpito Ecclesiae, doctrinis illiusmodi dignaris, quas in scho-
lis, ex scripturae faucibus, vel derivamus, vel elicimus? Hac me obiurgatio
ne summae temeritatis, et acerrimae fraudis, et audacissimae libertatis,
plane vir honestat, Qui denique protinus ab alto, dissolutoque pectore,
obviam pervulgatamque laudem, et decretalem gloriam flavit, atque decrevit Theo-
logo fas esse, ut aliud in declamatorio sermone expromat, aliud in
scholis asserat. ad illam ego doctrinam hominis, a vitio et studio osten-
tationisCur ad disputandum venerit^c Eccius loquacissimi, surdeo²³, praestringor, et stupesco. succurrit mihi
tamen in mentem, creberrima pervicacis disputatoris protestatio²⁴, quae
passim protestatur, in scholasticum se ventitare certamen, ut inibi quaestio-
num mole, et argumentorum pluvia, vel doceat veritatem, tutetur-
que, vel latentem eruat. in concione publica, ubi adversantia contraria
proiicit, haud scio, quid doceat, et quo astu. Scio vero quam falsis ac subdo-
lis sententiis, populum moveat et decipiat, Literas quae eiusdem prote-
stationis sensa continent, ad Rhomanum Pontificem, ad aliquot uni-
versitates, atque privatos plaerosque emisit.

Hoc est audax et argutum magis, quam verum Eccii docu-
mentum. haec est sane. Crocodilina²⁵ inventio, et nequam elatio, quamP'ater' Langius
in caelum e propria tum saliva expuit.²⁶ testis est pater Langius, testes
sunt alii, testis est, et sua adversarii conscientia atque cerebrum, et
venter. Ego tuo iuditio celeberrime Decane²⁷ submittam, an excogi-
tataSermo Eckii antistrophon habet versutia fuerit antistrophon²⁸, hoc est, reciprocum et Protagori-
cum²⁹ argumenti vitium, quod referri contra, atque in ipsum, cum in
commodo quod afferebat, converti possit.

Nempe, cum primis est fassus, se mecum concordasse. Verum enimvero, si mihi
cum illo convenit, si ipse mecum concordat, qualiter me vicit ille? qua sen-
tentia?Eckius iactat se vicisse illum cui non dissensit. quo gladio sum propulsus? qua adversitate prostratus? et cui
me inimico, cum ipse non esset dedidi? quod iactat clamator.³⁰ Si autem
vicit, ipse sua sibi est captione, et circumscriptione confutatus, num
ipsum sese devicit ipse. quandoquidem inter nos convenit, etiam si se non profli-
garit omnino, quantum hoc est non perinde simplex, sed mira simulatione multi-
plex, qui expugnatur bene vinciturque totus, sed non totaliter,³¹ iuxta illius dis-
iunctu. At velit, nolit,³² si prostravit me, et suae ditioni subdidit, et me-
cum sensit, totum in caput illud refluit et recidit, quod contra me effudit
et iecit. quandoquidem causa ipsa, qua consensimus, et copulati sumus de-
cubuerit. quia necessum erat, socium meum pati, quicquid ipse, gratia^d
communis negotii patior, Praeterea insequitur, quod Eccius est puero
stultior, et indocto inscitior, Nam vulgatum est dictum in eos qui pue-
risPuerilis Carlostadius, puerilior Eckius et infantibus adsentiunt ac subscribunt, duplici stultitia aberrare. la-
borat igitur non una sola ignoratione et inscitia, miser et incircum-
spectus loquutor, quoniam et mea, et sua. Sim ego puerilis et indoctus〈,〉
modo sit imprudens et stupidus arbiter, qui mecum sentit, me
stulticior et imperitior. At quisquam fortasse non minus Eckii studiosus,
quam ingenio valenti et vegeto, taela quae misi, regeret in me, argutans,
Imo tu puer es, et devictus, quando illius accesseris sententiae, non
ille tuae, Asellio³³, hoc ordine verba non concepit Eccius, A3^v
Nam, neque lineam ad indicandam eam sententiam protulit, sed quod
supra scripsi, fatus est. Praeterea eo claret, iniqua et vitiosa argumenti
reciprocatio, quod Eccius in concionibus ecclesiasticis, suam et veterem sa-
livam, ingenti latratu iactavit, In scholis autem eam, quam ex Apolo-
gia³⁴ mea, et disputatione traxit, discipulis aspersit. In scholis igitur mecum,
in aedis suggesto, secum sensit.³⁵ Quod illo comprobare possum, et si non com-
pte,Hieronymus tomo. ii. fo: v.³⁶ Acta³⁷ haec in vigilia visitationis Mariae Lipsiae anno xix. tamen fortiter, quod Eccius epistolam Hyeronymo inscriptam
ad Demetriadem, et quaedam suo sensui pristino, veterique cordi con-
grua, decerpsit, quae sunt haec, ¶ Volens nanque deus rationabilem
creaturam, voluntarii boni munere et liberi arbitrii potestate do-
nare, vtriusque partis possibilitatem homini inserendo, proprium eius,
et esse fecit quod velit, ut boni et mali capax, naturaliterque utrumque
posset, et ad alterutrum voluntatem deflecteret〈.〉³⁸ Hoc monstrum est
specu Pelagiana, meum in cerebrum impingendum, Lipsici aliqui col-
lectores³⁹ pridie diei illius (quo illud ceu Medusae caput Eccius produx-
it) adversario dederunt, tanquam praeacutam et idoneam hastam, et suffi-
cientem effodendi cerebri mei.

Eckius in aede, haeretica⁴⁰ praedicavit.Ego vero inficiabar (quod in actis⁴¹ est spectare) Epistolam illam esse
Hieronymi. ac testatus sum, Augustinum suspicari, autorem eius fuisse
Haereticum Pelagium, quod complura contineat, quae Pelagianorum do-
gmataErasmus. resipiant. Praeterea, quod Beda Iuliani Haeretici esse censet. Eras-
mus noster syncerissimus scriptor, atque vir primae in iudicando laudis,
Cui denique quicquid habet posteritas, debet, is itidem stylo Hiero'nymi' et ingenii
moribus adductus, illam ipsam ab Hieronymianis epistolis segregavit,⁴²
quibus blatero revincitur, non esse vitioso locum argumento, quodEckius in schola derisus, ab epistola quadam descivit.
Antistrophon nuncupant. In schola igitur sententiam ronchis exibilatam
atque impendio de Haeresi suspiciosam postergavit⁴³. neque secum, sed me
cum sensit. At postridie illius diei, hoc est, visitationis Mariae, tota dei
domus, omnia fani saxa, parietesque omnes adversi, tegulaeque supernae
illius fragosa sententia complentur, adeoque remugiunt Pelagianam vo-
cem, pars maxima plebis, adhaese Concionantem palponem observat,Eckius non tam bene, quam vere in scholis aliud, in temploque aliud garrit.
veraque sibi, saltemque recepta illi, a quo effunduntur, denarrari pu-
tat, qui verba dat. Hoc est inter multa unum, quod obtrusi Eccio (con-
cordiam nostram simulanti) quo clare palpatur, Eccium aliud in scholico
exertitio, aliud in delubro veritatis et dei loco, seminare. Num semen
illud est, quod homo inimicus, dormitantibus scripturis, supersemi-
navit?⁴⁴ NumquidMatthae. xiii^e hodie regerere potest argumentum quod obieci? Numquid illi sub-
scribere opinioni potui, quam adversarius redargutus deservit, et im-
pugnatam reliquit? et quam velut belluam, omnia proterentem re-
fugit?annuit Eckius vi argumentorum permotus lib'erum' arbi'trium' nullam propriam habere bonis in operibus activitatem. Surdo qui volet, eiusmodi argumenti conversionem cantabit,
Deinceps caetera quoque exemplis, veluti compendiis brevibus atque efficacibus
prosequamur. In scholis argumentorum fulmine ictus, adsensus est, Liberum
arbitrium, ad opera bona nullam habere actionem, nisi eam, quam volun-
tati impertit gratia,⁴⁵ Item hominem gratia dei vacuum, nullum bonum opus
facturum uspiam, quod deo sit gratum, acceptum, et complacitum.⁴⁶ Dein-
de dispositiones illas, de congruo ad gratiam, me, scholasticae cohorti
similia figmenta deliranti, obsistente, removit loco, et conto abegit,⁴⁷ A4^r
Haec et similia in scholico rotatu crepuit obstreperus, quibus se se-
veritatem a strophis et falsitatibus vindicaturum protestabatur.

Eckius in templo liberior licentissime sui fuit dissimilis.In aede sacra et contionibus^f supra memini, contra et longe dissimillima
iis sermocinatur, et propriam voluntati efficientiam, et eam quam
gratia non contulit, bonis in operibus pollicetur, hominesque eo
subducit, ut confidant suis viribus, suisque operibus, atque per vi-
am, quae non est Christus, ad caeli patrem gradiantur. neque magni-
faciant, sive per ostium in ouile, sive alicunde ingredi conentur.⁴⁸

Deinde, opera extra charitatem facta, deo grata esse et placere etc.Neque sibi constat Eckius, operum iudicio.
Postremo, dispositiones cum solemnitate paschali suo loco restituit,
et praedicavit, Atque in universum, sicut alius fuit in sacrario, aliusque in
disputatorio, ita alia quaedam et repugnantia in dei, alia in disputatorum
domo docuit. Imo, neque ipsis officiorum finibus se coaptavit, Coactus
igitur veritatis stimulo asservit, in schola mecum se consonare. Ubi
veritates ipsas pro sua quisque virili disquirimus. Simplicibus autem,
vel concionibus illis ad audiendum dei verbum, convenienti-
bus, non dei, sed Aristotelici cordis verbum proponit, et suadet.⁴⁹

Longa circuitione inclyti decani⁵⁰, amaeno vestro ingenio et eruditione
multa et casta praestantia praedito, bestiam bilinguem⁵¹ et nocentem, eminus ad-
duxiSumma dicendorum. habena, Iam mei est officii, diverberare. eam ita, ut ipsa exuta veteri
homine expoliatur et renascatur. Quod hoc ordine comodius mihi videor
facturus, ut primum ostendam, non ferendos, qui concionibus eccle-
siasticis, praestigias hominum, non syncera dei verba divulgant. secun-
do scripturam^g sanctam non doctos tantum, sed et mulieres et illitteratos do-
cendam . hac partitione lectoris animo praeparato, oram soluo, velaque ven-
tis committo. vos bene mihi precemini.

Audiendum haud esse Concionatorem in aede sa-
cra, sua, non dei verba crepantem, caput. i.

Praeter rem non fuerit, si manifestariis scripturis pro-
bare conabor, indignos esse auditione praedicato-
res, vel sua, vel aliorum, non dei verba, in sacro pha-
no declamantes, Quando dominus deus dicit, Hieremiae
tertio et vicesimo capite, Nolite audire verba pro-
phetarum, qui prophetant vobis et decipiut vos, vi-
sionem cordis sui loquuntur, et non de ore domini.⁵² ubi Hie-
ronymus interpretatur, Ne putaret se populus alie-
num esse a culpa, si perversis acquiesceret doctoribus, Nolite inquit audire ver-
ba prophetarum, qui prophetant vobis mendatium, et decipiunt vos. Par enim
erit poena, et magistro, et discipulo. Non loquuntur ex ore domini, sed ea
quae in suo corde simularunt.⁵³ Annotatione Hieronymiana Eccium
perstringo, qua velit, nolit, discet, non modo prophetarum, verumetiam docto-
rum verba, quae dei non sunt, quae ex ore dei non emanaverunt, interdicta esse
populo, perinde vetito, ne visionem sui cordis eloquentium audiat. Prae-
terea haud vulgariam aequiparationem inter visionem cordis, et verbumConcionatorum contemptio.
quod de ore domini non est egressum attente speculor. proinde sufficit sacerdoti
ad sui contemptum, et nauseam generandam, si verbum dei quod in ore prophetarum
et librorum posuit deus, negligat. et quiddam ab homine excogitatum A4^v
etiamsi tale non est visio cordis, vel verbum cordis Thomisticum.Deutro. xviii. Galatas. i. Christo nullum nuncium afferre poteris nisi ei de suo adportes
Dominus siquidem noster inquit, Loquuntur verba, non de ore domi-
ni. olim posuit deus verba in ore prophetarum, quae omnia videmus a
syncerissimis et diligentissimis authoribus, libris mandata, quibus
astringuntur concionatores, ut caveant ab iis quae dominus non praecepit.⁵⁴
Inde apostolorum primus ait, Licet nos, aut angelus de caelo evangeliset
vobis praeterquam evangelisavimus, anathema sit.⁵⁵ hoc sane documento
quis debebit non pavescere, siquando diversum quiddam ab Evange-
lio dixerit? Nunciet quisquam nuntium quamlibet bonum, non est audiendus,
si non illud ipse renunciat bonum, quod sacrae scripturae limina demonstrant.
Hanc Apostoli authoritatem paulo inferius resumam, Hic mihiDelinquit quae praeter Evangelium nunciat
satis praestitit Paulus detestatione extrema et acerrima, amovendos
et esse propugnandos^h, qui praeter Evangelium, etiamsi non contra effu-
tiunt. Arcentur itaque Praedicatores per sui contemptionem derisumque,
qui audent, non dei, sed sua verba crepitare. eo loci vel sedentes, vel
stantes, quo iuxta formam verbi dei loquendum est. Porro, secun-
dumLoqui secundum dei verbum dei verba loqui, est tenorem et continentiam divini mandati elo-
qui, Quod exemplo patet. iii. Regum. xvii. Helias fecit iuxta verbum
domini,⁵⁶ Semeas⁵⁷ vero secundum domini iussum non fecit, iii. Regum
xviii.ⁱ⁵⁸ Ita quoque secundum verbum domini loquendum. alioqui asper-
nandus est concionator. Caeterum, ut paroemiam illam (de Scriba pa-
trisfamilias composito, qui de thesauro suo et nova et vetera protulit)⁵⁹
aemulemur, nova adiiciamus, tametsi recentia paulo ante attuleramus.Humana traditio fallax.
Apostolus ad Colossenses capite secundo dicit, Videte, cavete, nequis
sit, qui vos per inanem traditionem hominum decipiat.⁶⁰ cavendi sunt qui traditi-
ones et hominum inventiones spargunt. intrinsecus enim rapiunt, Illi enim rapaces
lupi⁶¹, traditionibus hominis, homines non deum magnifaciunt et reverentur. OlimMatthei. xiii.
Christus pharisaeos culpavit, quod ipsi recta docerent, sed male facerent.
ob id, quod omnia humanae gloriae conquirendae causa agerent, praece-
pit tamen turbis, ut quod docuisset, facto sectarentur, verum facta neu-
tiquam imitarentur, dixit etenim. Quod dicunt, facite. quod faciunt.
non facite.⁶² quid hodie audiret Eccius? et quid essent audituri (qui nonDe nostris concionatoribus diceret dominus hodie, quae dicunt non facite.
erubent asseuerare, licere in contionibus aliud docere quam schola, in
qua veritas disputatoriis dentibus effoditur)〈.〉 Nunquid dicentem au-
dirent Christum, quod dicunt, facito? absit. At procul dubio confestim
aures conciderent sono, veremini facere quae docent. non enim meo.
sed sui nomine veniunt.⁶³ Ventitant nimirum gentilium et philosopho-
rum nomine, non meam, sed vel suam, vel aliorum legationem exequuntur.secundo Thimo. iiii.
Exhortare Paulus inquit, in omni doctrina, Nam erit tempus, quando sa-
nam doctrinam non sustinebunt, sed iuxta concupiscentias coacervabunt
sibi doctores〈.〉⁶⁴ Qui sunt o Paule, qui hominum doctores congregant? ii, qui-
bus pruriunt et titillantur aures, et a veritate quidem aurem avertunt,
ad fabulas vero convertuntur.⁶⁵ Vide tu grex Christi, quos et quales de-
beas habere doctores, et qua contumelia macularis, quando ad fabu-
latoresChristi virtus doctrinis scholasticis est obliterata〈.〉 auditum venis. Hortare in doctrina, qua doctrina? humana?
absit, qua demum doctrina? ea sane, qua Paulus, nihil novit, nihil docu-
it nisi Christum, et hunc crucifixum.⁶⁶ ubi hactenus dei virtutem praedi-
caverunt, nunquid virtus Christi, hominum verbis propemodum obliB1^r
terata et antiquata est? Dispeream, si inter sexcentos Scholasticos est
unus, qui virtutem Christi docet. fateor docent, quod cunctis est obvium
hominibus etiam plebeissimis, quibus illi se anteponere, primosque
recubitus⁶⁷ occupare audent. Quid enim docuerunt aliud, nisi Christi car-
nem, virtutem autem vix uspiam speculaberis. quando multas perdi-
derint operas ad scrutandam possibilitatem, an deo volente fieri po-
tuerit, ut deus fieret homo de virtute autem domini fuerant tum otiosi. Cave et fu-
ge doctorculos, qui tibi aures mulcent, corculumque fricant, auriculasque attol-
lunt, qui te tibi magnifaciunt, tibi deblandiuntur⁶⁸, ideoque fallunt, Non sunt pa-
tresfamilias, qui divinarum scripturarum existunt imperti. qui non po-
ssunt ad conciunculas, testimonia nova et vetera emittere, Caeterum
quamquis utraque in thesauro contineant, si non dispensant, non sunt concio-
natores, sed talentum recondunt in terram, neque fideles, sed servi ne-
quam dicendi. Ego illos inanes et suorum cordium praedicatores, ex hu-
mano thesauro, haud quaquam quae Christi sunt effundentes, credam amo-
liendos. Haec et si singula non valeant, tamen omnia id suadent, fugi-
endos esse praecacatores⁶⁹ suarum naeniarum. subnixo sum animo com-
monstrare, illos luposfamilias⁷⁰, iram dei et punitionem hominum
perpessuros haud immerito.

Plectendos esse dicaces concionatores, qui sola dei
verba non depromunt populo, qui aliud plebi, ali-
ud eruditis sermocinantur. cap. ii.

Neque Eckium, licet hostem, maligne ferocientem
devoveo, neque corporis aut animae vel salutis eiusMolitur duriuscula
dispendum et iacturam unquam quaero, Verum, id
inficiari non queo, mihi curam grandem esse mul-
tamque, qua, morbis illis, et pessimis aegritu-
dinibus tandem medear. quamquam saepius reluctan-
ti benefecerim, Nunc tamen praecipue multis ten-
tabo, ut purulentiam eius detergam, et alta siccem
vulnuscula, Quod si citra dolentiam illius et reclamationem efficere
non quibo, non mihi, sed petulantiae suae profundissimae exprobabit.
Nihil equidem curiosius, quam illius salutarem resipiscentiam sitio. pereat
igitur malignitas, et renascatur homo novus,⁷¹ Subvertatur impius, vi-
vat pius. moriatur gloriarum cupiditas, Nestoreos agat annos spiritalis
paupertas. Haec praefatus sum, nequis mihi bilem excanduisse putet,
quod authoritatibus illum adorior potentissimis, et iis, quae mala contraver-
sario videntur impraecari. si offenditur testimoniis tam asperis, mutet animum,
et eorum fulgure non tangetur. neque nocent litterae, sed vitia. testor deum quam
illum Christiani similem modis omnibus desydero. Ad EzechielemEzech. c. xiii.
capite, xiii. haec vox est domini: Vaticinare ad prophetas Israel, et
dices prophetantibus ex corde suo, Haec dicit dominus, Vae prophetis insi-
pientibus, qui sequuntur spiritum suum et nihil vident,⁷² Sermo ad pseudo prophe-
tas est, qui contra mandata dei, aliud prophetabant. Nec moveat EckiumEckius propheta
quod propheta appellatur. reperimus in scriptura prophetas belial. ait enim
Haelias ad populum, Ego remansi propheta domini solus, Prophetae autem Baal B1^vprophetae liberi arbitrii et Aristotelis.
quadringenti quinquaginta sunt, prophetae quoque lucorum quadringenti viri sunt.⁷³
Inveniuntur prophetae confusionis, prophetae Idolorum, prophetae liberi arbitrii,
prophetae Arist'otelis', Numquid Cretensem Paulus prophetam vocavit, ad Titum. i.Hunc tex'tum' pauli Aug'ustinus' secus quam Hierony'mus' inducit⁷⁴
scribens, sicut dixit quidam proprius eorum Propheta, Eccrenses semper mendaces,⁷⁵ nullum
igitur aufugium Eccius sibi prophetarum nomine mercabitur, quandoquidem commune sit, et
bonis qui sapientes, et malis, qui insipientes, nuncupantur. Neque hoc eum iuvabit
vae illud tempore Israhelitico, veluti iaculum aliquid, deorsum propulsum, eius-
modi falso prophetas et spiritus, et carnes contriturum, Quoniam, quae tunc populo Is-
raheli dicebantur, ea ad Ecclesiam, et viros apostolicos, referri debebunt.Excutitur aliud telum
Proinde, universis pseudodoctoribus, fulmen illud impendere dicam, qui
scripturas dei linquentes, suum sequuntur spiritum. qui non vident et intelli-
gunt,Matthei. xiii, thesaurum in agro conditum. neque ex eo thesauro nova et vetera pro-
ferunt,Deu. xxvii.⁷⁶ sed e suo corde visiones erutas effundunt. illi illorumque similes,Maledictus praedicator qui in verbis domini non permanet
haud immerito, maledictionem, in monte Hebal pronunciatam,⁷⁷ audient, ta-
lem scilicet, Maledictus, qui non permanet in sermonibus legis huius,⁷⁸
Maledictus qui adiicit ei, Maledictus qui verbum detrahit, Maledictus
qui vel ad sinistram, vel ad dexteram declinat, Quippe apponenti adApocalipsis: xxii. Vide quot poenis concionator sit afficiendus
verba scripturae, apponet deus plagas in dei libro scriptas,⁷⁹ Si quis autem
diminueritEzechielis. xiii. de verbis prophetiae huius, auferet deus partem eius, de libro
vitae. Adiunge quod ait dominus, Erit manus mea super prophe-
tas, qui vident vana, et divinant mendacium,⁸⁰ Sed dicet Eccus, sive Ec-
kius,⁸¹ Num ego inter haereticos, qui gravi manu domini comprimuntur
sum numeratus? Opera et doctrina eius, vel illum asserent, et libera-
bunt,Argutatur Eckikius atque refellitur vel suspitiosum reddent, dicit audacter, Certe docendum aliud in
contione, ubi personam veritatis gerit. aliud in schola, ubi veritatem
tutatur,⁸² Praeterea, Epistola ad Demetriadem, Hieronymo falso praeti-
tulata,Keckius prudens haereticis usus est documentis〈.〉 posteaquam secundum Augustinum et Bedam, Pelagii haeretici fuisse,⁸³
convictus erat, In aede sancta sciens, usus est, non casu vel nescientia, sed
consilio principali adductus, et in ea parte maxime et pessime, quaeHaeretica Eccius in aede aspersit〈.〉
passim ab Ecclesiasticis tractatoribus divellitur et dissipatur, docebat ho-
minem ex naturalibus viribus facultatem habere, ad faciendum bonum, in scho-
la idipsum negare coactus, Haeresim emunxit, in templo vero mucosus to-
tusInstitutam operam prosequitur. et totaliter insyncaerus erat,⁸⁴ quod, infra suo loco, de scripturarum casti-
monia custodienda, commodius ponam, Iam, quod huius est instituti, prose-
quar,Eo quod abiecerunt legem〈.〉 Quantum ad opera bona pertinet videlicet poenam indeprecabilem subituros, qui plebes et populum
dei docturi, non custodiunt adamussim legem sacrosanctam, Haec plane do-
minus per Amos denunciavit, super tribus scaeleribus Iuda, et super quat-
tuor, non convertam eum, eo quod abiecerunt legem domini, et non custodierunt eius man-
data.⁸⁵ Vides, audis, velis, repugnes, Ideo deum noluisse conversionem Iu-
daEckius legem abiecit in templo dei facere, quod abiecerunt legem,⁸⁶ Quid hodie tibi loqueretur Christus, au-
diens te in templo orationis, praedicare templum fortitudinis, Oratione pro-
fecto, nostram egestatem, inopiam, et infirmitatem testamur, Nempe quisArgumentum a simili in templo de vendentibus assumptum
illud petet, quod sibi praestare potest ipse? Si suis viribus possent natura-
liter benefacere homines, cur tantopere postulant deum, ut faciant eos fa-
cere. Sed ibis infitias eum non custodire legem, qui Aristotelem crepat, Ego
te ad inferiora mitto, Caeterum vendentes et ementes,⁸⁷ ea quae afferre li-
cuisset, e templo saeve propulsavit quid factitavisse reris, si parva logicaB2^r
lia, si superbiam Ethnicorum operum, si denique Haeresi et damnationi adiudi-
catas sententias, crepuissent Clamatores? Deinde immedicabilem mor-
bum praenunciavit deus, quod legem non custodierunt.⁸⁸ Verum quanquam Eccum
istiusmodi testimoniorum pergrandi pluvia possem compluere, operae prae-
cium tamen fore puto, si brevitati studeam, et multo horribiliora taela ex-
promamVae. et iactem. quippe, quod Vae, hodie apud Eccanae farinae homines
leve peccatum mortale significat, Veneamus igitur ad execrationes et occidiones,Gala. i. Verbum apostoli est latae sentenciae ideo, qui praeter verbum deipraedicat. facto ipso percussus est anathemate. Eheu o Ecki qui dicis aliud in templo docendum〈.〉 Qui de anathemate domum reportat anathemate percutitur〈.〉
sed ita ut salvus sit mihi Eccus, quod praecentionis mollitudine lentius contestabor,
Anathema sit, dicit Pau'lus', si quisquam praeter id, etiamsi non contra, quod ipse evangeli-
zavit, docuerit,⁸⁹ Igitur et tale evangelium quod in lege domini non offenditur, est anathe-
ma, et anathematizatus qui evangelizat tale. Sunt ergo illiusmodi concionato-
res, licet nuntium, et rem quamlibet bonam, laetamque, modi praeter Evangelium
Christi garriverint, anathemate percussi, velut deo execrabiles sordentesque.
Sed et plebs tales concionatores audiens, de anathemate partem domi
ferens. pari execratione sterile scit deo, cruciatu perpaetuo discerpenda,
Quando isti qui de anathemate participant, abhominabiles deo fiunt, histo-
ria est a simili Deu: vii. neque assumes ex hiis quicquam, quia abhomina-
tioDeu: vii. dei est, ne fias anathema, sicut illud est,⁹⁰ Si velle, possem ex capite itidem
vii. Iosuae, conferre nostro instituto historiam, Lapidatos scilicet quisdam, quiIosu: vii.
de anathemate participarunt.⁹¹ praeterea, propheta (dicit dominus omnipotens) qui
arrogantia depravatus, voluerit loqui in nomine meo, quae ego non praecepi illiDeu: xviii.
ut diceret, aut ex nomine alienorum deorum, interficietur.⁹² Eccius autem in loco dei
stans, vicarium et prophetam vel doctorem agit, praecepta dei, eiusque nomine docentem
et Aristotelem, quin etiam haeretica, quae deus non tantum non praecepit, sed osus
est, populo invulgat. igitur eo ipso plectendus, quod ea verba, Christi nomine seminat
quae nusquam in scripturarum locis videntur. Huc admovete aures vestras
proculcatores magis, quam praedicatores, perpensate, quanto periculo sermoci-
nati sunt hactenus non pauci, qui statim recitato Evangelii tenore, ad quaesti-
onesPerdendus est qui dicit deum dixisse quae non dicit〈.〉 Hic nota de crimine salsi〈.〉 Item quod locus et tempus idonea ad dicendum, quae deus praecepit, sunt tacita docendi verbi divini testimonia, et sufficit, si vel re vel gestu vel verbo nutum exprimas〈.〉 non Evangelicas convertuntur, et Christi gregem a veris dei mandatis, quae
deus sola nobis iussit, abducunt, atque ad gentilium arma rapiunt, Non volo
quod interficiantur istiusmodi, neque enim iudaice oro, pereant peccatores a terra, et non
sint, hoc est, occidantur, absit, absit, sed pereat malignitas, dispereat error, sur-
rogetur errori, veritas et scientia Christi. Audiunt sine velo clara verba, et
deum sine parabola loquentem, interficiatur qui voluerit loqui in nomine meo,⁹³ quae
non praecaepi ei. Item interficiatur, qui nomine aliorum loquitur. Sed repugnabunt, di-
centes, deum hoc hodie non iubere, sed in veteri lege, neque nobis hanc commenta-
tionem hodie delegari, At illis obgero, quod Iudeos magnopere ad legem
Christus diduxit, Scrutami scripturas ait, illae testimonium perhibent de
me,⁹⁴ propter quod testimonia dei dicutur, Item praecepta dei et mandata Interroganti-
bus quid facerent ut salvarentur, Respondit, in lege quid scriptum est?⁹⁵ Preterea
percunctanti de maximo mandato dei. vel legis, quid aliud demonstrabat
nisi quod in mandatis dei scribitur, Diliges dominum deum tuum et cetera.⁹⁶ Io: v. Si crede-
retis Mosi, crederetis et mihi ille de me scripsit,⁹⁷ Novissime dixit, In ex-
emplo, habent Mosen et prophetas.⁹⁸ Habemus igitur dei mandata et praecep-
ta, quae in libris nobis leguntur divinis, illa praedicemus oportet, si necationemAdferte oculos concionato res, de vestro capite et vita agitur
aufugere malumus, mutemus stultitiam, agamus poenitentiam, et mutabit deus
sententiam, reducet et gladium〈.〉 Sed non soli illi, qui loco dei stant, et
sua somnia, suasquae visiones, suarumque rationum figmenta de-
praedicant, occidione pereunt, sed etiam frater, filius, et uxor, et B2^v
amicus mucronem et diritatem divini decreti patientur, qui quemquam
a cultu recto verique dei alienant, verba in capite xiii. Deutronomii
scripta subieci, Si tibi voluerit persuadere frater, filius matris tuae,
aut filius tuus, vel filia, sive uxor, quae est in sinu tuo, aut amicus quem
diligis ut animam tuam, clam dicens, Eamus et serviamus diisNon audias neque parcas
alienis, quos ignoras tu, et patres tui cunctarum in circuitu gen-
tium, quae iuxta vel procul sunt ab initio usque ad finem terrae,
non acquiescas ei, nec audias, neque parcat ei oculus tuus, ut miserea-
ris et occultes eum, sed statim interficies.⁹⁹ Audi popule sancte, quae teAd festucam non est a verbo dei abeundum
discrimina vitae obsideant, si tanti est periculi doctrina, qua fratrem a
deo frater abducit, si tam acerba poena puniuntur privati, quanta illi, qui
loco et offitio publico funguntur? O utinam vel numquam eiusmodi locum
conscenderem, vel numquam Epicureum Momum¹⁰⁰, aut festucam abcede-
rem a verbis dei, quando usqueadeo verbum dei, et tam concise ser-
vandum praecepit Lex. Quis non malit omnia hominum figmenta peri-
re, quam videre? quis non optare debebit, omnes humanorum somniorum vi-
siones, captiones et excogitatus, inter summas ardere flammas, quam me-
ditari? Neque nunc recenseo damna, tormenta, quae manent eos, qui desti-
nato consilio, fabulatores audiunt in aede sancta, Verum refero, qua
atrocitate inanes garruli et seductores appetuntur. Regredior adDeu: xiii. Avertere a domino
eos, qui asscito doctorum nomine, et praelato titulo, homines a vera
dei venerantia movent, Quid de illiusmodi antidoctoribus et pseudo pro-
phetis, scriptura praescribat, per verba Mosi Deu: xiii. ca: quae insequun-
tur annotavi, quae sichabent, Propheta autem ille aut fictor somnio-
rumErronem facere. interficietur, quia locutus est, ut averteret vos a domino deo vestro,
qui eduxit vos de terra Aegypti, et redemit vos de domo servitutis, et
errare faceret de via quam praecaepit dominis deus tuus, et auferes malum de me-
dio tui.¹⁰¹ Animum unusquisque ad hoc advertat, quod sermone (ut ita dicam) ro-
tundo, fictores et declamatores suorum somniorum, scriptura sancta fe-
rit hominem a deo avertentem, Non repetit quod continuo supra dicebat,Satis est quempiam alienare a deo etiam si ad idola non converteris.
Si dixerit tibi, eamus et sequamur deos alienos, et serviamus eis¹⁰², quo
indicat, satis esse perferendae poenae, si quis talia somnia afflarit, qua-
libus illi cultores a deo amoliuntur, Solos abactores gregis divini, et
pecudum sanctarum, lex suppliciis adiudicat, qui ad errores et declina-
menta praescriptorum dei populum trahunt, Satis siquidem delinquunt
qui provocant deum in eo qui non est deus, et in vanitatibus suis irri-
tant, Quis autem nescit, nostram voluntatem non esse deum, nisi qui si-
bi ignotissimus est?

Hic¹⁰³ omnia Eccius arma fidei movebit, et more so-
phistico elapsurus, dicet, Istiusmodi minacibus et
terrificis poenarum fulminibus dehortantur, et intus
velut gladio, transfiguntur ii, qui gregem divinum Idolis
et diis alienis adglutinant, Non autem de iis cogitavit,
qui glossant scripturas per Aristotelem , et hominem
sibi constituunt bonorum operum authorem minus B3^r
principalem. huic novissimo in Epistola¹⁰⁴ reclama-
vi, et aliis iamiam prorsus reluctandum duco.

Speculetur rogo illud praecipuum, et illic oculos defigat, ubi scri-
bitur, Ut averteret vos a domino deo vestro,¹⁰⁵Perpensa legis verba lector noli transcurrere sed inhaere
et consyderet delictum hoc solo committi, si quisquam a deo rapuerit proxi-
mum. sed et respiciat, quanto verbo, quam horrido et duro, vel quam leni et facili
sit usus, Averterit scilicet, quod sola et vna aversio tam gravi supplicio re-
taliatur, Sat est commerendae poenae, avertisse a deo, Neque sub deorum praesi-
dio elabetur, Quandoquidem eodem capite. xiii. Deutrenomii, deorum omnisDii multifarii
generis meminerit. Verba Mosaica super ea re haec sunt, Diis alienis in
circuitu gentium, quae iuxta vel procul sunt, ab initio usque ad finem terrae.¹⁰⁶
Omnes siquidem omnium hominum deos coli vetat, inter illos quoque deos suntPhilip: iii.
illi, quorum venter deus, Quorum finis interitus,¹⁰⁷ Quorum avaritia Idolo-
rumEphesiorum. v. cultrix,¹⁰⁸ Item sunt illi, de quibus propheta scriptum reliquit, O pastorZachariae. xi.
o Idolum,¹⁰⁹ En concionator, En deus alienus. Iussit autem Moses subverti lo-
ca,Deutro. xii. in quibus gens deos coluit, disperditis pariter nominibus deorum.¹¹⁰ Quor-
sum autem pertinent quae commemoravi, nisi fatearis minime licere homini:Nefas est homini semet colere.
ut se colat, ut se sibi vel deum vel Idolum faciat, Cur tantopere Christus
nostri contemptum passim suadet. Cur odium nostri praecipue docuit.¹¹¹Hic darem Eckio bonum argumentum, si possit intelligere scripturam〈.〉
et iacturam se diligentium continuo apposuit. dicens, Qui amat animam suam
perdit eam, et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custoditIo. xii.
eam.¹¹² Num sese diligentes, ii sunt, quorum finis interitus? Praeterea aliusInvenire animam suam
Evangelista dicit, Qui invenit animam suam, perdet eam.¹¹³ qui suas vires in
parte confitetur, ille negat Christum, et invenit animam suam, Adde, quod Lu-
cas cum primis et ante omnia, nostri abnegationem usqueadeo neces-
sariam docet, ut ne cui queat contingere, sine sui abnegatione, quod sequa-
tur Christum, aut illius efficiatur discipulus praeposuit abnegationem baiu-
landaeSine abnegatione tui non sequeris Christum〈.〉 Lucae. x.¹¹⁴ cruci, anteposuit et assectationi discipulorum, ne quis cogitaret
in corde suo, ego mea fortitudine crucem baiulavi, et vel mea voluntate
Christum sectatus sum, Si quis (dicit Christus)^j vult post me venire, ab-
neget seipsum et tollat Crucem suam quotidie, et sequatur me,¹¹⁵ Ergo qui se
non abnegant re et opere, illi merito censentur aversi, et abalienatiaNon evadent poenam qui populum de quoquo modo a deo abducunt.
deo, conversi ad semetipsos. Proinde, poenam non aufugiunt poenitendi anti-
doctores, electum populum quoquo modo avertentes a deo, deo inquam
suam gloriam inminuentes, qui dei fortitudinem similiter detrahunt, quum
eorum, quae dei tantum sunt, minimas sibi minutias saltem arrogant, seque sibi
suorumque operum authores, quamquam secundarios constituunt, ac deinceps tali
offendiculo rudes et simplices in foveam proprii amoris et interitus du-
cunt, Atque quis inficiabitur amorem nostri, civitatem cacodaemonis aedifica-
re? perdunt se, qui Idolam et alienos deos reverent. perduntur similiter, se
non odio qui habent, qui sibi non fiunt contemptui, neque vilescunt. Necessum
est, eos sese despicere, qui deum desyderant. Arcemur Solem, Lunam, atqueDeu:iiii. in ministerium creata non si colenda.
stellas et omnia, in ministerium creata, colere,¹¹⁶ Non tamen doctorculos illos
pudet neque piget, homines in mutuum officium natos, ad proprium amorem
invitare, caritatem, et cultum. Contra tales prophetas, et ministros id genus
Paulus partem Epistolae Corinthiorum emisit, ubi dicit, ministri Christi B3^vCorin: i.
sumus. item cum dicitis, Ego sum Pauli, ego Apollo, dividitis Christum,Idem diabolus quaerit eum qui deos colit alienos et eum qui sui est amator, praeco et fortitudo
Nunquid Paulus pro vobis crucifixus est? aut in nomine Pauli bap-
tisati estis?¹¹⁷ recte ergo non coluntur, in ministerium prognata, Neque
igitur nostri esse debemus, neque ullius, nisi solius dei, Nostri autem
sumus, si partem salutis, quamlibet parvam, ex nobis ipsis habemus,
Idem hospes, deum alienum aemulantes, et qui se, velut idola, vel deos at-
tollentes, vel amantes, Charon¹¹⁸ excipiet, Quocunque modo averteris
a deo populum, punibilis est aversio, quam sane cruciatu perpetuo deusAd antistites odiosa querela.
ulciscetur. et quod ad Ecclesiae praesides attinet, satis monent scriptu-
rae, ne patiantur nomen Theologiae sanctissimum et illustrissimum, in ho-
minibus, suas opiniones efflantibus exordescere deperireque, Nempe, pu-
dendus est error, et exicialis dissimulatio, citra delectum, sequi titulos
magis quam doctrinas, et ad locum, quo non licet nisi syncere, verbum
dei praedicare, animalia probrosa et spurca admittere, quae suo afflatu
populum audientem arefaciunt, et fallunt, non docent, quae non solum
sibi, sed et aliis exitio sunt et morti. moveantur confestim loco, ex qui-
bus populo mala impendent, et irreligioso situ, locus conspurcatur, et
Christi doctrina discerpitur.

Non soli contionatores, verborum dei negligentes, sed
etiam rudes plebiculae, leviter ad divina verba anime
advertentes, multam solvent. ca. iii.

Deinde populi plurimum interest, audire verbum dei, poe-
nam eternam pendent perpetuam et discrutaturam durissi-
me. Nempe salvator ipse minatur iis perditionem haudIoan: iii.
cessaturam, qui non credunt in filium dei, Qui non cre-
dit in eum, ait, iam iudicatus est,¹¹⁹ Sed constat, sine auditu
neminem credere, Item absque praedicante, nullum audireRho: x. Si praedicatores verba dei non praedicant, quomodo plebs audiet? quomodo credet? et quid sine fide, sacramenta prosunt omnia? nam qui non credit iam iudicatus est.¹²⁰
Hoc siquidem Apostolus dixit, fides est ex auditu,¹²¹ Ic-
circo quomodo audient sine praedicante? quomodo praedicabunt
nisi mittentur?¹²² fides enim per verbum Christi, Non dicit per verbum Aristotelis, per verbum 
nostri cordis, per verbum hominum, sed per verbum Christi, fides est ex auditu,¹²³ Proin-
de nemo recte et syncere credit, nisi qui recte et syncere audit. HocPopulus de verbo anathemizato quippiam capiens anathemisatur〈.〉
autem factu impossibile est, nisi sit contionator, qui ita praedicat, sicut au-
ditores oportet audire, Caveant igitur populi, quorum refert credere, ut habeant
declamatores, non somniorum humanorum, sed verbi dei, Christus eos dam-
nationi adiudicat, qui non credunt, Paulus absque praedicante verbum dei, ne-
minem crediturum concludit, Adde, quod supra dixi, ultimam hominis execrati-
onem (quia anathema) perpessuros, qui de anathemate quippiam domum
deportant. Facto et studio et cura opus est, semem bonum bene tenere,
Quo labore, bene custodies quod male sparsum est, quod denique vetitus
eras recipere? Quomodo zisanios¹²⁴ in regnum ignis aeterni relegandas, velMatthei c. xv^k
bene suscipies, vel foeliciter observabis? quando omnis plantatio, dicente Christo, quam 
non plantaverit pater meus, eradicabitur,¹²⁵ et in ignem aeternum mittetur. MoysesDeu: xxviii. Super populum non audientem excussum dei sermonem atque emunctum, venient omines maledictiones
dei famulus, talem fulminavit maledictionem, Si non audieris vocem domini dei
tui, maledictus eris, et venient super te omnes illae maledictiones.¹²⁶ Duo verbo,
fidelis ille dei servus commemoravit, super quae venturas minatur maledictiones, B4^r
Verba eius sic habent, quae deutro: c. xxviii. conscribuntur, Venient super te omnesDeut. xxviii.
maledictiones istae, et persequentes apprehendant te, donec intereas, quia
non audisti vocem domini dei tui, Nec servasti mandata eius quae prae-
cepit,¹²⁷ Quamobrem frustra movent praesidia plaerique dicentes, si quispiam
non audierit et non fecerit, quasi sola non auditio, eiusmodi maledictum
non commereatur, Ieiuna certe et inania sunt haec adminicula. Nempe
in eo contextu non copulatim, sed separatim legimus, quia non audistis
neque servastis et ce'tera'. Porro, quae potest acrior et asperior maledictio ho-
minem tabefacere, quam inter multas simul irruentes, haec, Immittet do-
minusOmnia in peccatum imputabuntur non audienti verbum dei〈.〉 Plagas etiam non scriptas minatur dominis, non audienti dei verba〈.〉 Deu: xxviiii. increpationem in omnia opera tua, quae facies, donec conterat te,
et perdat te.¹²⁸ Pende, quod omnia in peccata reputabuntur, omnia in malum vertentur,
omnia nocebunt, omnia furore et increpatione concident, si non audie-
ris vocem, et verbum domini dei tui. Facessat igitur Aristoteles.¹²⁹ Pessum
eant quaestionum discrimina, tonet in aede verbum dei, Verum enimvero
non modo scriptas, in legis volumine plagas. sed et novas superinducet
in eos, qui vocem domini non audiunt. quod itidem Mosi sententia palam
est. Mosaica haec sunt, Insuper et universos languores et plagas, quae
non sunt scriptae in volumine legis huius, inducet dominus super te, do-
nec te conterat, et remanebitis pauci numero, qui prius eratis sicut a-
stra caeli prae multitudine, quoniam non audistis vocem domini dei vestri,Letatus dominis bene faciens, letatur etiam malefaciens〈.〉
et sicut ante laetatus est dominus super vos, bene vobis faciens, vosque
multiplicans, sic laetabitur disperdens vos atque subvertens, ut auferami-
ni de terra, ad quam ingredie mini possidendam, disperget te dominus
in omnes populos a summitate terrae usque ad terminos eius, et servies
ibi diis alienis (quos et tu ignoras et patres tui) lignis et lapidibus,Pavescunt plures, ob id solum quod non audiunt verbum dei.
neque erit requies vestigio pedis tui. dabit enim tibi dominus cor pavi-
dum et deficientes oculos, et animam consumptam moerore, et erit vita
tua, quasi pendens ante te.¹³⁰ Nihil est, quod hic scripturam Mosi inter-
preter, quantum enim proposito congruit, leviter legenti succurrit, quam gra-
vem afflictionem, merentur ii. qui non audiunt vocem domini/ in vo-
lumine legis scriptam, Ignorant multi paviditatis suae causam, terren-
tur et trepidant, sed nesciunt cur. arescunt et alii latenti cura et vermi-
culoDavid. iii.¹³¹ exeduntur, merita sua ignorantes, Si legem suspicerent, eiusque im-
peria et mandata, absque dubio dicerent, Iustus es domine¹³² qui superin-
duxisti haec omnia mala super nos,¹³³ quia non audivimus vocem tuam,¹³⁴
Plurimi sunt qui non ex aequo iudicia domini scrutantur, ii interim ob
neglectum solius divini verbi, vel quod aures suas concionatoribus A-
ristotelis et propriorum somniorum apponunt, inopinata necatione dis-
pereunt, Interim aliis infortuniis discerpuntur. Non nunquam experti su-
mus historica fide, subversas urbes, Imo iam legem habemus, quae ci-
vitiates,Propter concionatores pro sacris execrata praedicantes. homines pecora, lapides et solum lachrymantur. Deutro. xiii., in quibus exurgunt pseudo prophetae, demolitur. Decreta Mo-
saica Deu: ca: tertio et decimo transcripta posui, Si audieris in una ur-
bium tuarum, quam dominus deus tuus dabit tibi ad habitandum, dicentes
aliquos, Egressi sunt filii belial de medio tui, et averterunt habitatores
urbis tuae, atque dixerunt, Eamus et serviamus diis alienis quos igno-
ratis, quaero¹³⁵ solicite, et diligenter rei veritate perspecta, si inveneris B4^vpropter pseudoprophetas, habitatores loci transfiguntur deleturque civitas, extinguuntur pecudes.
certum esse quod dicitur, et abominationem hanc opere perpetratam,
statim percuties habitatores urbis illius in ore gladii et delebis eam,
omniaque quae in illa sunt usque ad pecora. quicquid etiam supellectilis
fuerit, congregabis in medio platearum eius, et cum ipsa civitate succen-
des, ita, ut universa consumas domino deo tuo, et sit tumulus sempi-
ternus, Non aedificabitur amplius, et non adhaerebit de illo anathemaArdet civitas, Intuere lector in illud quod non est fas de anathemate antidoctorum contrectare.
te quicquam in manu tua, ut avertatur dominus ab ira furoris sui, et mise-
reatur tui, multiplicetque te, sicut iuravit patribus tuis, quando audieris vo-
cem domini dei tui, custodiens omnia praecepta eius, quae ego praeci-
pio tibi hodie, ut facias, quod placitum est in conspectu domini dei tui.¹³⁶

Neque velum habent haec, neque interpretis patrocinio indigent hor-
renda illa et terribilia tormenta, quae profecto perspicua iuxtaque timenda sunt
et tam vehementia, quae auditorem stertentem et Laetheo¹³⁷ soporatum
rore¹³⁸ excitent, et in sui pavorem trahant, Nisi quod Eckius et hominesAudienda vox dei custodiendaque〈.〉
id genus abnuent, illud esse iter filiorum Belial, euntium post deos alie-
nos, quo migramus in nostra robora, in nostrum amorem, in confessionem
nostri, quibus ego supra responsum puto, et copiosius respondebo, siEckius gregem Christianum fallit.
gregem Christi suis ille nugis fallere perget. Recte igitur heroes illosConcionatores serpentes.
Concionatores (^lquoniam tyranni sunt plebis divinae) serpentes vocavi,
quando illorum sibilo tremunt muri, hiat humus,¹³⁹ quatiuntur suburbia,
moeniaque concidunt opidorum. quorum nimirum afflatu crepitantes in ae-
dibus flammae erumpunt, passimque carbones effunduntur volitantes
moriunturque omnia. Porro, sub calamitates et caedes, quid speculamur
nisi torres ambustos, ardentes parietes? domuum fuligines? albicantia
mortalium ossa? vestiumque favillas ex alto praecipites? metallaque mul-
to liquefacta foco, velut deferventium bullas aquarum defluentia, et po-
stremo dissilientia undique saxa magno fragore, in tumulos cinerum sem-
piternosQuemadmodum perire praedicatores impios desyderandum corruere. quae revera nolim Iudaice et perfide infoelicibus prae-
dicatoribus usu venire, verum spiritaliter, quemadmodum Niniven testa-
tur subversam Augustinus.¹⁴⁰ Non possum tamen non dehortari Christi
populum (quorum interest publice Christianos habere declamarores) ut
exigant, illiusmodi somniatores utcumque a veritatis itinere aba-
lienantes. deberet nimirum unusquisque inter Scyllam et CharibdimMagis ferendum ut in taberna quisque versetur, quam templo, ubi canes gentium latrant
potius navigare, quam templis persistere, ubi gentilium boves mugiunt,
et vetito beato^m feriunt aures. quotusquisque est, qui, perspectis votis
usque adeo malis, non malit Syrenum concentione detineri, quam antidocto-
rum latratibus tot flammas subiturus auditionem concedere? Non sina-
mus valetudinem spiritus laedi procellis tam detestabilibus, Ediverso,
quot foelicitates verbi divini amantibus repromittantur, quot bene-
ficiis refocillentur, quot decorentur gloriis, qua consanguinitate vel affi-
nitate, deus sui verbi assectatores et approbatores dignatur, continuo
subtexendum duxi. multo melius est homines clementia dei, quam terrifi-
cisSatius est homines a malo, de charitate quam timore rapere poenis in divinorum verborum desyderia rapere. quod ii. qui dei ca-
piuntur amore, nunquam infoeliciter sequuntur. caeteri vero interdum labiia
laudant et pedibus imitantur creatorem, corde tamen et affectibus longius abscendunt.

C1^rQuo munere, deus sui verbi diligentes
et subscriptores, et approbatores
locupletare soleat, c. iiii.

Prosequamur ideo beneficia, gloriasque, quae attentos verbi divini au-
ditores insequuntur et primum ex sinu Evangelico nova prolata testi-
monia veteribus confirmemus. En Christiane mi, adscitus es in matris
et fratrum Christi ordinem, si verbum dei audis, quo te honore sub-
limiori potuit honestare Christus, quam matris suae titulo? quam denique amo-
re iuxta materno? Porro, synceros et cordatos sacrorum sermonum au-
ditores, Christus matrem, sororem, et fratres iampridem nuncupavitMat: xii.
quod per testimonium facile firmissimum demonstro, apud Matthaeum
ca: xii. Quasi in agro repositum, cuius haec sunt verba, Extendens Iesus
manus in discipulos suos, dixit, Ecce mater mea, et fratres mei, Qui-
cunqueMater, soror, et frater, Christi est, qui voluntatem dei patris exequitur. fecerit voluntatem patris mei qui in caelis est, ille meus frater,
soror, et mater.¹⁴¹ Hic coniectura colligo, dicturum Eckium, deprompsit
Christus, qui facit voluntatem patris mei, et cetera non autem qui dei ver-
bum audit,¹⁴² Notabilis fuga, excellens et grave praesidium〈.〉

Attollat oculos in superna, et conspectis circumstantiis, repe-
riet, Christum, priusquam concluderet, de discipulis dixisse, Ecce mater mea¹⁴³
et cetera auditores materna et fraterna gloria tum condecorans. Conclusit au-
tem, postea continuo, Qui facit voluntatem patris mei,¹⁴⁴ ille est frater et ma-
ter, ne quis socors auditor arbitraretur, sat esse, si audiat. Necessarius est
auditus, quod sine auditione non contingit fides, quae patris Christi volun-
tatem facit et exequitur. Nihil igitur cuniculis aufugiet Eckius, egestus est
latebris, circumspiciturque totus et totaliter.¹⁴⁵ Verum, ut fiat palam, produxi alte-
riusLucae: viii. Evangelici scriptoris Lucae documentum, ex capite eius. viii. quo sic
scriptum legimus, Nunciatum est illi, Mater tua, et fratres tui stant foris, vo-
lentesQui audit et facit verbum dei, ille Christi frater Soror et mater est te videre, Qui respondens dixit ad eos, Mater mea et fratres mei
ii sunt, qui verbum dei audiunt et faciunt.¹⁴⁶ Noluit eos materno illustra-
re titulo, qui audiunt tantum, et protinus ab accepto semine sterilescunt,
interdum verbum ignoratione perdentes, interim curis suffocantibus, non-
numquam tribulationibus conceptum dei verbum excutientibus, de quorum diversi-
tate auditorum, semen (quod est dei verbum) ad nullam perducentium
frugem, manifestarie in capite. xiii. agit Mattheus.¹⁴⁷ Concludo igitur,
auditorem ardentem, et divini amantem verbi Christi, Sorori fratri-
queLu: xi, matrique aequiparari, si dei verbum audit atque custodit, de quibus
idem Lucas ca: xi. Christi pronunciatum aedidit talem, talibusque verbis,
Beati qui audiunt verbum dei et custodiunt illud.¹⁴⁸ Non legimus qui au-
diunt verbum Aristotelis, definitiones Petri Hispani, somnia scholasti-
corum, deliramenta Eckianorum, dubiosos sanctorum annales, incertas Ephi-
meridas,Thomas sane filius Aristotelis Bononiensi praedicatore teste.¹⁴⁹ Sed qui audiunt verbum dei, Neque dixit qui audiunt argutiolas Scoti,
quaestiones Tho'mae'〈,〉 moralia Gabrielis¹⁵⁰, scholica Chrysopassi¹⁵¹ nugalia, sed
qui audiunt dei verbum. neque hoc sufficit consequendae beatitudini, verum neces-
sum est et custodire illud. Nempe, qui audiunt et custodiunt, plane sunt
Christi fratres, cohaeredesque, haeredes verbo dei. Neque beatitudinis tam certi C1^v
existunt, qui ex sanguine Christi prognati sunt, quam sunt subscriptores et custodesNon minus felicitatam deiparentem ex verbo cui credidit, quam quod utero portavit〈.〉
verbi dei, certos propterea dicemus factores dei verbi, qui neutiquam facerent nisi
auditu didicissent, Felices quoque, Quippe, non minus sanctimoniae ex dei verbo
indepiscebatur dei mater virgo, quam quod ventre concaepit et peperit.¹⁵² adiecit e-
tenim Christus, quinimo, Beati qui audiunt verbum dei, ut doceret illosBeatior est qui Christum per suum verbum portat, eo qui Christum baiularet corporaliter.
potius fore beatos, qui audiunt verbum dei et custodiunt,¹⁵³ quam qui Christum cor-
pore portant et attingunt. portavit enim Christum terra praesepeque asinusque
subiugalis, Non tamen protinus vere beatus censendus est asellus, quia inscen-
ditur a christo. Item carnifices attigerunt, Pilatus indicavit, nemo tamen beatus,
Quid mirum? Verbo credidit virgo, et facta est mater salvatoris, audivit
salutationem conceptionisque ordinem, concredidit ilico Angelo, concaepitque
de spiritu sancto Salvatorem, Cognata virginis dixit. beata quae credidisti,Maria verbo facta est mater. Lucae. i〈.〉¹⁵⁴
quoniam perficientur quae dicta sunt tibi.¹⁵⁵ Cui credidit? verbo, De verbo de-
inde verbum peperit〈.〉

Spiritaliter ergo concipiunt Christum, qui verbum dei audituMatres spiritales Christi. Ioan: vi. Mater Christi omni spiritali matre faelicior
diligenti reverentur, et matres Christi efficiuntur spirituales. plus est Christum
portare in corde spiritaliter, quam carnaliter, Caro non prodest quicquam sed spi-
ritus est qui vivificat,¹⁵⁶ omnes autem qui verbo dei fideliter adhaerent, neque ulla tri-
bulatione alienantur, de verbo pariunt verbum.

Haec minime spargo, ut honori virginis vel cogitaverim detrahere.
sanctissima est, concaepit namque Christum spiritaliter et carnaliter, Nam angelo
denarranti dei verbum, credens, beata praedicatur. Fuit quoque gratiae plaena,Celsitudo Iudaeis a Mose repromissa, per Christum fuit explicata dicentem. qui custodit sermones ille amicus meus est mater soror et frater est¹⁵⁷
et cum ea dominis semper. Conparavi itaque auditores divini verbi matri et fra-
tribus Christi, quod faecit ipse, quo suos verbi dei cupiditate succenderet.
Caeterum, post illam comoditatem ad alios venio illius haud absimiles.
Quorsum enim pertinet, quod Moses Iudaeis celsitudinem omnium gentium excel-
lentia maiorem, nisi ad illud, quod modo e Christi thesauro protulimus, vi-
delicet quod potius beati sunt, qui audiunt verbum dei et custodiunt illud,¹⁵⁸ Item,
ille meus est frater, soror, mater, qui dei verbum audit et facit.¹⁵⁹ Numquid in
mundo valebis eminentiam nitidiorem dare? quam dicit maximam, qui de
Christo scripsit Moses? Mosaica, de quibus nunc Deutronomii capite
vigesimo et octavo, sic ordinata spectavi,

Deu: xxviii. Facit excelsiorem deus.Si audieris vocem domini dei tui, ut facias atque custodias omnia mandata eius,
quae ego praecipio, faciet te dominis deus tuus excelsiorem omnibus gentibus, quae
versantur in terra.¹⁶⁰ Ecce celsitudinem a Mose dei famulo, sub umbra ter-
raenae sublimitatis tectam, a Christo expraessam, nominibus multis, et
matris, et sororis, et fratris nuncupatam〈.〉

De hac altitudine, quae iacentes subrigit et abiectos atque mundiDeutro: iiii. Nulla natio si militer grandis quam fidelium est,
contemptibiles olim sustulit in dei consanguinitatem, scripsit Idem Moses,
sed velo spiritum, atque nucae per dulcem occultavit nucleum, quae nolui prae-
terire. Mosaica, de quibus supra, haec sunt Deu: capite quarto, En populus
sapiens et intelligens, gens magna, nec est alia natio tam grandis, quae habeat
deos ap propinquantes sibi, sicut deus noster adest nostris obsecrationibus.¹⁶¹ Ecce
Moses praeconio tranquillo et venerabili Iudaeos compellat, clementerque
et blande monet, ne sapientiam et intelligentiam perdant, qua vocem dei divi-
naque mandata acceperant. Moses dilucide ob id eos omni natione grandio-
resQuid sit deum asseverat, quod statim adiecit suo populo deum appropinquare. Hanc
appropinquationem Christus expressit cum dixit, Ille erit meus frater, soror C2^rappropinquare hominibus.
et mater, qui audit sermones meos et custodit,¹⁶² Aliis verbis eam exprimens
Io: ca. xiiii. Si quis, ait, diligit me, sermones meos servabit, et ad eum ve-
niemus et mansionem apud eum faciemus.¹⁶³ animadverte quo modo deus appropinquat〈.〉

Ad enitendum Christum, trahit nos dominus deus.Primum deus eligit eos qui custodiant.Ad illum partum, non nostra gradimur facultate. ipse enim nos, elegit et
posuit, ut eamus auditum verba dei, fructumque facturi. Nulli certe divinos
sermones capiunt, nisi quibus datum est ut intelligant. hoc mysterium non tacuit
Moses deu. ca. xxvi.ⁿ dicens, En dominus elegit te, ut sis ei populus peculiaris, sicut
locutus est tibi, et custodias omnia praecepta illius, et faciet te excelsiorem cun-
ctis gentibus, quas creavit in laudem et gloriam suam, ut sis populus sanctus
domini dei tui,¹⁶⁴ Collustris est sententia et clemens, quae superbiae tumorem dis-
pellit, totum tribuens deo, qui suos ardentissimos auditores elegit, ut sint
eius singulares, qui eius praecepta custodiunt, et sint excelsissimi omni-
um,Excelsissimi. utpote fratres et sorores et matres Christi, Quod rursus testatur Mo-
sesDeu: xxvii. xxvii. dicens Hodie factus es populus domini dei tui, audies vocem eius et
facies mandata,¹⁶⁵ Ideo audient et facient, quia sunt electi et facti auditores et
factores. Nequaquam ideo nostris tribuemus viribus, sed deo soli et uniDeus facit auditores et factores verbi dei
omnium, qui nos efficit suos fratres, matres et sorores in spiritu sancto.
Hac celsitudine universi carent, quibus Aristotelica perinde atque Chri-
stiana sapiunt, et super haec, et ii quorum aures ad audiendum illiusmodi hu-
mana propensae sunt, et molles, et patulae.

Non est Carolostadii commentum.Commentum illud aliquis fortasse tanquam meum demirabitur? quando clare
videt, assiduum verborum der custodem deiferae genitrici conferi? At ego
illi, neque novum quiddam, neque obscurum obtuli sensum scripturarum, acceditDeu: xxxiii.
quod memoratus Moses in Deu: ca. iii et xxx. uti coronidem adiecit. Haec
quae sequuntur verba relinquens, Qui dixit patri suo et matri suae¹⁶⁶ et ceteraRespondet Eckius
quae ad alium deponimus luctatum. Ad universa faciliter responsabit Ec-
cius hoc tonitru¹⁶⁷. Cur me alieno petit gladio? telisque usqueadeo non per-
tinentibus et extra causam longe volitantibus? more Andabatarum¹⁶⁸ adoritur
me Carolstadius. omnes nempe illae sagittae citra nostrum negocium ita pulsae sunt
ut ne ex mille una, quam tutor causam vulnerare queat, omnia circum circa
iaciuntur, nihil est quod scopum attingit. Retur homo simplex me carthophi-
lacio¹⁶⁹ proprio spirare? absum, inaniter ensem huc deducit, Reducat gla-
dium. Non enim intra meum contineor martem,¹⁷⁰ At Lypsiae inter collectores et suf-
fraganeos meos illatebratus delitesco, illic alienis video oculis, alienis
munior armis et pugno, alienisque loquor vocibus,¹⁷¹ Neque tamen, quod pungit
dixi, Quorsum tanta scripturarum copia pertinet? et super re inter nos nonEckius in schola quid faciat〈.〉 In, contione Eckius agit Geckium.
ambigua? dixi aliud dicendum esse plebi Christianae, aliud scholis, atque in
schola me nudam et synceram et exploratam veritatem vel tutari vel eruere,
In concione autem panegyrica, et impendio plausibili, effundo quicquid
obreptat, aures eo hominum demulcens, ut gestu quopiam et aura, populum at-
traham, velut ferrum magnes,¹⁷² Si Carolostadius sagitta me cruciabili (quod
iactat plaeraque) ferire atque icere nititur, hanc oportebit vestem figat. et ego
quocumque percussus telo refigam, Sum plane homo et vir virulentus, ingenio u-
troque versum atque pervolubili praemunitus, memoria amplissima ca-
pacissimaque,Laudat se se¹⁷³ Geckius voce terrifica, atque mei dissimilitudine, velut nativo
Prothei genio prognatus, his ego itidem dentibus exertis, et la-
biis spuma candentibus,¹⁷⁴ hominem marte non perinde arguto deterreo, C2^v
conscernoque¹⁷⁵. et si quam mittit vocem, hoc boatu tanquam gurges navigi-
umHactenus Geckius Carolostadius controvertit. rapio, absorbeo et devoro. Si quid habet Carolostadius expromat,
illic ego sum Eckius, mea et aliena eruditione locuples,

At egoipse, Ecki mi, nihil exhorreo, cum talia me fulgura cir-
cumfulgent atque iciunt, Nam sola crucis figura cacodaemones illiusmo-
di evanescentes dispergo. Equidem certus sum tormenta que sanctae
minitantur literae, Eckio nocere, quae supra adscivi. atque haud scio, si poe-
nas scripturarum lapsu aufugiet. Nempe, si populum dei a vero dei cul-
tu rapit, cruciantes luet dolores, Rapit autem prorsus, quando divina
verba non praedicat, sed sua somnia spargit. Haud ambigenter quo-
que teneo, Eckium omnibus malis (quae supra commemoravimus)¹⁷⁶ colli-
di , Quandoquidem, inter illa sint, quae directo gladio illum feriant,
qui in contionum aede sacra pro verbis dei, nescio quas bestias, quas
denique crocodilinas¹⁷⁷ subtilitates effutit, Maxime, quod sciens dogmata
haeresim spirantia, disseminat. Conclusi idcirco argumentis non levi-
bus, Anathematizandos, qui nuncium quemlibet laetum, quantumvis
homini iucundum, et quantumlibet dulce, etiamsi quam potest esse dulcissimum
afferunt, in lege domini non scriptum, Quid dicam? illatum puto, punibiles esse ple-
bes, etiam simplices, quae eiusmodi praecacatoribus¹⁷⁸ assentiuntur, Dein eversas pa-
riter urbes,¹⁷⁹ diruptaque saxa, terrasque perustas,¹⁸⁰ (in quibus seductores popu-
li stant declamantes) historica scripturarum authoritate comprobavi,
Quid ergo timebit populus curiosius, quam tot exitia? adde, quod tales latra-
toresIndocti praedicatores eo perducunt simplices quo vix traherent tormenta〈.〉 Mali concionatores, plures quam Tyranni perdunt. Mors animae quam corporis peior. scelesta verbositate, eo dei populum perducunt, ad quod mundi
principes non traherent faerocitate. Quot tormentorum genera legi-
mus excogitata? item, quot supplicia martyres vexarunt? Quae om-
nia fide praesenti vicerunt superantes, Quot nunc sunt Christiani, qui
carceres, fustes, lapides, et enses, et rotas, et rogos contemnerent, atque in
Christi confessione perstarent? qui ignorationis damno, seductoribus et suo-
rum somniorum, et Aristotelis praedicatoribus subscribentes, ad eam ve-
niunt necem decepti, quam evasissent suppliciorum contemptu? In ea sane parte ne-
cati, quae longe praestantissima est. Non sunt timendi, qui corpus occidunt, sed
qui animam perdunt. Quis verbo magis perdit? quis latentius fallit? quis al-
tius vulnerat? et immedicabiliores infert plagas? quam ille, qui simplices
insensibili ulcere scilicet doctrina Christo alienissima, imo contraria,
veluti mellito veneno imbuit? maxime, ubi venenum non est praesenta-
neum, sed tantisper per insidias iacet, donec, et anima et corpus perpetua
moriantur morte. Porro, ego ulterius vela protendam, subostensurus saltem.
unumquemlibet hominem omnium in scriptura denarratorum auditorem et
intellectorem esse debere.

Non modo exoleti theologistae, fratresque cu-
cullati, scripturarum omnia documenta
diligenter perquirere debebunt, sed etiam
Christianorum plebs, Item pue-
ri, adolescen-
tes. ca. v.

C3^rProinde illustriore scripturarum claritudine, acEckius animarum rapax miluus.
stylo divini sermonis synceriore, propter Christia-
norum commodum, adversus animarum milvum, atque vo-
racissimum accipitrem,¹⁸¹ prodibo, In primis huiusce au-
thoritatis testimonium obtrudo, quam Christus asse-
verate scriptam reliquit, inquiens,

Christus dominus.Quod vobis dico, omnibus dico,¹⁸² Sermo di-
rectus ad apostolos, omnia facit omnibus communia.¹⁸³

Eckius disputator.Eckius autem inquit, Quod Christus Apostolicum collegium docuit,
hoc minime dicendum esse omnibus, quopiam inferioribus apostolo.

Christus deus〈.〉Praeterea, Christus ait. Quae loquor Apostolis, omnia ista expro-
mant omnibus.¹⁸⁴

EccusEccus non omnia neque omnibus.

ApostolusApostolus et propheta conclamant, In omnem terram exivit sonus eorum.¹⁸⁵

EckiusEccus contra respondet, Non omnis sonus Apostolorum in omnem terram exivit.¹⁸⁶

Eckius quoque tanquam caninus orator, et praeceptor admodum invidus,
non modo opinatur, sed etiam fortiter atque petulanter asseverat, aliud do-
cendum in schola, aliud in fani suggesto.

Christus autem clemens omnium, et praeceptor et salvator, aliter atque
Christus liberatorhic, sicque dicit, Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod
in aure auditis, praedicate super tectum,¹⁸⁷ Matthei decimo.

Eckius Christianorum seductor, atque clandestinus^o adversarius, sic
Eckius vinctor¹⁸⁸dicit, Quod vobis dico in disputatione, hoc nequaquam dico pro contione,
et quod doctis propono, ea rusticis christianis abscondo.

Rusticis, epistolium falso Hieronymo inscriptum, et iuxta Au-
gustini et Bedae decreta haereticum,¹⁸⁹ inculcavit Lipsiae in templo, fortasse
quod Christianorum non interest, plana pro curvis, syncera pro feculentis, verba pro
falsis, Christiana pro philosophicis, imo sophisticis, audire documenta.

Christus Mar. iiii.¹⁹⁰In scholis omnia ista retractavit, ne videretur tum haereticus, cum
haeretica doceret,

Lucae: xii.^p191Christus autem dicit, Quod ego vobis in aure dico, hoc praedicate
super tecta, tecta inquam, pro quibus stant auscultantes turbae〈.〉

Eckius vere Kekkius et GeckiusLucas quoque adiicit, Quod in aurem locuti estis in cubiculis, prae-
dicabitur in tectis.¹⁹²

Eccus non putat esse praedicanda laicis, quae coram magna homi-
num multitudine disputat, quid faceret super doctrina, quam in solis cu-
biculis vel discit, vel docet?¹⁹³

Attendite vobis, Christiani, a fermento Eckii pharisaei,¹⁹⁴ hypocri-
sim in pulmone habentis, Qui quod occulte in scholis discit, hoc vosNihil opertum quod non revelabitur de scripturis intelligitur〈.〉
caelat〈.〉 Quinimo, quod deterius est, subtrahendum ducit atque aufert, Ille
est sub pharisaeorum titulo redargutus, qui operuerunt et occuluerunt doctri-
nas quaspiam, haud scio ecquasnam? quorum societatem et commercia cavem
da Christus monet, dicens, Nihil opertum quod non revelabitur, et ni-
hilSponsus dicit Aperi mihi soror mea¹⁹⁵ hoc de omnibus christi fidelibus accipiendum est. absconditum quod non scietur.¹⁹⁶ Praeterea, scriptura sponsi clamat Can-
ticorum quinto, Aperi mihi soror mea, proxima mea,¹⁹⁷ Hoc est, dic omni-
bus verbum meum, quod cum audires a me, soror mea facta es et proxima, C3^v
Aperi mihi de sanguine meo, soror mea, praedica me, Ad eos quippe,
qui clauserunt contra me, Quomodo intrabo sine aperiente? Quomo-
do enim audient sine praedicante?¹⁹⁸ Quomodo in via dei ambulabunt¹⁹⁹
absque demonstrante? Quomodo verba divina capient sine seminante?
Quomodo mandata dei servabunt, et regnum ingredientur,²⁰⁰ cum nec-
dum intelligunt? cum nullam de iis habeant noticiam? Non dico vo-
bis, ait Christus,²⁰¹ sororibus Aristotelis, et matribus gentium, filii sue
doctrinarum mundi, aperite mihi, Quippe, vestra praedicantes, meos
mihi obturatis, Et philosophicis dictis, ceu repagulis aliquot ferreis
obfirmatis, Reseratis nimirum illis vestibulum auris, quos declamatis,
quos attollitis, quos persuadetis, Nolite verba mea, dicit Christus, ab-
scondere,²⁰² omnium namque sum salvator,²⁰³ Non perdat vos Eckiana super-
bia, Sorores meas verbo meo genitas, et de sanguine meo obortas a-
perire iubeo, et tum foeliciter aperiunt, quum omnibus aperiunt.

Deinde telis Mosaicis Eckium confutabo, Moses de Christo scripsit, Mo-
ses dei fidus addictus, Moses a deo missus, verba dei elocutus est, au-
diat igitur Eccus velit, nolit, omnia omnibus dei mandata hominibusDeu: iiii.
interpretanda, Mosaica munimenta in Deu: capite quarto scripta posui,
Custodi igitur temetipsum et animam tuam sollicite, ne obliviscaris
verborum quae viderunt oculi tui, et ne excidant de corde tuo cunctisDocebis filios et filias et cetera.
diebus vitae tuae, Docebis ea filios et nepotes tuos, dei quo stetisti co-
ram domino deo tuo in Oreb, quando dominus locutus est mihi dicens
Congrega ad me populum, ut audiant sermones meos, et discant ti-
mere me omni tempore, quo vivant in terra, doceantque filios suos,²⁰⁴

Audiant et discant timereMoses verba, quae viderunt Iudei, semper custodienda dicit, deus pro-
tinus adiicit, ut audiant sermones meos et discant timere, Invenisset
procul dubio futilis homo Eckius rimam per quam effluxisset, si solus
Mosi sermo fuisset allatus in ea parte maxime, ubi hortatur Iudeos, ne
obliviscantur verborum quae viderunt, potuisset cavillari quiddam Ec-
kius de visionibus quod scribitur〈:〉 Ne obliviscaris verborum que viderunt o-
culi tui,²⁰⁵ Nisi deus optimus maximus, perpetuo sermonis ductu adiecisset,Nota ut audiant sermones meos et doceant filios
Congrega ad me populum, ut audiant sermones meos,²⁰⁶ En dilucida verba, evi-
dentemque sensum, Cur orationem clarissimam turbat et adhese tractat Ec-
kius? quod suo parte ingenio atque styli perspicuitate inconniventem incurrit ocu-
lum? Nugarum rimulas obstruxit deus, procacitatisque pertusum dolium
occlusit Moses, hic serio iubet, ne verba quae viderunt patres nostri, no-
bis excidant, subinde et filios nepotesque erudiamus. Ille quoque omnium
creator haud dissimiliter eloquitur, dicens, ut audiant sermones meos doce-
antque filios suos,²⁰⁷ Advertat paulisper animum Eckius, et hodie condiscat
populares ea sollicitudine verba dei audire debere, ut filios instituereQua cura verbum divinum ab omnibus audiendum demonstret scripturas Eckius populo caelandas.
queant. Edisserat Eckius nobis, si potest, quot sermones, et quales sint
populo interpretandi? quae denique scripturae occultandae? Et postremo, quod
illud documentum sit, ab illorum verborum munere, adhuc Christianae ple-
bi abscondendum, faciat Eckius, si audet, duorum generum homines, illitteratorum
videlicet et doctorum, et demonstret atque legitime probet, quae sint scrip-
turae a rudium ordine exemptae, atque simul quae in ordinem eruditorum
redactae, doctisque explicandae, imperitis autem occultandae,

Ego quidem scio, omnia legis praecepta, omnesque scripturas, apud C4^r
universum populum a Mose lecta, atque in communi mandata.

Deu: xxxii.Mosaica, quibus hoc, quod dixi, confirmari potest, ex capite secundo et
tricesimo haec sunt, Complevitque omnes sermones istos, loquensOmnia verba legis
ad universum Israel, et dixit ad eos, Ponite corda vestra in omnia ver-
ba mea, quae ego testificor vobis hodie, ut mandetis ea filiis vestrisUniversa scripta
custodire et facere, et implere universa quae scripta sunt in volumine
legis huius, quia non incassum praecepta sunt vobis.²⁰⁸ Quae adeo ma-
nifestaUniversa scriptura universis Christifidelibus noscenda. sunt, ut sola propositione concludant, quod universam scriptu-
ram universis fidelium congregationibus, concionatores praedicare de-
bent ,²⁰⁹ Adde, quod Iosuae filius, Nun²¹⁰ Mosi successor fecit, quod scriptum
videmus in Iosuae capite octavo, qui coram omnibus viris, mulieribus,Iosue viii.
parvulis, et advenis, non aliqua, sed omnia in legis codice praescripta
legit, explicuitque, acta eius, verborum ordinem subieci,²¹¹

Omnia verba (quod nota) benedictionis et maledictionis legenda populo,Post haec omnia verba benedictionis, et maledictionis, et cun-
cta quae scripta fuerant in legis volumine, nihil ex hiis (quae Moses
iusserat) reliquit intactum, sed universa replicavit coram omni multitu-
dine Israel, mulieribus, ac parvulis et advenis, qui inter eos moraban-
tur.²¹² Nihil reliquit intactum Iosue, breviusculo tempore cuncta, quae scrip-
taUniversa coram omni multitudine〈.〉 erant in legis volumine, reverenter et contente docens, universa replicat.
At procax et protervus Eckius, per vitam et per annos, praecepta quae-
dam legis intacta omittere atque interquiescere vult, et simplices Chri-
stianosEckius contra Iosue disputat animae cibo dedignatur.

Quid respondebit Eckius dicenti, advenas et proselytos fidelium quo-
que in urbibus compellendos auditum ire verbum dei, aut saltem, vel alliciendos,
vel omnino non reiiciendos, qui cuperent legis omnia elementa scire, Postre-
mo, non puto sensum istum Emphaticum oscitanter cernendum, quem
Moses verbis iis expressit,

Ponite corda vestra in omnia verba legis, quae ego testificor,²¹³Emphasis per quirendorum omnium legis verborum〈.〉 Ponite corda vestra in omnia legis verba.
Non dicit transcurrite omnia verba mea, vel auditione, vel lectione.
sed infigite mentem, Neque ait, cordibus apprehendite, sed corda ipsa po-
nite in verba, Vox illa profecto Mosi miram habet diligentiae sollici-
tudinis curaeque Emphasim, Est enim sensus, verba ista sunt fulctra cordis,
agite corda vestra divinis verbis valenti et ardentissimo desyderio in-
cumbere, Meditamini die noctuque sanctae verba legis divinae, In eis
vester laboret conatus, In eis sudate, In eis vivite, et pro eis naturae con-
cedite,

Eckius contra MosenEckius vastator Mosi, negat Christifideles ad omnia scripturae ver-
ba teneri atquae obstringi, Clamat enim non esse eadem doctis et ru-
dibus docenda, Moses vero simplex omnibus omnia inculcat.

Deu: xi.Neque sine causa factum a Mose, neque lippientibus oculis ac in cor-
tice spectandum existimo, quod propheta foelicissimus, in capitibus prioribus
iussit omnia verba legis in hominum cordibus recondi, custodirique〈.〉²¹⁴Deu: xxxii.
At in posteriore, superiusque allegato capite xxxii, dictum ab eo vi-
ta propemodum defuncturo scriptumque legimus, Ponite corda vestra in omnia ver-
ba legis,²¹⁵ quod ideo observatum arbitror, ut simul cresceret oratio, et ille
hortamenta fortiora ad finem sermonis apponeret, et viribus orationis ceu vin-
culis quibusdam, Iudaicam voluntatem omnibus universae scripture verbis alligaret〈.〉 C4^v
Simile legimus Christum fecisse mortem obiturum, qui subnixe omni-
no et vehementissime dei hominumque charitatem commendavit, et ve-
lut vinum post caenulam ingurgitavit.

Prima sit curarum, divini verbi diligentissima auditio, Ipsum exHortatio brevis ad dei verbum
pectore quaeramus, cum gaudio retineamus, cum sui sollicitudine possidea-
mus, neque patiamur pascua mentis diripere milvos, illius amore, de an-
gustiis dulcedinem bibamus, nihil nos avellat, nullum incommodum retar-
det, nullus ab eo verbo te cruciatus amoliatur, nullus te angor excuciat,
nullumve tibi tormentum literas sanctas expungat, Sint nobis carmi-
na,psalmo cxviii. legis verba, quod prophetae documento discamus, qui dicit, Carmi-
na mihi erant iustificationes tuae,²¹⁶ fruatur quisque pro sua sorte verbis di-
vinis, In prandiis et conviviis exhilarent dei verba nos, in agris obversen-
tur, in laboribus reficiant, in sabbatis quietent, Nusquam non occurrant, Ubique
simulachra sacrarum scripturarum adfluant, et sese in oculos interim exter-
nis abstractos rebus inferant.

Nam omnia legis verba ubique locorum cogitanda, perpendenda-
queDeu: vi. persuadet Moses, Verba eius deutronomii. cap. sexto, subscripsi,

Eruntque verba haec, quae ego praecipio tibi hodie in corde tuo

Narrabis ea filiis. disce ideo plebs ut doceas. Barbam Sancti Pauli collo gerunt non item epistolas eiusEt narrabis ea filiis tuis,

Et meditaberis sedens in domo tua,

Et ambulans in itinere,

Dormiens atque consurgens,

Et ligabis ea quasi signum in manu tua,

Eruntque et movebuntur inter oculos tuos,

Scribesque ea in limine et ostiis domus tuae,²¹⁷

Nemo non speculatur, quam Moses singulos fidelium adhortatus
est, ad intelligendum verba dei, quando illos ad erudientium diligentiam
adstringit, et iubet, ut filiis suis non modo proponant, vel legenda, vel
audienda, verum denarrent et exponant, Quot hodie patres produ-
cere quiveris, qui filios doceant? Imo, quod periculosius est omnium, quot
dabis parentes, qui ipsi verba sancta didicerunt? solis infoelicissimorum
hominum nugis et scholasticorum suasionibus, a scripturarum sancta-
rum contemplatione abductis,

Eckio cum Mose negocium est saepeHodie Eckius, fidos Christi discipulos fallit, dicens, nefas esse
rustico verba dei perscrutari,

Moses contra Eckium, parentibus mandat, ut dei verba cuncta, cunctisDeu: xi.^q
in locis, sedentes, stantes, deambulantes exerceant, ac ob oculos etCur Moses curam perdiscendorum dei verborum ingeminarit
aures pingant, Neque fuit Mosi satis, semel ad eiusmodi scripturarum
desyderia populum commovisse, at in capite decimo eius libri, iterum re-
petit, et verba quae memoravit ingeminat, et id quidem ex industria,
Nempe, utilitatem rei et voluntatem perseverandi omnibus in verbis saepiusSuspendite pro signo non intelligitur hoc iuxta carnem, sed spiritum literae
idem dicendo auxit, ut multiplici compellatone admonitionem faceret instan-
tiorem, dicens, Ponite in cordibus et animis, Suspendite pro signo, hoc
est scopo, ad quem formentur mores filiorum, collocate sub oculos, fi-
liosque docete, ut ea meditentur,²¹⁸ transformandi, in literarum sanctarum habitum〈.〉

Si Moses umbram tanti aestimavit, quanti nos solem sine nube fulgentem D1^rArgumentum similitudinem a minori ducit.
pendere debemus? Si lex umbris sacramentorum velata, tantae gloriae
fuerat, quantis debebit, Evangelium gloriis universis revelatum, inculcari?
Adhuc tamen Eckius, quaedam Theologica, et simplicibus, et omnia le-
gis verba, ad paucos et horridos doctorculos revocat〈.〉 Super hac
re, cum saluberrima quaedam, de sacrarum scripturaram fontibus at-
que locis profecta,

Erasmus RoterodamusErasmus inclytus et syncerus scripturarum assertor,²¹⁹ divi-
na quoque vir sapientia emisit, quae illis apponere volui,

Erasmica, de quibus nunc memini, haec sunt

Vaehementer²²⁰ enim ab istis dissentio, qui nolunt idiotis^r, legi di-
vinas literas, in vulgi linguam transfusas, sive quasi Christus tam in-
voluta docuerit, ut vix a paucis Theologis possent intelligi, sive quasi
religionis Christianae praesidium in hoc situm sit, si nesciatur. Regum
mysteria caelare fortasse satius est, at Christi mysterium quam maximeOmnes mulierculae legant evangelium
cupit evulgari, Optarim, ut omnes mulierculae legant Evangelium,
legant Paulinas Epistolas, Atque utinam, Haec in omnes omnium lin-
guasLicet scripturam sanctam atque sermones in linguam vertere maternam essent transfusa, ut non solum a Schotis et Hybernis, sed a Tur-
cis quoque et Saracenis legi cognoscique possint, Primus certe gradus est,Omnes omnia scripturae instituta scire debebunt
utcumque cognoscere, Esto riderent multi, at caperentur aliquot, Uti-
namAd stivam cantet agricola hinc ad stivam aliquid decantet Agricola, hinc nonnihil ad radi-
osTextor viator suos moduletur textor, huiusmodi fabulis itineris taedium levet via-
tor,Colloquia ex scripturis Ex iis sint omnia Christianorum omnium colloquia, Tales enim
ferme sumus, quales sunt quotidianae nostrae confabulationes, Asse-
quaturNon parit invidiam scriptura quisque quod potest, exprimat quisque quod potest, Qui poste-
rior est non invideat praecedenti, qui prior est invitet sequentem, non
desperet,

Cur professionem omnium communem, ad paucos contrahimus?
Neque enim consentaneum est, cum baptismus^s ex aequo communis sit
Christianorum omnium, in quo prima Christianae philosophiae pro-
fessio est, cum sacramenta cetera〈.〉

Argumentum a communione sacramentorum. Item a communi omnium mercedeDenique cum praemium illud immortalitatis ad omnes ex quo
pertineat, sola dogmata in pauculos istos esse relegandos, quos hodieTheologi Monachi praedicatores
vulgus Theologos aut Monachos vocat, quos ipsos tamen, tametsi
minima quaepiam portio sunt ad populum Christiani nominis, tamen
hos inquam ipsos optarim maiorem in modum esse quod audiunt,²²¹

Quotquot^t222 in baptismo iuravimus in verba Christi, si tamen ex
animo iuravimus, mox inter ipsos parentum complexus, et nutricumInfantes^u literis sacris imbuendi.
blanditias, Christi dogmatis imbuamur, Nam et altissime insidet, et
tenacissime inhaeret, quod primum rudis illa animi testula combibe-
rit,Christum prima sonet balbuties Christum prima sonet balbucies, ex huius Evangeliis prima for-
metur infantia, quem ita cum primis tradi cupiam, ut et a pueris a-
metur, In hiis deinde versentur studiis, donec tacitis auctibus. adoles-
cant in virum robustum in Christo, Aliorum literae sunt eiusmodi, ut
non parum multos poenituerit insumptae in illis operae, ac sepenume-
ro fit, ut qui per omnem vitam, pro tuendis illarum decretis, ad mor-
tem usque depugnarunt, in ipsa morte, ab authoris sui factione des-
ciscant^v,²²³

D1^vAdieci supra positis, quae Chrysostomus^w scriptor anti-
quior super sensu Evangelicarum et apostolicarum li-
terarum perdiscendo scripsit, in Homelia decima, ex
capite primo Ioannis Evangelistae caput vi.

Perlegendum est domi Evangelium antequam auditum venias〈.〉 Signanda dubia scripturaeQuique²²⁴ igitur a vobis contendimus? ut una die-
rum in hebdomada, vel saltem sabbato, curae vo-
bis sit, Evangelicas^x legere lectiones, quas ante has
conciones, in manibus habere, domi frequenter
repetere, earum diligenter sensum disquirere, quid
obscurum in his sit, annotare velitis, quid pugna-
re videatur, cum non pugnet, ita omnibus penitus
examinatis, his vos concionibus, quam attentissimos
vos exhibeatis,

Evangelii vis ostendaHoc pacto non parum utrisque nostrum emolumenti provenerit,
Siquidem vobis non multo opus erit labore, ut Evangelii vim osten-
damus, cum domi ipsam vobis sententiam quantum ad verba iam fa-
miliarem reddideritis, vos autem et acutiores, et perspicatiores effi-
ciemini, non ad audiendum et doctrinam dumtaxat percipiendam, sed
ad docendum alios,

Nam multi in presentia hic audiunt, qui simul omnia Evangelii ver-
ba, et quae, super his, a nobis dicuntur, memoriae mandare conantur,Ad docendum discite omnes〈.〉 Hic vide Ecki, quid prosit memoriae soli^y credere nisi etiam privatim mediteris〈.〉²²⁵
non tamen etiam si annum in hoc consumeremus admodum profice-
rent, Quam ob rem? ob hanc certe, quod in tempestive et in sola tantum
ecclesia brevique tempore meis vacant sermonibus〈.〉

Quia si qui sunt qui negotia, occupationesque, et publicarum, privata-
rumque rerum curas causantur, primum in hoc non parum errant, quod
in tot rebus versantur, et ita semper saecularibus negotiis affixi sunt.Neque negotia publica ab audiendo dei verbo excusare queunt.
ut ne minimum quidem, in his quae maxime necessaria sunt, studium
impendant,

Deinde frivolam, et nullius momenti accusationem afferunt, cum
accusari potius hac in parte, eorum cum amicis possent consuetudines
et ut equorum certamina speculentur, in quibus sepenumero diem to-
tumVilibus adhibemus studia maxima, rebus vero divinis prope nullas accommodamus operas〈.〉 Videat Eckius quod scripserit Chrysostomus in dignos iudicans et cetera. consumunt, non tamen in his alias causantur occupationes〈.〉

Praeterea rebus vilibus, et abiectis diligens adhibere studium potestis,
divinis autem si quando vocandum²²⁶ est, adeo vobis inutilia et nullius
momenti videntur, ut ne minimam quidem curam in his ponendam
ducatis, et quonam pacto, qui ita sentiunt, spirare, solemve conspica-
ri digni sunt,

Est et alia his oscitantibus inepta excusatio, librorum videlicet inopia〈.〉

Et divitibus quidem ad hoc respondere ridiculum est, verum cum
multos pauperes hac frequenter accusatione uti existimem²²⁷, cum his
parumper iocari, itaque eos percunctari placet〈.〉

D2^rpondera verba gravia
Nunquid omnia artis suae habeant instrumenta? et si inopia in
his comparandis admodum impediantur? Nonne igitur absurdum estNeque librorum penuria plebe os excusat a lectione sacrae scripturae
hic non causari paupertatem? sed diligenter attendere, ne quid sibi ad
artem suam^z necessarium deficiat, ubi autem tantam sint consecuturi uti-
litatem, occupationes deflere et inopiam,²²⁸

Agricola propudiosum aestimat carere aratro? Eckio magistro scimus,
sanctum atque utile esse christiano, si careat fidei libris?

Imfamem rem putamus, si artifex^aa quispiam artificium quoddam
profiteatur et ignoret artis suae retrusissima praecepta? Attamen la-
trat Eckius, foelices Christianos, si vulgaria et omnibus occurrentia
lectoribus nesciant Christiani?

Idem Chrysostomus in Homelia
secunda ex capite primo Io-
annis. c. vii.

Domi et privatim vir cum uxore ex scripturis debet. disputareIllud vos admonendos hortandosque censeo pernecessarium, ut quo
nunc estis animo, perseveretis, neque in hoc tantum consessu, sed do-
mi quoque vir cum uxore, pater cum filio invicem de his frequenter^ab
loquantur, et ultro citroque, suam. et ferant, et inquirant sententiam
velintque probatissimam hanc et pulcherrimam inducere consuetudi-
nem〈.〉

Pueri praecipue divinis literis occupari debentNec mihi quispiam dicat, pueros in hoc occupari non oportere.

Non enim tantum opus est, quod his vacent admonitionibus, verum eti-
am solis〈.〉

Imbecillitatis tamen nostrae gratia hoc non dicimus, neque eos
a saecularibus, et terrenis rebus, quemadmodum neque nos a civili-
bus negociis abducimus, At qui e septem hiis diebus, unum ad commu-
nis omnium domini cultum, serviciumque collocandum merito arbi-
tramur, Nonne ridiculum est, ut servulos nostros in nostris semper ne-
gotiis occupatos velimus nos vero nullum exhibere deo servitium, prae-
sertim, cum nostra omnis servitus, nihil ei quicquam conferat. Deus enim
nulla re indiget, sed ad nostram penitus redundat utilitatem〈.〉

Servitus nobis prodest quae deo servimusVos autem ad spectacula filiis adductis,²²⁹ neque ad ullam bonam fru-
gem, eos unquam hortamini, Verum si quid sanctum, si quid spiritale com-
parandum cogitandumue²³⁰ fuerit, inanem appellatis solicitudinem, Non-
ne iram dei in vos merito provocatis? cum ceteris rebus et certo tem-
pore diligenti cura adhibita, in divinarum rerum doctrina pueros ex-
erceri,Aetas puerilis maxime indiget literis sanctis molestum intempestivumque ducitis, Non sic,²³¹ inquam fratres
dilectissimi,

Haec profecto aetas, his maxime admonicionibus indiget, tenera est et D2^v
cito quae ei instillantur imbibit, et audita accipit,²³²

Praeterea, et vita eius in auditu est, et in ipsis fere inanis, ut vel ad virtutem vel
ad vicium facile possit deflectere, Si quis igitur eos ab ipsis incunabilis,²³³ ad
viam virtutis abstraheret, In habitu quodam, et natura recta viven-
di eos confirmaret, neque sponte sua facile in deteriora laberentur, cum
eiusmodi a teneris assuetudo, ad virtutem eos alliceret,

Reipublicae proderit iuventutem sanctis literis erudireHoc pacto, et maiores diligentius observabunt, et reverebuntur, et
civilibus in rebus utiliores reperientur, sed quidem ineunte aetate se-
niorum mores edocebuntur, Neque enim fieri, ut sic dicam, potest qui
his aures adhibet, hisque se apostolicis admonitionibus prompto ani-
moSive mulier sive Iuvenis offeret, quin incredibile quoddam bonum, sive vir, sive mulier, si-
ve iuvenis huius mensae particeps consequatur, Nam si beluas, ver-
bis et ratione nonnunquam mansuetudinem erudimus, longe magis spiri-
tali hac doctrina, cum hominibus communicata, id efficiemus, cum utri-
usque, medicinae scilicet, et eius qui curatur, maxima sit differentia,

Neque enim in nobis ea est, quae in illis faeritas, altera naturae est,
altera voluntatis, Neque rationis vis eadem, illa humanae est senten-
tiae, haec spiritussancti gratiae et virtutis, Quam si quispiam se conse-
cuturum desperet, intelligat feras mansuescere solere, et nunquam sibi ip-
si diffidet, frequenter hanc medicinam expectat²³⁴,

Lex S'piritus' S'ancti' domi repetendaSpiritus sancti leges omni tempore audiat, et repetita domo quae
audierit, memori tandem mente inscribat,

Hoc pacto et spe bona, et securitate vivet plurima, ipsaque experien-
tiaAnimam verbo dei pictam, exhorret diabolus plane, quantopere proficiat, intelliget, Quippe cum diabolus divi-
nam legem animae inscriptam, et cor hominis, dei tabulam factam con-
spicatur, eo se amplius conferre formidat, Ubi enim litere regiae, non
aureo titulo, sed dilecti servuli Iesu menti animoque impressae, exube-
ranti spiritus sancti gratia effulserint, ille nullo pacto perpeti, aut con-
sistere potest, sed longe formidolosus effugit〈.〉

Nihil enim adeo eius consilia perturbat. et proterit, quam qui ad divina-
rumSi scriptura sacra proterit^ac consilia diaboli certe omnia debet esse perfecta rerum cogitationem animus erigitur, et supernum hunc, atque
uberrimum fontem haurire semper desyderat, Eum inquam animumScriptura, S'acra' humilem facit
nihil humanum, quamvis molestissimum, perturbare potest, nihil quamvis mag-
num et exoptabile inflare et superbia efferre, sed in tantis huius saecu-
li fluctibus, perturbationibusque in multa vivit tranquillitate,²³⁵

Hactenus Chrysostomus, Cuius sermo quamquam est volubilis, verbo-
rumque flumen habens, tamen ipsum velut distinctum, et crebras con-
citantem moras respirationesque sub lectorum oculos atque vestrosCur oratio alioqui fluens sit interpuncta
amantissimi viri, descripsi, ut sensim et paulatim, iis, quibus maxi-
me displicet, quod probamus instillarem, et stantis sepenumero lecto-
ris animum advertabundum efficerem atque expectantem, Quippe,
quod singula mentem interim ingrediuntur occupantque, quae omnia nec
possunt, neque non reiicerentur.

Nunc pariter, quando videmus Erasmum totidem scripturarum vervos
attigisse, placuit, visumque fuerat, non ab re fore, si penicillo quodam D3^r
et figura, scripturarum sensa primum, deinde e regione Erasmica lecto-
ri proponerem, ut forma eiusmodi, veluti exemplo, facilius imbuatur
lector〈.〉 Nempe scio, quam abhorrent ab hac sententia, multi, scilicet, quod omnes
Christiani, scripturas omnes audire et observate scrutari debebunt,

D3^v

Eckius pugnat cum scripturis c. viii.^af

Accedunt iis authoritates haud quaquam levis momen-
ti, quod ita dixit Petrus, Precaepit nobis, praedica-
reActo. x. populo, quia ipse est, qui constitutus est a deo
Iudex vivorum et mortuorum huic omnes pro-
phetae testimonium perhibent,²⁶³ Petrus populoEckius et S'anctus' Petrus^ag depugnant
Cristum predicat, Eckius non populo sed spino-
sis aliquot discipulis contractam Christi virtutem
quin etiam quod turpius est, lac carneum Christi
dumtaxat inculcat,

Acto: decime.Petrus homines prophetarum testimonio, de Christo perhibito
ad sui scrutationem accendit,²⁶⁴

Eckius si quam ad scripturarum prophetas et apostolos favillam
habent simplices Idiotae, seductionis aqua refrigerat et extinguit〈.〉

D4^rIoan. v.
Cristus dixit Scrutamini scripturas, illae de me testimonium perhibent.²⁶⁵
Eckius Christum^ah disputatione adoritur Eckius contra declamat, Sciscitamini Aristotilem, Item vobis non li-
tet legere scripturarum archana postremo nolite scrutari literas dei,

Christus iterum, Oves meae vocem meam audiunt,²⁶⁶ Eckius an-
tichristus oves Christi, vocem gentilium audituras obblaterat²⁶⁷,

Contra Mosen EckiusMoses saevere tibi etiam o simplex minitatur, Si non audieris
Eckius antimoses in monte e Belial, simplicibus benedicit, si aliquot tam
tummodo , sed non omnes, omnium scripturarum literas percunctentur.

Et Mosen et Iosue Eckius pervicax assultat.Moses et Iosue convenientibus cunctis filiis Israel leges coram
omni populo tam viris, quam Mulieribus, Parvulis et Advenis legenda,²⁶⁸
et exemplo et praescripto docent,

Eckius librorum dictorumque sanctorum multa multis et parvulis
et advenis et mulieribus virisque abscondit〈.〉

Paulum quoque adgraditur〈.〉 Ephe: vi.Paulus electionis vas²⁶⁹ scripsit, Educate filios vestros in institutione
et admonitione Christi domini, hoc est in corda et animos filiorum
ingeratis domini praecepta,²⁷⁰

Eckius naeniarum pertusum vas, nedum filiis talem educationem in-
videt, sed etiam viris negat licere vulgariis, ut rusticum erudiat rusti-
cus, quinimo palam dixit, non esse ea dicenda populo, quae tractant
in schola calamitosi Theologistae, Et quod extremae reor esse demen-
tiae Haeresim olencia, spargit in vulgus Christi quorum in scholis
se puduit〈.〉

.ii. Esdrae. viii〈.〉Congregatus erat populus quasi vir unus in platea, Quid actum,
Attulit librum legis coram multitudine virorum, et mulierum, cun-
ctisqueQuod fecit in platea esdras. hoc negat in ecclesiae faciendum Eckius. de verbo dei loquimur qui poterant intelligere et legit in eo aperte in platea〈.〉²⁷¹

Sed quod fecit Esdras in platea, hoc in templo facere dedignatur
Eckius, Quod Esdras docuit coram omni populo, qui velut unus vir
fuit coactus, Illud, illiusque nucleum, ad Christi populum, convenientem
in unitate spiritus fari detrectat,

Levitae silentium in populo fecerunt, et legerunt in libro legis di-
stincte et aperte ad intelligendum, et intellexerunt, cum legeretur,²⁷² At
nos O simplices, O rudes, O miseros, O Christianos infaeliciores Iu-
deis, non audemus legis verba vel audire, quando Eckius pro silen-
tio, turbulentiam, pro claritudine ad intelligendum, fuligines sui pecto-
ris obfundit, quando non legis verba, sed figmenta hominum clamat,
quando non distinguit, sed verba dei confundit, Imo penitus subtra-
hit,

Nunquid et tu Iosue, fidelis dei minister, rem Eckio deridiculam
fecisti, dum saxeo monumento, veluti teste, nunquam intermorituro, ve-
hementer testabaris, te omnia legis verba populo dixisse,²⁷³

Quorsum enim pertinebat, grandem adeo lapidem, ceu testem, prae-
dicatae (per omnia) legis, quercui, longeva perinde vita, subdere? NonEckius infelix disputat
est Eckio Iudice necessum, omnia legis verba, omnem in populum trans-
fundere, Porro ut Eckius infaelix disputator videat se cum Christo,
cum prophetis, cum Apostolis et omnibus omnium literarum salva-
toribus atque tecum Iosue, horridum ingensque bellum commitere et in-
extricabilem conservisse manum, Verba textus capite ultimo Iosue poD4^v
sita subieci, quae sunt haec, Scripsit quandoque omnia verba haec in volumine
legis domini, et tulit lapidem pergrandem, posuitque eum subter quercum
quae erat in sanctuario domini, et dixit ad omnem populum, En lapis iste erit
vobis testimoniu, quod audieritis omnia verba domini quae locutus est vobis, ne
forte postea negare velitis et mentiri domino deo vestro,²⁷⁴

Protestat Iosue se omnia domini verba retulisse
et lapidem et quercum testes ponit²⁷⁵

Quod testimonium allaturus est Eckius adversus dei plebem sese ver-
ba legis omnia recitasse? quando eam reputat indignam, (ut a Theologo) quic-
quid lex habet, audiat, Certe quod ad Eckium attinet non mentietur popu-
lus, se non audisse legem Evangelicam, cuius fuit umbra lex vetus?

Paulum obruit Eckius〈.〉Paulus gentium doctor sic ad Romanos scripsit et Grecis et barbaris, sa-
pientibus et stultis debitor sum, ita quantum ad me attinet paratus sum
vobis quoque qui Rho'mae' estis evangelizare, non enim me pudet Evangelii Christi〈.〉²⁷⁶

Eckius sophistarum vindex sic ad me Lypsiae in disputatorio loque-
batur, Putas dicenda populo quae in scholis dicimus?²⁷⁷ Non ergo omnibus se de-
bitoremEccus sophistarum mater et debitor〈.〉 fatetur, quoniam neque Barbaris, neque ineruditae plebi Evangelica
praecepta suadens, se sophistarum matrem et debitorem effecit omnium miserrimum〈.〉

Christus sui verbi subscriptores, non servos sed amicos appellavit, ob
id unice, atque praecipue, quod omnia quecumque a patre audiverat illis mani-
festaIoannis. xv. fecerat,²⁷⁸

Eckius, invictissimus²⁷⁹ servulis invisiores esse nos vult, et ob id multas
perdit operas, ut opinionem aemulemur dicentis, simplicibus et insipientibus
et stultis non esse omnia dicenda, quae in sacris codicibus sunt emissa, contra
Christum qui ait, omnia quaecumque audivi a patre ea vobis notafeci, Ideo non
dico vos servos sed amicos,²⁸⁰ Quales amiculos?

Cavillum Eckii preripiturFratres, sorores, matres〈.〉

Sed respondet Eckus, Oho, Christus ad apostolos loquitur^ai, et quid
de simplicibus et insipientibus vel dictum vel cogitatum audes vel suspicari?

Mi Ecce qui fit, quod tam insectanter simplices nos odis? Num demonstra-
vi, ea quae Christus (etiamsi clam et in occulto) docuit Apostolos, ad nos
pertinere? in Simplices subinde traducenda? perspexi pridem versutiam
eius imposturamque, facessat fallax artificum, Nempe non usqueadeo conniveo,
ne specum Ecii queam conspicari, in quo Iudeorum lapides, tamquam praesidia
tanto digna pugile recondit, quia speculor quo decurrat, quae saxa conqui-
rat, ut referiat, video quem in manu lapidem tenet, taelumque in protenso ner-
vo, velut rima fulmine rupta micans〈.〉²⁸¹ Sed non offendamur, pergamus
videre, quibus Eccius armis fulminare potest, medios eat ipse per hostes〈.〉

Tacitis occurritur obiectionibus atque occupan-
tur quae contra dici possunt. ca. ix.

Ne detis sanctum canibusscriptum est inquit Eckius Mathei ca. vii, Ne detis sanctum cani-
bus, et ne proieceritis margaritas ante porcos, nequando hii
conculcent pedibus suis,²⁸² Ergo ad homines simplicianos
ac barbaros et insipientes non iactamus illud nobile
margaritum, quod est dei verbum, quod in solis^aj scholis E1^r
sub spinis est floridum, sub sophismatis vegetum, sub cucullis amplum
et mirificum,

Iusta talione Eckius, ex hominibus qui
facit porcos, remuneratur. c. x.

Praevidi sagittam cruciabilem, quae non modo sim-
plices et illiteratos Christianos illidit, cruentat,
verumetiam brutum in bestiam transformat, NonEckius homo inirascibilis
irascatur Eckius homo inirascibilis omnino, si En-
thymema²⁸³ procax et nequam et viciosum, in ven-
trem eius caputque retorsero, Nempe rectius sic ar-
gutaretur,

Margaritas in porcos ut proiiciamus veta-
mur,²⁸⁴

Sophistae porci bipedes〈.〉Eckius sophista, et id genus homines, sunt porci bipedes〈.〉

Ergo ante sophisticos porcos Eckianosque, ne iaciamus margaritas
cavendum valde. Syllogismus est, ex Eckiana modestia profectus, quam
ipse, a se exorsus? adversus nos simplices, parva memoria, ingenioque
despicabili propudiosos, at verbi divini^ak cupidissimos iactavit,

Incipiat Eckius a nobis et inferat contra se, quia simplices Christus ne-
quaquam porcis comparavit, Quinimo ad simplicitatem suos invitat , SicPsal: lxxvii〈.〉
enim eius prophetam Asaph scripsisse vidimus, Attendite populus meus le-
gem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei.²⁸⁵ audiunt ergo in-
clinate et humiles aures, non superbae, non proculcatae et durae, Sic etiam
Christum dixisse scriptura testatur, Estote prudentes sicut serpentes,Mat: x.
et simplices sicut columbae,²⁸⁶ Quam hisce verbis poposcit simplicitatem
nisi hominum in gemitibus cordis sui ,²⁸⁷ et suspiriis, verbum dei scripturam-
que sanctam audientium? cui cognatam apposuit serpentinam prudentiam,
ut mundanae situs scientiae detergatur, qua hominum corda velut inglu-
vie sordescunt, et tanquam hyberno situ obducuntur, divinaque mysteria nonPrudentes sicut serpentes.
capiunt, Animum enim liberum, mentemque vacuam, et cor solis divinis prae-
ceptiunculis invigilans requirit. Ad ista autem non pervenitur, nisi exu-
ta nostra prudentia, ut ceu depulso impedimento, nitida simplicitate
vernemus, Iccirco neutiquam simplices respuit Christus, neque aequipara-
vitPorci dei verbum contemnunt vel non agnoscunt. Parvuli porcis dei verbum contemnentibus, aut mundanae sapientiae velut tur-
pissimo ceno involutis, Neque parvulos reiecit, quoniam parvulorum
mores adeo necessarios esse divinorum verborum auditori lectorique, dicitMath. v. xviii〈.〉
ut prorsus nullus esse queat, nisi parvulus effectus, Verba salvatoris
Matthei. xviii. posita haec sunt, Amen dico vobis, nisi conversi fueritis
et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis regnum caelorum,²⁸⁸ Quod si soli
parvuli sublimitatem caelorum indipiscuntur, multo magis est necessa-
rium, auditores verbi dei parvos esse, Quando etiam ita scriptum legimus,Psal: l. Psal. viii〈.〉
Auditui meo dabis gaudium et laeticiam, et exultabunt omnia ossa humi-
liata,²⁸⁹ Item, Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem tuam, prop-
ter inimicos tuos, ut destruas inimicum gratiae et ultorem impudentiae,²⁹⁰

Margaritum FideiImpudenter ergo temereque intulit Eckius, margaritum fidei, hoc est
verba scripturarum, non, esse in simplices, parvulos, plebes, et Idiotas E1^v
iacienda. Nam simplices religiose adeunt dei verbum, reverenterque suspi-
ciunt, et summa reformidatione exosculantur, Argutatores autem nusquam
non insyncere divinas scripturas tractant, et numquam non suis spinetis ob-
sepiunt,Eckius deteriora ex optimis authoribus carpit〈.〉 Esa: et Pau. commiscentes caelum terra, divinum verbum humano figmento,
triticum paleis, aurum luto, qui deteriora pro optimis, e doctrinis Eccle-
siasticorum excerpunt assectanturque, Illi sunt de quibus dicit Apostolus,
Perdam sapientiam sapientum, et prudentiam prudentum reprobabo.²⁹¹ et,
Stultam fecit deus sapientiam mundi,²⁹² cui placuit per stulticiam praedica-
tionis salves facere credentes. omni namque credenti, Iudeo, Graeco, Bar-
baro,.i. Corint. i. Idiotae, simplici, stulto, illiterato, rustico, mulieri, parvulo, ancillae,
advenae, verbum dei, dei virtus est, Neque nobiles, neque prudentes, nequeSapientes Theologistae rectius porcis quam idiotae conferuntur.
sapientes vocavit deus, Sed stulta mundi elegit deus, ut confundat sapi-
entes, et infirma, ut confundat fortes,²⁹³ Rectius igitur formidandos do-
cuisse Christus aestimatur, qui ventrem sapientia plenum habent, Et
sapientes et fortes porcis contulisse. quandoquidem spinosis syllogismis
legem dei involvunt, atque eam ad hominum sapientiam flectunt, illique de-
servire cogunt, ex domina ancillam facientes.

aufferre pallium animae quid sit〈.〉 Ambro'sius' de virg'inibus' li. iii. col: xxviii. Col. ii.Anima in canticorum libro, iuxta sensum Ambrosianum dicit, Inve-
nerunt me custodes civitatis, tulerunt pallium meum,²⁹⁴ Quale pallium? Phi-
losophicum habitum, ut nuda simplicitas conquireret Christum, Quia
nemo potest amictu vestitus philosophiae, in habitu scientiae saecula-
ris Christum videre, et bene tollitur ei amictus philosophiae, ne quis
eam per philosophiam depredetur,²⁹⁵ Adhortatur nos iuxta Paulus di-
cens, Videte, ne quis vos depredetur per philosophiam et inanem fal-
latiam,Cavendi philosophi. secundum traditionem hominum, non secundum Christum,²⁹⁶ Magis
igitur illos caveamus, qui magnam philosophiae partem, veluti voracesSola Christi traditio est in contemplatione discendi verbi divini.
gurgites imbiberunt, Item et eos timeamus, qui traditiones hominum
qualibet industria, et quovis Marte propagatas callent, In contempla-
tione est sola traditio quae secundum Christum existit, Philosophiae ve-
ro, hominumque traditiones tantum absunt ut Christiano sint utiles, quam
alienissimae artes, Sunt profecto humanarum scientiarum gnari, Simplici-
bus et ineruditulis, hac supellectile inferiores, atque ea ipsa, ab una dei
philosophia remotiores, Et cavendum est mirum in modum, ne iuxta mun-
di philosophiam, quae intus cubat, quicquid hauriant, coaptent, et pe-
dibus sacrosanctam scripturam (pedibus inquam infectae voluntatis)
proculcent, Pessum eat Eckiana superbia, Simplices ob imperitiam ab
auditorio dei summo depellens, abeant derepente tumidi philosophi,Ennius recte pronunciat.
quando ii sunt maximopere exhorrendi, Ennianum Neoptolemum
probant non pauci, qui dixit philosophandum est paucis, nam omni-
no haud placet,²⁹⁷ vixque degustandum ex philosophia idem censet, neu-
tiquam eam ingurgitandam.

Ethnici hoc iuditio Christianis foeliciores et propinquiores, scru-
pulosPhilosophia nostratium, non coaptat sed alienat, a dei verbo discendo. philosophiae rident.

Eccus autem Christianae beatitudinis immemor, philosophicis
immersa scopulis cerebra, nudis hominum cordibus ita anteponit, ut
simplices Idiotas parum aptos, ad audiendas dei candidasque scripturas
pronunciare nihil vereatur, Vae illis Phariseis Eckianis, qui diviE2^r
tes philosophiae exortibus praeferunt, qui personas accipiunt, qui
claudunt regnum caelorum ante homines, Vos enim non intratis,Vae
nec introeuntes sinitis intrare.²⁹⁸ Vae, quod parvulos et simplices, nu-
dos et vacuos, et ob id dei verbo praeparatos, sacrarum literarum no-
ticia spoliatis, atque impeditis, et in verbo dei scandalizatis, Mutate pro-
positum et mutabitur vae, Utinam possem Eckium a maledictis eius
modi eximere, At si ego dissimularem, malingnitatis reus fierem, et la-
pides imbelliam incesserent.

Conclusio praecipua saepicule inducta〈.〉Iccirco largiatur Eccus, eadem et altissima scripturae eloquia po-
pulo referenda, cunctisque Christianis, nisi forte natos excipiat bimu-
los〈.〉

Caeterum, quod de canibus, aversos mordentibus dixit Christus,Canis
non vereor Eccum in simplices Idiotas iaculaturum, nisi malit Canis
fieri rabidus in lapidem saeviens, et ingenti latratu,²⁹⁹ ignaviam suam
occultans.

Fortasse hoc Eckius dicet〈.〉Sed haud me fugit Eckium dicturum, se tale argumentum non som-
niasse,

Cui ipse respondeo, licenter hoc ipsum negare, et fieri posse, ut
hominem homo fallat, deum vero nemo,

Maiori fortasse honore, Simplices Christianos cohonestabit Ec-
kius,Canis Alexandri^al quam canum titulo, nisi forte Alexandri Regis canis fortitudinem illis
attribuere conetur, qui et viribus et astu valuit,³⁰⁰

Obluctatio EckiiAt hunc procul dubio latratum efflabit Eckius, Adhuc non esse
simplicibus et parvulis et illiteratis, summum Theologiae sermonem
producendum, Nam textus est urgentissimus Matthei capite decimo
et tertio, Discipuli dixerunt Christo, Quare in parabolis loqueris il-
lisProbat Eckius simplicibus et Idiotis non esse omnia divinae legis verba indicanda, quod Christus eis in parabolis est locutus〈.〉 videlicet turbis, Respondit Iesus et dixit, Vobis datum est, nosse
mysteria regni caelorum, illis autem non datum est,³⁰¹ et post pauca rur-
sus, ait, Propterea in parabolis loquor illis, quia videntes non vident,
et audientes non audiunt, nec intelligunt.³⁰² et paulo inferius, Vestri bea-
ti sunt oculi, quia vident, et aures vestrae, quia audiunt,³⁰³ Proinde, per-
pendas dicet Eckius, quod ilico contextum legimus, Amen dico vobis, quia
multi prophetae et iusti desyderaverunt videre, quae videtis, et non
viderunt, et audire, quae auditis, et non audierunt,³⁰⁴ Hisce verbis, velut
avulsis ab acervo saxis depulsam vides turbam, ab intelligentia pa-
raemiarum, Imo quod durius est, Etiam^am prophetas et iustos, hoc est, san-
ctosHic triumphat Eckius, cui hoc telum dedi ne tabesceret. et doctos laicos ab auditorio, ubi noli proverbiorum excutiuntur
invitus ac nolens largieris reiici, Neque cupio ab unoquolibet id pre-
cario impetrare, velit, velit, admittet, non esse cuncta cunctis invulganda〈,〉

Repellitur Eckianus mucro
transferturque, capi-
te undecimo

Puriore^an mihi spiculo, dentatoque rictu, insul-
tat Eckius, homo haud quaquam imbellis, E2^vQuintus Atteiius sine monitore non tacuit Eckii frater
Quinti Atteii frater, qui ingenium in numerato habebat, neque sine mo-
nitore tacebat,³⁰⁵ primus certe praefatur, et ultimus vix tacet, hoc artifi-
ciumClamando vicit Lipsiae Eckius, ita quoque Rhomae vinceret indubie etiam si insidiosum et muliebre est, ille iactatissimus iactat, et eo
se triumphum in disputatione Lipsica triumphasse scriptitat, Ego quidem
arbitror Eckium fiducia tanti argumenti, digitulum dentibus premere,
diductis advorsum labris, facile namque quemvis ridet, qui sibi dum taxat
ociose placet, At paenam in foribus, et securim ad radices positam, in domini
spe, sublatis deinde signis, amoliri conabor,

Primum admiror Eckii supercilium, quod Christianos simplices nova
contumelia conspurcat, diiudicans eos eiusmodi fore, qui non debeant intel-
ligere Evangelicas parabolas, Nescit quae Christus docuit discipulos,
in nos simplices et Idiotas, cum lumine transfundenda? si dubitat, desti-
nata invidia dubitaverit, Nempe quae in tenebris Apostoli a Christo,
ea nos ab Apostolis illustrata, dilucide audimus, quae dixi vobis, ait
Christus, in tenebris, haec dicite in luce.³⁰⁶

Praeterea non queo non occlamare contra superbissimos Theologista-
rumTheologistae philosophici ob intricatissimas suas naenias primum accubitum primamque salutationem anterapiunt〈.〉 tumores, in loco Apostolorum, nullo invitante, ultro discumbentium,
Tales enim antique cernimus obiurgatos, quod in primos accubitus, ul-
tra communem hominem simplicium et Idiotarum conditionem, se sponte ponebant,

Hodie phariseorum successores, volunt soli maximique videri, et ne-
quaquam cum minimis internumerari, demonstrent sophistae et exhibeant.
praelationis exemplum, quo valebunt probare, se ad eum ordinem ascitos,
in quo sunt ii, qui aures habent et audiunt,

Porro, relegatis huiusmodi quaestiunculis, Verba Christi, quae obtru-
dit prosequar, fateor Christum parabolis doctrinam suam interim^ao texis-
se, interim absque velo proposuisse, At id prorsus infitior, Aliquid ver-
bosis concionatoribus concreditum, quod populum dei celare debeant,

Num in eodem capite Mat. tertio decimo legimus, posteaquam Chri-
stus aliquot paraemias denarrasset, Apostolis dixisse, Intellexistis haec
omnia? et iis respondentibus, Etiam domine, Christum demum adiecisse,
Propterea, omnis scriba doctus, ad regnum caelorum similis est homi-
ni patrifamilias, qui de thesauro suo nova atque vetera depromit.³⁰⁷

Videte patroni celeberrimi, utrum Eckius caput illi telo illisit, quod in
pectus hoc iaculatus est? Tanta est luce sermo postremus assumpti
capituli perfusus, adeoque conspicuus, ut lippientes oculos eo adducat, ut
adsentiamur coacti, Apostolis tum divinorum verborum praedicationem delega-
tam, cum Christo cunctanti, an omnia intellexissent? respondebant, etiam domine,
et legem protinus adiectam, ut tam vetera quam nova e thesauro scripturarum
expromant, Scribisque e sinu proferentibus, et nova et vetera omnes ac-
cipiant, Hoc est quoque, praedicare in lumine et tecto, quod explicatim
et aperte verbum dei loqui, Eat nunc Eckius et aliunde mutuetur
sagittas, Nam constat plebem et turbam omnia audivisse,

Iccirco concludam, Esse dicenda omnia, etiam si sunt, qui necdum
capiunt, Quomodo enim verbum dei secus viam cadet, nisi sint, qui
non intelligant? et habeant accipitres quod seminatum est ex corde diri-
pientesMatthei xiii. semen? Quomodo semina divini verbi in saxosam venient ter-
ram, nisi sint qui audiant, et radice careant?^{308 ap}Veritus sum^{ap aq}ne rumperetur^aq E3^r
Eckius altitudine sententiarum, quas Augustinus super illud Matthei.
scripsit, aures habent et non audiunt,³⁰⁹ ideo opera assumendi supersedi.³¹⁰

Addamus quod e parabola sagenae in mari iactae, et ex omni genere pis-
ciumSagena contrahens ex omni genere〈.〉 contrahenti, plaerique sacram scripturam capiunt, dicentes, illam et
bonos et malos contrahere, sed relinquamus ambigua, haec etenimAmbigua ad probandum inutilia sunt ni-
hil possunt facere certum, Cum natura sit omnium argumentorum, per
ea quae certa sunt, dubiis fidem afferre non dubiam, Assumat igitur
adversarius documenta manifesta, et obstrepat utcumque, possunt mul-
ta,In argumentis attenditur, tempus locus, persona et mysterium prodesse videlicet tempus, locus, et mysterium, prolati vim argumenti transferre.
Hac, (super omnibus quae tetigi) fungar regula, dubiis certa esse po-
tentiora, item ambiguis manifesta minime extenuari,

Iccirco erumpet Eckius, opinor, pondere argumentorum manifestatio-
re, adiecturus^ar arcem, quae me defendit.

Argumentum de praedestinatione non prae-
dicanda parum doctae plebi, e sinu
Augustini prolatum, c. xii.

Augustini sententiam, quam Eckius in me tor-
quere possit in libro de bono perseverantiae capi-
te xxi. emissam, huic chartae illivi, verba eius haec sunt,

praedestinatio scilicetQuae³¹¹ tamen non ita populis praedicanda est, ut
apud imperitam vel tardioris intelligentiae multitu-
dinem redargui quodam modo ipsa sua praedestina-
tioneNon praedicandum Sicut quidam Lipsiae nebulo rhytmatizat. videatur, sicut redargui videtur et praescien-
tia dei, quam certe negare non possunt, si dicatur hominibus,³¹² sive dormia-
tis quod vos praescivit, qui falli non potest, hoc eritis〈.〉

Dolosi autem vel imperiti medici, est etiam utile medicamentum, sic
alligare, ut aut non prosit, aut obsit,

Vide manubrium Eckii Dicendum〈.〉Sed dicendum est, Sic currite, ut comprehendatis, atque in ipso cursu
vestro ita vos esse praecognitos noveritis, ut legitime curratis³¹³, et si
quo alio modo dei praescientia praedicari potest, ut homines segnitia repellatur.³¹⁴

Huic, ad cumulum Eckianae verbositatis paren-
dum subdidi verba Aug'ustini'super eadem re, eodem
lib. c. xxii. edita, c. xiii.

Quamvis ergo ita³¹⁵ se habeat de praedestinatione definita sententia volun-
tatisAliqui non fideles accipiunt voluntatem ut convertantur〈.〉 dei, ut alii ex infidelitate, accepta voluntate obediendi convertan-
tur ad fidem, vel perseverent in fide,

Caeteri vero, qui in peccatorum damnabilium delectatione re-
morantur, si et ipsi praedestinati sunt, nondum surrexerunt, quia non-
dumPraedestinati male viventes per dei gratiam nondum sunt erecti. eos adiutorium gratiae miserantis erexit,

Si qui enim nondum sunt vocati, quos gratia sua praedestinavit
elegendos, accipiant eandem gratiam, qua electi velint esse et sint.

E3^v
Si qui autem obediunt, sed in regnum eius et gloriam praedestinati
non sunt, temporales sunt, nec usque in finem in eadem obedientia per-
manebunt,

Non isto modo dicenda. Hic Eccus gestiet quia verba non sententias curat〈.〉Quamvis ergo haec vera sunt, non tamen isto modo dicenda sunt au-
dientibus multis, ut sermo ad ipsos etiam convertatur, eisque dicantur
illa istorum verba, quae vestris literis indidistis, et quae superius c. xv.
interposui, Ita se habet de praedestinatione definita sententia voluntatis
dei, ut alii ex vobis de infidelitate, accepta obediendi voluntate, veneri-
tisEx vobis aliqui peribunt〈.〉 Ecclesiae loquuntur praedicatores, hoc perpendat Eccus〈.〉 Non dicendum concioni, aliqui ex vobis non credunt〈.〉 Sed dicendum omnes ex praedestinatione de infidelitate ad fidem venistis. ad fidem, Quid opus est dici, alii ex vobis? Si enim ecclesiae dei loquimur,
si credentibus loquimur, cur alios eorum ad fidem venisse dicentes, caeteris face-
re iudicamur³¹⁶ iniuriam, cum possimus congruentius dicere, ita se habere³¹⁷ de
praedestinatione definitam sententiam voluntatis dei, ut ex infideli-
tate veneritis ad, fidem accepta voluntate obediendi, et accepta perseverantia
maneatis in fide, Nec illud quod sequitur est omnino dicendum, id est, caeteri vero
qui in peccatorum delectatione remoramini, ideo nondum surrexistis, quia
necdum vos adiutorium gratiae miserantis erexit, cum bene et conve-
nienter dici possit et debet³¹⁸, Si qui autem adhuc in peccatorum damna-
bilium delectatione remoramini, apprehendite saluberrimam disci-
plinam, Quod tamen cum feceritis, nolite extolli quasi de operibus
vestris, aut gloriari quasi hoc non acceperitis, Deus est enim qui ope-
ratur in vobis et velle et operari pro bona voluntate, et a domino
gressus vestri derigantur et^as eius viam velitis,³¹⁹

Item quod sequitur et dicitur, Verumtamen, si qui est is nondum vocati
quos gratia sua praedestinaverit elegendos³²⁰, accipietis eandem gratiam
qua velitis et sitis electi, durius dicitur quam dici potest, si nos non quibusNolite gloriari sicat Eckius qui non vult opera bona deo tribuere totaliter〈.〉
libet hominibus loqui, sed Christi ecclesiae cogitemus, Cur enim non
potius ita dicitur, Et si qui sunt nondum vocati, pro eis ut vocentur
oremus?

Fortassis enim sic praedestinati sunt, ut nostris orationibus con-
cedantur, et accipiant eandem gratiam qua velint atque efficiantur electi:³²¹
Iam vero quod illis verbis connectitur, miror, si ullo modo potest in po-
pulo Christiano quisquam infirmus patienter audire, cum dicitur eis,

Et si qui obeditis, si praedestinati estis reiiciendi, substrahentur vo-
bis obediendi vires, ut obedire cessetis,

Hoc enim dicere, quid videtur aliud esse, quam maledicere, aut mala
quodammodo prophetare?

Concionator non loquitur quibuslibet sed Christianis hominibus qui non pendunt hoc, interim durius loquuntur〈.〉Sed si et de his qui non perseverant aliquid placet dicere, vel necesse est,
cur non^at potius ita saltem dicitur, ut paulo ante³²² dictum est, primum, ut non-
dum de ipsis qui in populo audiunt, hoc dicatur, sed de aliis ad ipsos, id
est, ut non dicatur, Si qui obauditis³²³, si praedestinati estis reiiciendi, sed
si qui obaudiunt, et cetera, per verbi personam tertiam dicantur, non
per secundam,³²⁴

Praeterea et hanc dicendi rationem veluti nauseosam et ieiunas aver-
tentem aures obiurgat, ac improbitatis insimulat, dum plaerique verbis
secundae personae ad populum crepant,

Si qui obeditis, aientes, si praesciti estis reiiciendi, obedire cessabitis. Nem-
pe hoc verissimum est, ita sane et improbissimum et importunissimum E4^r
et incongruentissimum, non falso eloquio, sed³²⁵ quod valetudini humanae
infirmitatis non salubriter applicatur.³²⁶

Responsio et translatio superiorum
in speciem obsistentium, c. xiiii.

Haud difficile cuipiam foret, cuncta quae memoravi
supra, uno solo responso diluere, hoc modo, quod ne
ullum e superioribus dictum vel indicet hunc sensum
vel contineat, quem Eckius Lipsiae procaciter effla-
vit, dicens, non esse dicenda in contionibus eadem ple-
beisEckius ex modo praedicandi infert ad non praedicare simpliciter quae in scholis. Neque ex omnibus, neque ex sin-
gulis, supra asscitis inferri potest, Authoritates sacrae
scripturae ad praedestinationem pertinentes simpli-
cibus et idiotis et agrestibus hominibus occultandas, sed nituntur dumtaxat
ad id omnia, atque pro eo concurrunt omnia superiora Augustini, ne con-
tionatores scripturas in tertia persona loquentes, in secundas varient perso-
nas, amplaque scripturarum verba contrahant, atque sub detrimento expromantAt propter sui confusionem dissimulabit argumentum praecedens〈.〉
quasi solis concionatorum auditoribus sint dicta, Nempe quod vel rusticum
est, et hominis non parum indiligentis, legemque declamatoriam nescientis
aut certe negligentis,

Medicus imperitusPreterea, quemadmodum vel maligni vel indocti fuerit medici, me-
dicamentis abuti, neque ita applicare, ut prosint, Ita ediverso nebulonisConcionator indoctus
est, pro medicamine rapidum venenum largiri, aut prorsus nullum me-
dicari morbum,

Dicam ergo confidenter, futurum commodius, si poscente vel exigentePraedestinatio qautenus praedicandi si se materia obtulerit.
praedestinationis materia (quae saepicule frequenterque sese offert in an-
no) animo praesenti, Evangelica et Apostolica et Prophetica docue-
rint, ne ad latum, quod dicitur, unguem abcedentes a scriptura, quae nec
falli nec fallere potest,³²⁷ salubrius fuerit profecto hominem e veritate
pendere, quam in se spem transferre,

Nullam vereamur multitudinem, syncere scripturam explicaturi.
Mavult Eckius in fano docere, hominem ex naturalibus absque gratia
opera bona facere posse, quam gratiam vere praedicare,

Gratia dei vere absque trepidatione praedicandaExhorret Augustinus, multitudini quamlibet rudi gratiam ma-
le et diminute concionari, quam blanditia virium, in infoelicissimam sui
spem revocare. Hoc tamen Eckius fecit sciens, quod ego pernitiosum
auditoribus esse, in libro de gratia et libero arbitrio³²⁸ testimoniis scrip-
turarum comprobabo, convulsurus et infirmaturus pervicacem illius
petulantiam,

Nunc quod huius est consilii, verbis Augustinianis demonstrabo,
praedestinationis sese offerentes scripturas, multitudini plane dicendas,Aug'usitnus' de bone perseverantiae c xxii.
Augustiniana in secundo librorum de bono perseverantiae capite vi-
cesimo secundo in fine haec sunt,

Quoniam de vita aeterna (quam filiis promissionis promi-
sit non mendax deus ante tempora aeterna) E4^v
nemo potest esse securus, nisi cum consumata fuerit ista vita, quae tentatioDeus facit nos perseverare in finem〈.〉
est super terram, sed faciet nos perseverare in se usque in eius vitae finem,
cui quotidie dicimus, Ne nos inferas in tentationem〈.〉

Haec autem et huiusmodi cum dicuntur^au, sive paucis Christianis, sive multitu-
diniCur metuimus praedestinationem praedicare, sicut eam scriptura praedicat verissima〈.〉 Ecclesiae, cur metuimus praedestinationem sanctorum et veram dei gra-
tiam, id est, quae, non secundum merita nostra datur, sicut eam sancta scrip-
tura praedicat^av praedicare?

An vero timendum est, ne tunc de se homo desperet, quando spes
eius ponenda demonstratur in deo, non autem desperaret, si eam in seipso
superbissimus^aw et infoelicissimus^ax poneret? Atque utinam tardi corde et in-
firmiHic Eckianum acumen retunditur Orationes Ecclesiae ad argumentationem possunt assumi contra Eckium qui eas risit〈.〉, qui, vel nondum possunt scripturas, vel earum expositiones in-
telligere, sic audirent vel non audirent in hac quaestione disputationes
nostras, ut magis intuerentur orationes, quas semper habuit et habebit
Ecclesia ab exordiis suis, donec finiatur hoc saeculum.³²⁹

Huc usque Augustinus.

Postremo, non, esse vel tacenda vel neganda praescientiae atque praedesti-
nationis sacra mysteria, per insequentia comprobatur, Etiamsi sunt, qui au-
ditis istiusmodi scripturis, dorsum deo advertant, et veram relinquant
viam, Semper enim, quanquam errores oberunt hominibus, propter prae-
destinationis imperitiam, Ipsa libere crebreque est praedicanda.

Aug'ustinus' de bono perseverantiae ca. xv.Augustiniana, quibus haec probari queunt, ex capite quinto et de-
cimo eiusdem libri descripsi, quae sic habent,

Sed aiunt ut scribitis, neminem posse correctionis stimulis excitari, Si
dicatur in conventu ecclesiae audientibus multis, ita se habet de praedesti-
natione, definita sententia voluntatis dei, ut alii ex vobis de infidelitate
accepta obediendi voluntate veneritis ad fidem, vel accepta perseverantia
maneatis in fide, caeteri vero qui in peccatorum delectatione remorami-
ni, ideo nondum vos surrexistis, quia necdum adiutorium gratiae miserentis
erexit, Verum tamen, si qui estis necdum vocati, quos gratia sua praedestinaveritResponsio ad praedicandi modum
eligendos, accipietis eandem gratiam qua velitis et sitis electi, Et si qui obe-
ditis, si praedestinati estis reiiciendi, subtrahentur obediendi vires, ut
obedire cessetis,

Etiamsi durius quispiam et contra modum superius traditum, praedicaret, deterreri plebs dei non debet〈.〉Ista cum dicunt, ita nos a confitenda dei gratia, id est, quae non secundum merita
nostra datur, et a confitenda secundum eam praedestinationem sanctorum deter-
rere non debent.

Sicut non deterremur a confitenda praescientia dei, si quis de illa po-
pulo sic loquatur ut dicat, Sive nunc recte vivatis, sive non recte, ta-
les vos eritis postea, quales deus vos futuros esse praescivit, vel boni si
bonos, vel mali si malos,

Nunquid enim si hoc audito, nonnulli in torporem segniciemque vertantur,Propter impios non est vel falsum dicendum vel silenda praedestinatio〈.〉
et a labore proclives ad libidinem post concupiscentias suas eant, propterea
de praescientia dei, falsum putandum est esse quod dictum est? Nonne, si deus
illos bonos futuros esse praescivit, boni erunt, in quanta libet nunc malig-
nitate versentur, si autem malos, mali erunt, in quantalibet nunc bonitate
cernantur?

F1^rConfirmat exemplo cuiusdam fraterculi Augustiniani, qui audito, pendere omnia e divino nutu, abiit relicto ordine.
Fuit quidam in nostro monasterio, qui corripientibus fratribus, cur quae-
dam non facienda faceret, et facienda non faceret, Respondebat, qualis-
cunque nunc sim, talis ero, qualem me deus futurum esse praescivit, Qui
profecto et verum dicebat, et hoc vero non proficiebat in bonum, sed
usqueadeo profecit in malum, ut deserta monasterii societate, fieret ca-
nis reversus ad suum vomitum, et tamen adhuc qualis sit futurus, in-
certum est, Nunquid ergo propter huiusmodi causas³³⁰, ea quae de praescien-
tia dei vera dicuntur, vel neganda sunt, vel tacenda, tunc scilicet, quan-
do si non dicantur, in alios itur errores,³³¹ Hic habes et invide tu praecep-
torAudiat Theologistae et Petrus Napembacchius petre Nappembachi³³² causas cur a scholasticis desciverit Carolostadius〈.〉

De castimonia et scripturarum candore et quem-
admodum invulgari debebunt, c. xv.

Tametsi ex superioribus, quae conmemoravi, cui-
libetAmplificatio omnium praedicandorum obvium sit, quod omnia sacrarum scripturarum monumenta
Christi populo ad audiendum dei verbum retegi debe-
ant, et nihil sit tam arcanum et absconditum, tam altum
et nobile, quod concionatores Christianum gregem caela-
re queant (maxime evangelicis literis, apostolicis epi-
stolis, dicendorum materias istiusmodi, vel exigentibus vel suppeditan-
tibus, vel in spetiem praestantibus)〈.〉

Quinimo, secretissima veteris legis mysteria, novae legis lumi-
neDuo testamenta sese invicem illuminant et adiuvant〈.〉 quasi nitidissimo Phoebo perfundere et illustrare et mutuo vetu-
stis antiqui testamenti translationibus et allegoriis tanquam stellis qui-
busdam novum testamentum exornare, officii praedicatorii, vel explicato-
ris literarum proprium existit,

Quod Paulus apostolus ad Ephesios saltem subaperuit, quando Christi
virtutem prioribus saeculis multisque prophetis incognitam, Apostolis autem
perspectam, atque omnibus Christifidelibus inculcandam, summo opere suadet,

Ex industriae haec repetunturProferat qui potest e scripturis Christi virtutem et ostendat; deinde
quae sint populo subtrahenda, et doceat, quas scripturas possit plebs
ignorare? vel in sui pernitiem adfirmabit, Christi virtutem et spiritum
concioni aspergere fas non esse,³³³ Dabit igitur Eckius, scripturarum om-
nia et cuncta, et singula testimonia in populum transfundenda sitien-
tem, velut puros et liquidos latices.

Quatenus licitum sit, extranea sacris
commiscere. ca. xvi.

At vero difficile taciturum Eckium puto, ObstrepetKekkium obducit Eckius^ay
enim rursus et hoc ostentabit saxum, Scripsisse Au-
gustinum Christianis licere, ut philosophias gen-
tium atque dicta Etnicorum, velut ab iniustis possesso-
tibus detenta rapiant. hocque significatum per figuram,
tanquam per scripturam haud incelebrem, quod Israhe-
liae ex egypto profecturi vasa, AegyptiorumExodi, xiii.
vestesque mutuati sunt, spoliantes Aegiptum〈.〉³³⁴ Sed in maF1^v
nifesto est Augustinum per vasa multifarias gentilium doctrinas libera-
lesque disciplinas, atque morum praecepta, Per vestes autem hominum institu-
ta, humanae societati accommodata, intellexisse,³³⁵

Quanquam haec obiectio neutiquam sit respuenda, quandoquidem Augusti-
num negare piaculum sit, nisi me fallat Eckii virens et robusta doctrina,
Attamen si quis ad eum responderit, non erit hereticus.

Vasa quidAugustinus dicit Aegyptios peccata significasse in mari rubro, veluti
baptismate extincta,³³⁶ Quid ergo vasorum nomine commodius intelligere qui-
bit (si tropologisare libet) quam animas? Ad hoc facit paraemia Christi,
qui dicit, Cum fortior armatus³³⁷ venerit diripit vasa? num animas dae-
moniis vexatas vasa appellat? Quis audet dubitare? Committamus
igitur veteribus nova, dicturi, ipsa vasa, Israhelitas fuisse ab Aegiptiis
nequiter occupatos vexatosque, Imo propriis quoque delictis perfluentes.
Praeterea, non hoc dicit Augustinus, quod concionatores rudibus adhucExtra pericula fidei positi possunt gentilium disciplinas lectitare.
populis aut certe quibusdam in concione existentibus, nec dum in Chri-
sto parturitis neque sacra scriptura excultis, liceat seminare disciplinas
gentilium, sed hanc ipsam experiendi eiusmodi disciplinarum facultatem,
vix iis largitur, qui sanctarum scientia literarum sunt firmati, et iam ex-
tra pericula positi.

Oportet lectorem gentium disciplinis aspergere sanguinem Christi〈.〉Item in secundo librorum de doctrina Christiana capite quadrage-
simo primo. Idem Augustinus ostendit, absque iactura non perspici gen-
tilium dicta, nisi sanguine Christi tingantur.³³⁸ Adde, quod omnia no-
xia,Curandum est in ecclesia, quid dicat Christus non quid doceat Aristoteles. omnia utilia, omnia denique ad vitae instituta pertinentia, uberius, co-
piosius, purius, et plenius, et verius, in sacris scripturis offenduntur.
Porro, neque tantae celebritatis Augustinum existimo, cui non audeam op-
ponere Hieronymum, qui doctrinas philosophorum primogenitis Aegip-
tiorum aequiparat, Et asseverat in concionibus Christianorum, non curan-
dum quid Aristoteles, sed quid Apostolus, quid Christus, quid Pro-
phetae dicant.³³⁹

Aliena tanquam aliena dum vacat licet tractare Iosue xvi. xvii. et Iudi. iii.Sunt qui paleam pro palea, triticum pro tritico legunt, atque externa
pro exteris proferunt, quorum mihi non prorsus improbatur consuetu-
do. Quando scio gentes relictas inter Israhelitas, et eas destinato con-
silio Iosue vivas, sed tributarias dimisisse.³⁴⁰ Neque hoc obiurgo, neque
incesso studium, ut varietate lectionis reficiatur animus, ut recens et
capax et avidus sacrosanctas scripturas aggrediatur, Sed connubia et
matrimonia disciplinarum Christi atque gentium, haud quaquam probo. Nem-
pe, quae conventio Christi ad Belial? quae tenebrarum amicitia cum luce?
Atque ita non improbabo, si lectores iam in Christo formati, radicati,Locus tacitum actionis testimonium〈.〉
et aedificati, gentium amicitias illucusque sibi copulent, et desponsent, ut
eis, ceu gladiis ab hostium brachio, raptis, adversarios pungant, vulne-
rent, iugulent, hoc est, Ethnicorum dentes, suis interdum taelis obterant
labraque pertundant. Verum eo loci stare, in quo populus extra peri-
cula nondum constitutus, dei verbum expectat, atque perdiscere cupit,
eo inquam loci consistere, et inde pro tritico paleas, pro divino verbo, F2^r
verbula philosophorum effutire, non minus licere ph'ilosophi'as quod fore arbi-
tror, quam quod est scelestissimum.

Iudi, xiiii.Duxit Sampson uxorem Thanathei philistini filiam, ad perden-
dum philistinos,³⁴¹ Ita possunt Christifideles suas literas prophanis gen-
tilium elementis nonnunquam miscere.

Relictas haud abnuo gentes inter fideles quae morantur, modo tri-
butarii nostri maneant, nobis ancillentur, nobisve morigerentur, Neque
aspernor, linguam dum expoliunt, dum ingenium vel acuunt vel ad-
iuvant, dum docent, qua lege doctrinas novas inseras, et insitas evel-
las, dum denarrant qua methodo adversaria evertas, qua contra tua con-
firmes, At gentilium sententiarum matrimonia execror, nolo ancillis
famuletur sanctissima domina, nolo mihi spinetis dyalecticis sacrosan-
ctas literas obseptes, nolo mihi dicas ad syllogismos miseros, stolidos
anxios, histricosos³⁴², aculeatos, et ungularum plenos omnia componas,
si structurae quae piam valent, valentissimas existimo Rhetoricas,
quod non dico velut magister et doctor, verum ut iudex et aestima-
tor, Utamur gentilium nugis amicitias exhorrentes.

Opponit^az Eckius.At qui Eckius inquiet, Tropologica dulcedine³⁴³ ferme infinites pes-
sime lapsos, et Iosue Iudaeis matrimonia gentium interdixisse, non item
disciplinas,

Cui ipse fateor, non citra delectum tropologisandum, Ego veroIosue. xxiii.
explicationem hanc non longe petiui, Proinde verba Iosue capite ter-
tio^ba et vicesimo subdidi.

Quod si volueritis gentium harum, quae inter vos habitant, erroribus
adhaerere, et cum eis miscere connubia, atque amicitias copulare, iam nunc
scitote, quod dominus deus vester non eas deleat ante faciem vestram, sed
erunt vobis in foveam, ac laqueum, et offendiculum ex latere vestro
et sudes in oculis vestris, donec vos aufferat^bb, atque disperdat de terra hac
optima quam tradidi vobis.³⁴⁴

Eckius autem superbiis gentium neutiquam utitur〈.〉 Non nocent semper gentium dicta, sed nunquam^bc non obsunt amiciciae.Quis est qui legit, et non protinus cognoscit, de erroribus fidei loquu-
tum Iosue? quis somniare potest erratorum amicitias et adhaesiuncu-
las copulandas? Iosue sic loquitur, Si volveritis gentium (quae inter vos
habitant) erroribus adhaerere, erunt vobis in foveam ac laqueum
et offendiculum,³⁴⁵ Non officit si inter scripturas gentium dicta comperi-
as, sed adhaerere eorum erratis. Ad gentium errata, scripturas verissimas
committere atque conferre, hoc est adeo malum, quam pessimum quodque,
tam tutum, quam in tutissimae insidiae, Verum, qui mucosiore^bd iudicio
atque stolidiore nare, philosophias^be et gentium spinas, liliis convallium³⁴⁶
commiscuere, peccant omnino, sicuti magistri nostri? qui praeter Aristo-
telis Ethicam, neminem fabulantur concionatorem evadere posse, qui
omnia ad ineptissimos syllogismos, et nequissima Enthymemata re-
torquent.³⁴⁷ Num illis gentes sunt laqueo? foveae? et interitui? et scandalo?

Deutro. xviiVetuisse Mosen legimus, ne Iudaei oves et boves maculatas offer-
rent deo,³⁴⁸ Eckius pseudomoses, alia praecentione tortuosas aures commulcet
elata voce ad Conciones et vere Christi discipulos, (quibus si quod impertis deo F2^v
Christo domino nostro impertitus, es clamans mittendum panem macula-
tum, mendo vicioque incredulorum obscoenum, vanescat Eckius eiusque ob-
centio, Mosen qui de Christo scripsit aemulemur, non Eckium, qui de A-
ristotele, qui de sophistis, qui de sycophantis nobis tripudium excitat〈.〉ii. Regum xxii. Hic colluctantur Eckius et David, Golias et parvulus〈.〉
Dauid ii. Regum. xxv. eloquium domini examinatum igne testatur,³⁴⁹ At quid ig-
nis examen significare rebor, nisi quod ab omni scoria, ab omni fuligine,
abque omni lutulentia, divinum verbum repurgatur et eximitur?

Praeterea et hoc elicio, verbum dei ab omni alio verbo et sermo-
ne discretum, atque ab universa natura aliena vindicatum et assertum, Eckius
contra David, non erubescit dicere, dei verbum et feculentis et verbosis
gentilium voculis et sententiis miscendum, et quod non paulo deterius ex-
istit, in loco soli sermoni dei dedicato, sub nubibus humanorum cogita-
tuum, synceras et candidas scripturarum veritates obliterat, Si mihi tanta
esset obiurgandae Eccianae modestiae cura, quantam gero praedicandi per-
suadendique examinati dei verbi solicitudinem, quot unguiculis Eckium as-
sultarem? quot argumentis penetrarem? satis fuerit dixisse Eckium aliud, ali-
udPsal: xi scripturam praedicare, David constanter affirmat psalmo undecimo,
fideles imminutos a filiis hominum, vel ut habet alia translatio, SalvumFilii hominum.
me fac, quoniam diminutae sunt veritates a filiis hominum,³⁵⁰ Qui sunt homi-
num tantum filii? omnes prosecto, quos non regeneravit Christus,³⁵¹ Igitur al-
iisPsal: xi. diminuuntur veritates,³⁵² At post pauca sic dicit Eloquia domini ca-
sta, argentum igne examinatum, probatum terrae purgatum septuplum,³⁵³ vel ut
clarius Hiero'nymus' vertit. Eloquia domini eloquia munda, argentum igne probatumEloquia domini casta
separatum a terra, caelatum septuplum,³⁵⁴ Hoc est, sermones domini,
sermones puri, non admittentes exteras sententias, Hieronymus
interpretatur sic, eloquia casta dicuntur, quod praedicatores de eis nihil, velPsal: xi
minuere, vel addere audent, et probata terrae, hoc est Christo, qui ea
probavit, Quid multis agam? cum manifestarie scriptura doceat, eloquia
dei casta, pura, synceraque esse, et impios in circuitu deambulare, Impii
profecto, qui verba dei invulgaturi, gentiliciis armis totam aciem ChristiPsal: cxviii.
communiunt, qui addunt extranea, et detrahunt, silendo vitae Christianae
necessaria, Equidem ipse orabo dicens, Intellectum da mihi secundum elo-
quium tuum,³⁵⁵ intelligentiam da, sermones tuos scrutant est et capientem,³⁵⁶ mira-
bilisPsal: cxxxviii. etenim scientia tua est, elevata est, neque ad eam potero venire,³⁵⁷ di-
lata igitur animae meae virtutem, ut intelligam, Nam verbo dei prospe-
cto, ilico cantabo tibi gloriam et confessionem, quandoquidem reges ideo ti-
biQui recte verbum dei perpendunt Deo confitentur confiteantur, quoniam verba oris tui audierunt,³⁵⁸ Nempe qui Aristotelis
aut alterius cuiuspiam verba demiratur, illi confitetur, Qui vero tuum dominePsal: cxxxvii.
deus noster, eloquium audire cupiunt, illi tibi gratulatum ibunt,³⁵⁹ Item, Quos
philosophia rapit, philosophorum sunt, Quos tua sacrosancta doctrinaIllius sumus cuius doctrina complemur, tenemur concitamur et rapimur〈.〉
occupat et implet, tui comodum fient, Porro, qui humanis sacra commit-
tunt et iungunt, ex utrisque constabunt, vel, quod est impossibile, duobus
servient,³⁶⁰ Consentaneum est ideo dei famulos discipulosve, sola divina, ver-
ba audituros, At suspicor huiusmodi, difficulter saxeum³⁶¹ Eccum, permo-
tura, nisi etiam indeprecabiles poenas, et discerpentes cruciatus adiun-
xero, comprobaturus, synceram scripturam syncere et unice declaman-
dam, quod comodius ob oculos viri omnium celeberrimi, Hieremiae^bf F3^r
verbis pingere curavi, Hieremiana, de quibus iamiam memineram
Hiere'miae' xxxiii.³⁶² ex capite tertio et vicesimo haec sunt,

Mendacium, SeductioAudivi quae dixerunt prophetae, prophetantes in nomine meo menda-
ciumFaciunt ut obliviscatur populus nominis mei atque dicentes, Somniavi, sive vidi somnium, usquequo istud est in cor-
de prophetarum vaticinantium mendacium, et prophetantium seducti-
ones sive voluntates cordis sui? qui volunt sive cogitant facere ut ob-
liviscatur populus meus nominis mei, propter somnia eorum quae nar-
rant unusquisque ad proximum suum, sicut obliti sunt patres eorum no-
minis mei propter Baal, Sive in baal〈.〉

Qui habet somnium somnia narret〈.〉 Vere loquatur sermonem meum. Verba dei sicut ignis〈.〉Propheta qui habet somnium, narret somnium, et qui habet ser-
monnem meum loquatur sermonem meum vere〈.〉

Quid paleis ad triticum dicit dominus? Nunquid non verba mea
sunt sicut ignis, dicit dominus, et quasi malleus (sive securis)^bg conterens
petram?

Propterea ecce ego ad prophetas, dicit dominus, qui furantur verba
mea unusquisque a proximo suo, Ecce ego ad prophetas dicit dominus
qui assumunt linguas suas et aiunt, sive dormitant dormitationem. Ec-
ceProphetae somniantes〈.〉 ego ad prophetas somniantes mendacium, ait dominus, qui narrantNota Ecki cum ego non misissem eos neque mandassem〈.〉
ea et seducunt populum meum in mendaciis suis et in miraculis sive stu-
poribus atque terroribus suis) cum ego non misissem eos nec mandas-
sem eis, qui nihil profuerunt populo huic dicit dominus〈.〉³⁶³

Multos hoc torcular prophetas ante oculos proponit, Sunt enim pro-
phetae qui somnia clamant, sunt qui seductiones praedicant o praedi-
cator Ecki,³⁶⁴ Sunt qui mendacia efferunt, Sunt etiam, vach³⁶⁵ Ecki, qui in concio-
ne populum nominis dei faciunt oblivisci, fateor bene nomen Christi
attollunt, at virtutes eius, Letheo thermite,³⁶⁶ et perpetua oblivione per-
cutiunt, Advertat Eckius animum huc, qui habet somnium exponat som-
nium, qui habet dei verbum, efferat ipsum, qui^bh rationem, distinctio-
nem Thomae, formalitatesque Scoti excogitavit,³⁶⁷ testetur esse praestigi-
as hominum. qui gentium decreta spargit, esse eiusmodi nedum fatea-
tur, sed etiam palam profiteatur, non doceat ea tanquam Christi discipu-
lus, sed velut philosophi lector.

Qui missus et delegatus est a deo, verba dei, divinam commen-
tationem eloquatur.

Solent Ecciani, atque Haeretici semper prospera polliceri, inanique
spe expergefacere homines, fortitudinesque promittere, atque naturam
suapte superbientem fricare, titillare et erigere, ac interim blandi-
tia ceu popismate³⁶⁸ sedare dicentes,

Pars sermonis Eckiani LipsiaeAccepisti liberi arbitrii potestatem, et legis scientiam, per quam
consequaris quod volueris, decipiuntque blanditiis miseros, et maxi-
me mulierculas oneratas peccatis, quae circumferuntur omni vento
doctrinae, semper discentes et nunquam ad scientiam veritatis perveni-
entes, et omnes auditores suos adulatione decipiunt.³⁶⁹

Verba dei sicut ignis〈.〉Iccirco dominus verba sua haereticorum paleis comparans dicit, Nun-
quid non verba mea sunt quasi ignis dicit dominus, et quasi malleus
conterens petram?³⁷⁰

F3^vEloquia domini sunt, tanquam ignis, paleas, somnia atque cordis visio-
nesSermo divinus malleus conterens. Ioan. iii. devorans, atque terrena hominum figmenta exurens, Sunt quoque si-
cut malleus, Malleus? qualis malleus? Nunquid non est malleus hoc
verbum, Sine me nihil potestis facere?³⁷¹ Item sicut palmes a vite avul-
sus, nullam frugem parit, ita nisi in Christo, fide vivas, maneasque, nul-
lum fructum afferes. Nempe sicut vitis palmiti vitam inspirat, aquamque
et germina suggerit, ita Christus fideli homini vitam et opera sancta
largitur, quid multis loquar? ipse est qui operatur in^bi nobis, tum opera-
riPhil. ii. tum velle,

At si Christus in nobis operatur,³⁷² nunquid non conteruntur nostrae
vires? quando quidem sine illo nihil possimus facere, quando ille nobis unus
und solus sufficit, quoniam virtus, hoc est operandi facultas, et vis ipsa
occulte operandi in nostra infirmitate, hoc est, virium lesa valetudine per-
ficitur?

Quis igitur audet negare eiusmodi verbis, hominum robora de-
teriDeu. viii. et labefactari? atque velut malleo retundi ac supprimi? quod do-
ctissime simul atque foelicissime Moses explicuit dicens, extrema vos
afflictione pressit, ne diceretis, Ego feci mihi hanc rem, hac ego fortitu-
dine talem operam taleque opus et parturivi et peperi,³⁷³ hoc certe cum
audit Aristoteles statim clamat, quae verba? quod pistillum? Quod
praelum meae viriculae perpetiuntur? an ociosam receperam volun-
tatem?Dictum simul morum Eckii omnis mihi rapitur subnitendi et comproducendi facultas.
Curramus igitur ad fatalem necessitatem veluti ad fanum. Attamen
etiamsi dei verbum in circumcisos conterit dentes³⁷⁴ amburitque, Non
tamen ad fatum, sed ad Christum confugiendum, ac iuge rogandum,
ut nobis misereatur ac faciat vigilantes.³⁷⁵ Verum istec in libro de gra'tia'
et lib'ero' arb'itrio'³⁷⁶ uberius exponemus, satis sit institutae operae, verbum dei
malleum esse conterentem valentiam et fortitudinem nostram ener-
vantem, Eckius autem in^bj proposito, de lib'ero' arb'itrio' non praedicat popu-
lo dei malleum, sed maledictam spem, videlicet in homines revocatam,
quanquam humana robora, infernali adulatione subriget, quae cum ere-
cta fuerint destituta viribus, cadunt altius et^bk concutiuntur acerbius.
Si vacaret, vellem ferme subindicare, Eccium mirum inmodum vel
malignum prophetam esse, vel plane puerilem et indoctum, sed et ver-
bosumHie. xxiii. Theologum, multis subrusticis inferiorem. Respondeat si po-
test ad illud^bl Hieremiae, non misi eos, neque mandavi,³⁷⁷ ut talia ex eis ver-
ba effundantur, cui consentaneum est illud loannis. iii, Quem deus
misit, verba dei loquitur,³⁷⁸ qui insyncere verba sancta eiicit, haud syn-
cerus est praeco, Sed est homo somniator. Sunt nimirum in ecclesia hodieSomniatores hodie iactant errores suos prophetias〈.〉
somniatores, qui errores suos, iactant prophetias, sensumque scriptura-
rum pronunciant, quotusquisque spirat, qui Eckiana vel audivit vel le-
git, quem fugiat, Eccum nostra tanquam haeretica, somnia vero sua velut
ipsam sacrosanctam scripturam attulisse? et cum festivitate natali ce-
lebrasse?

F4^rCarolostadius ratione permotus ex codicibus Lipsiae disputavit. adde, quod argumentorum vis atque veritas a librorum inspectione pendebat adde quod eck ea in scholasticis pariter et ecclesasticis scriptoribus frivola negatione fecit ambigua atque incerta, quae suapte natura lectoribus sunt certissima.³⁷⁹
Certe, quod ad me attinet, illiusmodi notam librorum inspectio-
ne atque lectione dilui et prorsus levavi. Ideoque Eckius me quasi homi-
nem tenuis et obliviosae memoriae^bm traducit.³⁸⁰ Certus sum, nisi legissem
ex codicibus, Sycophantam alia multa, eaque asperrima apud
Rhomanum Pontifi'em' machinaturum, At malui multis modis videri
indoctus quam haereticus, Accedit, quod ipse, quamlibet ineruditus sum, Ec-
canae ignaviae et imbellie queam strennue obsistere, Egressus sum regre-
dior, atque pergo ex Esaia quaedam proferre, quae eloquentissimus pro-
pheta capite quinto scripta reliquit.

Vae dicit qui sapientes estis in oculis vestris et coram vobismetipsis
prudentes,³⁸¹

Quid est videmini vobis sapientes, nisi quod prudentiam hominum, sed
non dei sequimini? Cur non recipitis dei sapientiam? deique virtutem? Ne
innitaris prudentiae tuae, sed legis praecepta emulare,

Deus mandavit, quae sibi sunt grata et in oculis suis bona, igitur super-
vacanea hominum sapientia, super haec ostendam eo ipso, Vae, tormen-
taque nobis impendere, ac infernum^bn fauces sursum atque deorsum diduxis-
se, quia non habemus legis id est divinorum verborum sapientiam,
quia legem abiecimus, Abiicit autem legem, qui extraneis innititur,
qui in dei loco non dei, sed quaecumque alia evomit verba, Esaiae sen-
sa sic habent,

Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit
scientiam,³⁸² Propterea dilatavit infernus animam suam, et aperuit os
suum et descenderunt ad eum〈.〉³⁸³

Deinceps sic lego⟨:⟩

Propter quod, sicut devorat stipulam lingua ignis, et calor flam-
maeEsa. v. Abiecerunt legem domini. exurit, sic radix eorum quasi favilla erit, et germen eorum, ut pul-
vis ascendet, Abiecerunt enim legem domini exercituum, et sermo-
nem sancti^bo Israel blasphemaverunt. Ideo iratus est furor domini in
populum suum, et extendit manum suam super eum, et percussit eum〈.〉³⁸⁴

Omnia illa mala propter solam divini verbi negligentiamNotandum in his omnibus, quod non eis exprobret Idolatriam
non alia peccata, propter quae offenderint deum, Sed quia abiecerunt
legem Evangelii, et sermonem domini blasphemaverunt〈.〉

Abiicere legemAbiicit legem, extranea qui addit et qui detrahit genuinum atque
nativum sermonem minuit, hoc etenim lex disposuit et docuit, Eckius
autem et homines id genus, disputatores, non modo peregrina sed dissi-
dentia legi copulant. itaque contra legem vetitas nuptias iungunt,

Hortatio ad populum. Radix hominis〈.〉Iam ad populum currit hortatio, vides ne dei grex radicem tuam³⁸⁵
hoc est arborem, quam voluntatem dici puto vel cogitatum, quasi favillam fie-
ri, si legem dei negligis, si paleas tritico, hoc est, humanam prudentiam divinae F4^v
sapientiae copularis. assurgat igitur unusquisque et nihili contionatores
vel increpationibus obruat, Ne quisquam patiatur sermonem sancti Isra-
elBlasphematur sermo dei vanitatibus hominum〈.〉 stipulis blasphemari, et paleis conspurcari, quoniam et iratus est fu-
ror domini et extentam quassat manum, minaturque omnibus omnia
mala, percutietque confestim, si tantarum blasphemiarum invenerit
patientes, Vox domini pulchra et facies decora,³⁸⁶ conquiramus certatim
bonas margaritas,³⁸⁷ et unicum illud margaritum prophetarum testi-
monio testificatum, nunc vero sine lege revelatum, venumdatis caeteris
omnibus, sublatis et postergatis cunctis hominum adiuentionibus ema-
mus, et infigamus pectori, nisi enim id egerimus, quid aliud nobis eve-
nit quam ira divina et cordis nostri pavor anxius, diduxit fauces fer-
reas igneis flammis^bp crepantes, infernus, adrepit, rapit, vorat, proteritque,
quotquot sumus, in syncerorum praedicatorum, auditores ac denique
ipsos Concionatores dentibus pectinatim dissitis ac compressis penetrat,
discecat, perdit.

Epilogus vel enumeratio³⁸⁸.

Ex universis liquido constare puto, nephas et scelus grande conmit-
tere illos qui aliud in scholis, aliud ad contionem praedicant, atque haud
immerito^bq vates tales atquae declamatores sui contemtionem apud omnes^br
mereri, quod sua somnia, suaque figmenta, et quae ipsi excogitant in
populum, ad audienda verba dei coactum latrant,

Vae^bs illis qui suos spiritus, et vere subtilitates suas complectunterBestiae caudatae
et aemulantur et docent, Vae enim, dicit Ezechiel prophetis, qui suum spiri-
tum sequuntur〈.〉³⁸⁹ Nempe tales, sub praedicatorum specie, bestiae sunt cau-
datae,³⁹⁰ Quinimo ipsemet caudae, quas potentissima domini manus de-
molietur, et in minutissima contundet ossicula,

Opponit Eckius〈.〉At dicet Eckius, caudarum me facis similem? Equidem similli-
mum facio, neque id praeter autoritatem scripturae, haec etenim illius
modi praedicatores, qui vel dei verba non praedicant, vel insyncereCauda quid sit〈.〉
docent, caudas appellat, atque nisi fallar, immanium draconum atque
serpentum exurentium oratione quicquid afflant. Esaias enim caudam in-
curvantem homines et depravantem^bt391, vocitat prophetam, qui menda-
tium docet,³⁹² Nunquid vere mendatium effundit, qui diversum quiddam
et veritati repugnans crepat? Porro Eckius in scholicas disputationes
veritatem defensurus, peregrinatus est, quod non fatetur modo, sed etiam
profitetur. ergo in templo dicens aliud nugatur,

Cauda furax dicitur, qui scripturae dissidet verissimae, eo loci
ubi veritatem maxime deberet Christi discipulos plebemque erudi-
re. Ergo Eckius cauda est serpentina, recurvans liberum arbitrium inEsa. ix. ii. para x. x.
se et scripturam tortuose tractans,³⁹³ cauda inquam gregem Christi de-
pravans, pravitate pestilentissima, quae oculos populi (nihil reliqui ha-
bentes, quam ut sese in deum collocent et transferant, quam ut radios
in unum solum deum emitant) fuligine velat, atque obnubilat, ut ali-
quid sibi, suisque operibus fidant, ne mortales intelligant, nihil no-
bis restare, nisi ut spe constanti, divinam tantum opem postulemus, G1^r
merito caudatus ast vates Keckius noster, quandoquidem is ex parteKeckius hypocrita
saltem, populum beatificans, seducit, Hypocrita quoque est, aliud simu-
lans, aliud agens, simulans theologicum ad discipulos in dei templo ser-
monem, sed nihil minus faciens, quoniam rudes atque simplices divi-
no sermone pronunciavit atque hodie retur indignos,

Quae mala singulos et magistros et discipulos torquebunt〈.〉Quid autem tandem cunctis eveniet^bu? Dura prochdolor senten-
tia. Imo tormentum durissimum, et perditio communis, Quippe quod do-
minus magistros tales pariter et discipulos disperdet, Vae civitati cu-
ius rex adolescens, vae populo, cui concionator non dei verba, sed sua
quamlibet parva obstrepit, Vae discipulis quibus contigit doctor, qui
quodcumque loquitur, licet videatur sapientia, tamen est stulticia. et quam-
vis appareat eruditum quiddam, tamen est astuta seductio, dolus ma-
lus, et defraudatio verbi, e quo vivimus, spiramus, movemur, agimus〈.〉
Vae populo, quem a dei (alioqui clementissimi) charitate, Imo affini-
tateEsa: ix divellit infortunatus preco, Cur autem vae, Quoniam dominus
caput et caudam disperdet,³⁹⁴ Quid caput? Et quid cauda? ExplicatumCaput^bv quid
est caudae portentum Esaiae testimonio, Caput sane longevus est et
honorabilis,³⁹⁵ Quem autem rectius longevum et honorabilem nuncu-
pabo, quam divini verbi percupidum auditorem? cauda draconis i'de est' prae-
dicatore sacra prophanis miscente deceptum, Vae bis iccirco, Vae ter-
que auditoribus ab eiusmodi deceptis, ad poenam namque praedicatorum
talium contremiscit omnis humus, et illaqueati populi aeternis traden-
tur ardoribus, Nam populorum illorum et viduarum et pupillorumRevertendum ad percutientem dei manum
non miserebitur deus, qui hypocritas³⁹⁶ (a dei verbo quempiam rapien-
tes) molli et capaci et avida sequuntur aure, Melius profecto fuerit
si populus ad percutientem se revertatur, atque dominum exercituum
quaerat,³⁹⁷ et tum extentum ad verbera pugnum reducet dominus, Sin^bw
autem audire quaestionum doctores pergat, sentiet cum infoelicibus
praeceptoribus periturum sese, moveantur statim loco praecrepatores³⁹⁸Movendi loco praedicatores sophismatum
quorum flatu concidunt et saltus et sylvae, ferreaque saxa finduntur, prop-
ter quorum praecentiones ne dum quae spirant, efflant animas, sed et
muri et lapides et maenia et urbes et suburbia, si quod habent ro-
bur, si quid vel firmitatis tenent, protinus tantillorum eruditulorum^bxVide firmamenta^by capitis quarti〈.〉
vocibus veluti fulminibus icta tabescunt, et hiant, et franguntur et dissiliunt, et
fragoso crepitu omnes omnium aures perferiunt, ac mundum ipsum
ingenti conquatiunt clamore〈.〉³⁹⁹

Non solas hominum celsitudines voracissimi gurgites absorbent,
sed cum fortunis, cumque bonis omnibus formam corporis, et vege-
tantes animarum nervos lacerant, comburunt, et in fumum dissolvunt〈.〉
In tanta profecto domini ira contrepidabit terra, et populus erit qua-
si esca ignis,⁴⁰⁰ ut dicit Esaias, Igitur non solus populus, sed etiam aedes
et parietes et silices, et universae pecudes periculis, cruciatibusque tan-
tis decumbent, misero denique suspiriosoque congemitu moritura, terra ip-
sa hiatibus ceu fenestris ignes effundet strepitantes.

Neque patientia et tolerantia doctorculorum illiusmodi iram divinam vel
comprimemus vel mitigabimus.

G1^vNunquid enim patientiam aliquis definiet perferentem tam sontes
et nocuos concionatores e quibus obveniunt tot miseriae, tot caedes, tot
calamitates, tot denique mortes terribilissimae, quae cum hominibus, etNon pacientia sed turbulentia praedicatores divini verbi negligentes revincendi sunt, nisi resipiscant〈.〉
pecora, et civitates. et lapides et terram penitus evertunt, Ego qui-
dem eos qui tales perferunt praedicatores, et qui scientes audiunt, im-
maniter duros atque crudeles existimabo, quandoquidem scripturarum
documentis sciam tauros ultimo mugitu atque similia iumenta, ob con-
temptum divini verbi vel ob eos qui aliena immiscuerunt, dentes cum
vita expulisse, Pessum eat Eckiana malitia quae asseverat aliud dici de-
bere populo, aliud Theologis, aliud in Ecclesiis, aliud in scholis, Nem-
pe lapidesFacessat temere dictum aliud populo, aliud Theologistulis dicendum〈.〉 vehementissimo crepitu rupti fractique propediem rimae
et foramina velut ora prodent, clamaturi Ecce nos propter te acribus
flammis disrumpimur, et per mille loca iacimur:

Humus plorabunda anxio eiulatu conqueretur dicens,Hic et civitas et humus mortalium parens adversus lutulentos concionatores conclamant〈.〉
Cernite quanto aedium ornatu spoliata sum, quam inculta, quam aspera, quam his-
pida, quam vastata quam deserta quam delumbata, quam in visceribus exusta, quam in-
fami perpetuoque anathemate percussa sordescam, indignaque effecta, ut
homines deinceps alam feramque. Eheu me miseram mortalium ma-
trem quae tantis conficior tormentis propter pseudo doctores〈.〉 O faeli-
ces qui dei verbo pascuntur, qui scripturam puram candidamque audi-
unt praedicari, Beati qui perinde verbum dei emulantur et observant
^bzac si^bz corpus Christi, beati vere qui⁴⁰¹ pari cura corpus dominicum in ter-
ram ne cadat et verbum dei ne excidat custodiunt,

Eadem poena discerpitur, qui corpus Christi in terram cadere Et qui verbum dei quamlibet^ca parvum excidere permittit〈.〉Quoniam sicuti punitur qui Eucharistiam in humum cadere per-
mittit Ita quoque cruciari debebit qui verbum dei negligenter audit.

Et quemadmodum Iura puniendum decreverunt〈,〉 Si quis Eucha-
ristiae portionem in terram iecerit, Ita pariter fustibus rogoque castigan-
dus est〈,〉⁴⁰² qui divinorum verborum partem quamlibet minutam vel
contemnit, vel ad ingerendam contemptionem vel neglectum cohorta-
tur, sive illud agat, sive furtim aliud agens, negligentiam cuiuslibet ver-
bi divini suggerat,

Omnia legis omnibus discenda〈.〉 Ad solicitudinem docentium unus quilibet die legem perdiscere debebit〈.〉Felicissimi plane Christiani^cb sunt quorum omnis diligentia atque cura
eo protenditur, ut quicquid lex habet divina perdiscant, et sane ea solli-
citudine qua deinde caeteros vel velint vel possint docere, atque pa-
bulum quod assumpserunt, in filios, in vernaculos, in ancillas, in fa-
miliam postremo suam traiicere queant,

Erumnosi fient qui sacra prophanis commiscent〈.〉Ediverso miseri atque erumnosi efficienter qui verba dei cum externis
coniugibus copulant atque defendant, Qui sententias decurtant sanctis-
simas, Qui sacrosancta, vulgo atque temere adeunt, Qui oscitanter et le-
viter, et tenuiter attingunt, Qui incuriose et abiecte sacratissimam
scripturam^cc tractant〈.〉 Qui res suapte^cd naturam maximas, vix infima religione
suspitiunt et reformidant, Qui aliud in scholis ad exercitos, et aliud in
concionibus, diversumque quippiam constrepunt,

Consurgat unusquilibet armatus armis fidei et bestiolas illas admo-
dum verbosas ac impendio probras invadat et unusquisque pro sua
virili enitatur ut tam caput quam cauda, hoc est tam populus divini verG2^r
bi cupidusConsilium petendum quam pseudo concionatores petant consilium〈.〉 Ita enim salubri-
ter resipiscent et reversi ad minitantem deum erunt salvi,

.i. Esdre. x. Esdre viiii. et x.Uxores lego quod permulti^ce Iudaei contra legem duxerunt indignatus do-
minus, haud modicis afflictionum generibus praevaricatores pavefecit
atque prostravit, flevit Esdras, Iudeorumque multitudo statim lachrimarum
causas percunctatur, Interrogatus Esdras Respondit^cf, Patrum nostrorum⁴⁰³
scaelera (qui uxoribus gentium matrimonio sese iunxerunt) hunc mae-
rorem, hanc lachrimam, ac extremam afflictionem pepererunt, domi-
num ideo nobis omnibus infensum video, nihilque restare nisi ultimam
nostram deletionem,

Necessitate ad consultandum et deliberandum pulsi, consultus Esdras
respondit, separamini a populis terrae et ab uxoribus alienigenis,⁴⁰⁴

.i. Esdre. x.De liberationi protinus acquiescit populus, resipiscitque atque a societa-
te alienigenarum uxorum sese subtrahit, relinquens et uxores et li-
beros, ex eis propagatos, Sicque commulcetur atque placatur dominus,

Applicatio

Capricornus⁴⁰⁵ momentis temporum, sacramentorum operationes metitur〈.〉Non desunt temporibus nostris Monachi, sacerdotes, prophanique
Christiani^cg qui verbum dei explicantes in expendendo alienigenas ux-
ores duxerunt〈,〉⁴⁰⁶ Hoc est verba divinissima prophanorum hominum va-
nitatibus, scilicet spinosis syllogismis. impuris enthymematis discrepan-
tibus naturalibus, ac ultimo gentium moribus〈,〉 Ita coniunxerunt, ut dif-
ficillimum factu fuerit, vel subostendere tam strictam necessitudinem
in iis qui sunt duo in carne una.⁴⁰⁷ Nunquid hoc obvium est cuilibet lecto-
ri, primore aspectu Thomam Aquinatem, Herfeum, Capreolum. Petrum -
nigri,⁴⁰⁸ et similis operculi scriptores revolventi,

Nunquid gentium filias filio dei verboque divino speculaberis velut ma-
trimonio^ch copulatis?⁴⁰⁹ Num coniugia talia Iure reprobabis? legeque vetante
contracta? Num indidem spectabis subnatos filios scilicet steriles con-
clusiones ad partem interim uxorum (id est) dictorum Ethnicorum^ci
astringentes?

Quod consilium? quae medicina illi tandem morbo medebitur? delibe-
ratumEsdre. x. iuncto. ca. ix et consultum extat roraculum primo Esdre decimo super re, ne-
gotii nostri haud paulo simili datum〈.〉 Quale responsum? tale,

Separamini ab eiusmodi doctorum libris eiicite, repudiate, exhorrete
et libros, et librorum filios,⁴¹⁰ Ita salvi eritis,⁴¹¹

Doctores Ecclesiasticos Hieronymum, Augustinum, Ambrosium, Chry-
sostomum〈,〉 Cyrillum^cj et cetera assectamini, A bifrontibus vero capris⁴¹² aliquotreiiciendus Tho'mas' et capreolus,
citatis desciscite, quorum infelix et precox defensor est Keckius〈.〉

Quod contra dici possit
extenuatur.

Neque dixerunt optima in eisdem doctoribus depellenda, quis
enim audet reiicere sancta? verum documenta illorum prophana duxeG2^v
runt quas, tanquam uxores assumpserunt, repudiari volo, tum pariter et
filios, hoc est, quae ex thoris sacrorum atque prophanorum propagantur,
et eduntur, similiter explodi exibilarique suadeo omnino,

Altera oppositio minuiturNeque mihi obfundet quisquam illud, quod per infidelem infidelis salvatur.
siquidem, non possunt sententiae commutare sese velut homines. quam-
quam defendi possit tunc recte attrahi gentium doctrinas, quum infide-
litate dissecata Christi sanguine tinguntur,⁴¹³ ac quasi renata et circum-
cisa recipiuntur.

Habetis, hic patroni optimi, brevem bestiae illius cuius afflatu pereunt
universa quae tanguntur, expositionem atque nervulos aliquot et acu-
leos huius quod defendi. Omnia sunt omnibus legis verba atque my-
steria Christianis et rudibus et eruditis inculcanda.⁴¹⁴

Lis visa fuit exilis et tenuis momenti, succrevit tamen propemodum
in ignem copiosum. Vestrum autem omniumque lectorum iudicium
esto, super negocio utcunque concertat pronunciare, concesso mihi in-
ter praecipua iure, plura adiiciendi, Valete foeliciter^ck atque me prevete-
ri favore hilarate, Datum Wittenbergae Anno, M. D. XIX.

Densius altera Mosi lege Deutronomio sum usus,⁴¹⁵ neque id prae-
ter consilium feci, rationem adversario daturus, atque ut spero, talem,
quae aculeos in eius animum iacere possit et relinquere. prospexi etenim
quam obtendet hastam, et qua dein authoritate probatissimam verita-
tis sententiam e manibus his extorquere connitetur, hoc siquidem ob-
trudet (si memoria quam iactat fruitur) pontificis indictum, laicos
de fide catholica disputantes excommunicatos.⁴¹⁶ Et verba sententiae vel
latae vel ferendae, velut arbiter et iudex ultro citroque tractabit,

Apologia nova adversus Eckium.

Rescripsit nuper Eckius naenias aliquot in defensionem Emserii⁴¹⁷, et
inter caetera quae interibi lector offendet, miram et agrestem et ho-
minis obliviosissimi de me, pugnantiam ac contrarietatem conspi-
cabitur, quam ipse nunc indicare nolo, primum ne me ob veternosum
sophistae iudicium cuipiam componam, ne dicam anteponam. De-
inde, ne cum Eckio ineptienti, respondeam, reddar stulti similis. Con-
sulit olim scriptura, Ne respondeamus stulto iuxta stulticiam suam⁴¹⁸ et cetera.

De memoria Eckii.

Porro, non me fugit, cum Eckio de memoriae ostentatione, neque
certavisse, neque concertare, neque cupio per memoriam Eckio vel esse
par.⁴¹⁹ Quorsum enim attinet argumentorum multitudinem atque autho-
ritatum, dictorumque effundere, nullo observato ordine, nulla denique G3^r
compositione.⁴²⁰ Et sermonem sine nucleo, sine lacertis, sine carne, sineque
sanguine eiicere, sicut pertusum dolium⁴²¹ infusa protinus eiaculatur?
et sibimet post alteram pagellam sensibili discrepantia contradicere?
Addiscere quaeunt pueri adhuc infantes praescripta, formulas, regulas, lo-
cos et disciplinarum thesauros, fontesque, memoriae mandare possunt,
atque deinde proferre, sed ad quem fructum interim perducant, garri-
tus graculorum psittacorumque commonstrant.

Memoria ingenii signum.Non abnuo, omnium disciplinarum thesaurum esse memoriam, neque infi-
cior ingenii signum. Verum, sexcentas ex moria veluti libro sententiasMoria .i. memoria Eckii.
expromere,⁴²² sed et absque iudicio, et sine intelligentia,⁴²³ quid hoc aliud
est, quam oculatum lectorem sed infoelicem intellectorem, multa e codi-
ce sine intellectu profundere? Equidem memoriam citra iudicium no-
lim optare. Quantum autem memoria mihi suppetierit, sensit et dolu-
it Eckius, Eckius inquam, qui saepenumero mea, suorum contrariorum
suique dissimilium, notatione atque animadversione velut ardore vehe-
menti succensus male valuit et propemodum insanivit. Nempe eius-
modiEckius suae causae diffidens ad clamorem disputationi velut ad refugium properavit. reprehensionis furore correptus, nullum auxilium conservandae
suae gloriolae restare ut cognovit, statim ad disputationem tanquam ad fa-
num cucurrit, ubi illas sibi glorias conquisivit, ut aestimatione simili-
um sui vetulus haberetur argutator, clamator, memorator, Prudens
lubensque ei talium gloriarum palma tribuo,⁴²⁴ Modo mihi iure largiatur.Ornate sine sententiis dicere, insania est,
Composite et apte sine sententiis dicere, insaniam esse,⁴²⁵ et hominis
dementati.

Incompte et absque sententiis garrire insanissimum〈.〉Item invitus etiam concedet, inepte et leviter atque sine sententiis gar-
rire, furorem esse insanissimum.

Praeter haec, quoque iure dabit, Sicut est quaedam infantia, sententio-
se, sed sine verborum et ordine et modo dicere, sed eiusmodi tamen in-
fantia, ut ea qui utuntur non stulti homines haberi possint, verum ple-
raque prudentes.⁴²⁶

Ita similiter sententias fortes potentesque e libris per lectionem erue-
re, inque hostem defigere, minus est, quam si e memoria verbosa cum im-
petu et lineis eiectas^cl, verum non tam tenue atque enervum praesidium
quod adversarium supprimere nequeat.

Deinceps valde miserum existimo gaudium tum de telis conqueri,
velut e pharetra sine nervo eiectis, cum vulnera sagittis facta deiici-
ant sautiatum.

Obstiti per sententias^cm ac voluntates scripturarum Eckio, memo-
ria praesenti, nam interdum e vestigio subostendi Eckio, se perperam et
contra sensum scriptorum, dilucidas atque certas scripturas argute, te-
mere, atque procaciter tractare, Solutiones mox fortissimis suis (ut ar-
bitrabatur) argumentis attexui. Itaque me haereticum non audet voca-
re. ob id victus irascitur et latrat et recriminatur.

Nihil est quod se laudat Eckius nisi malos habeat vicinos〈.〉Oportet illum diluere transferreque scripturas,⁴²⁷ atque defendere, sibi non
obsistere eas, credat mihi, citraque iactationem lectores acutos accurate
perspecturos, quantam sacris in literis habeat memoriam, quantillum
ingenii acumen,

Semper atque iamiam mihi ut scripturas syncere tractemus perplacuit G3^v
reiectis scommatibus^cn infaeliciter, inepte et insulse cadentibus, Itaque nunc
fide firma polliceor risusque desiturum me nisi vi ac mole lesae scriptu-
rarum maiestatis pressus, aut nimia mei laceratione impulsus atque in-
census ad remaledicendum abducar,