A1^v
Excellenti viro domino Otho-
ni Beckmanno⁴, artium Magistro, Iuriumque licenciato, atque
ecclesiae^a omnium sanctorum Wittenbergensis Syndico, ami-
co et fratri charissimo, Andreas Carolostadius, S'alutem' D'icit'.

Quoties inaniter admodum pertinaciusque, excellens
Syndice, defendendae modestiae Eckianae gratia con-
certaveris (quam universum per orbem iactat) super-
vacaneum fuerit, ut nunc edicam, Verum, ipsis rebus at-
que Eckii facto, clare fortiterque revincere te possum,
Honestius multo de illo te opinatum, quam mereatur, et
existat, Quoniam nihil minus est, quam quod maxime
et haberi et esse vult, Nempe quod ardentissime cu-
pit, ab omnibus et singulis prudens et gravis disputator, atque vir totus mo-
destus videri, Talis autem in speciem, dum mussat, apparet, Porro, si detexeris
seu diduxeris hominem, nihil minus invenies in eo quam modestiam, et disputandi
prudentiam, Non enim est rerum veritatisque disputator, sed inanis verbo-
rum captator,⁵ qui circa minima haeret, ad causam plurimum valentia transilit.
ad loquendi profluentiam aptior sane, quam ad dictionem viro gravi modesto-
que convenientem, Criminator est ferocientissimus, levissimusque insectator,⁶ cui
denique prima curarum est, modestiae, verecundiaeque despicientia quandoquidem
modestiam ab omnibus exigat adversariis, ipse vero nusquam non contemnat, Quod
paucis atque per solam eius epistolam defensivam,⁷ quam, cum sui turpitudine, nuper
emisit, et mihi ex itinere postridie Blasii⁸ redeunti, quidam tradidit, compro-
bare quivero, Lege eandem, nostraeque priori epistolae⁹ alternis lectionibus
committe atque confer, perspice itidem et hanc nostram confutationem nomini tuo
semotis monstrositatibus, addictam, ad quas tamen efferendas Eckiana fero-
cia compulit, Dispeream nisi cogaris pronunciare, nostros morsus, et eos
quidem leviculos, circumscripte atque apte, ex assumptis argumentis cecidisse,
Eckiana vero schommata extrinsecus allata, et stupeo filo per vim consar-
cinata, prorsusque inscite, et illepide, et saeve, et ineptissime circum circa ob-
strepere^b atque ferocire, Quin usqueadeo nimia et extranea, ut Histrionem,
Mimum,¹⁰ atque infamem et furiosam larvam (cui vel saltem modestiae reli-
quum esset vestigium,) puduisset talium, profundere, Quae omnia tuo pru-
denti et emuncto iudicio enucleate perpensanda, depulsis ab animo affecti-
bus, submitto, Respondi autem homini immodestissimo, non quod dignum,
mea responsione, aut cuiusvis viri boni concertatione diiudicari. at ut illius
amici suspicarentur, quod potuissem, si libuisset, ut item ab animis perperam ab ad-
versario occupatis haereticas sententias evellerem, et illis ipsis insererem Christi
virtutem,¹¹ quantum ad operum efficientiam pertinet, vel ad extremum, quae illi procer-
tis tenent, dubiosa redderem, Caeterum maledictorum imber taliter me agen-
tem sub dio passim madefecit, ut ne possem quidem, convicia illius carptim dilue-
re, nisi in detergendo, in evellendo, inque transferendo, maledicentiae morbo, hanc
confutationem vel leviter madefacerem, Et quia hoc maledicendi genus indies
magis atque magis per dei gratiam, mihi fit invisius et odibilius¹², post haec crimi-
nosum propugnatorem contemptim^c profligabo, Hoc iam maximopere efflagitans,
ne tu aut aliquis lectorum, ob recriminationem^d, irascamiri, Non enim meae volup-
tati morigeror re maledicendo, sed illius criminandi insaniam paulum tranquilla-
re curavi, Vale foeliciter et boni consule. Datum Wittenbergae. S. Agatae¹³, an-
no. M. D. XX.

A2^rContra Ioannem Eckium Theologorum
fecem ultimam¹⁴ recentior Apo-
logia Carolstadii.

Nisi plenus esses rimarum,¹⁵ o domine Ioannes, ventrem
tuum ista procacitas in sexcentas minutias rupisset.¹⁶
Totus etenim mendaciis mades ac tumes, et ve-
lut excrescens flumen, sputis candescis, Nullius te
virtutis ratio cohibet, licentissime quicquid vis, non
quid deberes effundis, rerisque satis esse meras ve-
ritati nugas obtrudere, Porro, vere satis est opi-
nor, hominem iniquum atque perversum, sententiis uti fal-
sis, audacibus, subdolis, captiosis, etiam falsimilibus¹⁷, si modo furorem exple-
ant, et in amicorum suorum animos irrepant, atque ut iis, quibus nihil a me
prolatum potest vel verum, vel iustum, vel pium, vel aequum videri, omnia quae
dixeram appareant vel falsa, vel iniusta, vel impia, vel iniqua, vel prava,
vel stolida, e quorum sententia nolo pendere, Quinimo nec desydero ti-
bi, tuique similibus vel rescribere quod placeat, nisi primum haereticam istam
pellem abstrahas, veluti serpens hyberno situ obductam membranam ex-
uit,¹⁸ Verum ita tibi displicere conabor, ne respondisse stulto iuxta infan-
tissimam stulticiam suam videar, Id certe volo tibi in me displiceat, quod
scripturis sanctis est placentissimum et receptum omnino. namque cupio ve-
ritatis munimento circumarmatus, te adoriri, te icere, et in ditionem hanc per-
petuam alligare, Articulatim autem per tua, quae rescriptionis favillam vi-
dentur meruisse, progrediar? sis tu obstrepitus^e et maledicus, et ver-
bosus Golias, sim ego parvulus male audiens et contemptus, sed tamen
Davidis imitator,¹⁹ Emulare tu Golianos, ego mores Davidicos assecta-
bor. tu venis terrifico ferro atque clamore, Ego in abiecto baculo²⁰ id est cruce
Christi, Tu venis in diaboli et mundi nomine, Ego Christi et gratiae.

I.¶ Dominus Ioannes stultitiam suam sapientia tectam
huiusmodi titulo conspurcavit, Contra obtusissimum
propugnatorem Carolostadium et cetera.²¹
Responsio Carolostadii

Mores, domini Ioannes, haec tua modestia, quam iactas, nescis quod ho-
moMathei. v. Eckius iactavit nimiam animi fortitudinem videlicet quod ad iram non concitaretur. homini, non lupus,²² sed minister esse debet,²³ an ignoras tibi atque om-
nibus in communi Christum loquutum, Qui dicit fratri suo, fatue, Reus
est gehennae ignis,²⁴ Bone deus, ob breviusculam dolentia, obque leviculum
verbum, quo te abs me victum, vix clam dixi, tuae salutis immemor, per-
petuos ac ardentissimos ignes tibi comparas, Ubi nam illud deposuisti
robur animi, quod iactabas? ubi sapientia ista superexcellens fuit, quam effers
ubique? Parcit ignobilioribus ira Leonis, Leoque eum qui tela miserit, sed
tamen non vulneraverit, correptum, raptatumque²⁵ sternit, neque vulnerat.²⁶ quod
Generositas leonis mollicia. EckiiPlinius testatur, Nobilem tu generositatem Leonis usurpas, neque fateris te
Eckius parens asellorum infra declaratur⟨.⟩nostris telis saucium (quanquam vulnerum cruciatus aliud demonstrent tamen
vulneratum negas)^f, cur ergo usqueadeo in me saevis Asinorum parens? cur et
simul Christi praecepto, et Leoninae generositati te abalienas? putavi te
generosum, iam difficile credam stupidum porcum, qui in vestibulo cubicuA2^v
li foedissimas sordes tamquam decora disponit⟨.⟩

II.^gEckius, dicit quod Bonum opus sit totum et totaliter, a deo, quod Haeretici
Manichei liberum arbitrium negantes, posuerunt,²⁷

Carolostadii responsio, Nedum fateor, sed et veritatis munimentis
et argumentis firmissimis conclusus, profiteor, bonum opus esse a deo
Pelagianus Geckius⟨.⟩totum et totaliter.²⁸ quod negat Pelagianus Eckius,

Praeterea fallaciam facis consequentis, inferendo ex eo, quod omnibus
Eckius sophisticatur⟨.⟩fer me Christianis est commune, ad singularem speciem, Non enim nisi velis,
insequitur, Eckius est animal,²⁹ ergo Asinus quadrupes, Eckius commedit〈,〉
bibit, scribit, et loquitur sicut Manicheus Haereticus, ergo est Manicheus here-
ticus ipse Gecki negabis huius modi illationem validam quanquam sis vocalissimus,
Itaque et mihi iure dabis, non ob id Manicheum me fore, siquando veritatem cum
Tenuis sophista.illis habuero communem, modo si verum est quod ais, sentire Manicheos, quod opus
bonum sit a deo totum et totaliter, discat igitur tenuis sophista, genus ad pro-
bandam speciem minimum valere, plurimum ad refellendam,

III.Eckii iactatio, Nam cum dispucatione Lypsica, hominem gravissi-
mis sacrae scripturae et patrum testimoniis compulissem, ut liberi arbi-
trii vim productivam³⁰ tribuere cogeretur, contra quam scripserat et initio
disputaverat, ita redargutionis cassibus irretitus omninum bonorum virorum
iudicio victus et prostratus, succumberet. pro sua tamen temeritate au-
sus fuit mihi opponere et conabatur probare, liberum arbitrium se habere
passive ad bonam volitionem,³¹

Ad acta disputationisCarolostadius, Utrum me una sola, vel aliquot scripturae sacrae autho-
ritatibus compuleris, in haereticam tuam sententiolam ire, anne ipse, te
collo ligatum atque vinctum teneam, actorum inspectione, (quae Lipsiae
a notariis excepta et nunc impressa circumferuntur,) constare potest cui-
vis lectori.³² neque equidem me vel laudo vel vitupero, tu tui laudator
es egregius. Quod dicis me cassibus irretitum, ego rursus obcantare audeo,
Incidit in casses praeda petita meos, et super hoc iudicium esto lectorum ab
affectibus ociosorum atque intelligentium scripturas,

Praeterea dicis me omnium bonorum iudicio victum atque prostra-
tum,³³ sed quam temere quam fortiter, atque audacter gloriosa lingua tua mentia-
tur, puer trimulus potest coniicere, quando neque omnes nos audierint
boni, nisi per bonos intelligas aliquot sophistas tuae farinae, qui corti-
cesMendacium Eckii scripturarum lambunt, spiritum tamen, in literis sanctis vividum mini-
me assequentur. placet ideo, ut per omnes bonos, solos Eckiani furfu-
ris socios et mures intelligas, quorum officium est evidenter mentiri,

IIII.Eckius dixit voluntatem se solum passive habere ad bonam volitionem,³⁴

Carolostadius, non ingratus es prorsus,

V,Eckius, dixi invalidam esse illationem, opus est totum a deo, Igitur libe-
rum arbitrium non concurrit active,³⁵

Carolostadius, In superiori fassus es me dixisse de bona volitione,
nunc de opere simpliciter me loquutum scribis, scriptor maligne, Dein
consequentiam artificem et iustam et firmam puto.

VI,Eckius, Sic arguendum, bonum opus est totaliter a deo, vel simile, et sic
excluderetur concursus liberi arbitrii, et tunc consequentia esset bona,
sed antecedens falsum,³⁶

Locus coniugatorumCarolo'stadius'〈,〉 Documentis et philosophorum et oratorum comprobavi, argu-
mentum quod dicitur coniugatum,³⁷ esse validissimum, atque adeo evidens, ut ne A3^r

Est totum a deo ergo totaliter.monitore vel arte indigeamus, Dabunt ergo mihi periti et probi hanc.
bonum opus est totum a deo, ergo bonum opus est totaliter a deo, per
locum coniugatorum, et cerebrum, et cor Eckii adsentientur, quanquam infre-
nis et loquacissima lingua tacere nequeat, Largietur igitur Eckius, ante-
cedens esse verum, bonum opus est totaliter a deo, ergo liberum arbitri-
um non habet vim activam et productivam³⁸ in opere proprie bono, cap-
tus iccirco Keckius, quando sequitur valide, est totum a deo. igitur totaliter, item
est totaliter a deo ergo voluntas nihil coefficit⟨.⟩

VII.Eckius, Existimat quod liberum arbitrium agat partem et deus agat aliamGrossa Eckii imaginatio et frivola
partem, si et deus et liberum arbitrium simul ut duae causae partiales active
concurrant, ut una tamen totalis causa,³⁹

Carolo'stadius': Hic crabro cum divinatione sua ridicula aculeos relinquit,
existimat petulantissimus censor, me nescire, quod cunctis philosophis
est obvium, et quod omnes illorum libri passim conclamat, actus vide-
licet et operationes animae indivisibiles esse, et neutiquam in partes mo-
lis diduci posse, Neque tam ridiculum super indivisibilibus habui somni-
um, quam ipse Gecki suspitione stultissima turges, tametsi de eiusmodi re-
bus per scripturas, quam per philosophos mallem theologice definire,
Eckiana suspicatio stultior ridiculo somnio Hoc scio, sit utcumque opus bonum indivisibile et impertibile, si concedis
punctum esse a deo totum productum, necessario admittes et totaliter, nam a
quo fit indivisibile totum, ab illo fit totaliter, quod nemo nisi tradissimusEckius asinus tardissimus
asinus ignorat, Praeterea duos authores⁴⁰ operum bonorum Pelagianus Gec-
kius constituit, contra scripturam, quam in epistola⁴¹ mea adduxi, et quam ipse
nequaquam convulsit, neque diluit, et copiosius in libro de gratia et libero
arbitrio⁴² astruam.

VIII.Eckius, At in disputatione Lipsica cum aliud non haberet, dixit vel-
le scire, quis ecclesiasticorum uspiam scripserit, opus bonum esse totum a deo
sed non totaliter,⁴³

Carolo'stadius': Disputationis acta⁴⁴ facile indicabunt legenti, si hoc solum praesi-
dium habuerim, vel aliis quoque telis te urserim,

Quanquam non est contemptibile venabulum irretiendi Geckii, Quoniam Gre-
gorius nimium esse putat, quicquid dixerit, quod manifestariis scripturis fir-
mare nequeat.⁴⁵

Petitur authoritas ab Eckio novi et obsoleti dictiVellem hodie, si posses, frivolam tuam et argutam et ineptissimam inventio-
nem comprobares authoritate^h quapiam, Nempe lembum adverso flumine, et
contra omnium scriptorum voluntatem tractas,

IX.Geckius, Respondi obtuso homini, quod mihi faciat sicut Arrius haeresiarcha
S'ancto' Athanasio, quaerens ubi in divinis literis reperiatur vocabulum,
homousio,⁴⁶

Carolo'stadius', Ecnam Eckiana modestia quam, per totum effers orbem
latrator⁴⁷ raucissime?

Caeterum, neque simile, neque id tibi facio, quod fecisse Arrium scripsisti,
Quippe in nostra materia omnes omnium scripturarum nervi confluunt,
et meam sententiam ex definito propagant, At in allato exemplo lon-
ge aliud est,

Adde, quod ob id non est censendus haereticus Arrius, quod indicari sibi
scripturas poposcerat, Alioqui omnes Ecclesiasticos doctores pronun-
ciare haereticos debebis, Quin et Stephanum qui per scripturas Iudeos
revicit,⁴⁸ et Paulum vas electionis⁴⁹ qui idem fecit,

A3^v
Aliud est obtusor habere flumen et contra procellas navigare, quod fa-
cis, opus bonum totum a deo fieri concedens sed non totaliter. veluti si quis-
piam separaret ab humore humiditatem, Et aliud est, cessante lege scripta,
dubiis certitudinem apponere. hoc tamen scio, deum, qui est substantia
et essentia,⁵⁰ dixisse, ego et pater unum sumus,⁵¹

X.Geckius〈,〉 in theologia eadem laboramus penuria, quoniam plura suntDiscat Eckius quanta prudentia opus sitinmiscenti peregrina
negotia quam vocabula,⁵²

Carolo'stadius': Hic tecum, O deus, pugnat Eckius, Asseverat siquidem legem
tuam esse insufficientem, mancam, et non tot sententias continere, quot sunt
negotia, quibus ad regnum dei conscendimus, Cur igitur, Salvator, quae-
rentes, quid faciendo vitam aeternam obtinerent, ad legem misisti?⁵³ atque cur
Paule anathema fulminasti in eos, qui praeter id, quod docuisti, evange-
lizant?⁵⁴ quandoquidem non tam amplam dederas legem, quam multa sunt negotia?

XI.Eckius, Volui dicere, totum opus bonum esse a deo, sed non sine concur-
su et activitate liberi arbitrii,⁵⁵

Carolo'stadius': Hoc scio perspecte, atque hoc ipso te esse haereticum, quod Mosi
et Paulo adversaris dicenti, Non est volentis, neque currentis, sed dei mi-
serentis,⁵⁶ eo ipso revera, quod asseris voluntatem active comproducere
opus bonum, sequitur, quod dicere possumus, Non est miserentis dei, sed vo-
lentis et currentis hominis,⁵⁷ ita tibi hanc authoritatem intuli ex mente Au-
gustini, tu autem transvolasti eam quasi gladium ante oculos, pennati vesper-
tilionis diductum,

Affinge novam nobis larvam, et dic, quod indivisibile opus producatur
totum uno ab authore, sed non totaliter,

XII.Eckius, Ut in Crysopasso praedestinationis clare explicavi,⁵⁸

Carolo'stadius': Suum foetum affert Megera⁵⁹, neque mirum, quod nulla baelua, tam est
immanis et crudelis, tam infamis et propudiosa, cui non sua placeat ima-
go, cui non sancta sit sua soboles,

XIII.Eckius, Contra pactionem initam, volens supplere ea quae omiserat
disputando, epistolam emisit iniuriosam, conviciis plenam, et cetera.⁶⁰

Eckius foederi fragusCarolo'stadius': Contra pactionem, a te petitam, tu prior quod ad me per-
tinet, o foederi frage factitasti, Debuisti iccirco praespeculari, ut fran-
genti fidem, nemo fidem observaret, iuxta regulam,

Exprobras mihi, quod disputando omissa volverim implere, at tu rabula
Ius addendi et mutandi theologismaxime salvum estostende si vales, an iure nequeam omissa supplere si vellem? Num in
negociolis parvis et pecuniariis, salvum est uniculibet ius addendi, mi-
nuendi, mutandique? quod si in re, de lana caprina,⁶¹ illud ius praebere debes,
qui fit, ut in rebus fidei, animae, deique, tam paucis satiaris? Accedit, quod
tu proponenti argumenta brevissima, per longam et gloriabundam repeti-
tionem atque circuitum moras fecisti, abripuistique tempus, ne id effunderem
quod desyderaveram, quodque oportuisset. et ista fuit, testor deum, causa, quod
toties ad aliquot dixi, quanto ambitu fugit et circumducit, quantum temporis
Verecundia vir tutum custosfuratur, ne os eius concludam, Dein, quod expostulas convicia, placet mihi ut
omnium virtutum custodem verecundiam et modestiam custodiamus, Equi-
dem historica fide polliceor,⁶² quod syncere et benigne sacrosanctas scriptu-
ras tractabo, tu saltem cura, ne hoc in ventre, tuas succendas naenias et ex-
coquas,

XIIII.Eckius, Bone deus, quasi hic gerro (Nota Keckianam modestiam) me
unquam urserit, quasi aliquid contra me attulerit, quod anxie solverem,⁶³

A4^r
Aufugit EckiusCarolo'stadius': Si te non pressi, et vehementer anxi, cur me disputante de face-
re quod in se est,⁶⁴ aufugisti? et reliquisti cathedram? item si te non ursi, qui
factum est, ut disceptante me de peccatis bonorum operum, pedes ad secun-
dum gradum (iterum abiturus) promovisti? nunquid persuadebis nobis non
urgeri eos, qui verbulis utcunque demissis, loco deiiciuntur et aufugiunt?
nisi enim, in dubio praelio desperasses, haud quaquam, timore veluti pessi-
moStatius, timorⁱ pessimus augur⁶⁵ augure pulsus et agitatus, locum reliquisses,

At faveo tibi, ut tute solus extollas, et concertatores quoslibet dicas,
exanimatis et territis animis obmutuisse,

Magnificentia EckiiPostremo usque adeo te magnificas, quasi nihil anxie et adhaese respon-
deris, quasi nihil contra te attulerim, Si est verum vel falsum quod prodi-
gis, lectoribus actorum conspicuum erit, audierunt tamen permulti, quomo-
doViro optimo infantilis Geckius conviciatur〈.〉 O Ecki qualiter mentiris? tremebas, cum de operari et perficere disceptarem, quod epistola⁶⁶ mea de-
monstrat. De Italia haud scio quid rudiat⁶⁷, homo nimis ociosus, et furiatus⟨.⟩

XV.Geckius, De medico⁶⁸ satis compertum habeo, quod illarum rerum est ignora-
tissimus, pudet dicere quam infantiliter coram illustrissimo Principe electo-
re Domino Ioachimo Brandenburgensi⁶⁹ de his rebus dissereret, Ita ut ab au-
licis quibusdam tacere increparetur, ne principem damno maioris panni affice-
ret, remisi itaque hominem ad suos aphorismos, ut naturam febrium et aliarum
aegritudinum diligenter addisceret,⁷⁰

Eckium inhonestatis depuduit.Carol'ostadius': Omnis inhonestatis te depuduit, adhuc garris, pudet me di-
cere de medico, D'omino' Fridericho de Salcza,⁷¹ viro in theologia impense
docto, de quo sine mendacio illud Mosi dico, Sedens in domo, ambulans
in itinere, dormiens atque consurgens,⁷² ubique locorum obversantem ante cor-
dis oculos scripturam sanctam habet, ac universa, quae indidem colligit, ex-
cusso prudentissimoque iudicio ad literas sanctissimas componit et con-
fert, Quin, nec ea sola collatione contentus, eos, qui sese magistros Theo-
logicarum sententiarum putant, curiose compellat, rogatque ut suos sensus
emittant et addant

debebunt esse. In materia fidei non suntmedici, ad aphorismos, sed ad sacros libros mittendi.Qua igitur temeritate procacissime pugil, virum, altero, quod dicitur, oculo,
toto Eckio doctiorem, illarum rerum ignorantistimum audes pronunciare? Iu-
dex crudelissime? Num res inter vos concertatae fuerunt Theologicae?⁷³
merito igitur eas doctor ille, scire vel disceptare potuit, Imo debuit,

Quonam pacto? quo velo? Christianum ad aphorismos remittere licuit?
An ideo quod tu, atque sordida tua cohors, scripturam omnibus Christianis com-
munem ad muccosos et nasutos aliquot Theologistas contrahitis trans-
ponitisque, atque arbitramini^j nullos quam vos phariseorum et hypocritarum suc-
cessores, ex eis disputare, moresque formare posse? Christus, Apostoli,
Prophetaeque nos omnes in communi ad scripturarum lectionem atque notio-
nem cohortantur, rogant, invitant, Tu antechriste Christianos a sacris literis
avocas, depellis, et nescio quorsum relegas,

Ad intelligentiam scripturarum plurimum fides confertFide universi, literas universas perspiciunt, nisi enim credideritis, ait scrip-
tura, non intelligetis, hac fide fideles cuncti legem dei complectuntur et
dinoscunt. at haud scio, quam tu aliam in lectoribus sanctorum librorum prae-
parationem praeexigas, opinor^k ipse, fidem et orationem sufficere, per psalmum,
Intellectum da mihi domine, et scrutabor legem tuam.⁷⁴

Omnibus necessaria est scripturarum cognitioPraeterea, quando nemo sine mandatorum dei custodia, sit ingressurus
vitam, et nemo illa ipsa praecepta rite observet, nisi ea calleat, nisi intelligat
cur tu latrator inverecunde, medicos et caeterarum artium professores, attaA4^v
men Christianos, velut minus idoneos rebus Theologicis, repellis? aquas
regno dei primum quaerendo abducis? ad alia mittes?

Habent ii, plaerique filios, filias, vernas, quos ut sanctam dei legem doceant,
acriter astringuntur, qui fit, omnium protervissime, quod Medicos tecum su-
per rebus Theologicis concertare repudias?⁷⁵

Nunquid inter medicos comperies titulum Christi? item nomen? item sacra-
menta? et mussans nullum a nomine reiicis?

Cur non itidem in re Christi? quam deus maxime in homine spectat, desideratque.
pateris? ut illos, legem dei, scitu summopere necessariam, perscrutari, ac demum
facto implere sinas? Ito nunc Flocce⁷⁶ et physicos ad febrium naturas, dum
cognitione legis divinae opus est, missita,

Nisi, ea furia, aliorsum eos cupias transferre, (quod tibia doctissimo
Fridericho⁷⁷ factum opinor) ut tantisper a dentibus revincentium ereptus,
refrigeria capias,

XVI.Eckius, Fruiscar nova grammatica,⁷⁸

Carolo'stadius': hoc verbo. Q'uintus' Claudius⁷⁹ scriptor antiquus utitur, et tu, inep-
tiendoEckius antiquitatis imperitus⟨.⟩ dicis novam grammaticam, De hoc verbo sic scripsit Gellius, Dubita-
tum est ab imperitis antiquitatis, an latinum foret, Non modo non latinam, sed iucundius,
amaeniusque verbum fruiscor factum est, quam fruor, Eoque usum
ait, Quod. Metellum Numidicum, qui caste, pureque lingua usus latina videtur,
Eckius grammaticonum magister praerancidus.Item Naevium in Atellana,⁸⁰ Itaque digito labella comprime, grammatico-
rum magister, noli quasi nova reprehendere, quae sunt vetustissima.

Neque tamen me praeterit, ex veteribus, nova, ex novis, vetera, in
usum nostrum sumenda disponendaque⟨.⟩

Ostende tu mihi gravem atque probum authorem, qui cuculla in feminino u-
titur, cupio doceri, Equidem penes Plautum⁸¹, et doctos nonnullos, cucul-
lus lectitavi,

XVII.Eckius, Iuris confusorem quemdam increpat, qui scripserit Carolostadium
non potuisse mihi respondere, quisquis is fuerit, verum scripsit,⁸²

Carolo'stadius': Si non posse respondere aequiparas silentio, quemadmodum
ille Iuris praesumptor contra me mentitus est, nego illum verum dixisse,
atque te verum scribere, non timuisti actorum editionem nugator?

XVIII.Eckius, Nam tandem compuli hominem licet biduo ferme reniten-
tem, ut admitteret, liberum arbitrium habere activitatem boni operis, quod
prius negavit,⁸³

Carolo'stadius': Dicis et nugaris quid tu feceris. non quomodo ego tacuerim.
Profecto verum est. supervacanea esse tela nescienti, quid petat, quid enim
haeccine ratio, ad silentium, cuius me quendam invidulum insimulasse conque-
ror, facit? Isthac nimirum voce, non probas me tacuisse, quandoquidem re-
nisum confiteris, sed tuum stomachum, suspecta admodum iactatione infar-
cis,Eckius nihil ad umbonem dirigit⟨.⟩ disce miser loquutor ad umbonem negotium dirigere, dic quo die ta-
cuerim, Verum quoadusque sim tuae hereticae pravitati adactus, actorum
declarabit anima adversio vereor autem ne a facie actorum pavefactus,
postremo omnes notarios vera scripsisse negabis,

XVIIII.Eckius, Alius scripsit Carolo'stadius': egregium vexatorem, iustissime scripsit,⁸⁴

Carolo'stadius': Miseret me obliviosi doctorculi, qui protinus nunc me plu-
mis^l contrariis pingit,

XX.Eckius〈,〉 Mentitur, quod Lipsici fuerunt mihi authoritatum collectores,⁸⁵

Carolo'stadius': Ergo mentiuntur et ipsi Lipsici, qui non modo vocibus, sed B1^r
ut fertur literis, beneficia praestitorum auxiliorum praedicant, mentitur et
Geckius, qui paulo inferius affirmat, se Lipsicorum hortationibus adiutum
in Cathedra,⁸⁶

XXI.Eckius, Imo nec mihi colloquebantur,⁸⁷

Carolo'stadius'. Mendacium quadrupes caelestibus astris notius,

XXII.Eckius, Si me evocabit quocumque voluerit, ^mparatus sum^m venire,
modo ubi disputet, iudicium fieri sinat,⁸⁸

optandum ut cum histrione quispiamdisputet quam cum Eckio⟨.⟩Carolo'stadius': Mallem cum obstrepera vetula, aut loquacissimo Mimo, qui-
bus modica vel honestatis frons esset, disputare, quam tecum, Quoniam audes
scribendo tibi discrepare, et impudentissimas nugas efflare, quid face-
res in sola verbositate, quae haud paulo liberius expatiatur,

XXIII.Eckius, Scholasticos mercatores appellabat,⁸⁹

Cum iudicio legendi Ecclesiastici.Carolo'stadius': Hoc me dixisse in disputatione te loquente, notarii excepe-
runt,⁹⁰ Quod de doctoribus catholicis obgerit, Nuper risi eos, qui citra
delectum, omnia in ecclesiasticis velut sentiendi leges arripiunt, recensui
enim, illos et bona et mala interim edidisse, atque interdum labavisse, non-
nunquam onere pressos multiplici, quasi languere⟨.⟩

Nullas Ecclesiasticicorum literas perinde atque canonicas conplectimur.Exsudavit tibi. c. noli meis, ix. d.⁹¹ quod est Augustini in prologo li:
iii. de trini'tate': col. ii. cuius haec sunt verba, Noli meis literis quasi scripturis
canonicis inservire, sed in illis et quod non credebas, cum inveneris incunctanterⁿ crede, in istis
autem, quod certum non habebas, nisi certe intellexeris, no-
li firmum retinere,⁹²

Numquid oscitanti lectori innotescit, in ecclesiasticis nihil nos tanquam fir-
mum et certum habituros, nisi certum per scripturas effecerint⟨.⟩⁹³

Sanctitas nonnunque gravem erroris sociam habet⟨.⟩Deinde notandum diligenter, quod solis canonicis scripturis hunc deferimus
honorem, ut nullum scriptorum errasse audeamus credere, Caeteros vero
quantalibet sanctitate polleant, quantave doctrina luceant, non ideo cre-
dimus vera scripsisse, quod ipsi ita senserunt, sed quia per scripturas canoni-
cas, vel illis cessantibus, per rationes probabiles docuerunt sua sensa a
veritate non abhorrere,⁹⁴

Ita Augustinus in epistola. xviiii. tra. v. testatus est,⁹⁵ quod. d. viiii. c. ego so-
lis,⁹⁶ omnibus obvium sese confert,

Noli me ergo (caprarum petulantissima) obiurgare, quasi ecclesiasticorum sim
lacerator, non enim lacero illos, quorum dicta ad scripturarum nervos, e
quibus totum quod habent recepere, conmitto, et alternis coniungo, Noli ca-
pella hispida, iudicium et delectum, esse contemptum affirmare.

XXIIII.Eckius, existimo quod adhuc rubeat diversarius, quod ostendi Augusti-
numQuomodo voluntas equo, et gratia sessori conferatur, vide in actis disputationis⟨.⟩ dicentem, liberum arb'itrium' comparari equo, et gratiam insessori,⁹⁷

Carolo'stadius': Adhuc hebetudinis tuae commisereor, quod nescis, quatenus vo-
luntatem equo comparavit Augustinus,⁹⁸ quod quidem ipse breviter disputan-
do⁹⁹ attigi, accinctus in codice de gratia et lib'ero' arb'itrio'¹⁰⁰ copiosius atque spissius per
canonica testimonia probare,

XXV.Eckius, Tali honore veneratur sanctos,¹⁰¹ scilicet tametsi Bernardi sen-
tentia non tot caeremoniis subeunda, ut ea sola conspecta a caeteris abstinea-
mus, quam quidem velut finitionem amplexantur.¹⁰²

Carolo'stadius': Si tu maiore sanctos honore revereris, non es religiosus, sedSupersticiosus Eckius
plane supersticiosus, Audisti ne omnium obtusissime, quantalibet sancti-
tate et scientia clareant, non protinus sequitur, esse vera et firma, quae
ipsi scripserunt sancti.¹⁰³

B1^v
XXVI.Eckius dicit allegata Bernardi verba pendere ex superioribus, quod
placet maxime,¹⁰⁴

Carolo'stadius': In dubiis non modo ad praecedentia, verum etiam ad sequentia
Locus ambigui.spectamus, ita nos docent Ecclesiastici, pontificia Iura, leges civiles, orato-
res quoque. est enim (ut Cicero docet) locus hic unus ex ambigue scripto
perpendere, utrum cum ceteris scriptis eisdem autoris discrepet vel significa-
tio vel voluntas,¹⁰⁵

XXVII.¶ Recitat hic multa Geckius maledicta^o106

Carolo'stadius': Nunc Eckius omnem modestiam eiicit, ob id, quod non potest ad
Bernhardum satis respondere, appellat me falsarium, impostorem, deprava-
torem ecclesiasticorum, inversorem veritatis,¹⁰⁷ Tersitem¹⁰⁸ et Thrasonem obtu-
sum,Eckius maledictorum imbrem depluit⟨.⟩ Bernhar'dus' verba non intelligentem,¹⁰⁹ sed lacerantem, corrumpentem, depra-
vantem, perversorem, et malignissimum falsarium, trunco stupidiorem, choleri-
cum vexatorem,¹¹⁰ ineptissimum blacteronem, inanem, vacuum, frontosum, super-
bum omnia sibi pollicentem,¹¹¹ fatuo stultiorem, proterviorem, lucifugam⟨.⟩¹¹²

Carolo'stadius': non retaliat malignissimum satorem malorum GeckiumCarolo'stadius', Intende lector oculos queso, et suspice quanto maledictorum
imbre, ratus furiosusque Eckius me compluat, cui nuspiam similia feci, si vel-
lem abunde possem, neque minoribus, neque paucioribus eum conviciis
submergere,

At satis mihi fuerit, si intellexerit inspector eiusmodi criminationibus Gec-
kium, adducta per me confutare, Ego autem diversa puto, dissolvere contraria,
et maledicere vel conviciari, Hoc scio, si possit prudenter solvere ex Bern-
hardoEckius mole argumentorum captus, maledicentiam arripit⟨.⟩ contra Geckium allata, alios edidisset solutionis fructus, Verum ut vi-
det se circumquaque ligatum, modestia solita me salutat, criminando, morden-
do, discerpendo, Eheu quam verum est veritatis proverbium,^p
Nunquid de spinis colligunt uvas? aut de tribulis ficus?¹¹³ Ex tali namque
Eckii modestia, quosnam alios carpes fructus, quam quos inepte, stolide ac
extra causam infoeliciter cadere sensi?

Ridiculo quatenus utendumDe ridiculo ita scripsit Cicero, Illud admonemus tamen, ridiculo sic usu-
rum oratorem, ut nec nimis frequenti, nec scurrile sit, nec subobscaenum, nec
inimicum, nec petulans nec improbum, Nec in calamitatem, nec inhumanum,
Nec in facinus, ne odii locum risus occupet, Neque aut sua persona (nota
Gecki) aut iudicum, (nota Gervasi¹¹⁴, talibus te adit naeniis Keckius)^q, Aut
tempore alienum,¹¹⁵ vide lector quanta possem vere regerere, quae retineo
ne sim maledico similis:

Contra invehentem Eckium〈.〉De modestia sic Fabius¹¹⁶ scribit, Sunt qui in personas invehuntur, quod
nisi forte meruerint, et inhumanum est, respectu communium officiorum, et
Nota lector idem ius esse respondenti datum⟨.⟩tum ipsi, qui dicit inutile, nam idem iuris datur responsuris (time Ecki)
tum causae contrarium, quia plane adversarii fiunt, et inimici, et quantulum〈.〉
cumque iis vitium est, contumelia augetur, Super omnia perit illa quae pluri-
mum authoritatis, et fidei affert modestia, si a viro bono in rabulam,
latratoremque convertitur⟨.⟩¹¹⁷

Hactenus ille, Possem omnia diluere crimina et in adversarium traiicere
sed modestia malo frui, quam stulto iuxta stulticiam respondere, ne chartamUtrum Eckius sit falsarius^r quaestio estscrupulosa
contumeliis perdamus, nihil tamen illorum agnosco, quantum adversarius diiu-
dicare poterit, Nam qui iudicat me deus est, apud quem nihil purum habeo〈.〉
Verum quo ad Geckium liberas aedes defendo⟨.⟩

Caeterum, an Keckius falsarius sit vel ne, in libello de bonorum operam B2^r
peccatis¹¹⁸ subaperire tentabo, tantisper cogitabit, si quispiam sciens haere-
tica, pro catholicis, retractata, pro non retractatis, item ea quae nondum re-
periuntur edita, tanquam edita in decisoriis fidei attulerit, utrum talis falsarius
haberi debeat?

Eckius propter distinctionem inter cum et in, negat quod manifeste legitur in Bernhardo.Facile intellexisti quid voluerim, per cum nobis, vel in nobis, nihil est
quod strophas gignis, Levicula veluti, litis summam tractas, De hoc quod
dixi, de verbo in nobis, et cum nobis, placet mihi, ut visis per me allega-
tis ex Augustino et Bernhardo, unusquisque iudicet, uter nostrum in ver-
bis laboret, Necessum est secundum Augustinum, ea fieri nobiscum, quae si-
ne nobis effici non possunt. oportet, cum serra fiat, quod sine serra fieri ne-
quit, iure concedes fieri cum vitro, quod absque ipso nequaquam efficitur.¹¹⁹

Eckius captator verborum⟨.⟩Sed quod negat Bernhardum dicere, cum libero ar'bitrio' operatur, mentiturEckius audacter negat in Bernhar'dum' scriptum quod triliterus deprehendere posset〈.〉
in fauces, nam haec sunt verba Bernhardi. Sic autem ista cum libero
arbitrio^s operatur ut, tamen illud in primo praeveniat, in caeteris comitetur,¹²⁰
vide si tu, sis falsarius Bernhardi an ne, quantumlibet distinguat tria haec
Bernhardus, scilicet cogitare, velle et perficere,¹²¹ et has praepositiones in
et cum, et per,¹²² semper tamen dicit cavendum, ne cum illa invisibiliter intra
nos aguntur, nostrae voluntati tribuamus, sed soli gratiae. Argutor semel
omnia ista memorata, quantum ad efficientiam, soli gratiae sunt adscri-
benda, ergo non nostrae voluntati tanquam causae particulari effective concurrenti,
Sed Eckius negabit assumptum. quia dicet, quod Bern'hardus' non posuit exclusionem.Dictionem Solam conspicare Gecki, deinde eluge merorem diverte in ad arti〈culum〉 CXVII⟨.⟩¹²³
Sed aperi oculos. vide, Bern'hardus' dixit, Soli gratiae omnia illa sunt tribuenda,¹²⁴ Secundo
sic argutor, Bern'hardus' dicit, tria haec, cogitare velle et operari, tota peragi in
nobis,¹²⁵ ergoReceptive operamur quod Geckio mirum videtur⟨.⟩ nos susceptive et passive operamur, ea tota in nobis recipiendo,
Item ex gratia tanquam effectrice, omnia ista tria perficiuntur, ergo effective
sunt totaliter gratiae divinae, Verba vero Bernhardi, transvolat, quae ipsum
captum tenent, ita dicit Bern'hardus': totum cogitare, totum velle, totum perficere, pera-
git liberum arbitrium, et eadem tota illa, gratia peragit,¹²⁶ atque continuo adie-
cit, ut haereticum Eckii guttur obstrueretur, Sed ut totum in illo, sic totum ex
illa, tu durissima cervix vides? audis? quemadmodum illa peragant opere
individuo, cogitare velle et perficere.

Eckius vespa susurrosa, Hec verba velut venenum fugit ad nates cedendus Eckius⟨.⟩Aperi oculos, agnosce lapsum, ad nates es cedendus, fustibusque eges, non
doctore, aut desine negare, quod oculi cernunt, Nam verba sunt clara,
sententia certa, Ita peragit lib'ero' arb'itrio' quod in illo, ita peragit bona opera gratiam
quod tota ex ipsa, ergo haec sola gratia effective, illud tantummodo passive,
Eckius quae negat, certe tangit⟨.⟩Praeterea Bern'hardus' indistincte bonum cogitare et velle dicit fieri in nobis
ex gratia, Et tu concedis voluntatem ad cogitare, se habere mere passive, er-
go idem dices de consensu et velle. haec tu vel clausis oculis tangis, aut es
omnium pessimus corruptor, ita te voco, quod idem dicendi ius habeo, quod tu,

XXVIII.Eckius, Teneo primo motionem, inspirationem praevenientem esse,¹²⁷

Carolo'stadius': Cave divinae gratiae tineis et tenearis et comedaris,¹²⁸

XXVIIII.Eckius, Teneo velle, que Bern'hardus' consensum〈,〉¹²⁹ Augustinus acquiescentiam¹³⁰
vocat, partim esse a deo, partim a lib'ero' arb'itrio':¹³¹

Carolo'stadius': Sole clarius est, te id defendere, sed eo ipso Bern'hardum' corrumpis,
qui dicit, quod, et cogitare et velle, non partim a gratia, partim a lib'ero' arb'itrio'
fieri, sed tota ab utroque perfici ac peragi,¹³² ab utroque inquam, ut ex gratia
ut in lib'ero' arb'itrio' peragantur^t, Adversaris similiter Augustino qui dicit, vt ve-
limus deus absque nobis operatur,¹³³ de gratia et lib'ero' arb'itrio' c. xvii. perpende quid
te iuvent inventiones omnium infantissimae, o disputator, o ignorator.

B2^v
xxx.Eckius, Psalmista velle vocat auditum, Hodie si vocem eius audieritis^u⟨.⟩¹³⁴

Carolo'stadius': Cras inficiaberis auditum esse velle, quando velle est appetitie, au-
ditus vero magis potentiae cognitivae, Porro quicquid sit, sequitur, nolite
obdurare corda vestra, quae^v omnia contra re assumerem, nisi consulto relin-
querem impertinentia⟨.⟩

xxxi.Eckius, In hoc scilicet auditu consistit facere quod in se, item ratio me-
riti de congruo,¹³⁵

Carolo'stadius': Isthaec ex profundo somno adhuc stertens, efflas, nam ut au-
diamus dei vocem, non est facere quod in nobis est, sed facere, quod ex dei mune-
re possumus⟨.⟩ Meritum congrui est infernalis Tisipho¹³⁶, nisi sit a deo totaliter,
sed quae temeritate caecorum dux, temerariis glossis per capillos attrahis, quae
tibi minime prosunt.

xxxii.Eckius, Quae omnia hunc in diem adversarius ignoravit,¹³⁷

Carolo'stadius': Nugas ex somno spargis. Ut Thomista istiusmodi naenias
olim probavi, ut Theologus et Christianus, eas solum scio, at haud quaquam
approbo, Quoniam uti pestes exhorreo virus Pelagianum clam fundentes.

xxxiii.Eckius, Si non ita obtusa haberet lumina, depingerem ei figuram, ut tan-
dem saperet⟨.⟩¹³⁸Parce mihi lector. seductori Eckio loquitur cxvi.¹³⁹

Carolo'stadius': Sit honor auribus, chartam figura defletus pictor oblivit, quae
nisi divina contineret nomina, podici detergendo foret utilior, quam lectori, nec-
dum extra pericula posito⟨.⟩¹⁴⁰

xxxiiii.^wEckius, Sed vide mendaciorum artificem, non audivi Lipsiae Eckium addu-
bitare, quoniam opus bonum sit a deo totum et totaliter,¹⁴¹

Carolo'stadius': Quod te exagitant furiae, totus es ruptus, ubique effluis, omnem
Anagyrim¹⁴² evomis, cura ne stomachum cum visceribus saeve debacchando eii-
cias, Scripsi in epistola mea super toto et totaliter emissa, in quaternione. A. ul-
timo, facie prima,¹⁴³ De hoc primo (quod Bern'hardus' cogitare vocat) non audivi
Lipsiae, Eckium addubitare, quin opus bonum sit a deo totum et totaliter,¹⁴⁴ hoc
inquam opus bonum, quod cogitare bonum dixi, neque hodie dubitas, quin sit a
deo totum et totaliter, Quoniam hoc supra et paulum infra aperte scribis, ni-
si velles negare bonum cogitatum esse bonum opus,

xxxv.Eckius, Tamen vel cerevisia vel vino vel insano dilutus scribit me non addu-
bitasse heus latrator inops,¹⁴⁵

Ca'rolostadius': Fructus Eckianae modestiae iactas, tali theologo dignos, quod fa-
cerem, si scriberem, quam valide disputasti vino delibutus? et contra quam ieiune ie-
inus? porro istius est operae, scopo relicto in alienis versari, Nam quod scripsi tu
fassus es: rescribisque.

xxxvi.Eckius, Bene intulit, qui argutatus est, deus cooperatur lib'ero' arb'itrio' ad opus^x
bonum, ergo bonum opus non est a deo totaliter,¹⁴⁶

Carolo'stadius': si valet illatio, sequitur a simili, ludifugulus¹⁴⁷ cooperatur rotae cur-
renti, ergo cursus rotae non est totaliter effective a motore,

xxxvii.Eckius, Si^y tacuisses philosophus mansisses. omnibus enim ridendum se expo-
suit, cum vellet disputare, et non posset nisi praelegendo unam arengam ex scheda,¹⁴⁸

Carolo'stadius': Si tacuisses Theologus reputareris, sed quia omnibus te dis-
putatorem exhibuisti, asiniana tua nescientia, adeo apud candidatos sor-
descis, ut ne rusticum tibi conferendum censeamus, qui aliquot divini ver-
bi sermones audiverit.

Caeterum, quo ingenio, qua denique celeritate assequi potui, ut vel omnes re-
sponsiones vel obiectiones ad tua argumenta vel responsa? que ipse in isto
corde speculari nequiui ex charta vel libro darem, Quod si feci, vide si
usqueadeo me stupidum et inertem hoc ipso facto possis convincere, Scio vero B3^r
quid^z tibi indoleat, quod morsus es, ideo relatras.

XXXVIII.^aaEckius, Sed audi Car'o'lo'stadium': omnium obtusissime, quis negavit sola gratia fieri initium
sed cur non ponderas quod sequitur, ab utrunque perficitur, quid lucu-
entius dicere potuit, quam bonum opus esse ab utroque. ergo non totaliter a deo vel gratia.¹⁴⁹

Carolo'stadius': Gecki omnium habetissime¹⁵⁰ scribarum, non solum cogitatum dicitGeckius id est stultus.
Bern'hardus' a gratia inceptum (quem tu initium salutis vocas) sed etiam reliqua duo sci-
licet bonum velle, et bonum perficere incipi a sola gratia, ac praefici ab utroque.¹⁵¹ Ne-
que hoc tuam ineptissimam opinionem adiuvat, quod bonum opus ab utroque perfici
Bern'hardus' dicit, Quandoquidem dilucide attexuit, quatenus ab utroque perficiatur,¹⁵² ut sci-
licet, Totum in lib'ero' arb'itrio' totum ex gratia, ergo peragitur totum et totaliter, in lib'ero'
arb'itrio' totum itidem et totaliter ex gratia, Deus novam animam creans in corpore secundum
aliquorum opinionem, Nunquid dicere posses, istam a corpore effective fieri? mi-
nime, adfirmabis tamen animam secundum explicationem Bern'hardum': ab utroque esse,¹⁵³ ut
videlicet tota in carne, totam a deo, et utriusque esse totam et totaliter, Totaliter
dei tanquam authoris, totaliter corporis quasi vasis dumtaxat capientis, itaExemplum hoc dicitur aemulatione. Bern'hardus':
de operibus gratiae putandum est propterea legimus vasa misericordiae, vas
electionis,¹⁵⁴ Hic tibi cor trepidat, sed lingua infrenissima tremorem dissi-
mulat, evome semel intrinsecam malignitatem, et veritatem addiscessat est hacte-
nus insaniuisse.

XXXVIIII.^abEckius, Quomodo est concordabile lib'erum' arb'itrium' cooperari deo in opere bono, et
illud esse tamen a deo toraliter,¹⁵⁵

Carolo'stadius': Usque quo caecutis? si non poteris concordare non intelligis Bern'hardum' et
membranam in oculis, spinis iuniperi,¹⁵⁶ deradendam habes, Si te egregie vergis cede-
rem, numquid vergae percutienti cooperareret ad flagellationem? nonne eiusmodi percussio
esset caedentis? veluti authoris totaliter,

XXXX^acEckius. Nunquam probavit lib'erum' arb'itrium' ad bona opera se habere passive, nec
poterit facere,¹⁵⁷

Carolo'stadius': Si in epistola¹⁵⁸ non probavi voluntatem, passive cooperari bonis operibus
cur tot authoritates doctorum, scripturarum etiam canonicarum, item paradigma,
tum similia, tamquam per fossam, acuta spicula, subrigentem transiliisti? Singula deberes
amoliri, si ab omnibus coacervatis liberari velles,

XLI.^adEckius^ae, Si sumus ministri, ex quem dialectica, rodulphina¹⁵⁹, sequitur ergo lib'ero' arb'itrio'
se habet tantum passive, Audi Vitupero, ubi audisti ministrum non agere?¹⁶⁰

Carol'ostadius': arguitatur iuxta praescripta dialectica, homo parum intelligens, Perspice dum
rota voluitur, an consectaneum sit vel ne rotam tantum passive volutatum opera-
ri vel peragere^af, ita est cum hominibus, qui eatenus sunt filii dei, quem tenus spiritu dei a-
guntur, ac tantum agunt quantum agunt dicere^ag apostolo, ii filii dei qui spiritu dei aguntur,
acti ergo ministri a deo et agunt et operantur, Hoc est quod Ezechielis legimus,
Ego faciam eos facere,¹⁶¹ Argutare magister hebetudinis ex Theologia, et dic,Rho: VIII,¹⁶²
quid potest dicere serra vel securis ei, qui in ea secat?¹⁶³ Totus et totaliter es
obtusus, qui adeo desipis et furis, ut ne recte philosophari queas, actio et1. Corint: XV.^ah
operatio cursus rotae, a quo efficitur? et quomodo rotae inspiratur?

XLII.^aiEckius^aj, Quare dixit apostolus, Gratia dei mecum laboravit, quod cum Lipsiae
proposui nihil potuit respondere, sed fugit velut a facie colubri,¹⁶⁴

Carolo'stadius': Graeca hunc sensum dant⟨:⟩ Non ego laboravi (nota negat se labo-
rasse contra Keckium) sed gratia dei, quae mihi affuit, quae mihi astitit, illa la-
boravit, Adhuc dormis dromo,¹⁶⁵ dum Paulus universos labores gratiae repu-
tat, quanquam illi labores absque ministro non sunt perfecti.¹⁶⁶ Addisce indocte
patrone virtutem, hoc est potentiam, perfici in infirmitate, De hoc in codice de
gratia et libero arbitrio,¹⁶⁷ Deinceps, quod nugaris me nihil respondisse B3^v
Lipsiae, hoc acta¹⁶⁸ conmonstrabunt. inaniter ergo et incassum tot falsas glo-
rias mendicatim subripere pergis,

Tum quod se colubro adsimilat, mea sententia non mentiretur, si serpenti trilin-
gui se conferret. habet enim venenum aspidum sub labiis ac rarentur sibi constat⟨.⟩

XLIII.Eckius, Paulus dicit, neque qui plantat est aliquid,¹⁶⁹ Attamen plantare
est agere,

Carolo'stadius': Num ire et currere est agere et operari? tamen si quis per capil-
los te duceret quo non velles ire, Imo renitereris omnino vel ire vel cur-
rere, invitus vero potentem sequereris cursu. Utrum tunc effective cursum
agas? quod si vis calumniari, rota currens, agit, quia terit humum, cuius est
effective cursus rotae? Proinde Paulus acriter conclusit, non est currentis
neque volentis, sed dei miserentis,¹⁷⁰ hoc est, ut Aug'ustinus' placet, neque volens, neque
currens est autor quantuluscumque etiam secundarius, vel minus principalis, sed
deus solus plenus est autor⟨.⟩¹⁷¹

XLIIII.Eckius, Adfert symbolum de baculo¹⁷², sed Theologiae symbolice igna-
rus,Baculus Eckio Lipsiae admodum fuit molestus⟨.⟩ Quid symbolis Eckianis quia fabulae merae sunt, nescit symbola tractare,¹⁷³

Carolo'stadius': Paraemia de baculo ex Esaia recepta,¹⁷⁴ tua perfregit labella,
ideo ad cachinnos, cum secus solvere nequeas, te contulisti. oportet litteram
paritur custodire, et in hac parte de baculo satis aperuit autor tropologiam,
Vellem quoque nihil scirem, nisi dei legem, quid mihi de tuis symbolis, si li-
ceret symbola secundum tuum cerebrum tractare, vellem derepente ex ma-
gistro, te facere discipulum,

Ego certe nullum Evangelium praeter illud quod in canone librorum conti-
netur recipio,¹⁷⁵ Neque inficior perplures symbolorum somnii, totos et to-
taliter hallucinari,

XLV.Eckius, Nescit ex symbolis non duci efficax argumentum,¹⁷⁶

Quantam vim symbolica argutatom habeatCarolo'stadius': Hoc dudum cognovi, atque miror ut semel quiddam dicas, au-
ditore dignum hoc quoque symbolizatio^ak177 gestorum Rhomanorum abunde com-
probat, Porro ipse ita ego soleo ex symbolis argumenta ducere, ut me
talia sola posuisse, minime posses causari, infirmis equidem accessu fortio-
rum opitulor suffragorque⟨.⟩

XLVI〈.〉Eckius, Et dat simile de mortuo, quem quis super pedes statuat, O
chorebo stultior, unde probas hoc ineptissimum paradigma, prio quis
diceret hunc mortuum ire vel operari,¹⁷⁸

Qui non habent spiritum dei, ii minime cognoscunt^al qualitur deus opera bona totaliter largitur⟨.⟩Carolo'stadius', Ita est, quod ii, qui dei virtutem, clam et occulte et efficaciter o-
perantem non perspiciunt, solent eam illis tribuere, quorum non est, Quemad-
modum tu Gecki, (ob id, quod non sentis, vel ex scriptura non discis, quatenus
deus in voluntate operetur operationem effective, minusque principaliter
homini adscribis, Ita etiam faceres si eminus videres mortuum quoddam ca-
daver, per aliquod artificium in pedes positum, obambulare,¹⁷⁹ Non^am itationem¹⁸⁰
talem cadaveri attribueres, perspecto autem vero authore,

quid diceres, quam quod cadaver nihil efficit ut eat, atque itationem illam to-
taliter ab alio authore fieri,

Cognosce igitur authorem deum, et facile intelliges, quod dixit Paulus, Non
ego sed gratia que mihi adfuit,¹⁸¹ ita namque de quolibet bene operante di-
camus oportet, non ipse sed deus facit, item ut videntes opera bona glorificent
deum, non homines velut autores Eckianos⟨.⟩

Recte igitur, sed non prudens, ansam tradidisti gladii, ut dicam de tuo con-
tra te aliter. Quis diceret hunc mortuum operari vel movere?

B4^rPropterea dixit Christus. Non vos estis qui loquimini, sed spiritus patris mei.¹⁸²
Proinde Moses gratiam dei confert parenti, parvulum per vias portan-
ti,¹⁸³ Item quod deus extrema afflictione iudaeos afflixit, ne dicerent ego feci,
Postremo ingratissimus lector Eckius ex me didicit, similium esse mul-
tiplices gradus, et quaedam ex parte, et quaedam ex toto fore similia, qui fit
quod immemor disciplinae, velut lupus in totam ovem irruit?

XXXXVII.^anEckius, Deinde, quae te occupavit furia, ut liberum arbitrium gra-
tia adiutum comparares mortuo,¹⁸⁴

Carolo'stadius'. Alecto te agitat linguacissime blattero, Cur mea compres-
sius ac violentius resumis quam scripserim, Verum ut sentias, quam te reformi-
dem, obtrudo Pauli dictum, qui dicit, nos spe salvatos, et redemptionem
corporis expectare,¹⁸⁵ Item docet quod corruptibile et mortale hoc nostrum ab-
sorberi oportet, et nos superindui immortalitate.¹⁸⁶ Et super haec in gra-
tiaHic dicimur mortui et mortales⟨.⟩ existens clamat. Quis liberabit me de corpore mortis huius?¹⁸⁷

Cui consectaneum est, nos hic, semper dici posse mortuos et
mortales〈.〉

Item si male comparavi lib'erum' arb'itrium' mortuo, cur dixit Christus ad disci-
pulum, Sine mortuos sepelire mortuos¹⁸⁸ Matthei. viii. nisi viventes peccato-
res essent mortui? Nunquid male Apocalipsi scribitur, Et mare dabit
mortuos suos?¹⁸⁹ Item ut tropologisem¹⁹⁰,

Si gratia ad hominem non comparatur, velut excitaror et motor ad ca-
daver, cur ecclesiastici suscitationem Christi, gratiae, et Lazarum¹⁹¹ resuscitatum
peccatori fetentissimo contulerunt? vocatione itaque dei suscitatur mor-
tuus peccator, et in illius virtute venit, currit, operatur. sicut rota in virtu-
te motionis inspiratae⟨.⟩

Deinde quid significat nobis paradigma quod Lucae. vii. legimus,
Gratia mortuuos suscitat et facit sedere id est humiliat et facit loqui, id est confiteri deo in magnificentia⟨.⟩ubi adolescenti mortuo Christus ait tibi dico surge, et resedit et coepit
loqui,¹⁹² quid inquam, res gesta indicat, nisi quod gratia dei, in voluntate, velut
mortua operatur? Itaque scite et lepide lib'erum' arb'itrium' mortuo contuli, quem quis
erigit et sedere et loqui et ire facit,

Postremo haud incassum attraherem illud Lucae. xv. Filius mortum fuit
et revixit, perierat et inventus est,¹⁹³ Nempe constat illum corporaliter non
obiisse vitam, Restat ideoque quod ego proprie et signate aequiparavi liberum
arbitrium mortuo homini, et quod tu audax emendator scripturas^ao non per-
scrutaris, i'd est'^ap iam ride, superbi, rumpere,

XXXXVIII.Eckius, Cum tota scriptura clamet, liberum arb'itrium' sanari per gratiam,¹⁹⁴

Carol'ostadius': Si tota scriptura hoc clamitat, ergo hoc scire est totam scriptu-
ram intellexisse, consequitur ex eo, quod in dimidiata hora, potest quispiam
fieri Theologus, qualis est Eckius〈.〉

Verum quam falsum sit totam scripturam illud docere, his solis potest constare,
quod Apocalipsis. iii. scribitur Ego quem amo arguo et castigo,¹⁹⁵ Et hebre-
os.Gratia nedum sanat sed etiam castigat flagellat vulnerat infirmat⟨.⟩ xii. Deus flagellat omnem filium quem recipit,¹⁹⁶ et Hieremiae. xxx. Casti-
gabo te in iudicio et miserebor tui,¹⁹⁷ Et Trene: iii. si abiecit te miserebitur
tui,¹⁹⁸ ex quibus perspicuum est, gratiam dei castigare, flagellare, et infirmare
primum, que tamen verbo sanare diversa sunt.

Disce Gecki, dum irascitur dominus misericordiae recordabitur
psalmus LXXXXVIII. deus tu propitius fuisti ei et ulciscens in omnes ad-
ventiones eorum,¹⁹⁹ vocat propitiatione. quod eorum non pepercerit excessibus⟨.⟩

Deinde, Aperte dicitur Iob. v. Increpationem domini ne reprobes, ipse B4^v
enim vulnerat et medetur, percutit et manus eius sanat,²⁰⁰ Itaquam gratia non modo
sanat, sed primum vulnerat et percucit, deinceps medetur et sanat,

i. Regum. ii. gratia mortificat et vivificatPostremo, quod tibi est magis adversum dico, quod gratia etiam morti-
ficat, deducit ad inferos et reducit²⁰¹, Si vacaret innumeras proferrem scrip-
turas, per quas comprobarem faciliter, te bubalum esse egregium in Theologia,
nihil scientem, sed omnia sibi tribuentem, Nempe invitus adnues sanari homi-
nem spiritaliter, esse purgari a peccato, Hinc psalmus canit, Sana animam me-
am quoniam peccavi tibi,²⁰² Attamen apostolus inquit, Ego ipse carne servio
legi peccati,²⁰³ mente legi dei,²⁰⁴ igitur in iustificato manet infirmitas,²⁰⁵ Nota quod
sanitas perfecta non erit nisi in resurrectione mortuorum²⁰⁶ Aug'ustinus' in Cano'nica'
Ioannis tract: xxxvi.²⁰⁷

XLIX.Eckius, Quis unquam maiori delyrio delyravit, ut comparet lib'erum' arb'itrium'
mortuo,²⁰⁸

Carolo'stadius': Asinus es ad lyram,²⁰⁹ optime delyrator, scripturas non legis, quae
id testantur quod scripsi.

L.Eckius, Non ponderasti^aq in Bern'hardo' quod gratia excitat, vivificat, promovet,²¹⁰

Carolo'stadius': Hoc tacitum et praesens est testimonium, quod parum in Bern'hardo'
didicisci, si haec sola novisti, ex multis unum loco affero. Bern'hardus' in cantico: ser-
mo. xlii.²¹¹ et hunc propter lectorem, non propter te.

LI.Eckius, Ergo veni huc ad pulpitum et disce,²¹²

Carolo'stadius': Confer te omnium arrogantissime ignoraror, ad cedendorum iuve-
num subsellium, Dignus es in cuius natibus decem virentes scopae moriantur, et in
festucas deterantur minutissimas.

LII.Eckius, Laus deo si in terra aliena tantos Lipsicos amicos unica dispu-
tatione comparavi,²¹³

Laus nihili Eckii.Carolo'stadius': Non disputatione, sed morum ac doctrinarum similitudine, ante-
quam disputares Lipsici aliquot sese tuos fecerunt, contemptim nos pas-
sim tractantes,

LIII.Eckius, Opponit per Paulum, quod deus sit author operum, quis hoc ne-
gavit?²¹⁴

Carolo'stadius': Tu serpens trilinguis, non enim pateris deum dici authorem per-
fectissimum et potentissimum boni operis, quoniam negas ab illo produci tota-
liter, Paulus autem ita concludit, Sicut deus creavit hominem,²¹⁵ capiamus Adam
totum et totaliter, vel sicut deus creat animam totam et totaliter, ita opera to-
talitur format,

LIIII.Geckius, Sed audi hominem ridiculum, peragunt individuo opere, quod
exponit id est deus voluntati infundit,²¹⁶

Carolo'stadius': Resipisce larva ^arcarnis spiritualis^ar, deterge amentiam semel, et
reperies non glossamesse sed textum Bern'hardi' dicentis, Singula peragunt ope-
re individuo totum, sic, ut totum in lib'ero' arb'itrio' totum ex gratia,²¹⁷ adhuc oscitatio te
perstringit rabula? explicat semetipsum Bern'hardus': quomodo dixerit ea simul
peragere opere individuo, quia deus facit bona opera tota ex gratia, quod
est effective,²¹⁸ Et in voluntate, quod est susceptive et passive, praeterea ver-
ba memoratae expositionis sunt Bern'hardi' quem ex cauda et linea iudicas
pessime,

LV.Geckius, In qua grammatica recipere est cooperari, peragere, et perficere⟨.⟩²¹⁹

Carolo'stadius': Bern'hardi' latinitatis arguis, Caeterum nescis grammatelle, esse cau-
sam unam, quae dicitur sine qua non potest confici. ad conficientem reduci,

LVI.Geckius, Istam haeresim Manicheam manifeste destruit Augustinus C1^r
tracta. iii. super canonica Ioannis,²²⁰

Carolo'stadius': Neque hoc quod tutor destruit, sed astruit, neque est Manichei
erratum haereticum, sed recepta scripturarum sententia,

LVII.Eckius, Augustinus dicit, videte, quemadmodum non abstulit liberum ar-
bitrium, ut diceret, castificat se ipsum.²²¹

Carolo'stadius': Sequitur quis te castificat nisi deus? ergo deus effective nos
castos, nos vero passive, nos et susceptive facimus continentes.

LVIII.Eckius, Sed deus te volentem non castificat〈.〉²²²

Quid sit nemo venit ad me nisi pater meus traxerit eum⟨.⟩Carolo'stadius': Christus dicit, nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit
eum,²²³ Hoc Aug'ustinus' in sexcentis (ut ita dicam) locis exponit.²²⁴ nemo venit nisi
Pater dederit ei voluntatem credendi, nemo potest ad me venire, nisi da-
tum fuerit a patre Ioan. vi.²²⁵ Breviter sic dicit Aug'ustinus' li'bro' i. contra duas episto-
las Pelagi'anorum' c. xviiii. Trahitur ergo miris modis, ut velit, ab illo, qui intus
novit, in ipsis hominum cordibus operari. Non ut homines, quod fieri non po-
test, nolentes credant: sed ut volentes ex nolentibus fiant.²²⁶

LIX.Geckius. De operibus fidei loquitur.

Carolo'stadius': Eha Theologista, negas castificationem opus fidei esse? audi
tamen Aug'ustinus' eodem lib'ro' i. c. iii. Nec potest homo aliquid boni velle nisi adiu-
vetur ab eo qui malum non potest velle, hoc est gratia dei.²²⁷ Si non potest bene velle
absque dei dono, quomodo se bene castificabit, nisi ex munere? Praeterea
nisi castificatio fuerit fidei opus, peccatum est. omne enim quod non est fide
peccatum est.²²⁸

LX〈.〉Geckius. Ergo quod adiungis voluntatem tuam deo, castificas te,²²⁹

Carolostad'ius': Attulisti, quo te revincerem, ut adsentiaris, castificatio-
nem esse fidei opus. ergo sicut non possumus nos ex nostris viribus adiungere
deo, nisi ipse traxerit, nisi ipse dederit nobis coniunctionem, ita minime pos-
sumus nos castificare, prout psal'mus' lxxvi. dicit. caepi, et haec est mutatio dex-
terae excelsi,²³⁰ super quo Aug'ustinus' li. ii. contra duas epistolas pelagianorum^as c. x. ait. Non in-
quit, haec est mutatio lib'eri' arb'itrii' sed dexterae excelsi.²³¹ In primo quoque librorum
A deo daturretractionum c. xxii. sic idem docet. In potestate quippe est, mutare in me-
lius voluntatem, Sed ea potestas nulla est, nisi a Deo detur,²³² Vides ergo quod
Augustinus uno loco non dicit, alibi requirendum est, et quod illa potestas est a deo
velut effectivo autore, nostri arbitrii tanquam eius qui recepit.

Lxi.Geckius, Castificas te non de te, de illo qui venit ut habitet in te⟨.⟩²³³

Carolo'stadius': O fatue imprudens, hosti gladium veluti Gelias²³⁴ obstreperus
et maledicus adportas, Ex hoc dilucidissime restat, quod non castificamus
nos effective, quia Augustinus constanter negat, nos de nobis castifica-
re, sed de illo qui dedit nobis,²³⁵ sic rota volutata voluit se, non de se, sed de
motore, Christus igitur qui venit, ille castificat nos, et hanc castificatio-
nem, ex misericordia facit nostram. Propter hanc lineam, et ob id, quod Au-
gustinus frequentissime dicit, castificationem esse totam dei, dei scilicet donum,
non putavi operae pretium, ut responderem, quando cognovi adversarium suo
sese gladio iugolare, et caput obtruncare. existimavi quoque Eckium dissimu-
lare hanc scripturam, et ut scivi, quoniam aliter non possem esse continens nisi
Sapientiae. viiideus det, et hoc ipsum erat sapiam, scire cuius esset hoc donum, adii dominum et
deprecatus sum illum, et dixi ex totis praecordiis meis.²³⁶ et cetera. nota quoque,
opus fidei.

Lxii.Eckius, Tamen quia ibi aliquid agis voluntate, ideo et tibi aliquid
tributum est,²³⁷

C1^vCarolo'stadius'. Omnes homines possunt in operibus aliquid agere, si velint,
hoc dicit Augustinus. i. retracta'tionum' x. sed continuo adiicit. Non existiment no-
vi haeretici (o Gecki) Pelagiani, secundum eos dictum,²³⁸ Verum enim est, om-
nes homines posse, si velint, sed praeparatur voluntas a domino, ut velint, per-
peram et inique iccirco intelligit Eckius, hoc nobis tributum, tanquam ex viri-
busA deo tributum Geckius male inducit quia non intelligit. nostris aliquid valeamus, quoniam Aug'ustinus' dicit, hoc nobis a deo tri-
butum,²³⁹ quandoquidem de illo nos castificamus, et ii. retracta'tionum' c. i. ait hanc po-
testatem accepimus a domino,²⁴⁰ Igitur gratia quae nobis adest, operatur et agit, nos
rectius agimur, Itaque sicuti rota pulsa currit, et tamen cursus non est ro-
tae effective minus principaliter, Ita quoque voluntas recte agit et cur-
rit et operatur, sed effective omnia haec totaliter sunt dei miserentis,

LXIII.Eckius, Tributum tibi ut dicas, Adiutor meus es,²⁴¹ psalmo. xxvi.²⁴²

Carolo'stadius': Aug'ustinus' ait, Nihil de te praesumas,²⁴³ Argutabor semel, Quicumque
tantumdem sibi efficientiae tribuit, ut partem efficere possit, Ille de se aliquid
praesumit, Talis est Geckius, ergo de se praesumit, Ideo contra Aug'ustinus':
Secundum Geckium deus non est totalis adiutor⟨.⟩Item sequitur, quod deus non est totalis et sufficiens adiutor noster, item, quod non
omnis sufficientia nostra est a deo, contra scripturam, Si deus non totaliter et to-
talisii. Corin. iii. noster est adiutor, Si aliquam sufficient iamtenemus ex nobis,²⁴⁴ sed Ec-
kius dicit, deum non esse totalem caussam, ergo et cetera. Adde^at quod scriptura di-
cit, Ipse adiuvat infirmitatem nostram,²⁴⁵ non ait, iuvat potentiam aut efficienti-
amIuxta Eckium contra scripturam dicemus Deus adiuvat potentiam nostram⟨.⟩ nostram, sed impotentiam et infirmitatem. Item attende, quod psalmo
cxvii.^au scribitur, Dominus mihi adiutor. et despiciam inimicos meos,²⁴⁶ vides quo-
modo adiuvat, inspice quod sequitur, Bonum est confidere in domino, quam in ho-
mine,²⁴⁷ Eckius partim confidit valetudini virium humanarum, ergo
partim confidit in homine, Tum ab adversario quaero, cur subdidit psal-
mus. cxvii.^av Fortitudo mea et laus mea dominus. et factus est mihi in
salutem,²⁴⁸ Eckius respondebit. Dominus est partim fortitudo mea, partim laus, et
partim in salutem. sed tamen principaliter, Minus autem principaliter et secun-
dario, partim ego ipse mihi sum fortitudo, partim laus, partim in salutem.
Itaque partim glorior et confido in domino, partim in me, itaque deus est adiutor prin-
cipalis, ego minus principalis.

LXIIII:^awEckius, Nam si nihil agis, quomodo ille te adiuvat,²⁴⁹

Carolo'stadius': Gecki, quem deus efficaciter adiuvat, is agit, nam voluntati
divinae nemo resistere potest. Non est autem sensus, quod partim agamus nos
opus bonum, partim deus, quod Pelagianus Haereticus Geckius putat,
sed quod ipse nos adiuvando non frustra, sed presenter adiuvat.

LXV.〈.〉^axGeckius, Haec Augustinus, qui superbam cervicem frontosi arguta-
toris confringit⟨.⟩²⁵⁰

Carolo'stadius': Adhuc caecutis, et superbire tibi videor, cum nihil mihi de
bonis operibus tribuo? sed deo omnia? dum non cognosco literaturam sed in po-
tentias domini eo, dum in nullo meo esse gloriandum defendo? cervicem tuam meae
confutationes exagitant ut video, neque poteris bene eloqui, nisi prudentur intelligas⟨.⟩

LXVI.^ayEckius, Videat qui spirat voluntatem agere aliquid, et ei tributum aliquid,²⁵¹

Carolo'stadius': Intelligat dormiens etiam cui vel modicum est ingenium, Eckium
esse fatuum, vel omnium pessimum, dum certas Aug'ustini' sententias perfringit,

LXVII.^azEckius, Denuo negat quod concedere fuit coactus Lipsiae,²⁵²

Carolo'stadius': Hoc ipso subaperis, quod es verborum captator, nunquam enim
hoc poposcisti Lipsiae, ut sensum meum tibi, homini parum intelligenti expli-
carem nempe quod notarii Lipsiae a me exceperunt, adhuc constanter defendo,²⁵³

C2^r

LXVIII.Eckius, Concessit Carolo'stadius' quod gratia dat utique actionem lib'ero' arbi'trio'⟨.⟩²⁵⁴

Carolo'stadius': Antequam te viderem, hoc scripsi et fassus sum, verum, cum te id
neque exemplis, neque scripturis queam docere ut vel intelligas me, mea o-
pinatione omnium es retusissimus,

Hoc accipe exemplum, Si quis Adamantino²⁵⁵ trunco omnes dentes tuos in unum
cumulum redigeret, retunderetque, nunquid diceres, pistillum agere? quando-
quidem verba retundere, conterere, redigere, manifestariam actionem signi-
ficant. Dabis tamen eiusmodi retusionem vel contritionem dentium, nullavi ac-
tiva in conto existente fieri, sed solum, huiusmodi impulsionem in pistillo reci-
pi, hoc dedi exemplum, non quod te offenderem, sed a somnolentia expergefacerem.
Ita similiter est de actionibus, operibusve bonis, quod deus ea totaliter in
nobis operatur, et nos suorum praeceptorum obsequibiles efficit exequutores,
Eckius adversarius Ecclesiae catholicaeQuod ecclesia testatur dicens Actiones nostras quesumus domine aspi-
rando preveni, et adiuvando prosequere, ut Cuncta nostra operatio, a te
semper incipiat et per te incepta finiatur,²⁵⁶

Primum fatetur ecclesia, deum aspirando praevenire nos in bonis operibus.
Secundo dicit quod deus adiuvando prosequitur opera bona, quae incoepit, et si-
mul subindicat, quatus adiutor sit nobis deus noster, utpote, qui et in-
spiret opera, et qui ea perficiat.

LXVIIII.Sed obmurmurabit Eckius dicendo, memorata ecclesiae precatio intelli-
gitur,obmurmurat Eckius de primo, quod Bern'hardus' cogitare appellat, non item de velle et perfi-
cere, vel operari,²⁵⁷

Universas operationes deus incipit et perfecit⟨.⟩Carolo'stadius': Bone puer intende oculos, videbis, quod ecclesia dicit, ut cuncta
nostra operatio i'd est' cogitatio, bona volitio, et quicquid ad opus nostrum
pertinet, a te incipiat, et per te finiatur, ergo universae operationes sunt
totaliter dei, Consentaneum igitur est, gratiam dare actionem lib'ero' arb'itrio' quia eam
aspirat, incipit, et perficit, et si est aliquod medium etiam illud facit, Sine me
nihil potestis facere.

LXX.Eckius, Eat iam Luther et scribat positiones Carolo'stadii' salvas rediisse
Lutherusdomum,²⁵⁸

Carolo'stadius': Verissimum est quod scripsit pater, omni celebritate dignus,
et hoc quidem cor Ecki sentit, fateturque, si ferocissima lingua posset men-
datia tandem relinquere.

Praeterea, addo, quod conclusio undecima²⁵⁹ est Augustini de spi'ritu' et litera, ca-
pite. iii. ibi, Nam, neque lib'eri' arb'itrii' quicquam nisi ad peccandum valet et cetera.²⁶⁰ Conclu-
sio vero duodecima,²⁶¹ quae est, Immo voluntas mutabilis quae non regitur
a divina voluntate et cetera.²⁶² tanto citius appropinquat iniquitati, quanto acrius
intendit actioni, est Ambrosii de vo'catione' gen'tium' li: primo c. ii. col, ultima, li-
nea. ii. ibi quoniam voluntas et cetera²⁶³ contra quas nimium disputasti,

Huic ceratinae subtilitati causam prestitit Geckius⟨.⟩Si verum scripsit Reverendus pater Lutherus, salvae sunt conclusiones
Augustini et Ambrosii.²⁶⁴ si vero falsum, et tu verum scribis, necessarium
est te receptissima Augustini et Ambrosii dicta vulnerasse atque prostra-
visse, et eorum conclusiones laesisse, ac te fuisse illorum innimicum²⁶⁵.

Pessum eat nunc inanis gloriator, et doctissimum Lutherum falsa scripsisse
conqueratur,

Miserebat me Eckii quod tribus diebus disputando,²⁶⁶ ferme nihil contra
Eckius Lipsiae indiguit argumentis⟨.⟩cardines nostrae controversiae iaculabatur

Atque hoc dolui vehementer, quod vix unum argumentum ex biblia in medium
attulit, rogatus, dedissem inopi atque imprudenti verborum captatori, centum C2^v
oppositiones, quarum acumina dirigi potuissent in umbonem directe,

LXXI.Eckius, Demum agnosce falsarium et depravatorem sacrarum literarum,²⁶⁷

Carolo'stadius': Hanc iniuriam propediem rependam, simul atque indicaturus, tum
te nescire quid sit falsarius, tum quod destinata malitia false quaedam obstrusisti,
Putasve me citra consilium, notarium et testes in habitationem tuam misisse
iure exacturos, ut ostenderes quod allegaveras ex Hieronymo et cetera.
Crede mihi dolebis tuam malignitatem,²⁶⁸

LXXII.Eckius, Nam cum Paulus dixisset .i. Corin. xv. abundantius illis omnibus
laboravi, non ego autem, sed gratia dei mecum,²⁶⁹ videns particulam as-
sociativam sibi repugnare, corrupit verba Pauli, plus inquit omnibus la-
boravi, non ego tamen, sed gratia dei quae mihi adest, quasi totaliter deo
tribuerit,²⁷⁰

Carolo'stadius': Perplacet mihi quod fatetur Eckius, opera bona fieri a deo
totaliter, si textus Pauli pateretur, quod loco huius, Gratia dei mecum,²⁷¹ repo-
ni posset, gratia dei quae mihi adfuit vel adest, haec laboravit, non ego,Valla
Laurentius valla sic dicit super loco citato .i. ad Corint. xv. QuomodoDicendum est gratia dei quae est mecum laboravit^ba⟨.⟩
verum est, non ego, si gratia dei mecum, Igitur dicendum est, gratia dei, quae est
mecum hoc et sensu et graeca dant, quia scribitur id est quae
cum me scilicet est. Paulus enim sibi hoc non tribuit, sed totum deo refert acceptum⟨.⟩²⁷²

Neque elabitur dicendo, Laurentium esse grammaticum, Sit sane grammaticus,
talis tamen fuit, qui commodissime atque aptissime graeca potuit vertere et red-
dereErasmus Vel sic. gratia dei quae mihi adfuit, illa laboravit operataque est. latina. Erasmus autem sic dicit, quod quidam codices habent id est quae
est in me et post pauca dicit, Paulum correxisse quod modo dixerat, se
plus omnibus laborasse, Imo inquit, non ego sum is qui hoc fecit, sed
gratia potius dei quae mihi adfuit,²⁷³

Etiamsi graeca non dant, ad literam hunc sensum, certissimum tamen est, ita pos-
se commode interpretari, quoniam talis sensum minime adversatur graecani-
cis neque Paulo alienus existit, neque dissonat scripturis. Quinimmo mul-
tarum authoritatum accessione, vim, robora, nervosque assumit, quod primum
probo ex eodem capite decimoquinto per dictum paulo his superius, ubi sic
scribitur, Gratia dei sum id quod sum,²⁷⁴ Quod Augustinus sic explicat, Pau-
lus fatetur se totum esse ex gratia, quod est.²⁷⁵

Eckius autem cogitur sic dicere, partim gratiae dei sum id, quod sum,
videlicet, bonus operator, bonus minister dei, partim ex me sum artifex operum⟨.⟩²⁷⁶
Praeterea et illud cogitur destreuere, quod Paulus unicae gratiae dei ad-
scripsit, dum dicit, Gratia eius quae profecta est in me, non fuit inanis, non
fuit vacua, non fuit ociosa, sed copiosius omnibus laboravit,²⁷⁷ hoc enim Pau-
lus sese caste emendans, dicit, non ego, sed gratia quae ad me profecta est, Vel-
ut habet communior translatio, Gratia eius in me, non fuit vacua, non dixit, gratia
eius mecum non fuit vacua, sed gratia eius in me, quod Eckii ventrem disrumpit.

ii. Corint, xii. Eckius contra Christum⟨.⟩Praeterea, idem Paulus .ii. ad Corint. xii. audit sibi a Christo dici, su-
fficit tibi gratia mea,²⁷⁸ At si deus non est causa totalis boni velle, bono-
rumve operum, sed requiritur nostra voluntas tanquam caussa partialis effecti-
va, necesse est, Christum male dixisse, Sufficit tibi gratia mea.²⁷⁹

Impossibile est, authorem aliquem cuiuspiam operationis esse autho-
rem sufficientem, si concursus alterius causae, (quamvis infirmioris et
secundariae et minus principalis,) est necessarius,

Audi igitur scelestissime Haeretice, quoniam audes domino deo adversari C3^r
quid dicat dominus, et quid tu dicas.

ii. Corin.Dominus ait. Sufficit tibi gratia mea,²⁸⁰ ii. Corint. xii. Tu contra dicis, Nonii.^bb Corint. xii.
sufficit tibi dei, absque activitate lib'ero' arb'itrio'⟨.⟩

Dominus dicti rationem reddit, Quia fortitudo in infirmitate perficitur,²⁸¹

Eckius aliam, et huic diversam rationem dat, videlicet, ideo non
sufficit gratia omnibus faciendis bonis operibus, Quia voluntas nostra
concurrit active, et cum gratia dei constituit unam causam totalem, ut
in epistola sua defensiva.²⁸² Adiuvantur igitur optimi viri Erasmus et Lau-
rentius²⁸³ Pauli^bc moribus. orationis ductu. ingenio. stylo. assuetudineque loquen-
di. Proinde nequiter me falsitatis incessit tot loricis communitum,
homo falsissimus^bd⟨.⟩

O utinam vacaret, quam vellem per scripturas veteris testamenti^be miser-
rimumOnager Eckius et indoctissimum Ecce iuxta merita lacerare.

Hoc necdum novit, in scripturis quid sit, dominus tecum, secundum: nobiscum
vobiscum, et illud, insiluit Spiritus domini, deinde fecit opera talia vel talia.

Conticesce tandem gratiae destructor, iocare cum tui similibus, noli
et scripturas et dei gloriam, tuis falsitatibus obliterare, ac monstrosis
conspurcare raritatibus.

LXXIII.Eckius, Paulus declaravit se socium operis boni, dicendo, gratia dei
mecum,²⁸⁴

Carolo'stadius': Blasphemia est illud tribuere Paulo, qui se ministrum et
nihil ac minime socium esse saepicule atque illustrissime asseveravit. At sit
plane quod somniat Eckius, non tamen insequeretur, quod se socium per
pronomen mecum²⁸⁵ definierit,

LXXIIII.Eckius, Hoc ita Bernhardus expendit,²⁸⁶

Carolo'stadius': Liberius iusto locutus est Bernhardus, dum dixit, hominem
dei socium,²⁸⁷ Verum noluit ut usu veniret sibi lector adeo supersticio-
sus, ideo semetipsum explicuit sufficienter, ut supra.

LXXV.Eckius, Impium et omnino haereticum est, opus meritorium^bf esse
totum et totaliter a deo,²⁸⁸

Carolo'stadius': Si haereticum est, domine haeretice, culpator pravitatis quic-
quid tu velis esse haereticum, Christus et apostoli, et prophetae eius hae-
retici protinus efficientur, et tu novas nobis scripturas in nigro Preto-
ris²⁸⁹ invulgares,

Dicat hic pauperculus Theologista, quis vel impius vel haereticus sit
aestimandus,

LXXVI.^bgEckius, Paulus habebat ius trahendi deum,²⁹⁰

Gratia.Carolo'stadius': Iustus est deus, quia custodit quod promittit, non quod
nos promissa mereamur, Nec obstat illud Pauli, reposita est mihi coro-
na iusticiae,²⁹¹ quia idem Apostolus sic ait, gratia dei, vita aeterna.²⁹² si igitur
gratia, ergo non ex merito, quia non potest esse gratia, quae gratis non
datur, Accedit Iacobus dicens, Misericordia superexaltet iudicium,²⁹³ et
David aiens, Misericordia eius super omnia opera eius,²⁹⁴ Item quod Pau-
lus scripsit, Miserebor cui sum misertus,²⁹⁵ Misertus fuit Pauli per operumNon possumus deum in ius trahere. Psal: c.xlii.²⁹⁶
inspirationem, cuius miserebatur itidem per aeternae vitae largitionem.
Postremo, si possumus deum in ius trahere, cur dixit propheta, Non
iustificabitur in conspectu eius omnis vivens?²⁹⁷ Item cur hoc legimus, C3^v
Quis gloriabitur mundum cor se habere?²⁹⁸ Adde illud dei optimi maximi⟨.⟩
Quid vultis mecum contendere iudicio?²⁹⁹ Nescis quid paraemia Christi de
conductis in vineam, secum attulerit, serve nequam, non facio tibi iniuriam, num-
quid possum de meo facere sicut volo?

LXXVII.^bhEckius, Contendit Bern'hardum' voluisse, lib'erum' arb'itrium' esse tantum capax,³⁰⁰ quia inquit to-
tum in illo, totum ex illa,³⁰¹ et ita gratiam effectricem vocat, voluntatem receptricem,
quo fermento, et corrumpit totam massam.³⁰²

Carolo'stadius': Ex his Bernhardi verbis nihil amplius potest astrui, quam quod
voluntas dumtaxat recipiat, et gratia dei opera bona pariat, efficiat,

Lxxviii. Eckius, hoc quidem verum est, et quis unquam negavit,³⁰³

Carolo'stadius': Deo congratulatum eo, quod dicis esse verum id, quod ex Bernhar-
do elicui, Porro quod addis, haud unquam te hoc inficiatum, falsum est, ex tuis
supra scriptis, ex actis disputationis. ad hoc enim Bernhardum Lipsiae cum
pompa attraxisti, ut compendiose conluderes, dei gratiam et volutatem simul
esse unam causam totalem effectivam, illam principalem, hanc minus principa-
lem bonorum operum,³⁰⁴

Lxxviiii.Eckius, Quod assumis voluntatem tantum esse receptricem. apponis de tuo⟨.⟩³⁰⁵

Carolo'stadius': Tantum abest, ut garrire cesses latrator, adfirmasti iamiam
verum esse iuxta Bernhardum, quod voluntas est receptrix operum,³⁰⁶ neque
plus ex eius verbis eruere poteris, cur igitur fastidis quod dixi? scio quod me-
um dictum ex Bernhardo elicitur, tuum vero illi repugnat, hocque didici,
sacras literas ita sequendas, ne quid illis addamus vel detrahamus, Si lice-
ret semper novas glossas excogitare, universa interiret scriptura, osten-
de ecquonam loco legere possum in Bern'hardo' voluntatem esse causam effecti-
vam partialem?

Gratia plene confitenda est, non ut partim deo, partim nobis operum effici-
entiam tribuamus, ut Ambrosius inquit,³⁰⁷ Videat lector, quomodo Bern'hardus'
gratiam plene confiteatur in canticis, sermone. LXVII,³⁰⁸

LXXX.Eckius, Hanc dedi rationem, quoniam sacrae literae et sancti patres af-
firmant, lib'erum' arb'itrium' habere activitatem in bono opere,³⁰⁹

Carolo'stadius': Quid nugis sudas bone gloriator, adhuc hodie peto scrip-
turam canonicam, quae hoc affirmet, nullam attulisti, quae aperte hoc dice-
ret, quid ergo nugaris, quicquid sit, adhuc neque rationem neque authorita-
tem tuae ridiculae intentionis dedisti.

LXXXI.Eckius, Pro hoc attuli ei Chryso'stomum': Hiero'nymum': Cypria'num': Aug'ustinum':
Bern'hardum':³¹⁰

Carolo'stadius': Impune mentitur, ideo copiosius, At a Chrysostomo desci-
vi, sectatus Augustinum, cuius in ea re sententiam perspexi firmiorem,

LXXXII.^biEckius, Allegavi Bernhardum, Tolle lib'erum' arbi'trium' et non est quod salve-
tur, et subintuli, ergo lib'ero' arb'itrio' est potentissimum,³¹¹

Carolostadius^bj: Perperam induxisti, Nempe si scriptum esset, Tolle lib'ero' arb'itrio' et
non est quo salvatur homo, potentiam elicuisses, verum cum, quod, ponatur, le-
gisti, quod, perinde ac si, quo, positum esset, et enthymema viciosum ac
nequam formasti,³¹²

LXXXIII.Eckius, Ego in disputatione Lipsica ostendi me recte legisse, sicut
omnes emendati libri habent, et non potuit contradicere,³¹³

Carolo'stadius': Non inficior quemdam vagitum infantilem eius rei caussa te edi-
disse, Verum nolebam tibi contradicere, quippe quod tua te confusione obru-
isti, tuaque tibi lectione confutatus es, hoc mihi sat erat, atque impendio gra-
tum, quandoquidem acerbior plaga, confusioque soleat esse, quam quis sibiC4^r
met per imprudentiam ingessit,

Quod dicit emendatos libros sic habere, mendacium est, quoniam si-
quis Bern'hardum' de gra'tia' et lib'ero' arb'itrio' col: i.³¹⁴ legat, una sola inspectione^bk mendacem
Eckium deprehendet,

^blHic te^bl lector compello, hic alloquor, quid putas me honoris consecu-
turum, si hominem levissimum habuero adversarium? qui tam audacter nugatur
operam profecto atque oleum perdam³¹⁵ oportet, quia ubi habemus apertissi-
mas et conspicuas sententias, ipse audacter emendat, et negat esse verum
quod oculi vident, idem mihi faceret, et stridentius in disputatione, Si audet
hunc sensum emendare, quem libri ipsi invitis lectoribus inferunt, quid fa-
ceret, si in ambiguo depugnaret, si quis nivem negaret albam esse et frigi-
dam, dicerem sensu sanitateque mentis eget, non eruditore,

LXXXIIII.Eckius, Sancto patre loquente de salute, ille depravator torquet ad opera⟨.⟩³¹⁶

Carolo'stadius': Haec defensio risu digna est, non alia confutatione, sed audia-
mus quatenus id probet aculeatus scorpio,

LXXXV.Eckius subdit Bern'hardo': Quod ergo a solo deo datur, et soli datur lib'ero'Solum nota Gecki applica articulo infra c. xvii⟨.⟩³¹⁷
arb'itrio' tam absque consensu fieri non potest, quam absque gratia dantis, videat
nunc adversarius, quod oporteat accedere opus accipientis, scilicet consensum,³¹⁸

Carolo'stadius': Eheu hic ego lecto decumbo, istac cauda ictus morior, sed ali-
quantisper vale, hoc mihi rursum placet, quod a solo deo datur, et so-
li lib'ero' arb'itrio' datur, sed quod sequitur non potest fieri absque consensu acci-
pientis, verum est, Sed cur non pergis legendo, et inspectabis consensum esse
donum dei, et a deo totum, quod et Aug'ustinus': ad Simplicianum li. i. q. ii. docet,³¹⁹
Hic conquiro an consentire sit agere, quod si annuis, ex qua grammatica
sequitur, collector tuus Lipsiae consensit, ut dares sibi vel honorem vel num-
mum, ergo recipiendo effective confecit eiusmodi dationem nummi,

LXXXVI.Eckius, Et Bern'hardus' toto libello semper illum consensum attribuit par-
tialiter libe'ro' arbi'trio':³²⁰

Carolo'stadius', Ad hanc conclusionem quam tu nunc proponis, Bern'hardus' totus est stupi-
dus, verum propter lectorem, dico hunc esse sensum Bern'hardi': Consensus sive vel-
le est liberi arb'itri' totus sive totum et totaliter sed receptive〈.〉 Quia clare dicit
Totum peragitur in illo,³²¹ ut supra induxi, Falsissimum quidem est quod Bern'hardo'
asscribit Geckius. videlicet, quod Bern'hardus' consensum bonum scribat esse volun-
tatis partialiter effective, quod facile obvium est observate legenti Bern'hardo':

〈L〉XXXVII:Eckius, Quare cessat nebulo ille impudentissimus sancto Bern'hardo':
hanc haeresim imponere Manicheam⟨.⟩³²²

Carolo'stadius': Eiusmodi corvi talis solet esse crocitatio, Hic quoquam est fructus
Eckianae modestiae. Hic gravis viri conatus ex impudentissimis fauci-
bus tum efflare maledicta, quando eum deficiunt et authoritates et ratio-
nes, quod in tota sua defensiva epistola facit,

Hallucinatus es scorpio et falsa gloria epistolam defensionem tuam inscrip-
sisti,³²³ nihil enim minus efficit quam quod defendit, et quod maxime nititur, nam
quaecumque vel fulmine vel copia labefactavi, hucusque iacent indefensa atque
prostrata,

Aliud est maledictis referire, aliud est vulneratis mederi, et partus ex-
torquere atque eripere e manibus inimicorum,

Caeterum sententia quam defendo ne quidem haeresim Manicheam olet, tua
vero quae literis sanctis adversatur Pelagianam haeresim naribus obfundit.³²⁴
Sed huiusmodi maledicta iaculare scorpio, semperque habe caudam in ictu C4^v
me desis occasioni,

Si fas esset et viro gravi dignum, criminationum te grandine conprimere.

LXXXVIII.Eckius, Sed adhuc indignatur naturae Eckio mastix et profert, quomodo
cartharum beneficio usus sum et cetera:³²⁵

Carolo'stadius': Hoc verissimum est,

LXXXIX.Eckius, Hic invoco testes totum studium Lipsicum et cetera hunc iam nu-
gas et mendatia scribere,³²⁶

Carolostadius^bm: Nagativam³²⁷ facti, videlicet te non legisse ex chartis probare
non potes, hoc tamen scio, conplures astum legendi notasse,

XC.Eckius, Cuius hoc certissimum argumentum, quia eis saepe obieci
lectionem ex libris,³²⁸

Carolo'stadius': Profecto potentissimum est indicium, ut quod nos feceramus
palam atque manifeste, tu idem dissimulans, furtimque aliud agens, clam et oc-
culte fecisti, ne glorias tuas imminueres,

XCI.Eckius, Nolebam pati Caro'lostadium' tam pueriliter omnia domi praemeditate legere.³²⁹

Carolo'stadius', Mendacium effundis, quovis monte perspectius spissiusque, Dic
ecquonam modo omnia poteram domi praemeditari, quando erat impossibile factu
et res, humana facultate, superior maiorque, ut omnia meditarer. Quo nam
modo morbis mihi ignotissimis quivi parare medicinam? Spissius igitur et
manifestius est hoc mendatium, quam ut refellere debeam,

Hoc fateor, persaepe feci, ieiunas tuas argumentationes, fortesque meas so-
lutiones simul in libris quaesivi, atque in tui confutationem obtrusi.
Et hanc puto memoriae partem protinus indicare adversario, ubi locorum
sua fuerit mutuatus,

Praeterea, Eckius mei despicientia, laudationeque sui, multas sibi glo-
rias emit, Equidem non invideo homini istiusmodi glorias, credet illi qui volet,
scio quod vidi et illud sum testatus,

XCII.Eckius, Carolostadio schedae, libri, et susurri, continue apportabantur⟨.⟩³³⁰

Carolo'stadius': Hoc est pulchrum mendatium, sed rogo atque eos convenio, qui
mihi schedas et susurria dederunt, eosque hortor atque obsecro per suas in-
tegritates, per salutes, et per unum omnium authorem deum optimum maximum, ut
publicitus id testentur se fecisse,³³¹

XCIII.Eckius, Scribit iterum quom viderit mihi porrectam esse schedam, in qua
missilia iacienda in Martinum mittebantur,³³²

Carolo'stadius': Scripsi, et quod vidi testatus sum,³³³

xciiii.Eckius, De schedis mihi ad cathedram missis, dicam omnino veritatem,³³⁴

Carolo'stadius': Preconem veritatis, vacua et avida aure observemus,

xcv.Eckius, In multis admonebar a viris bonis, contra fastum ac tumores
adversariorum et vafriciem, et cetera.³³⁵

Carolo'stadius': Incredibile est, chartas tibi in cathedra porrectas istiusmodi
hortatione continuisse, quia monitores illi potuerunt te de hac re compel-
lare in conviviis, in caenulis, in prandiis, remotis arbitris Wittenbergensibus⟨.⟩
Neque est verisimile rei tam leviculae in serio luctatu te monitum, quid enim
tumor noster et fastus tibi potuit nocere? tibi inquam, nobis fastum et ver-
bositate superiori?

xcvi.Eckius, Iam enim aliqui admonebant, ut cogerem Luther deponere
pixidem et cetera.³³⁶

Carolo'stadius': Puerili fuco anilique fabula conspicuum mendacium oblinis, si di-
ceres, schedas attulisse argumenta, crederem,

D1^r

XCVII.Eckius, Ut in plurimum habebam ultimum verbum et cetera.³³⁷

Carolo'stadius': Hoc verum est, hoc nos ridemus, hoc nos officium obstreperiEckius fecit cathalogum schedarum sibi allatarum Lipsiae ad opponendum et respondendum.
mimi existimamus, non prudentis disputatoris, Deinde alia multa affert,
ad defendendum ingenii acumen, ad fucandum schedas, quas sibi dicit appor-
tatas, ad diluendum hoc, quod conieci certissimis argumentis, ei porrecta sci-
licet tela in reverendum P'atrem' Martinum torquenda, et dicit, quod duas schedas acce-
pit linguagio nostro.³³⁸ reliquas autem, aliquot a laicis, aliquot ab aliis, et nes-
cio quem catalogum schedarum in sui confusionem proponit, et quod est valde ri-
diculum ac admodum improbabile, sic dicit,

XCVIII.^bnEckius, Schedam aliam accepi, ubi fui admonitus, ne deinceps biberem aut
comederem et cetera, quoniam tanto essent in me diversarii exacerbati animo, ut
mallent me mortuum quam vivum,³³⁹

Carolo'stadius': Hac excusatione, missa tibi argumenta ad cathedram tegis?
Imo non occultas, sed retegis? Quis enim suspicari potest, amicis tuis eo-
usque defuisse occasionem, te monendi, ut arduis te negotiis alligatum abstra-
herent, et de conviviis, de commessationibus facerent in lucta dehortamentum.
Hortationes illae, in conviviis solent fieri, non in cathedris, et conflictionibus
seriis. Accedit, quod tu perpetuam habuisti cum Lipsicis tuis collectoribus conver-
sationem, Fateberis ergo, etiam nolens, te occulte ex chartis legisse argumen-
ta, hoc est quod dixi, quod nihil artificiosius feceris tota disputatione, quam lectio-
nis ex charta dissimulationem, Ideoque eo morbo aegrotas, quem nobis
maxime exprobras, quanquam his strophis reddas te gelotopium.

XCIX.Eckius, Scripsit quidam, ne paterer immodestiam monachi, qui men-
tiretur dictum aliquod Augustini esse retractatum,³⁴⁰

Carolo'stadius': Haec scheda quid aliud continuit, quam documen illius quod nes-
ciebas, atque quod tum e monitore didicisti.

C.Eckius, Depingere debeo Carolostadium,³⁴¹

Carolo'stadius': Tuis me plumis convestis,³⁴²

Caeterum, quod dicis petiuisse me, aliam schedam ab illo, aliam a tertio, men-
datium est, Neque tu poteris aliquem nominare, a quo receperim, verum obtru-
dis Lutherum, et Philippum³⁴³, et Amsdorfium³⁴⁴ viros doctissimos, quasi illi
schedas tradiderint, hoc ipsi dicere non audent, neque ego sum usqueadeo par-
vus et tenuis, qui vel illorum, vel aliorum suppetiis in te profligendo indigui.³⁴⁵
Caetera unusquisque, qui acta perspicit, inveniet esse falsa,

CI.Eckius, Deinde imponit mihi infantile et stultum argumentum, bonum
opus est^bo totum in lib'ero' arbi'trio' ergo totum ab eo,³⁴⁶

Carolo'stadius'. Haec sunt decora, nequam enthymematis³⁴⁷ tui?

CII.Eckius, Huiusmodi ieiuna illatio nunquam venit mihi in mentem,³⁴⁸

Carolo'stadius': Bone deus, dicit sibi in animum non esse profectum, quomodo igitur
de mente eius, in chartam cecidit, oblitus est argutator, quod supra in defensiva
epistola. C. ii. fac. ii.³⁴⁹ asservit, Me de meo adiecisse, dum ex Bern'hardo' carpsi, libe-
rum arb'itrium' esse capax,³⁵⁰ non productivum operum, Hoc etenim Bern'hardus' dixit, ego ad-
didi tantum, vel duntaxat capax, Eccus ipse aiebat me fermentum imiscuisse³⁵¹
tanquam Bern'hardus' obscure docuerit, lib'erum' arbi'trium' esse tantum capax, cum constanter posuit
opera bona tota fieri ex gratia,³⁵² tota in voluntate, ut gratiae tantum
efficientiam, voluntati solum receptionem attribuerit³⁵³ hisce verbis, Eckius
adversus Bern'hardum' dixit, voluntatem non solum recipere, sed etiam efficere, et id esse
de mente authoris citati, Verum cum ipse non habeam plus voluntati tributum
quam quod Bern'hardus': in ea fieri totum opus bonum dicat, recte subintuli, Eckium deflen-
dum enthymema tale formasse, opus bonum totum efficitur in lib'ero' arb'itrio' ergo
vel totum, quia est indivisibile, vel partim conficitur a voluntate, Hanc faeturam suam D1^v
Geckius nunc repudiat. neque ei vicio dederim mutare sententiam.

CIII.Eckius, Si in actis³⁵⁴ reperitur, volo Carolostadio expensas resarcire,³⁵⁵

Carolo'stadius': planum est notarios ea excepisse, quae dictavimus illis, sed circa
illa multa extrinsecus effudimus, Nempe, ut scis, inibi non comperiet lector, quot
tibi allate sunt schedae, quot animationibus te animarunt amiculi, quot tribuerunt
sagittas, quot incenderunt igneis linguis, quot istum ventrem pompis inflammarunt, Item
quam iniurius, item quam ardentissimus post prandium clamator fueras.

CIIII.Eckius, Credit se lectoris posse fallere iudicium.³⁵⁶

Carolo'stadius': Minime cupio fallere quempiam, sed ad id nitor, quo possim
lectores, in lectionem scripturae sacrae patrumque sanctorum flammis aliquot
rapere, quo possint subinde prudentius iudicare de nobis⟨.⟩

CV.Eckius, Apertissimum est consensum non fieri sine nobis⟨.⟩³⁵⁷

Carolo'stadius', nemo ambigit, nostrum consensum sine nobis fieri non posse,

CVI.Eckius. Efficienter non potest fieri sine nobis.³⁵⁸

Carolo'stadius': Hoc falsum scio, si efficientiam voluntati tribuis, Nam tametsi
verberatio non fiat sine baculo, ferula, vel virgis, minime tamen instru-
menta haec virtute quapiam intrinseca efficiut verberationem,

CVII,Eckius, Licet Bern'hardus', neget consensum esse ex nobis, quoniam ex dicit
principium et originem efficientis, et sic consensus non est ex voluntate,³⁵⁹

Carolo'stadius': placet quod fateris, sed O pervicax capra, ut cerebrum tuum ex-
ilares,Hic dicet Eckius, verum est, non sumus sufficientes cogitare et cetera quia concurrit gratia, sumus tamen pertinentes ad suffientiam. infra articulo cxvi.³⁶⁰ novam affigurasti significantiam praepositionis ex, contra Aristotelem, con-
traque sanctos patres, qui dicunt ex, unamquamlibet efficientiam insinuare, et ita
Bern'hardus' dicit velle vel consensum non esse ex nobis, sed ex gratia, Tu contra Bern'hardum'
dicis esse ex nobis secundario. Bern'hardus' asseverate contendit, consensum vel velle esse to-
tum ex gratia, Tu dicis partim ex gratia, partim ex li'bero' ar'bitrio'⟨.⟩ Ideoque tibi egregiissimo magistro
repugnat Pau'lus': dicens. Non sumus sufficientes aliquid cogitare ex nobis quaesi ex
nobis,³⁶¹ ii. Corint. iii. Dicit enim Pau'lus': nos adeo esse infirmos et impotentes. ut ne
quiddam habeamus quod sufficientiae ad cogitandum aliquid accedat, Porro, si
cogitatus, quod est opus omnium celerrimum, non potest fieri nostra accedente sufficientia,
multo minus reliqua opera quae maius momentum exigunt, accessu nostrae efficientiae
perficiuntur, pro quo remitto lectorem ad Aug'ustinum' contra duas epistolas Pela'gianorum' ad Bo-
nifa'cium': li: ii. c. viii. ix. et x,³⁶² Propterea Paulus^bp etiam continuo attexuit, Tamquam ex no-
bis, ut indicaret, nos quidem esse ministros operum³⁶³, vasa olei,³⁶⁴ et lucernas in qui-
bus lumen dei resplendet,³⁶⁵ verum isthaec nequaquam fieri ex nobis, quamquam in nobis
Tanquam ex nobis.ea lucescant, propter quod dixit, Tamquam ex nobis. atque ne quisquam posset et hoc
cavillari, et inania sibi usurpare praesidia, diligenter atque curiose subdidit
Omnis sufficientia nostra a deo est, si omnis a deo, ergo nulla ex nobis.

CVIII.Eckius, Merita descendunt a patre luminum et sunt dona dei secundum originem⟨.⟩³⁶⁶

Caro'lostadius': Ridiculus caper es, lambis enim cortices, succum verbo minime asse-
queris scripturarum, et post tergum in Orci fauces praecipitaris, quoniam hoc
quod et scriptura, et ecclesia catholica, et sancti patres deo totum adscribunt, et quod
Paulus docuit totum dandum dicens, deus qui incepit in nobis bonum opus, ipse per-
ficiet,³⁶⁷ hoc tu transfers a deo: dicisque ei tribuendum solum, quantum ad originem
et principium efficentiae. ut in suprioribus hoc attigi,

Lector te rogo, cum lis nostra universa ex librorum inspectione pendeat, ne iu-
dicium proferas, priusquam pulsis ab animo affectibus, Ecclesiasticorum dicta
legas diligenter,

CVIIII.Eckius⟨:⟩ Proponit sanctum Aug'ustinum' refragari Bern'hardum' quoniam de gratia et li'bero' arb'itrio'
c. xvii. scribat, ut ergo velimus deus sine nobis operatur,³⁶⁸

Carolo'stadius': Opposui fecique oppositionem,

CX.Eckius, Aug'ustinus' apertissime motionem praevenientem, ut velimus, deo totaliter D2^r
tribuit, sed velle nobiscum operatur, et sic tam deus quam li'berum' arb'itrium' concurrunt
effective.³⁶⁹

Caro'lostadius': Dispeream, si has stipulas et naenias atque divinae gratiae detractio-
nes reperire potest quicumque lectitat Augustinum, qui in li'bro' iamdudum citato ne
motionis quidem recordatur. At Eckii hoc est fermentum et haereticorum, quod
totum ovile Christi inficit, Caveat ergo lector.

CXI.Eckius, Hieronymus inquit nostrum est rogare, dei tribuere.³⁷⁰
Carolo'stadius': Et Aug'ustinus' dicit, et fidem et bona opera esse nostra, et tamen utraque a deo
data .i. retract'ationum': xxiii,³⁷¹ Manifestum tamen est, etiam secundum Hierony-
mum et Augustinum, rogationes, postulationes et orationes nobis a deo
donari, quod dicit Aug'ustinus' de bono perseve'rantiae' c. xvii.³⁷² Praeterea quaecunque de Hie-
ronymo, proposuit ita sunt intelligenda, si Hiero'nymo' sunt, quod omnia ista, et incipe-
re et facere et offerre, ex dei munere nobis conceduntur, quod parum intelligenti
atque lib'rum' Hiero'nymi' contra Pela'gianos' legenti in mentem occurrit,³⁷³ ubi reperies, quam va-
fra atque fallaciosa atque mendax et sacrilega lingua sit Eckio, Nodum itaque
quem ipse somniavit, ex his et superioribus superque dissecuimus, Praeterea quod di-
cit Hiero'nymus': ea dixisse, quae iuxta Aug'ustinum' haeresim Pelagianam resipiunt, impuden-
tissimus nugator, utrisque his viris maximas contumelias infert plectendas vir-
ga ferrea, Bonus asinus ausus fuit, doctissimo iuveni et graecarum et Latina-
rumPetrus Mosel'lanus' literarum peritissimo Petro Mosellano super hac re mentem Hieronymi
scite atque lepide in prandiolo explicanti, obsistere,³⁷⁴

CXII.^bqEckius, Audi obtuse pater quom verba Christi aequalitatem patris sui ostenden-
tis, per haec verba, Pater in me manens, ipse facit opera,³⁷⁵ Io'annes': xiiii. torques ad ope-
ra lib'ero' arb'itrio'⟨.⟩³⁷⁶

Carolo'stadius': Esto sane Christum de unitate essentiae patris et suae locutum,
recipit tamen et meam applicationem, quia Christus in linea praecedenti dicit, Verba quae
loquor vobis, a meipso non loquor,³⁷⁷ et in linea sequenti, Amen dico vobis, qui
credit in me, opera quae ego facio, ipse faciet,³⁷⁸ nescit Geckius, Panem Christi esse
pinguem, et multiplicem succum ex eo mulgeri posse,
Ducit autem ex hoc textu velut a maiori argumentum, Si pater in Christo
vel filio suo facit opera, multo magis in creaturis, Primum minus videba-
tur, et tamen ita est, ergo multo magis in creaturis operatur opera sua deus⟨.⟩

CXIII.^brEckius, Scribit ille impudentissime, servitutem qua^bs deo servimus, esse
totam et totaliter dei, et etiam totam et totaliter hominis,³⁷⁹

Caro'lostadius': Hoc prudentissime dixi, si tibi plus cerebri esset quam musca ha-
bet fortasse intelligeres.

CXIIII.^btEckius, Quid hoc posset repugnantius dici?³⁸⁰

Carolo'stadius': Vides nodum in syrpo, non intelligis homo vecors, quod
Bern'hardus' dicit, Opera bona peragi tota in lib'ero' arb'itrio'⟨.⟩³⁸¹
Atque hactenus Ecclesiae preculas ignoras? sic dicentis, Deus de cuius munere
venit, ut tibi digne serviatur et cetera.³⁸² Atque illud te subfugit indoctissime ma-
gisterMinisterium iusti est totum et totaliter effective dei. Christi dictum? Non vos me elegistis, sed ego vos elegi, et posui
et eatis, et afferatis fructum, et fructus vester maneat semper. adhuc
surdescis, quando Christus dicit, Elegi, posui, ut feratis fructum,³⁸³ Audiat
et illud Apostoli, creavit nos ad bona opera, ut in illis iremus.³⁸⁴ Item il-
lud, Idoneos nos fecit ministros,³⁸⁵ ii. Corint. iii. Adhuc videor tibi pugna-
re vel mihi vel scripturis? quando nos totum ministerium et totaliter
recipimus a deo. profitere igitur servitutem quam servimus deo, esse
dei totaliter, velut authoris, et totaliter hominis velut instrumenti acti a
deo, et recipientis donum ministerii,

CXV.^buEckius, Abutitur sacris literis primo Regum 〈x.〉 .i. regum, xi. Timor
domini invasit populum,³⁸⁶ ergo lib'erum' arb'itrium' non concurrit active.³⁸⁷

D2^v
Carolo'stadius': Historiam adduxi per quam probavi interim accidere, quod homines re-
nitentes, repentino dei timore, et occupati et praeteriti^bv pelluntur, et tum infere-
bam, fugam hanc esse timoris non voluntatus effective, videat lector epistolam nostram⟨.⟩³⁸⁸

CXVI.Eckius, Apostolum deinde advocat ad Philippe'nses': Deus est qui operatur in
nobis velle et operari,³⁸⁹ ad philippe'nses': ii. secundo subdit impostor, Occurrit
Eckius audax emendator, limamque apponit, scriptum esse inquit, pro operari
perficere,³⁹⁰ Mi erudite Gervasi³⁹¹, Attende hominis vel hebetudinem vel impie-
tatem,In Cacopasso⟨.⟩ cum Lipsiae adduceret depravate hunc locum qui est communissimus, et quo
saepius usus sum in Chrysopasso³⁹², monui hominem verae lectionis, Sed in-
gratus tanto beneficio pertinacissimus latrator, adhuc hodie perseverat in er-
rore,Super hoc cepit rabula indefensione variare et sibi dissidere. et citat, Deus operatur in nobis velle et operari, cum omnes emendati li-
bri habeant, Deus operatur in nobis velle et perficere, et cum ego veram pro-
pono omnium iudicio lectionem,³⁹³

Carolo'stadius': Audi hominis nequissimam petulantiam, qui audet procaciter
scribere, me depravate citasse Apostolum, Assumpsi Apostoli verba quemad-
modum Aug'ustini' eaque ex Augustini codice excipientibus notariis publice dic-
tavi,³⁹⁴ Non veretur calumniator depravationis crimen, ad caput sanctissimei pa-
tris redundaturum, contra^bw me protrudere, Aug'ustinus' sic utitur verbis Apostoli, DeusGeckius Aug'ustinum' depravationis^bx arguit.
operatur in nobis velle et operari.³⁹⁵ Si ego depravator textum torsi, Aug'ustinus'
depravator aestimandus est, quem sum aemulatus, Neque tibi calumniam levabit
quod paulo infra subscripsisti, videlicet, Augustinum saepissime aliter le-
gere quam nos in communi editione legamus,

Nempe sive aliter, sive eodem modo legat, Augustinum pronunciasti depra-
vatorem, si verum contra me blaterasti.

Post dicit ista bestia, hoc est quod volo, quod locos originales non con-
fert diversarius,

Hoc inquam mendacium est, et cognoscit, quicumque epistolam nostram legit, me grae-
caLegendum esse Deus operatur velle et operari. adduxisse,³⁹⁶ et eam linguam qua scripsit Paulus, documentum Hiero'nymi' assecta-
tus dicentis, Quod novorum librorum veritas, graeci sermonis normam de-
syderat, viiii.^by distinct: c. ut veterum.³⁹⁷ Itaque attuli graeca, et firmiter comproba-
vi quicquid dicat nostra editio, legendum esse, Deus operatur in nobis velle et
operari,³⁹⁸ Est enim graecus infinitivus infinitum participii quod
paulo ante praecessit, videlicet Energon,³⁹⁹ Debet ergo sic legi, Qui operatur
in nobis velle et operari, quo modo etiam legit Ambro'sius':⁴⁰⁰ Restat igitur quod bi-
pes Asinus mendaciter mihi imponit, quod non conferam dicta Ecclesiasticorum
fontibus, e quibus ea mutuati sunt,

Dilemma.Praeterea hoc dilemma proponit, si sequor origines scripturarum,⁴⁰¹ et desti-
tuor communi lectura, protinus dicit, sequendam communiorem editionem, et
id non facientem vocitat depravatorem, hoc primo, Secundo, Quando sequor commu-
nem explicationem, ilico exprobrat mihi, atque hoc studium coniungendi patres
scripturis obiurgat, ut possit pervicax Asellio per omnes laqueos repere, et
nusquam deesse calumniae, Tertio, sequitur miserum et miserrimum argutatorem
hoc apostoli testimonio captum, vinctum, atque indissolubili nodo implicatum,
quando nihil aliud potest occlamare, quam naenias supra memoratas, Deus
igitur est qui totaliter operatur opera in nobis, quia ipse est qui operatur in nobis
velle et operari. Vide Gecki, quid dices ad Paulum, qui tria haec cogitare,
velle et operari, deum asserit operari et facere in nobis. Attende quod super
primo scilicet Cogitare, inquit, Non sumus sufficientes et cetera.⁴⁰² Si vellem tuam
asinianam minervam sequi, dicerem, quod plus possumus in bono cogitare, quam in
velle, quam in operari. quia de his duobus simpliciter ait, deus operatur in nobis
velle et operari. verum de cogitare, nobis quiddam visus est tribuisse. Nempe quod D3^r
ait Non sumus sufficientes cogitare,⁴⁰³ ergo, per argumentum a contrario sensu. cum
gratia sufficimus^bz, ideo cogitare non est totaliter dei effective, quod est contra te
ut patet. supra. arti: xxxiiii.⁴⁰⁴ et Io'annis': vii.⁴⁰⁵

Porro, si verum est quod dicit Eckius, videlicet, quod deus non efficit totaliter
bona opera, vel solus non facit, sed necessario requiritur activitas nostrae
voluntatis, sequitur, Paulum falsa dixisse, Deus operatur velle et operari,⁴⁰⁶ Hoc
autem nemo potest suspicari nisi haereticus,

Ultimo, Non est Eckius ad pulpitum evocandus, sed per scabellum disten-
tis cruribus trahendus, et virgis commolliendus,

Suffragatur autem nobis Erasmi interpretatio, qui dicit, Deus est is qui agit
in vobis,⁴⁰⁷ ut velitis, hoc est, operatur ipsum velle in vobis, quod dixit explica-
tius et significantius in scholiis, Item deus agit ut efficiatis id est facit vos facere
Expensaeipse agit, et nos agimur, Ipse inspirat opera, et nos facit ministros:⁴⁰⁸

CXVII.^caEckius, Si unquam mihi ostenderit in Augustino illam exclusionem
solum, expensas resartiam, et cetera.⁴⁰⁹

Sola gratia facit opera bona effective. adde quae sequuntur posthaec.〈Carolostadius,〉 Ex locis Augustinianis per me citatis satis sequitur illa exceptio, videat
lector epistolam nostram,⁴¹⁰ Porro, existimat fatuus, Sanctos patres curasse naeni-
as parvorum logicalium, quibus satis erat dixisse, bonum opus esse totum dei
effective, ut tam adverbium Eckianum, totaliter, quam exclusio solum vel tantum
necessario cointelligeretur,

Matthei. xNunquid auten non exclusit Christus nostram efficientiam, dicens, Non vos estis
qui loquimini, sed spiritus patris,⁴¹¹ Num statim sequitur, Spiritus patris in vobis
loquitur, et vos non estis illi, qui loquuntur, ergo spiritus patris solus loquitur,
vel tantum fatur, Manifestum est autem loquentes loqui, loquitur igitur homo passive,
ceu instrumentum, Et spiritus patris loquitur solus active, Praeterea textus evan-
gelicus continuo supra, et modum et substantiam locutionis deo attribuit, et
ergo totum et totaliter, Nam ait, ne sitis solliciti,⁴¹² quomodo, aut quid loqua-
mini, dabitur enim vobis in illa hora quod loquamini. datur igitur modus et sub-
stantia locutionis a deo, iccirco non efficimus loquelam partim. sed deus to-
tami. Corint. xv^cb⟨.⟩ cum modo totaliter. item quod ab alio nobis datur totum, non est partim in nostra potestate⟨.⟩
Deinde, Paulus expressit exclusionem, dicens, Non ego laboravi, sed gratia quae
cum me scilicet existit.⁴¹³ habent graeca sic Charis theu, H syn emoi⁴¹⁴ id est gratia dei
stupidus Eckiusquae cum me, haec locutio hebraicae consonat, quod fugit stupidum Eckium,

Christus dixit, Non vos estis, sed spiritus patris vestri qui est in vobis,⁴¹⁵ Paulus,
Non ego, sed gratia quae cum me,⁴¹⁶ satis igitur patet exclusio solus, Adde quod Pau-
lus dicit, Ipse spiritus facit nos clamare Abba pater.⁴¹⁷ Adde quod Moses asse-
verate et contente praecepit, ne dicamus, Ego feci hoc,⁴¹⁸ Adde quod Aug'ustinus' ob-
servate scripsit post Cyprianum et Ambro'sium' ut in nullo gloriemur, quando
nihil est nostrum.⁴¹⁹ quod si nihil efficientiae in bonis operibus obtinemus, ergo deus
Vide Gecki ut expensas iure pollicitationis debitas confestim refundas⟨.⟩solus et totaliter ea conficit, Dabit igitur expensas Geckius⟨.⟩

CXVIII.Eckius, Prosequitur illud Apostoli ad Romanos. ix. Non est volentis ne-
que currentis, sed dei miserentis,⁴²⁰

Carolo'stadius'. obtrusi tibi Gecki explicationem August'ini' in Enchyridion^cc c. xxxii.
ubi concise tuam opinionem haereticissimam convellit per haec verba, Si propte-
rea dictum est, non est volentis neque currentis, sed dei miserentis,⁴²¹ Quod ex u-
troque sit (nota Gecki) id est ex voluntate hominis et misericordia dei, quasi So-
la hominis voluntas non sufficiat, si non sit etiam misericordia dei, Cur econtrario
non dicitur recte, Non miserentis est dei, sed volentis est hominis, quia misericordia
dei sola non implet?

Porro si nullus Christianus dicere audebit, non miserentis est dei, sed vo-
lentis hominis, restat ut deo totum detur, Hoc dictum, frontem Eckii perfringit, hoc D3^v
ingenti saltu transilit, et allegat Chrysopassum⁴²² id est asinorum parentem,

Lector.

Adde dicta supra, articulo xxxv.⁴²³ xxvii.Lector oculos attolle, vide exclusionem Solum aequiparari vocabulo To-
tum, dicit enim primo, quod sola misericordia dei sufficit. Ideoque dictum, non vo-
lentis est, sed dei miserentis,

Secundo infert ad totum, dicens, superem ut totum demus deo,⁴²⁴ Haberet prae-
sidium Keckius, si apostolus dixisset, Non est cogitantis. verum cum scripsit, non est volen-
tis id est consentientis, non est currentis⁴²⁵ id est operantis extrinsecus, sed dei miserentis,
ideo totus et totaliter in captivitatis sepulchrum praecipitatur Geckius.

Aug'ustinus' ad Simplicia'num': ad idem dicit, si sola dei misericordia non sufficit, sed ex
utroque fit opus bonum, sequitur dici posse, non est miserentis dei,⁴²⁶

Haec est rana quae non tumet, sed valenti, sonoroque testimonio in agrestes
Eckii aures irrepsit, et erosit alvum Eckiumque furore ferme ardentem, ad
furias deiecit,

CXVIII.Eckius, Adversarius dixit me invincibilem,⁴²⁷

Carolo'stadius': Quanta simplicitas, neque vicia, neque ironias intelligis,

CXIX.Eckius, Abeat in^cd malam crucem⁴²⁸ cum suis exemplis et consequentiis,⁴²⁹

Caro'lostadius': Irasceris, et cum nescias diluere, impraecaris et devoves, quod callent
histriones,

CXX,Eckius, Per saltum in Italia doctoratum Iuris suscepit,⁴³⁰

Carolo'stadius': Impertinens indignatio et extra causam fuerit, Scio tamen mihi
celebrem laudem meos examinatores quos habui doctissimos dedisse, et per
paucos vel nullos in Italia gradatim promoveri,

CXXI.Eckius, ii Paralipo'menon': xvi. increpatur Asa, quod non habuit spem in domi-
no, sed stolide quid infers, ergo lib'erum' arb'itrium' habet se tantum passive,⁴³¹

Carolo'stadius': Biblia mea, Lugduni in officina Iacobi Mareschall excussa,⁴³² sic
habent, Quia habuisti fiduciam in rege Syriae, et in domino deo tuo, Iccirco et
caetera,⁴³³ Inferebam prudenter, igitur gratia et lib'ero' arb'itrio' non sunt una causa copula-
tiva effectiva et totalis operum, alias sequeretur quod homo posset habere fidu-
ciam partim in se et partim in deo, quod est punitum in Asa. qui simul habuit
spem in homine et deo. Hanc sententiam multis adiuvabo modis alicubi.

CXXII.Eckius, Multi eleemosinas bonas sed non bene dant,⁴³⁴

Carolo'stadius': Non credam quempiam bonum, non bene facere, ea parte qua
bonum facit. Lector vide Aug'ustinus' contra Iulianum. lib: iiii. c. iii. e. f.⁴³⁵

CXXIII.Eckius ostendo nebuloni textum, non tenere modum coniugatorum Deu:
xvi. Iuste quod iustum est prosequeris,⁴³⁶

Moses thesaurum coniugatorum non repudiavit, iuste persequere, recre potest referri ad illud mispat Zedek. i. iudicio recto, ut sit iuste, repetitio, iusti iudicii,Carolo'stadius': Miser pugil, per hoc non inprobas coniugatorum locum, neque Mo-
ses scripsit coniugati argumentationem invalidam, Praeterea in Hebraeo bis
scribitur Zedek Zedek⁴³⁷. i'd est' iustum, et est una eademque dictio, potest ergo vel le-
gi sic, iustum, iustum, vel sic iuste, iuste, persequere, ut verbis ingeminatis,
Moses evibrare et excitare animos atque instantiorem iusti iudicii perse-
cutionem praeparare voluerit, Porro, si vellem nostrae translationi inniti, et prae-
cedentia expendere, rite dicerem, Quod iustum est iuste id est iusto iudicio (de quo
paulo superius meminit)^ce exequaere, Nihil igitur Eckium Moses tutatur haereticum,

〈CXXIIII.〉Eckius. Audi doctorcule, non novisti glossam, Deus est remunerator,
adverbiorum non nominum,⁴³⁸

Et certamen et cursus nomina sunt〈.〉Ca'rolostadius': Infantissime magister, Si deus non est remunerator nominum,⁴³⁹ cur iustus
Paulus dixit, certamen certavi, cursum consumavi,⁴⁴⁰ ideo reddet mihi coronam
deus. At tractant fabrilia fabri,⁴⁴¹ quod deliratorum est, hoc meus clamat delyrator-
culus, quid mihi de glossis in divinarum scripturarum campo? et quid mihi vel cum
nominibus vel cum adverbiis, quando deus miserationes dumtaxat super opera sua,
non nostra largitur? recte Geckius theologorum fex dicitur. In dilutione exemploD4^r
rum clariori nescientia laborat Eckius, quam ut mereatur confutationem, Nempe si
lector defensionem Eckii nostrae componat epistolae, protinus spectabit, nostra
inconvulsa perstare, et versipellem indoctissimum nescire quo fugiat et ubi-
nam reponatur securus, qui denique, ut possit semel attrahere spiritum, atque
lectoris animum aliorsum capere, levissima persequitur, et negotio extranea,
CXXV. Laus deo clamat Eckius.veluti litis cardinem, vertit, assultat, ac ardentissimo et saevissimo clamore
CXXVI.^cfcrepat, Laus deo,⁴⁴² Passim imperitiam legum, passimque scripturarum et ecclesias-
ticorumCXXVII.et Scholasticorum ignorationem subaperiens, etiamsi nolens et imprudens,
CXXVIII.Locatum me appellat,⁴⁴³ quod exprompsi, quae celebratissimi oratores docuerunt,
CXXIX.ac rursus falsarium, quod Scotum ex quodlibet comodissime desumpsi,⁴⁴⁴ atque haud
scio, quid cum glossa interlineari somniat,⁴⁴⁵ asseritque me torquaere verba dei⁴⁴⁶ ad opera
tamquam evangelistae aberraverint, qui ea ad opera deflexere. postea, quod illud A-
postoli, omnes de consequente eos petra biberunt, ad gratiam praevenientem et subse-
quentem,⁴⁴⁷ coaptavi ceu haereticum et Aug'ustinum' adversans calumniatur, existimat ie-
iunusCxxx. censor, et hanc meam expensionem eisdem authoribus improbatam, Postremo
Eckio velut onagro suus re remittitur lalisio iure potestatis patriae vel redibitionis.mihi Asinum misit onager, quaesi ipse me talem fore agnoscam, fallitur, ipse me vel-
let asinum esse,⁴⁴⁸ igitur remisi brutissimum,⁴⁴⁹ atque iamdudum remitto. iustum etenim est
ut eiusmodi transformatio maneat suo cum parente, ut sit lutum cum figulo, et
asellus cum asino subiugalis, ut levet effoeto asino laborem conquirendi collecto-
rum schedas, suffragatoris siquidem perquam oppido indiget, ut alligato dispu-
tationi, chartas triginta vel paulo plures adportet, quibus inter luctatum acerri-
mum a caenulis et prandiolis et societate simplicium Wittenbergensium dehorte-
tur, atque ultimo, ne Eckium vel ingenii acumen vel memoria vel collectarum
authoritatum exercitus deficiat.⁴⁵⁰

Ad Othonem⁴⁵¹.^cg
Habes meam, peritissime Otho, confutationem, contra ineptissimam defen-
sionem Eckii, quam verius maledictionem dixeris, eandem redargutionem sequaere
si probaveris. aut si aliud percenseas, rationem redde. maluisse singulis strophis
Optandus interim adversarius,suas scopas apponere, nisi verecundia et inutilis labor vetuissent, Quan-
tulacumque sint quae cursim et strictim ex tempore emisi, talia tamen aestimabis^ch, quae
fortiorem, quam est Eckius, adversarium, iure optimo requirant, cum quo certare utilius fue-
rit, quam nullum omnino adversarium habere, cum praesertim huic negotio aptus ac ro-
bustus compugnator, non modo non impediret meum, aut ego cursum illius, sed contra
alter alterius conatum adiuvaret, optandum est nimirum, ne desit alicui colluctator,
quandoquidem res adversae sese praedomant, admonentque quid opus sit facto, et delibe-
rationibus captandis conciliant, atque animum confricant pugnacitate, adiguntque ad
acumen, ad prospicientiam, ad perpensationem, ad vestigationem, Secundae vero res
et tranquillae solent animos securitate demultos occupare, aca recte consu-
lendo atque intelligendo, transvorsum trudere, et demum extra potestatem
ponere. Porro, cui usuvenit verbosus quispiam captator vocum, sectatorque
parvorum logicalium, naeniarumque propagator, illum non tam felicem persistendo in
lucta, quam contemnendo inanem et frivolum et pervicacem concertatorem existima-
bo, Relinquendus igitur Eckius suae stulticiae. Vale Feliciter, Neque mi-
rum putabis, opera bona fieri a deo totaliter, Nam quicquid tibi vel durum vel
incredibile videtur, illud locum habet apud eos, qui concedunt, tota, sed non tota-
liter a deo fieri. Wolffgangus Kempfer, Sebastiano Starkio⁴⁵². S'alutem' D'icit.'
Dominus Ioannes Eckius, et moribus et eruditione se prorsus Theologo pro-
bavit indignum^ci, dignum autem, cum quo, et mimiet histriones et fu-
riae omnes luctentur internae, Vadat igitur piscatum evestigio cum suis Ex-
clusionum, Restrictionum, et Ampliationum sophismatis in pelagus Charon-
tis, et illic, ut libuerit, philosophetur, Vale feliciter, et cura efficeque, ut con-
tempto insulsissimo Eckio sophistarum tutore, Wittenbergenses horas suas
melius collocent, eiusmodi porcum suo volutabro relicturi.

D4^v
Invictissimo triumphato-
ri Do'mino' Ioan'ni' Eckio, iurium et sacrae
theologiae doctori acerrimo, atque unico refu-
gio.

N'escientis'⁴⁵³ et N'escientis' eiusdem facultatis magister noster, S'alutem'.
Non mireris spectabilissime magister noster, quod occultatis nominibus
meis ad te scripsi, hoc enim tuum ob honorem feci circumspicienter. ut tu solus
Wittenbergenses et tribulare et vexare putareris, Atque ipse tranquillus
navigarem in portu, Scis hoc fuisse meum conatum, quo tibi Lipsiae disputan-
ti, neque defui, neque deesse debui, pro conservatione omnium Scholasticorum de-
pugnanti, ex moribus tibi notus existo, Scis enim quod sum parvulus, et quam la-
tenti sibulo in tuum animum peramice repsi, et quomodo Wittenbergensibus
in faciem, licet simulata humanitate, obstiti, semperque curavi, ut tu, tuique voti desi-
deriique compos fieres, illi autem, repulsam passi, tandem eius rei dolore corrode-
rentur, et (ut dicitur) tu, illorum detrimento, ventrem exhilaratum reportares. ad-
huc ipse ego sum, qui schedas in cathedram, cum aliis sociis misi, qui magistros
nostros et praecacatores monachos instigavi et impuli ad consulendum libros,
ne videntes tibi deficere copiam, confleremus singuli, Igitur antiquo amore
languere coepi, videns in defensiva epistola contra Carolostadium, tibi deesse
fortissimam Augustini authoritatem, aegre ferebam, neque valui stoma-
chum meum continere, Ideo indigenti tibi non potui non mittere, quod author
ille scripsit de gratia et lib'ero' arb'itrio' c. v. ubi per verba apostoli, gratia dei mecum, sic
infert, ergo neque ego solus, neque gratia sola, sed gratia dei mecum,⁴⁵⁴ Non est possibi-
le quod hoc dictum solvat, posito autem casu, quod vellet alia Augustini dicta illi
quasi contraria, et deinde solutionem dare, aut ad originariam linguam Pau-
li volare, fac quod nosti, obmurmura sicut phariseus ille, et per fas et
nefas amputa ei alas, utpote per maledicentiam, per criminationem, hoc enim
licet, et melius erit, quam perdere nostram sententiam, Vale more solito.

Finis.