A1^v
Reverendis Patribus et D'ominis'Henningo Gode¹⁶ Praeposito
et Laurentio Schlamau¹⁷ Decano Ecclesiae collegiatae
et exemptae Omnium sanctorum Wittenbergen'sis' Iu-
riumque doctoribus et professoribus celeber-
rimis, patronisque colendiss'imis',
Andreas Carolostadius
S'alutem'

Adversus Monomachiam¹⁸, Reverendi patres et domini, quam
D'ominus'Ioannes Eckius, Theologiae professor doctiss'imus' pro sua auctori-
tate, defensionem inscripsit, et multo elegantius, ut spero, quam foe-
licius contra veritatem, meo sub nomine instruxit, responsu-
rus, non statui Aristotelis argumenta conquirere, nec si pos-
sim, quod necdum me, doleo, attigisse, ex flumine Tulliano,
eloquentiae ducere rivulum, Qui nec vestras hac in re aures,
florida declamatione mulcere queam.¹⁹ At mihi conflictu in
nostro, sic loqui, ut intelligar, sufficere ratus sum, ut de scri-
pturis disputans, scripturarum imitans simplicitatem, orationem
habeam, quae rem mei similibus, explicet, sensum edisserat, ob-
scuriora manifestet. Quae nimirum is etiam sermo poterit assequi,
qui verborum compositione non frondescit^a, nec vafris abundat
ambagibus, quatinus veritas ne unquam verborum lenociniis et fu-
cis eguerit²⁰, aut morbidi instar sermonis medicamenta exqui-
siverit. Porro in meis conclusionibus, quas non paucis, Dominus Ec-
kius orbitatibus confecit²¹, nihil de meo dixi: neque meam attuli
sententiam, sed eam repeto, quam Spiritus sanctus per legem, Prophe-
tas, Agiographos, Evangelistas, Apostolos, Ecclesiasticos pa-
tres edidit, quae autem adversus eam sub nominis mei titulo noster
diversarius meditatur, suo pure moritura boni omnes iudicii de-
cernent, Vestrum esto officium Psyllos²² agere, quo hoc in certamine,
veritas elucescat, deprecarique ut elangueat fastus, absit livor, Has
pestes, illaque non meae est facultatis vitare supercilia, qui lacini-
osis peccatorum sinibus defluo, et tenebrarum implicor nebulis,
humi repam, non ab ovo²³ auspicaturus, ne cum supra principium
altius negocium ceperim, ipso exordio depeream, Scio quid distent
aera lupinis²⁴, vivite foeliciter et haec vestris tutamini curis, Data ce-
leriter Wittenbergae die quo est oblata D'omini'Eckii machina, xx
viii, Augusti, Anno, M, D^b, XVIII,

A2^r
Eximio domino Eckio Carolostadius S'alutem'.

Non mihi, doctiss'imi'D'omini' Ecki licet in hoc gymnasio, in quod me ob-
iurgaciunculis atque aculeis, diligenter tractare videris, honorem
meum adeo defendere, aut maledicta tua, quibus tumes, tam acriter
refellere, ut me partes meas potius, quam veritatis tutari, quivis de-
cernere queat, Cum profecto, nec te, secius sim aggressus, quam divinae
reluctantem veritati velitem. Idcirco quo ad fieri potest, haec sacra,
quae aliter non constant, tuis histricosis propositionibus, ita dei
ope impingere statui, ut simul intelligeres, mihi decem iniurias
pro una, modo si quam ingessi, te intulisse, et testimonia scrip-
turarum incongrua, tuis sententiis coaptasse, Deinde cum ambo
lassati, arbitros electuri, pilam pecierimus, ipsa sententia secundum
Canonicam scripturam prolata, nos pacabit. Ne putes ea magnifa-
cienda scandala (ut ais)²⁵ quibus veritas, maliciam omnem vincit?
bellum sit propter pacem, neque sinamus falsam adimere pacem²⁶, quae
iusto patrum bello conservata sunt²⁷, veritatem non odia sectemur,
Vale foeliciter et quem tibi adversarium facis, pro iaculis, dilige, Data
Wittenbergae, xxviii. Augusti, Anno, D, XVIII.

Eckii adnotatio seu potius invectiva prima.

Cum regnum caelorum in verbis Christi, presentem videatur signifi-
care Ecclesiam, ac tempus plenitudinis evangelicae tunc adventantis,
non videtur quomodo poenitentia omnium fidelium vitam exprimat.²⁸

Apologetica Conclusio Carolostadii.

Prima Eckii conclusio in fundamento est, Ecclesiam militantem
cui tempus plenitudinis advenit²⁹, cum sit congregatio omnium fidelium
inter quos non pauci sunt iusti, non videt poenitentia indigere.

Commotus Eckius ita defendit seu
potius offendit.

I Miror unde D'ominus' Bodenstein venerit in men-
tem/ ut dicat/ primam conclusionem Eckii velle in fun-
damento/ Ecclesiam militantem non indigere poeniten-
tia/ cum hoc nullibi in adnotatione mea reperiatur.
Itaque cum fundamentum sit ruinosum/ ideo caetera su-
per aedificata ruant/ necesse est.A2^v

〈Carolostadii〉

Cognosco D'omine'Eckii tuum, de mea stulticia iudicium, miraris
nempe unde praescriptus mihi sensus, tuae invectivae subrepserit,
non exalbeo hac tua censura, qui rebus dictantibus inscitiam
fateri meam cogor, At non sum tam obtusi cordis, ut verborum
sonum tuorum tantum, non etiam quid velis, et quam sententiam effundas
intelligam. Cur non de teipso miraris? cum non potueris non
sentire idem, quod mihi decretum est, nec inficias iverim, hoc quod in
mentem venisse miraris, non perspici oculis aut legi, reperiri tamen
ex scribentis intentione admodum contendo, Tu in fundamento
iacis hanc, Non videtur quod poenitentia omnem fidelium vitam expri-
mat, Ego dixi Ecclesiam D'omino'Eckio referente non egere poeniten-
tia, negando etenim, omnem fidelium vitam fore poenitentiam, hanc si-
lenter infers, ergo aliquam vitam fidelium esse poenitentiam, et rursus
per leges altercantium, volebam dicere subalternarum, in materia con-
tingenter accidentium (cuius exemplum iam ad manus est, si scho-
lasticis complaudere fas est) eius opposita scilicet haec, aliqua vita
fidelium non est poenitentia, etiam verificatur, coniunge proinde
ambas, dabis ne? ecclesiam aliquam, quae est fidelium congregatio,
poenitentia non indigere? dabis profecto? ergo fundamentum con-
clusionis tuae? At ego contradictoriam contra illud ruinosum,
non meum, sed tuum fundamentum, reflavi, videlicet, omnem vitam
fidelium, poenitentiam esse, hanc velut veritatem, ex innumeris Ec-
clesiasticorum libris doctorum hauseram, nec ei contradicere cuiquam
concessum cerno. Insuper cuilibet Christiano professori acceptan-
dam esse, omnes personant Ecclesiastici, quanquam repugnent schola-
stici. Admissurum te nequaquam ambigo multas particulares dei
Ecclesias universalem unam et sanctam, veluti sanctum, ac pium corpus
constituere, deque particularibus saltem, in quibus soli iusti, non
etiam impii inveniri possint, non negares fundamentum quod
excerpsi, quoniam iusti poenitentia non indigent, At confiteor et
sanctissimos huius vitae, poenitentia indigos, hoc est meum fun-
damentum, quia veritas, omni canonica scriptura, quae nec fallit, nec
fallitur contestata, fundamentum autem tuum, vel si vis meum ex tua
conclusione concinnatum, tecum consentio, ruinosum et falsum,
ac singula in eo super edificata, atque queque ex eo germinantia ge-
nuino morbo laborare, et re ipsa veritate docente ruinam facere,
hoc modo, illam quae profecto ab ovo coepit exordium, conclusionem
refellendam putavi, non quod^c modestiam, quam exigis, non ob-
servas, excedere proposuerim. Sed ob id quod nihil de scripturarum
authoritate admoliris, verumtamen ea quae nostris e verticibus, ho-
minum scilicet pectoribus subnata sunt, huc atque illuc versas, iniectas. A3^r
Nunquam Ecki arbitratus sum, te omnem poenitentiam, ab universali
Ecclesia abstulisse, At id expertis cognosco documentis tuis te
omnem fidelium vitam, poenitentiam esse inficiari, id ego refuto, Tu
autem de una poenitenciarum specie tuam sentenciam astruis, quemadmo-
dum ex conclusione sequenti legimus, quae sequitur.

II Unde cum S'ancta' matre Ecclesia poenitenciam/
sacramentum esse assero et confiteor/ ac secundam post
naufragium tabulam³⁰/
Similiter poenitentia animas fidelium emundari ac pu-
rificari/ cum eadem et sanctis patribus humiliter con-
fiteor/ neque aliquis hominum/ qui spirat aliter me sen-
sisse audivit.

〈Carolostadii〉

Haec est prioris probatoria seu declaratoria, dicis me in ad-
notatione nullibi reperire Ecclesiam militantem poenitentia non
indigere, hoc iamiam per hanc et probas et declaras, Quoniam ais, cum
matre Ecclesia poenitentiam assero sacramentum, Si haec tua fuit sen-
tentia, incaute adversatus es propositioni sequenti.

Omnis fidelium vita est poenitentia/ Non enim intelligitur
de sacramentali.³¹ Ego autem hominem Chrysippeo³² acumine praedi-
tum^d ad rem repugnasse rebar, At cum accipio te ad rem non ve-
nisse propositam, pacienter maledictum tuum tolero, nec remaledico,
Qua consequentia, quo denique ordine hanc inferes, poeni-
tentia non exprimit omnem fidelium vitam, ex hac, non omnis fide-
lium vita, sacramentali exprimitur poenitentia. ^eSequitur ne^e mi do-
ctor, frater charissime, ad destructionem partis, totius interitus,
porro ut philosophice^f et dialectice tecum fabuler, est ne argu-
mentum a parte subiectiva, ad totum eius inferendo negative va-
lidum? velut dicerem, non habet febres, ergo non habet infirmita-
tem vel morbum, ita hoc proposito nostro iungendo, valet ne
illud? Poenitentia sacramentalis non exprimit omnem fidelium
vitam, ergo nulla est quae omnem fidelium vitam obtinet exprimitve,
quid miraris me videre quid sencias, cum illas sophisticas ne-
nias olim penetraverim, et obiicere tibi valeam, te facere con-
sequentis fallaciam, ab inferiore ad superius destructive arguendo,
Sed abeant illa portentosa hominum figmenta, non eis hac in
palaestra favemus, alia est nostra disputatoria, Ad rem ipsam A3^v
tecum congressurus, id te efflagito, ne tuo arbitrio de scripturis
a S'ancto' Sp'iritu' datis, vel cogites vel loquaris.

Assero et confiteor ipse sacramentalem poenitentiam cum Ecclesia,
sed eam non tantum, immo et alias, cum eadem sanctisque patribus astruo.
Extat Augustini volumen de poeniten'tiae' medicina:³³ Item et alius de
utilitate agende poeni'tentiae'³⁴ et non pauci eiusdem tractatus, quorum
uno, vel pluribus Gracianus³⁵ suo more, non satis foecunde³⁶, sed
ieiune ac frigide nimis nititur, qui fortasse apud te magnam,
penes me autem non exuperantem habet auctoritatem. Is tamen librum
Triplex poenitentia.Aug'ustini'³⁷ quo trifarium adfirmat poenitentiae genus, citat, citando autem
firmiorem quantum ad te video attinere, non me, effecit,
Manifeste mi D'omini'Ecki, B'eatus'Aug'ustinus' poenitentiam quae omnem fidelium
vitam exprimat, astruit, verba eius sunt, Altera vero poeniten-
tia est, cuius actio per totam istam vitam, qua in carne mortali degi-
mus, perpetua supplicationis humilitate, subeunda est³⁸, rationes illic
vide, et diligenter pende esse poenitentiam, cuius actio per totam
vitam subeunda est, non leviter, sed cum humilitate, sed et cum ora-
tione, Vides ne aperte Aug'ustinus' adseruisse, totam seu omnem fidelium
vitam esse poenitentiam, vel ut tu elegantius et obscurius dicis, poe-
nitentiam exprimere omnem fidelium vitam, quia omnium fidelium hic
viventium, de omnibus enim in mortali corpore degentibus loquitur,
Ambro'sius'modo secundum Ambro'sium' ubi scriptura non distinguit, nec nos di-
stinguere debemus³⁹, Idcirco omnis fidelium vita poenitentiae vacat,
Sed quid his probamentis crepo, cum locus ex Aug'ustino' citatus gram-
matico lectori faciat satis, videlicet omnium fidelium, omnemque vitam
esse poenitentiam, Sed qualem? adverte, talem, quae perpetua suppli-
cationis humilitate subitur, debet esse perpetua, ergo omnis,
ergo tota, perpetuum quippe non est, quod non est totum, quod non
est omne, secundum tuum Aristo'telem':⁴⁰ Si enim vita fidelium non esset tota, vel
non omnis poenitentia non esse perpetua, Quid autem est ho-
mini, vel molestius vel difficilius perpetuo poenitere cum humi-
litate, ut sibi vilescat homo, cum oratione seu supplicatione, ut
clauso ostio, cubiculum ingrediatur⁴¹, et toto mentis affectu cor
suum coram deo effundat, haec sunt difficillima^g, et tamen omnem fidelium
vitam occupant, instruunt, agunt, Heccine sacramentalis est poeni-
tentia? Si sacramentalis, quid scholastici, patroni tui, aiunt mi-
nuta peccata, absque sacerdotis absolutione remitti.⁴² Item si sacramen-
talem vocitabis? nonne sensibilia illa sacramenti signa, itentidem
demonstrabis aeterna, quibus scripturarum documentis? In hac poe-
Mat: vi.nitentiae actione universa sanctorum subsellia conclamant, Dimitte
ps〈.〉 cxix.nobis debita nostra⁴³, Audi eiulantem Davidem, heu mihi, quoniam
peregrinatio mea longinqua facta est⁴⁴, commiserere moerentis A4^r
Iob vii.Iob, Nunquid inquientis, non temptacio est ipsa vita hominis?⁴⁵ sa-
Sapien: ix.pientemque illum, Corpus^h quod corrumpitur aggravat animam⁴⁶, Nun-
quid haec salubris poenitentia ab Ecclesia et iustis fidelibus aufferi
debet, ut tua invectiva subsistat, Nunquid Paulus in corpore Ec-
Ro: viii.clesiae constitutus non ingemuit, redemptionem sui corporis desy-
deranter expectans⁴⁷, adsentire idcirco mihi, immo non mihi, sed
scripturis, quibus Ecclesiae authoritas pendet, et adfirma hanc poe-
nitentiam non sacramentalem per totam esse vitam, omnium fidelium
potissimum iustorum. De sacramentali illa, quae claves habet,
de tercia, inquam, poenitentiae actione⁴⁸, quae pro illis subeunda est
peccatis, quae decalogus continet, qua proprie in ecclesia vocantur
Non officit hoc Ecki.poenitentes, ex authoritate scripturae atque sanctorum patrum Eccle-
siasticorum illam astruo pariter perpetuam esse, Non dico signum
illud (ut puto verba sacerdotis dicentis, Absolvo te a peccatis
tuis, iuxta verbum salvatoris, Quodcunque solveris super terram
Mat: xviii.erit solutum in caelis⁴⁹) semper manere et intonare, quod hac voce fun-
gatur sacerdos, Sed poenitentia illa interior, quae hoc signo vel
Lu: xiiii.verborum sonoⁱ promittitur, sed et fit Spiritu sancto interno in ani-
mo operante, debet esse perpetua iuxta verbum salvatoris. Qui
non baiulat crucem suam et sequitur me non potest meus esse discipulus⁵⁰,
Matt: x.vel ut Mattheus dicit, non est me dignus⁵¹, Item Ioan'nes' Qui mihi mi-
Ioan: xii.nistrat me sequatur, et ubi ego sum illic sit et minister meus⁵²,
Indistincte illi textus loquunt, de omnibus operibus quibus deo
adherere, quibus eius praecepta implere conamur, Sed quid do-
Peccata continue meditanda Christus in Matt:cent? legas intencius compertum erit tibi, quod omni opere quo deo
servire, quove adherere ei volumus, sequi Christum debemus,
Si sequi debemus? quemadmodum stare? quomodo cessare? quomodo interrumpere
continuos et sequentes gressus licebit? Dabis igitur illam poeni-
tentiam continuam, Qua utique ad deum convertimur, Qua deo
placemus, At nobis displicemus, Qua deum iustum clamamus,
sed nos impios, iniustos, immo nostram ipsam confusionem, cum
Daniele et Baruch⁵³ confitentes, illa inquam poenitentia, qua deo
coheremus, nobis discrepantes, discoherentesque nobis, quan-
Mat: x,doquidem odio nostram animam habentes⁵⁴, continua serie vitam totam et
Ioan: xii,omnes exprimere debemus, quod clarius illa sublimis Aquila
ps, l.docuit, Ubi ego sum (hoc est Christus) ibi et minister⁵⁵, ubi ergo
N〈a〉um: i.poenitentiae famulus? ubi minister est subditus? Nisi, ubi existit Christus?
Actorum xiiiiSed fortasse commentareris haec de poenitentia, non esse scripta, venerare ideo
Huic Cassia'nus' de pe'nitentia fine et' satisfa'ctionis indicio'⁵⁶ non obluctatur.hanc scripturam, Peccatum contra me est semper⁵⁷, Si semper? quomodo aliquam vi-
tam sine illa ultrice poenitentia pones? an ignoras, quod deus mundans,
non facit innocentem⁵⁸, quod per multas tribulationes in caelum ingredimur⁵⁹, A4^v
An Esaias te fugit, per quem deus asseruit, tu memor esto, et ego
Esa: xliii.memor non ero⁶⁰, quod si oblivisceris admissorum, ego memor ero.
An ignorare audes recte poenitere (inter caetera) esse omnia prae-
cepta dei implere.

Ezechiele monente dicenteque/ Si impius egerit
poenitentiam ab omnibus peccatis suis quae operatus est, et custo-
dierit omnia praecepta mea, et fecerit iudicium et iusticiam, vita vivet,
omnium iniquitatum eius non recordabor⁶¹, O quantum solacii de-
tonari legimus, cum peccatorum non se recordaturum pollicetur deus,
Si impius poenitentiam egerit, qua lege? mi D'omini'Ecki? quomodo
praescribitur peragenda poenitentia? eloquatur eruditus Ezechiel,
Mat: x.Et custodierit, ait, omnia praecepta etc. quamdiu? dissolventi Evan-
Lu: xigelistae adsenciamur oportet, Qui perseverat in finem, hic salvus
Matt: xix.erit⁶², custodienda sunt mandata⁶³, si ad vitam poenitens vult in-
gredi, perseverareque mandatorum custodia debet, non intertur-
bari, at continuo ordine peragi⁶⁴, Quinetiam ad finem vitae,
Ideoque omnis fidelium vita, vel omnium fidelium vita, est poenitentia,
Non obstat quod deus reducit ab inferis, quod erigit pauperem⁶⁵, quod mi-
seretur post iram, haec enim testimonia, quae non discrepant inter se,
neque predictis, non sunt adglutinanda, Cui autem insidet affectus,
pulcherrimam illam materiam sciendi paucis prestoletur, collegimus
quippe eam, brevi deo volente edituri⁶⁶, dabit autem coram Eckius, vel
literis, hanc poenitentiam transeunte visibili signo, pariter perpetuam,
quod si adhuc caput quassat, et ut cepit perstat, illi iure optimo
alium dicabimus libellum, Vos qui lectionis et eruditionis vel
ieiuni, vel avidi estis, pellegite^jAug'ustinum' in volumine citato⁶⁷, et de
utili'tate' agend'ae' pen'itentiae'⁶⁸〈.〉 de fide ad pe'trum' c. iii et, xxxi,⁶⁹Ambro'sium' in Apo-
logia David,⁷⁰Chry'sostomum' psalmo l.⁷¹Aug'ustinum' in ps'almis' poenitentiae⁷², et Cypria'num'⁷³〈.〉 Haec
de secunda tua invectiva, At mussitat forte et alius error, de ta-
bula naufragii secunda, quem cum ipse vel detriveris, vel alto sub
pectore condas demoliri nolim, ad alia progrediens, Reliqua
eiusdem invectivae et postrema pars ita obstrepit.

Similiter poenitentia animas fidelium emundari
ac purificari, Cum eadem et sanctis patribus humiliter confiteor,
neque aliquis hominum qui spirat, aliter me sensisse audivit.
Verum asseris, si vere intelligis, si non operibus confidis, si fi-
dem Christi inhabitantis ita habueris, ut credas tibi solum a
deo subveniri, Si asseris poenitentiam per S'piritum' S'anctum' diffundi in cor-
dibus, tuncque ea fideles emundari et purificari, Existimo autem hoc
non solum procedere, de sacramentali poenitentia, sed de omni poe-
B1^rnitentia, quam ex scripturis colligimus, et contra conclusionem
tuam dico, fideles iustos^k et mundos: poenitentia mundari et
purgari quod si adnuis, tua conclusio ruit, qua omnem fidelium
vitam poenitentiam esse negasti〈,〉 cum scriptura eloquere, et sedicio
cessabit, Haec autem fortasse adiectas et similia, ut simplices et ru-
sticanae literaturae in tuum (adversus me velut tibi iniuriantem) mo-
limen moveas, trahas, non te tam illiteraturm reputavi, et ea te
latere quae indoctiores passim circumferunt.

D'omini'Eckii III.

Ita enim impartitur a deo largitas misericordiae/ ait
A'urelius' Augusti'nus' ut non relinquatur iusticiae disciplina⁷⁴ cum
aliis sanctorum dictis/ quae in decretis Canonicis le-
guntur.⁷⁵

〈Carolostadii〉

Haec est ex Augustino et sanctis aliis quorum dicta in decre-
tis Canonicis leguntur, tuae comprobatio conclusionis?

Gracia'nus' non facit dicta sanctorum canonica.⁷⁶Primo mihi edissere, quae sint illa Canonica decreta, si Ro'manum'
Pontificum? profer: allega: Si Graciani? canonica cur astruis?
cum is nullam habuerit maiorem authoritatem canonizandi dicta
sanctorum, quae coegit, quam tu, et quemadmodum nec sentiam te Cano-
nicas scripturas facere posse, ita similiter nec Gracianum. Hic au-
sim dicere te Scoti tui oblitum, qui bonis rationibus motus dicit
S〈c〉o'tus' iiii. d. vi. q. viii.⁷⁷sibi non esse manifestum, quod capitula per Gracianum collecta, omnes
obstringant^l. Secundum Hiero'nymum' et Augustinum, nec aliquas nisi S'piritus' Sancti
scripturas canonicas vocabo? Secundum iurisperitos, Gracianus
nunquam habuit autoritatem quaelibet canonizandi dicta. Vide Spe-
culatores: Ioan'nem' And'reae'⁷⁸〈,〉Panor'mitanum'⁷⁹〈,〉Fel'inum'⁸⁰〈,〉Paul'um' de Cas'tro'⁸¹ et reliquos, ne plus
aequo Gracia'no' tribuas. et Ecclesiasticos nostros lupatis arceas.

Secundo. Allegatis nostris, quae sciunt omnes Augustini lecto-
res vera esse, quique inspiciunt, adtexis contraria. At cum contraria
Ambro'sius' dicente⁸² sese destruant, pro me pugnarem〈.〉 Cum genu sura
sit propius⁸³, sed eant haec qui omnes φιλαυτοι ferme sumus quibus
est animalis et affectio. Mea allegatio, Canonicae scripturae ve-
lut tunica pallio propior est⁸⁴. Scio sententiam meam testimoniis dei ut
vidisti vestitam, de tua dubius, Modo dictum eiusdem doctoris
auctoritate canonica subnitens, contrarium quod inerme extat
demolitur, extinguit^m, perimit.⁸⁵

Tercio. Vereor te apochryphum Augusti'ni' dictum, adversus
manifestum et certum assumpsisse, et quod fieri adsolet, retractatum B1^v
pro non revocato attraxisse, mare caelo miscuisse.⁸⁶

Quarto inter dicta patrum sanctorum atque scripturam (quam eccle-
siastici appellitant canonicam) δισ διὰ πασων⁸⁷ fateor distare,
quod patres nullatenus supremam assequi octavam instituerint.
Reflecte ad allegata mea in conclusione xii.⁸⁸De ordine vero
Canonicae scripturae secundum Ecclesiasticos in explicationibus con-
clusionum primarum, scilicet nostrarum primiciarum copiam coegimus.
Si tibi placet in eodem tecum colloquemur libello.⁸⁹ Accipe modo
in manum quod Aug'ustinus' li: ii. c. xxxi. contra Crestonium gramma'ticum'
edisseruit, videlicet,

De scripturis sacris quos Ecclesiae Canon complecti-
Secundum sacras literas de aliis iudicamus.tur, omnino non licet iudicare, sed secundum eas de caeteris literis et fide-
lium et infidelium iudicamus.⁹⁰ Haec fige pectori, haec meam promovent
ancoram, ita te amo, ut nolim te longa librorum revolutatione
frangi. Tu fac simile, allega: adfirma,

Quinto quae citas generatim ostende ut dinoscam〈.〉
Si fidelem vel torpentem, vel dolosum ex cauda capitis de
toto materiae contextu divinantem agas doctorem, demon-
stra locum, ut dum mutilum habuerimus, si nihil pro mea
sententia invenire valeam, de fontibus August'ini' mutuer, ita
secundum Hiero'nymum' a latinis ad graeca ab his ad hebraica currimus
exemplaria, consenciente Aug'ustino' scaturigines et rivulorum origi-
nes perquirentes.⁹¹

Sexto. Amoves idem et admoves et impossibilia complicas,
dicendo enim quod dei largitas ita imparciatur, ut non relinquatur
iusticiae disciplina, concedis misericordiam et eam negas seu adi-
mis. Si non remanet disciplina iusticiae, non manet misericor-
dia. Nam sicuti sani non indigent medico, sed infirmi⁹², ita nec
Matth: ix.iusti vocantur, sed iniusti, propterea legimos, Qui trahit te in mi-
Hie: xxxi.sericordia et miseratione⁹³. Venit peccatores salvos facere⁹⁴, Item
i. Timo. ii.non veni vocare iustos, ideoque puto semper permansuram dis-
ciplinam iusticiae, propterquam et iuste punit, et misericordia veniam
largitur, alioqui homo misericordia non indigeret.

Nec video quid tuae conclusioni commodi ex hoc adiiciatur,
in summa exordiens, nolebas te sacramentalem ecclesiae ademisse
poenitentiam, subinde hanc astruxisti quod cum Matre Ecclesia sacra-
mentalem concedas, postremo ad id lapsus, ut diceres nullam
iusticiae disciplinam relinqui. Si intendis per sacramentalem nullam
ps. l.relinqui iusticiae disciplinam. Cur amplius lavari vult qui, inquit,
Quoniam peccatum meum cognosco⁹⁵, accipio quo coeno te involvas
illud non his, sed sequentibus eluemus, putas fortasse quod B2^r
Habent materiam idem dicendi qui Chrys'ostomi' de pe'nitentia'⁹⁶ ungues viderunt extremos.ego olim Scholasticus Theologus et didici et docui, per poe-
nitentiam ita omnem eluviem detergi, ut nec aliqua remaneat ma-
cula, immo quod poenitens prorsus sanus et mundusⁿ constituatur,
eadem te metuo sudare opinatione, qua qui lotus est, nec in-
digere vult, ut pedes abluat⁹⁷, et ita arbitraris non remanere iu-
sticiae disciplinam, hic error est pessimus et hypocriseos crimine
Ioan: xiiisqualidissimus.

Esto, dixerit Aug'ustinus' contrarium, in dictis attamen multis re-
tractavit, et quidem armacius, Utitur equidem authoritatibus
prover: xx.Salomonis. Cum enim iustus rex sederit in iudicio, quis iustum se
Hie. ii.gloriabitur habere cor⁹⁸, et Hieremie, quid vultis mecum iudicio conten-
ps. c.dere⁹⁹. Davidis similiter, misericordiam^o et iudicium tibi cantabo¹⁰⁰,
ps. cxlii.identidem. Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustifi-
cabitur in conspectu tuo omnis vivens¹⁰¹, penes quem nullus vi-
vens, quantumcumque iustus, iusticiae disciplinam effugiet, nisi tu va-
Iacob: ii.leas solus? Item illo utitur, Misericordia super exaltat iudicio¹⁰². In
epistola ad Hiero'nymum'〈,〉 de sen'tentia' Iacobi¹⁰³〈,〉 de Spir'itu' et Lit'era'¹⁰⁴ c. fi'nale' et aliis. Sicut
Lu: xi.fortior et armacior tollit spolia infirmioris et inermioris¹⁰⁵, ita
idem doctor authoritate enitens, sua sibi parta spolia inermia,
ps. xxxi.¹⁰⁶contraria sententia armata, excludit, auffert, reiectat. Vides igitur
hac sententiam receptiorem et Augustinum scribendo doctiorem factum,
Hiero'nimus' hac autho'ritate' utitur. Dixi confitebor adversum me iniqui-
tatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei, pro hac orabit
ad te omnis sanctus etc. pro iniquitatis remissione hac, omnis sanctus
orabit, secundum te autem nullus sanctus orabit, hoc est quod volui
in conclusione mea .cxxxi. Beatus est qui allidit parvulos suos ad
petram¹⁰⁷, hanc tu quodam incendio praepeditus non libasti, idcirco
remanet disciplina iusticiae cum iustus non criminosus, sit in pri-
mordio sermonis accusator sui, ad Aug'ustinum' allegatum respondebimus.

D'omini'Ecckii. IIII.

Poenitenciam quoque fateor rite contritione/ confes-
sione/ et satisfactione adhibita presbyteri abso-
lutione perfici ut Chrys'ostomus'¹⁰⁸ et alii patres collegerunt/ hanc¹⁰⁹
meam fuisse sententiam de poenitentia/ invoco testes/
principes et¹¹⁰ comites et totum concionum mearum
auditorium.

〈Carolostadii〉

Si haec tua fuit sententia, ut hanc tantummodo scires poenitentiam sacra-
mentalem, non attegisti illam quam laceram facere voluisti, videlicet, B2^v
Omnis fidelium vita est poenitentia/ non fuit in
eo de applicatione sensibilis signi dictum, quod illa applicatio omnis
sit vita, verumtamen contritionem et confessionem quemadmodum scrip-
tura loquitur, totam et omnem fidelium vitam exigere demonstratum est.
Contritionem admitto quam deus operatur per authoritates quas
Lu: xxii.in conclusione .cxlv.¹¹¹ aliis, quas cum repetas, hic superflue tracta-
rem^p, Christus respexit Petrum et flere cepit amare¹¹².

Confessionem cordis¹¹³, quae prima est, sine qua exterior, nullius
momenti existit, eam concedo, quam deus operatur per illud.
ps. cx.Confessio et magnificentia opus eius, scilicet dei, non hominis,
non est volentis, neque currentis, sed dei miserantis, ideoque con-
Ro: ix.fessio opus dei. Nempe si opus esset hominis, opus esset, men-
dax sicut author eius homo de quo scribitur, Ego dixi in ex-
cessu meo omnis homo mendax¹¹⁴. Mendacium de proprio loquimur,
ps. cxv.bona confessio peccatorum, dei est opus. Altius illud astruam,
Ioan: 〈iv.〉ne si, tua vestigia insequens, nota praedicente fastidiam. Salvator¹¹⁵
peccatorum inquit. Qui facit veritatem venit ad lucem, ut manifestentur
Ioan: iiiopera eius, quia in deo facta sunt, in deo facta sunt¹¹⁶ ait, opera: que? qui-
bus intelligit iustificationem suam, non ad sua merita, sed dei
gratiam pertinere. Aug'ustinus' de pecca'torum' me'ritis' li: i. c. xxxiii.¹¹⁷ Sed dicis de
confessione disceptamus, audi eundem Aug'ustinum' in Ioan'nis' tracta'tus' xii〈.〉¹¹⁸
i. Ioan: i.Qui confitetur peccata sua et accusat, iam cum deo facit, ^qqui facit^q
veritatem accusat in se mala sua. Si enim dixerimus quod peccatum non
Ioan: iii.habemus, veritas non est in nobis¹¹⁹. idcirco qui facit veritatem, con-
fitetur peccata, non minus revera confessio malorum nostrorum
Phil: ii.ad veritatem^r, quam humilitatem pertinet, qui ergo veritatem facit ve-
nit ad lucem. Sed quare venit? quia opera eius facta sunt in deo¹²⁰.
Deus est qui operatur in nobis velle et operari pro bona volun-
tate¹²¹, igitur confessio verax, dei opus est. Certe nisi intraria illa cor-
dis confessio inspirata, externam precedat, vacua et inanis exterior
Ioan: xv.erit. Cum venerit S'piritus' Sanctus/ ait, ille testimonium perhibebit, et
vos perhibebitis¹²².

Adiicis adhibita sacerdotis absolutione, quid illa. Sacra-
mentalis presbyteri absolutio operetur, iucundum esset, quinimo
necessarium referre, cum autem id, haec disputaciuncula nostra strictior vel
brevior, non capiat, ad libellum nostrum de Poeniten'tia'¹²³ reservamus,
illic dei inspiramine nonnihil quod oblectare animum legentis
queat secundum Canonicas literas et Ecclesiasticos patres dicturi. Ti-
meo quosdam tanti sensibilia illa signa, quanti Christum, sed et
quanti deum facere. Videant Aug'ustinum' in tracta'tus' Ioan'nis' x. c.¹²⁴〈,〉 de doc'trina'
Christi'ana' li. i. c. xviii.¹²⁵〈,〉 de fide ad Petrum. c. iii.¹²⁶

B3^r
Satisfactionem omnen deficere scio, cum habeat quod remitti
possit peccatum, quia omnis qui benefacit peccat¹²⁷, Nec condigne
Eccle: vii.sunt passiones huius temporis ad futuram gloriam¹²⁸, si non condignae,
Ro: viii.ergo non sufficientes, ideoque et non satisfactiones dicende, de
his tamen alicubi plenius.

Quod autem testes principes comitesque producis, id te gloriolae
aucupendae causa fecisse quis non queat causari? At ego male-
dicta compensare maledictis nolo, illud molior, ut te in cam-
pum ecclesiasticorum transferam.

D'omini'Eckii. V.

Ab initio tamen adnotationum mearum bene nego poeniten-
tiam exprimere totam vitam fidelium/ quod ergo omnem
vitam fidelium poenitentiam esse negavi D'ominus' Bodenstein
perperam mihi imposuit/ me poenitentiam Ecclesiae
negasse.

〈Carolostadii〉

Nolo coniicere de tuis picturis si discriminas inter omnem
et totam vitam, tricas non insequor. Omnem vero et totam fidelium
poenitudinem esse astruxi, adiice. Nam tota et omnis fidelium vita est
corruptibilis, impeditiva boni, spiritui reluctans corruptio-
nem seminans, omnium illorum iustos poenitet. Nullus profecto incor-
ruptibilem vitam et immortalem desyderat, nisi cum corruptibilis et
mortalis poeniteat vitae, ideoque sicut tota vita, et omnis fidelium
vita est mortalis, ita opere precium est poenitentiam totam omnemque
fidelium vitam exprimere. Aug'ustinus' de pe'nitentiae' me'dicina' c. ii.¹²⁹ Hanc et aliam
propter crimina poenitentiam iugiter agendam D'ominus'Eckius negavit,
vel asserat et confiteatur D'ominus'Eckius, omnes fideles Christi, quantum-
cunque sanctos indigere poenitentia, aliqua vera, et si non sacra-
mentali. Tunc nos concordes parva pagella capit. At si prosequitur
invectivam suam, qua indiscriminatim affirmavit se non videre,
quomodo tota vel omnis fidelium vita sit poenitudo, non ego perperam
ei quicquam vicii imposui, Sed iuste eum Ecclesia erroris insimula-
bit, et scriptura redarguet, eritque ut discordes vix ampla domus
sociare valebit, ego pro veritate luctor, connitor.

D'omini'Eckii. VI.

Per omnem enim vitam/ poenitentia/ nec actualis/ nec
virtualis/ nec virtus/ nec sacramentum/ nec satisfa-
ctio ex precepto agitur necessario.B3^v

〈Carolostadii〉

Hic D'ominus'Eckius Scotinum etonat classicum, patrocinio suo in-
terstrepitat, cumulat, gravat. Scio patronum tuum Scotum¹³⁰ de
actibus utpote poenitentia, intentione etc. tripliciter distinxisse¹³¹,
intentionem aliquam videlicet actualem, aliquam virtualem, aliquam
habitualem, servando ordinem perfectiorum actuum, et ita de poeni-
tentia etc. distinguens¹³², ut scias me inter sua documenta aliquot
annos detritum, illud adiicio, tibi demonstrans. Sco'tus' iiii. d. vi. q〈.〉
Matth: vi.vi.¹³³ et iiii. d. xiiii. q. i. ar: iii:¹³⁴ ubi de poe'nitentia' et ii. d. xli.¹³⁵ et ii. d. xxxvi.¹³⁶
et iii. d. xv.¹³⁷ et i. d: i. q. ii. ar. iiii.¹³⁸ et i. d. iii. q. vii¹³⁹ et iii. q. prolo'gus'¹⁴⁰ et
q. q. xviii. ar: iii.¹⁴¹ et vi. metha'physicam'¹⁴²〈.〉 Haec conflavi ut intelligas et me
illa temptasse, meliora autem his (hoc est Scholasticis) et invenisse
et tenere, hoc est Ecclesiasticos, qui verum et sanctarum literarum
succum imbiberint^s.

Iam ad istam conclusionem dico, me non velle eam intelligere, quoniam
theologicam tutor veritatem^t, Nec alias accipio voculas, quam eas, quas
scriptura depromit, Si a deo missus es si deum amas verba dei effa-
re. Si ex Aristotele es, aut figmentis hominum, illorum verba persona.

Ad fundamentum huius conclusionis, nimirum ruinosum,
respondeo, poenitentiam actualem per omnem fidelium vitam preceptam.
hoc satis ex praemissis liquet.

D'omini'Eckii. VII.

Consectarium est D'ominum' Carolostadium¹⁴³ frustra tot col-
lectas imposuisse et papyrum inutiliter occupasse
per xxv: conclusiones in collectis ecclesiae laborando.¹⁴⁴

〈Carolostadii〉

Quid hic D'ominus'Eckius aliud agit, nisi ut mihi omnes, boni
lectores et arbitri illudatis, ut me rideatis, ut explodatis, ob-
repit equidem hoc Hieronymo sensu, Tractant fabrilia fabri¹⁴⁵,
Magnos magna decent, me velut parva et vilia tractantem, asper-
natur, existimat quippe, ni caecus sim, me his armis, telis et ia-
culis suo congressu indignum, Qui non abs re, quod Golias
Davidi obiecerat, mihi vicio dare queat, atque dicere. Numquid
〈i.〉 Reg: xvii.ego canis sum, quod tu venis ad me baculo?¹⁴⁶ tanquam utique sua con-
certatione indigno munimento seu clypeo. An sic me magis
quam collectas rideat, omnes vos qui legitis, iudices constituo.

D'ominus'Eckius ex suo callet Aristotele hanc, propter quod unum
D'ominus'Eckius gratificatur.quodque tale et illud est magis tale.¹⁴⁷ At D'ominus'Eckius iudicat me de-
ridendum propter Ecclesiae collectas, Ideoque collectas magis esse
ridendas iudicat, Sed progrediamur, de equipollentibus idem
est iudicium¹⁴⁸, vel sic aequiparatorum, et ad eundem finem tendentium
est idem ius. Collectae Ecclesiae, dictis sanctorum patrum, et nedum B4^r
illis, sed Evangelicis, Apostolicis Propheticis libris consonant,
aequipollent in sententia, sicut rivulus bonus naturam fontis re-
dolet, representatve.

D'ominus'Eccius contra Eccl'esiae' collectas ut dicitur.Ergo D'ominus'Eckius et Ecclesiae collectas et scripturam canonicam
atque S'anctorum' Patrum dicta cachinnatur, Hoc tuam matrem Ecclesiam et
decore et splendore cohonestas? Ita adiuvas ea quibus inter
optima sacrificia? Ecclesia cor deo devovet, subiectat? Porro
ego hanc iniuriam, tanquam Ecclesiae membrum^u, altis suspiriis ad cor
i. Reg: xvii.revoco et nisi retractaveris et emendaveris errorem^v, Immo su-
perbiam tuam, eam sum contumeliam repressurus. Qui non erubesco
humiliter in nomine domini tantum Goliam aggredi¹⁴⁹, nec calybeo gras-
santem thorace, collectis consternare et profligare erubesco.

An inutilis labor est, quem in opponendis collectis expressi?
quas non sine oleo et opera¹⁵⁰ sancti patres, mandato Ecclesiae elabo-
rarunt, adeo quod optima consonantia, Evangelio, epistolas vel pro-
phecias copularint, et illud compendio verborum perstrinxerint,
quod vis atque potestas, et campus sacrarum literarum continet, Apagesis D'omine'
Ecki sile: mutesce, revertere, honora Ecclesiae preces, non res sunt
collectae contemptibiles, sed salubres, foecundae, eruditae.

Non ego meam tanto condignor honore papyrum, ut collectas
habeat, tu fac collectas tuis schedis indignas.

Ita tamen collectas adduxi, ut ne ullam attigisse, at verius eas ig-
norasse videaris.

Ista conclusio tali refellitur responsione, quia nihil literarum sapit,
sed Ecclesiae salubres et sanctas orationes vilipendit.

D'omini'Eckii VIII.

Quamvis autem mirum sit/ quomodo pro fundamento D'ominus' Ca-
rolostadius¹⁵¹Eckio imponat/ quod nunquam cogitavit/
Id tamen non minus mirum est/ quod a poenitentia
quam agere debemus ex praecepto D'omini' Iesu/ se ipse
transferat¹⁵² ad poenitenciam qua flagella et poenas a
deo inflictas patimur.

〈Carolostadii〉

In prima istius conclusionis parte regrederis ad primam de-
fensivam tuam videlicet quod miraris ea hic quae in illa, Sic^w haec eadem pa-
titur telis vulnera facta tuis.

Secunda pars, id tamen non minus etc. B4^v
D'ominus'Eckius quicquid a saliva Scotina, quam imbibit viderit
discrepare quod lectitat, statim portentosum et falsum clami-
Sco'tus' iiii. d.¹⁵³tat, scriptitat, proscribit, Ego D'omini'Ecki contra Scotisticum tuum pa-
trocinium teneo poenitudine magis in patibilitate, ac in passio-
nibus, quem actionibus consistere, nisi Augustinus nugatus sit,
qui omnia quae praecipiuntur nobis ut faciamus, ait, postulari illo
Matth: vi.verborum compendio. Fiat voluntas tua,¹⁵⁴ Si enim petimus ut fiat
in nobis dei voluntas? quam in sancta dei lege conspicuam habe-
mus, Dei praecepta confitemur per nostram passionem, vel lucidius
nobis pacientibus ac suscipientibus fieri. Aut si agendo eliciendo
producendove bonos actus, ut tui similes fantur, praeceptum poe-
nitentiae implemus, stulte nimis a patre ut faciamus illud mu-
neris precamur, Immo cum nec quicquam boni recipere valeamus,
Ioan: ii〈i〉.nisi desuper fuerit nobis impartitum¹⁵⁵, Deus per Iesum Christum
facit ut velimus eius praeceptis nos non subducere, et cum volumus
eo operante, operatur ut faciamus, Aug'ustino' docente de gratia et li'bero'
ar'bitrio' c. 〈xvii〉.¹⁵⁶ Et Hiero'nymus' in dialo'gis' adversus Pelag'ianos'¹⁵⁷〈,〉 in proposito ne huius
poenitentiae superficie delectemur tantum, etiam altitudinem per-
scrutemur.

Dixi, immo non ego sed Christus, Qui non accipit Crucem
Matth: x.suam et sequitur me, non est me dignus¹⁵⁸, Omnes textus, nullo dis-
crepante sonant. Qui non accipit,¹⁵⁹ nullus dicit textus, Qui non
facit crucem suam, aut qui non elicit vel producit crucem et sequitur
me, sed qui non accipit, Huic David subscribit, qui canit.
ps〈.〉 cxviii.Confige clavis a timore tuo carnes meas¹⁶⁰. hic petit sese timore
dei, non suo crucifigi, non vult facere clavos vel crucem, sed
orat ut oblatis clavis et cruci per timorem domini affigatur, ne excutiat
crucem. Insuper Hieron'ymus' in Matth'eo' c. x. adnotat in alio
Lu: ix.Evangelio scribi, Qui non accipit crucem suam cotidie¹⁶¹, ne semel
putemus ardorem fidei sufficere, semper crux portanda est.¹⁶²

Lu: eodem.Dicat nobis Christus an passionibus magis quam actionibus
ipsum sequamur. Qui vult inquit venire post me, abneget se-
metipsum, tollat crucem suam et sequatur me¹⁶³. Si vis venire post
Christum, si rite poenitere, dolere de admissis et facere bonum, secundum
quod scriptum est. Declina a malo et fac bonum¹⁶⁴, abnega teipsum,
abnega quicquid est tuum, abnega voluntatem. Sive iuxta Ori-
ps xxxiiigenem Omnia opera fac spirare abnegationem sui¹⁶⁵, et secundum Bern'hardum':
Si Christum desyderas, te despice¹⁶⁶. Si vis facere voluntatem Christi
dicentis, poenitentiam agite¹⁶⁷, frange tuam voluntatem, et fac vo-
luntatem Christi, non fiat tua, sed dei voluntas, Relinque idcirco
et reiice omnem faciendi facultatem secundum quod scriptum est a vo-
C1^rluntatibus tuis avertere¹⁶⁸, solum expecta deum, illud enim est perfectis-
simum veniendi ad Christum, studium, nos reputare nihil, et scire ni-
hil facere nos posse quod deo gratificetur, nisi illud ipse dede-
rit.

Reiice igitur potenciam activam elicitivam et productivam, si
vis venire post Christum, si vis poenitere. abnega propriam volun-
tatis facultatem, abnega teipsum, tunc poteris tollere crucem Christi
ps. xxxix.et ipsum sequi, tu dicas pauper et mendicus sum ego et dominus
sollicitus est mei¹⁶⁹. Cum homo habet pauperem voluntatem, nihil
proprii habentem, hoc est non habentem actus elicitos, propriasve
actiones, dum quoque mendicam voluntatem gerit, mendicatim
suffragia quaerentem et omnem curam super dominum iactantem, tunc dominus
fit sollicitus de homine ipsum enutriens.¹⁷⁰

Quoniam qui habitat in adiutorio altissimi dicit domino. Suscep-
ps. xc.tor meus es tu, refugium meum deus meus sperabo in eum¹⁷¹. Contra
qui non fixe et iugiter totus in adiutorio dei habitat, hoc est,
Abneganda voluntas,qui ex parte sibi faciendi facultatem tribuit, vel qui sua voluntate
agere, facere, vel producere opera dei sancta pretendit, is non dicet
domino Deo susceptor meus, spes mea¹⁷², sed partim arbitrio proprio
tribuet, ut autem in deum speres, confidas, et dicas susceptor meus,
oportet te habitare in adiutorio dei, Quid erit tibi? dixi deum
ps. xc.de mendicis esse sollicitum, Quoniam ipse liberat de laqueo venantium¹⁷³,
hoc est ab his qui blandiciis, adulationibus, ac malorum per-
suasionibus laqueum, bestiae homini tendunt, hoc est, qui dulciter
decipiunt, et ab his quoque qui aspero verbo invadunt, eripit.¹⁷⁴
Quod si ita in dei adiutorio speras de tuo vero desperans. Scuto
circumdabit te veritas eius, Circumdabit te gratia, quae rite excipit
i. Corin: x.temptationes, quae recte vincit, fidelis enim deus est, qui non per-
mittit vos temptari supra id quod portare potestis, sed facit exitum
temptationis¹⁷⁵.

Nos autem non possumus temptationes, quae propter peccata
Ro: viii.nostra nos circumstant, nos molestant, nos fatigant, et remissiora
bona opera faciunt, per nos vincere, Sed in his omnibus vin-
cimus per eum¹⁷⁶, hoc est deum per Iesum Christum, non ergo per nos,
Agimur enim potius, quam agamus, quoniam qui filii dei sunt, spiritu dei
aguntur. Suscipimus igitur scutum dei, ecce bene patimur, Nam tu
Ro: viii.concedes potenciam receptivam esse passivam. Item accipimus po-
Lu: ix.testatem vincendi persecutiones¹⁷⁷, hoc est ergo, tollat crucem suam
Can: i.et sequatur me¹⁷⁸, no faciat, sed accipiat, praeeat Christus et sequamur
Ioan: vi.nos, Sed quomodo? oportet trahamur, Trahe nos post te et curre-
mus¹⁷⁹: Nemo enim venit ad Christum nisi pater eum traxarit¹⁸⁰. Si ve-
nire debemus, trahat nos pater. Si crucem nos Christe accipere C1^v
psalmo xc.iubes? Circumda nos tuo scuto veritatis: circumdabit ergo scuto,
hoc est cruce circumdabit te veritas eius, et non timebis a timore
nocturno¹⁸¹, Foeliciter crucem portas, si Christus suam Crucem im-
Crucis figura.posuerit, dicit scuto circumdabit etc. (vide semper passivam vel
susceptivam, non activam voluntatem) te veritas, scuto continentiae,
pacientiae, prudentiae et humilitatis, his enim quattuor cornibus
ps. xc.figuratur crux Christi.¹⁸² Non timebis a timore nocturno. i〈.〉 a sa-
gitta volante^x in die. ii. A negocio perambulante in tenebris.
iii. Ab incursu daemonio meridiano. iiii.¹⁸³ Non timebis a tempta-
tionibus peccatorum, Non timebis, quia supervinces scuto,
Cruce Christi.

Timor nocturnus poenas noctis habet et damna-
tionis, verum ut ab his non timeamus, datur nobis donum Cru-
cis, quod ingerit nobis peccata quae fecimus, propter quae cum propheta
ps. xxxvii.dicimus. Quoniam ego in flagella paratus sum, et dolor meus in con-
spectu meo semper, Quoniam iniquitatem meam annunciabo et cogi-
tabo pro peccato meo¹⁸⁴, propter peccata nostra excogitantes aeterna
supplicia, universa quae patimur delicias reputamus, exclamantes
Daniel: iii.cum Daniele, Iustus es Domine, et iuste induxisti haec mala super nos
propter peccata nostra¹⁸⁵.

Haec crucis virtus pusillanimitati repugnat/
corpus castigat et in servitutem redigit, ut consuescat afflictio-
nes tolerare caro, et poenas et flagella procellarum sustinere.

Sinistro cornu Christi Crucis/ patientia repraesentatur/
illa advertit manifesta maledicta, apertas persecutiones, sagittam
scilicet volantem in die, in aperto vulnerantem. Haec virtus a deo con-
cessa, a deo accepta, non per nostrum li'berum' ar'bitrium' facta, non frangitur ad-
versis malis, nec apertis malorum suasionibus complacet, reddit
autem pro malis bona, inimicum vincit in bono, esurienti dat cibum,
prover: xxv.sicienti potum, et in capite eius congregat carbones ignis¹⁸⁶.

Dextro in cornu Crucis manus extenditur prudentiae
divinae, haec habet serpentium prudentiam¹⁸⁷, ne fallatur, aures obtun-
Matth: x.dit, Haec virtus quam et a deo petimus et accipimus per Christum,
advertit negocia in tenebris perambulantia¹⁸⁸, videlicet adulatio-
ps. xc.nes, fraudes, venenum fraternae detractionis, semen odii, malorum
occultas persuasiones, ne decipiatur, ne sub mellis specie veneno
pascatur.

Supremum Crucis cornu humilitatem habet/ haec sola
Lu: xiiii.titulum meretur et sola est quae intitulatur, Qui se humiliat ille C2^r
exaltabitur¹⁸⁹ et salvabitur. Haec virtus crucis bona opera
conservat, haec vigilat et sudat, ne superbia bonis ex operibus ca-
put erigat, atque omnes caeteros labores perimat.

Accipe idcirco Christi Crucem quam ipse tibi offert/
quam ipse dominus pro nobis portavit, accipe, sed non frustra, non
dormi, non sta, sed sequere Christum. Christus enim pro nobis pas-
〈i〉.Pe: ii.sus est/ ait Apostolus Petrus/ relinquens nobis exemplum ut sequa-
ii. Corin: vi〈.〉mur vestigia eius¹⁹⁰, Non in vanum accipe gratiam dei¹⁹¹, Nam qui stat,
videat ne cadat¹⁹², semper enim sunt temptationum genera praesentia, semper
adsit et scutum quo temptationes conteras, et sicut tota et omnis
Iob. vii.fidelium vita est temptacio, quia ipsa hominis vita super terram est
temptacio¹⁹³, Ita semper portanda est Christi crux. Vide ergo mi D'omini'
EckiBernhardo authore in sermo'ne' eius. ii. de S'ancto' Andrea.¹⁹⁴ et in
ps'almo', Qui habitat etc. sermo'nibus' v. et vi.¹⁹⁵ quod poenitentia (non dico
sacramentalis, hoc est applicationis sensibilis signi subicio etc.)
totam vitam fidelium possidet. Fugit enim a malo et declinat ad bonum
flagella excipit, inimicis benefacit, adulationes circumspicit, et su-
perbiam terit. Haec postrema superbia omnibus iustis fidelibus in-
sidias molitur, et tam acres, ut non desit momentum, quo humi-
litate et poenitentia non egeant sancti.

Foelix autem anima dicit Bern'hardus'. quae in hac Cruce gloriatur
et triumphat tantum ut perseveret in ea oret quisque ne ab hac
Cruce deponatur.¹⁹⁶

Paulus quoque Apostolus admonuit nos ex beneficio
Ephe: iii.dei habere, quo^y crucem Christi accipiamus ne infirmemur aut de-
ficiamus in passionibus proximi¹⁹⁷〈.〉 Et quanto magis in nostris? cum
Actio poenitentiae ad passionem reflectit.passiones quae nos invadunt sint molestiores et difficiliores. Si
ergo a deo hanc virtutem non deficiendi accipimus, poenitentia
magis in patiendo quam agendo consistit, Immo actio poeni-
Ephe: iii.tentie si qua est, ex passione pendet, et in eam tanquam fontem regreditur,
Nam Apostolus ita scripsit huius rei gratia, praeiecerat, petivi vos ne de-
ficeretis in meis tribulationibus, exegi voluntatem vestram, quoniam li-
beram habetis, ut autem fiat quod petivi, huius rei gratia flecto genua
mea, ad patrem do'mini' nostri Iesu Christi, ut det vobis virtutem corro-
borari, ne scilicet deficiatis ut det virtutem corroborari per spiritum
eius, scilicet gratiae (adverte scutum veritatis et crucis) et inhabitare
Christum in interiori homine per fidem, ut possitis comprehendere,
quae sit latitudo et longitudo, et sublimitas et profundum¹⁹⁸, C2^v
Gala: vi. Sed quando comprehendis? ipsum audi Apostolum dicentem,
mihi absit gloriari, nisi in cruce dei nostri Iesu Christi¹⁹⁹, et nos in
illa gloriemur. In illa inveniemus latitudinem, longitudinem,
sublimitatem et profundum, his enim verbis Crux nobis ante oculos
constituta est.
Habet enim latitudinem in qua manus figuntur.
Habet longitudinem/ quod inde usque ad terram ducitur
Augusti'nus' de cruce sententia.lignum. Habet altitudinem ubi caput crucifixi.
Habet et profundum/ hoc est quod in terra figitur et
non videtur, Videte magnum sacramentum. Ab illo quod non vi-
des, surgit totum quod vides. Latitudo charitas est, quae sola
ii. Corin: ixbene operatur, haec facit hilarem datorem, quem deus diligit, Qui
seminat in benedictionibus, de benedictionibus metet²⁰⁰.
Quae est longitudo? qui perseveraverit usque in finem, hic sal-
Matth: xxiiii〈.〉vus erit²⁰¹, haec est longitudo crucis ubi totum corpus corrigitur,
ubi quodammodo statur, quando stando perseveratur. Si vis
gloriari in Latitudine, habeto charitatem, sed gloriare quasi a deo
acceperis. Si vis habere crucis Longitudinem, habeto perseverantiam.
Si vis habere crucis Altitudinem seu sublimitatem, habeto cor
Sursum corsursum? quid sursum? ibi spera, ibi ama, inde pete virtutem,
ibi expecta mercedem. Item si haec omnia, non propter aeternam facis
mercedem, altitudinem non habebis, et illa iam nec erit latitudo
nec longitudo. Quid enim est habere altitudinem? nisi cogitare
deum? amare Deum? et gratis amare ipsum deum? adiutorem flagitare?
Postremo deum ipsum premium deputare? non aliud ab ipso, quam
ipsum expectare? Si amas, gratis ama, Si vere amas ipse tibi sit
Beatitudo sanctorum deus in seculamerces.²⁰² Beati qui habitant in domo tua domine in saecula
saeculorum laudabunt te.²⁰³ De profundo procedit omne quod
possumus, possum exclamare, Quam magnificata sunt opera tua
ps. viii.²⁰⁴nimis profunde sunt cogitationes tuae, Vir imprudens non cog-
Bern'hardus' de can'tico' Ezechiae.²⁰⁵noscet, et stultus non intelliget haec²⁰⁶, Stultus non intelligit, quia
profundum est, Ideo multi volentes de isto profundo rationem red-
Advertant scholastici.dere in fabulas ierunt²⁰⁷, notate scholastici. Nolo a me quaeras pro-
fundi rationem, Homo sum, crucis profundum adverto, non pe-
netro, expavesco, non scrutor, Inscrutabilia^z sunt iudicia eius et
inevestigabiles viae eius〈.〉²⁰⁸ Homo tu quis es qui deo respondeas²⁰⁹,
Ro: viii.Noli habere cognitum quod voluit deus habere secretum, Ambr'osius':²¹⁰ Dig-
nare et tu occulta Dei nescire²¹¹. Haec ex August'ino' de verb'is' Ap'osto'li
sermo: vii.²¹² de gra'tia' no'vi' testa'menti' c. xxv. xxvi.²¹³ et in aliis non paucis C3^r
locis. licet Hiero'nymus' et Ambro'sius' etiam secius Apostoli authoritatem ad
Ephe'sios' interpretentur.²¹⁴

D'ominus'Eckius dignetur Aug'ustinum' diligenter legere, et conclusiones suas
crucifigere, aut saltem permittere, ut crucifigantur.

Si altitudinem crucis respicias expirant conclusiones suae po-
tissimus illae, quae voluntati activitatem elicitionem (ut Scotinis
loquar terminis²¹⁵〈)〉, nimium tribuunt, cuius generis sunt conclusio-
nes. ii. quae bonitatem exteriori actui, ex deo et ab interiori actu de-
rivat quasi solus deus non sufficiat, viii. xv. xxiiii. xxxii. xxx-
viii. xl. secunde adnotationis.²¹⁶ Illae profecto crucifigendae sunt ut hu-
milienter, ut cor sursum habeant, Transeunt nempe in cordis
affectum, quem coram deo effundere deberent.

Si latitudinem consyderas/ crucifiges eas conclusio-
nes, quas posuisti de poenitentia, quia sicut omnis vita fidelium
est plena adversitatibus, it est plena poenitenciae^aa illius duplicis
quam praeiecimus, tu autem eam in prima adnotatione non admi-
sisse videris. Item eas conclusiones quas falsissime mihi ad-
scripsisti, quasi negaverim esse orandum pro inimicis, crucifiges.
Latitudo enim porrigitur ad dilectionem et beneficentiam inimicorum.
suspende ergo et clavis veritatis atque amore fraternitatis perfora
atque affige. Sunt autem in primo ordine vel adnotatione conclu-
siones. xiiii. xv. xviii.²¹⁷ etc.

Si profundum inspexeris et amussacius adverteris, fateberis
ex praedestinatione omnia pullulare, de quibus concertamus,
et te nimis impudenter affirmasse materiam predestinationis,
Ephe: ii.operibus esse extraneam atque impertinentem. Nam Apostolus, ait, Ipsius
sumus figmentum creati in bonis operibus, quae preparavit deus,
ut in illis ambularemus²¹⁸〈;〉 prescivit ait Aug'ustinus'²¹⁹ et predestinavit bona
opera se daturum electis. Quam ob causam negas predestinationem
operibus esse pertinentem et intrinsecam? Hoc enim scilicet quod Deus iu-
stificat, nimis oculte facit, ex hoc enim incipiunt bona opera ex quo
iustificamur, non quia precesserunt iustificamur. Si enim gratia esset
ex operibus, iam non esset gratia.

Latitudo perseverantiam habet〈.〉

Qui hanc crucem non accipit/ quacunque ei specie
offeratur, non est dignus Christo, itaque non est digna poenitentia
quae non habet humilitatem, charitatem, perseverantiam, nec est homo
in terra qui si iustus est, non poeniteat, sed nec est qui non semper
poeniteat iustus.

Praeiecta D'omino'Eckio et studiosis diversa quidem cura, sed C3^v
eadem intentione adnotavimus, ut simul studiosi haberent,
quod lectitarent, et D'ominus'Eckius generalem suarum conclusionum vi-
deret confutationem.

Et vere mirandum est/ quod hanc vocarit poenitenciam/
et tamen Ecclesia petit²²⁰ hanc averti a populo dei/²²¹ quam tamen
posterius affirmat in bonis per omnem vitam durare.

〈Carolostadii〉

Et ego cum D'omino'Eckio festive mirantem non valeo non mirari
ingenii acrimoniam habet, nexum redargutionis obflectit, et clam
percutit, Sed sciveram mi, D'omine'Eckab antequam periculum facerem, omni
sub lapide Scorpium cubitare²²², ob id oleum quo dura venena
eius exterguntur, mihi curaveram, antequam hunc lapidem attingerem.

Ut penetremus negocium, Non dixi D'omine'Ecki Ecclesiam depre-
cari, ut deus poenitenciam avertat (oratio Ecclesiae satis plana est)〈.〉
Sed quod deus flagella irae suae avertere dignetur²²³, aliud est flagella
averti, aliud poenitenciam. sicut res alia, atque alia existit poenitentia
et flagellum.

Non te movet quod scripsi ex Ecclesiae oratione/
Flagella irae.populum fidelem et iustum deprecari, ut flagella irae avertat, prout in
conclusione mea .cxi.²²⁴ lucidissima habet linea. Ecclesia ita preces,
Sabba'to' Do'minica' i. in quadra'gesima' fundit, Et ab eo flagella tuae iracundiae
clementer averte:²²⁵ Quae tamen alibi orat, ut de pio verbere proficiat²²⁶,
pia verbera Ecclesia tolerat, sed ab iracundiae plagis petit liberari,
Sed cum tu sanctos Ecclesiae precatus asperneris, rideas^ac, contem-
nas, Canonicam obiicio scripturam, Advertisti ne usquam David
iustum, sanctumque in eodem contextu dicere se in flagella paratum, et
ps. xxxvii.dolorem suum esse in suo conspectu semper²²⁷, qui in exordio
eiusdem psalmi ita orat. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira
Chrys'ostomus' de compunct'ione' cor'dis' li: ii.²²⁸ et Ho'milia' lxvi. ad po'pulum':tua corripias me²²⁹, Petit, ait, Chrysos'tomus' ne in ira i'd est' vehementer ar-
guatur, et neque in furore id est absque venia corripiatur. Non
est oratio inquit nolentis argui et corrigi recusantis?²³⁰ Quibus
possem coaptare, quae Aug'ustinus' scripsit²³¹, adiicerem Chry'sostomus' in homi'lia'
lxvi. ad populum²³², sed forcior est Hieremiae authoritas, qui dicit.
Hiere: x.Scio domine quod non est in homine via eius etc. qui statim subiicit,
Corripe me domine, sed in iudicio, non in furore²³³, quod testimo-
nium apud Hiero'nymum'²³⁴ deinde Aug'ustinum' de pecca'torum' me'ritis' li. ii. c. xvii.²³⁵ vides,
quibus clarescit quod petat Ecclesia quando flagella irae, non poeniten-
tiam averti petit, haec est responsio congruens proposito, Tu vide ne
sis inversor scripturae, Nihil de meo dixi, consydera an tu non
sis miserandus, qui mecum clausis oculis Andabatarum more^ad col-
luctaris.²³⁶

D'omini'Eckii. X.

Cum enim dictorum intelligentia ex causis dicendi sumi C4^r
debeat/ ideo merito D'ominus' Bodenstein debebat pon-
derare de qua poenitentia esset nobis colluctacio.

〈Carolostadii〉

Nota predicas et verissima adeo quod iureconsultus vim et
potestatem legum in^ae intentione, vel causa dicendi consistere scribat,
Hanc contradicendi causam non ociose in tua invectiva attendi,
consyderavi totum propositum tuum ad id tendere, ut absolute et in-
distincte non omnem vel totam fidelium vitam esse poenitentiam probares, et
ad id cominus et eminus decertas ac strenue. Ego vero cum sancta
scriptura sencio, omen fidelium vitam poenitentiam esse quemadmodum illud
restruxi.

Nam cum quidem²³⁷ meminerit poenitentiae de qua dominus et magister
noster Iesus Christus dixit/ poenitenciam agite²³⁸ etc.
ego ab eo dissentiens: de poenitentia quae a nobis agitur/
non qua patimur: manifeste sum locutus.

〈Carolostadii〉

Hic causam dicendi depromis, Ego ex hac dictorum tuorum
sensum desumpsi, adverti equidem te a veritatis tramite hallu-
cinari, quod propter poenitentiae sacramentum non te videre ais, quomodo
poenitentia omnem fidelium vitam exprimat.

D. Debebas et tu illius meminisse doctrinae, quod conclusio intelli-
gitur secundum premissas ex quibus inducitur, hoc est quod alii dicunt,
Dictum doctoris debere intelligi secundum textum allegatum.²³⁹

De illatione authoritatis Christi possem aliquid dicere, at cum vi-
deo te plus ex capite tuo, quam auctoritate Christi reluctari, nihil
necessum est, varias autem video penes Ecclesiasticos doctores in-
ductiones, quas irritatus dabo.

Christus poenitenciam agite dicendo, demonstrat quid petere ab
eo debeamus²⁴⁰, non dicit quod li'berum' ar'bitrium' seipso poenitentiam habere valeat, quin
Ioan: vi.ait, Sine me nihil potestis facere.²⁴¹

D'omini'Eckii. XII.

Quare liquet collectas et orationes Ecclesiae non solum
mihi non adversari/ sed multum impertinenter adduci:
orat enim Ecclesia: deum nos protegere a periculis im-
minentibus etc.

〈Carolostadii〉

Argutus athleta D'omine'Eck, qui tangit iniectum iaculum, sed dissimu-
lat vulneris dolorem, dicit sibi non adversari collectas, quas tamen
dissolvere nititur, quod in concl'usionibus' ix. et xiiii. videre licet, hic in aliam se
iactat partem, dicit non adversari sibi collec'tas', et ita nodum^af quo ligatus
est contra nitendo stringit, suo sese involutat laqueo. C4^v
Adversantur^ag autem, D'ominum'Eck Ecclesiae preces, quas in conclu'sionibus'
nostris. cii. ciii. cv. cvi. cx.²⁴² et aliis legimus quae in summa hoc dicunt.

Ecclesia universaliter coacta, in veritate dicit, Peccatores te ro-
Universa ecclesia vere dicit, peccatores sumus.gamus audi nos²⁴³, si omnes et singuli quotquot in Ecclesia dei sunt,
veraciter confitentur et dicunt se peccatores? consequens est omnem
fidelium vitam pro peccatis poenitentia indigere, ad hoc nihil hic
D'ominus'Eck'ius' dicit. Non enim de sacramentali poenitentia loquitur Eccle-
sia. Insuper petit Ecclesia dei populum a peccatis, quae insunt, non
quae inerunt, emundari quae verba et preces sunt poenitentis,
quod per ps'almum' poenitencialem²⁴⁴ astruxi, sed D'ominus'Eck'ius' simpliciter gra-
ditur, et putat suae dimicationi sufficere, si sanctas Ecclesiae preces
rideat, et pro libito neget, At postremo nihil contra se pugnare
quod ipse inficitur pugnare.

D'omine'Ecki dic mihi quando tota universalis Ecclesia est collecta, et
dicit peccatores te rogamus audi nos²⁴⁵, an verum dicat vel ne? Si
verum? an illa sit poenitentis deprecatio an ne? si dederis poenitentis
esse? dic si poenitentis sacramentaliter? Si sacramentaliter poe-
nitentis? da extranumerarium qui absolvat? at non dabis. Cum
omnes posuerim fideles congregatos, et petere peccatorum re-
missionem, nemo autem sibi cum aliis absolutionem dicat, ergo poeni-
tenciam dabis non sacramentalem, verumtamen cum omnes eam effundant
fideles vocem^ah, peccatores etc. dabis omnium fidelium vitam poeni-
tentiae subdi.

Item effare an verum dicat totus dei populus (universa scilicet
Ecclesia^ai) flagella meremur. Si verum, quia Ecclesia dicit? ergo da-
bis omnes fideles poenitere? Quod si tergiversaris, Audi Eccle-
siam quae feria .v. in quinqua'gesima' dicit. Deus qui culpa offenderis
poenitentia placaris, et post pauca, Flagella iracundiae quae pro
peccatis nostris meremur averte,²⁴⁶ Ecce fatetur culpam offendentem
Ecclesia, et verbum poenitentiae placantis dei populus, totus et uni-
versus eloquitur, alioqui diceret Ecclesia, preces partis populi
tui respice²⁴⁷, proprie igitur dei populus (Ecclesia scilicet) omnes fideles
comprehendit, ille clamat et fatetur se mereri flagella iracundiae
dei, et poenitere pro culpis, orando ut eas deus remittat, et de sa-
cerdote absolvente in oratione non constat. Dabis igitur poeni-
Populus dei.tentiam non sacramentalem, cotidianam, omnem fidelium vitam repre-
sentare, et collectas Ecclesiae contra te prolatas pertinentissime tibi
adversari. Ex his et alias deducendis, patet te ligatum, tu ipse equi-
dem nodum dissolvere curas, et conclusionem sequentem merito
obticuisses.

D'omini'Eckii. XIII.

Unde nullam debuit pro me sine libris divinari so-
D1^rlutionem: cum in re confessa nulla fuerit opus solu
tione〈,〉 ligatum solvendum est/ nihil ligaverat²⁴⁸ et solu-
tionem quaerit. Si tamen aliqua opus fuisset/ ego cum ad-
iutorio et gratia dei abunde voluissem ei respondisse.

〈Carolostadii〉

Presagivit mihi mens te ad collectas, in quibus omnis fidelium
multitudo se poenitere pro suis dicit peccatis et culpis, responsu-
rum, Verum fateor Ecclesiam deprecari ut liberetur a peccatis im-
minentibus, non ab his quae insunt culpis, ut videlicet ecclesia uni-
versalis non habeat culpas inexistentes, sed quae inesse possent,
rogat ut preservetur ne insint, ita pro te respondi, et quemadmodum
te responsurum conieci, ita re ipsa te fecisse omnes diiudicant, qui
conclusionem tuam .xx. et .xxi²⁴⁹. agnoscunt.

D'omini'Eckii. XIIII.

Quod vero inducendo orationem Purifica etc.²⁵⁰ ad
litteram contendit Ecclesiam pro iustis tantum orare〈,〉 imus
inficias.

〈Carolostadii〉

In conclusione ix. Eck, non modico suarum conclusionum amore cae-
cutivit. In hac conclusione sumptis Lyncei oculis²⁵¹, quae in rerum
natura non sunt videt, et efflictim omni telorum genere pugnat, in
omnibus periclitatur, Sed et Enceladum atque Porphyrium gigantes
aggressos Iovem caelo deturbare²⁵², agit, nam id in conclusionibus
meis potissimum, cxii. et .cxiii. cernit, insectatur et demolitur, quod
si possuissem, certe caelorum regno, hoc est, Ecclesia fidelium, nisi re-
sipiscerem, deturbandus forem. Audet enim mihi adscribere, me
scriptitasse Ecclesiam pro iustis. Tantum orare, ideoque merito
Matth: v.se inficias ire, Quasi ego Evangelium Apostolos et Ecclesiasti-
cos ventis tradidissem²⁵³, in quibus legimus, diligite inimicos
Ibidem.vestros. Item orate pro persequentibus et calumniantibus vos²⁵⁴.

Causa contradicendi ex Ecclesiae oratione, quam adversus te intuli quae-
renda fuit? Non hac opera veritatem queris, sed potius conaris
devenustare collectas. Haec igitur conclusio iugulante obelo
anteposito²⁵⁵ signanda est, ut sciant lectores te et Ecclesiae et mihi
adscripsisse quod non cogitaverimus.

Postremo D'ominus'Eck obsecro, omnes meas excuciat conclusiones
et unam mihi ex eis syllabam inveniat, quae perversam suam sententiam,
in quam sana Ecclesiae verba detorsit, adiuvabit, Sed cur tam petu-
lanter obnititur? ut habeat quod dicat? quod mordeat?

D'omini'Eckii. XV.

D1^v
Quin sancta et pientissima mater Ecclesia/ etiam pro
peccatoribus frequenter orat/ quorum corda purificari
desyderat/ immo pro infidelibus et perfidis orat iudaeis.

〈Carolostadii〉

Orandum esse pro infidelibus, iudaeis, inimicis negare quis au-
Matth: vi.det? pro inimicis nolentibus bene vivere, orare tenemur²⁵⁶, ut mi-
ps. lviii.sericordia Dei preveniat eos²⁵⁷, scilicet ut deus operetur in illis velle²⁵⁸, Verum
Phil: ii.pro iustis oramus ut misericordia dei eos subsequatur²⁵⁹, ut scilicet ab
ps〈.〉 xxii.illo fiat quod volunt, a quo factum est, ut velint. Aug'ustinus' in Ench'iridion'
c. xxxii.²⁶⁰〈,〉 contra Iulia'num' li. iiii. c. iii. B.²⁶¹〈,〉 ad Bonifa'tium' contra duas epist'olas'
li. i. c. xix. li: ii. c. ix. x.²⁶²〈,〉 de bono perseveran'tiae' c. xx. xxiii.²⁶³〈,〉 de predesti'natione'
sancto'rum' c. viii. xi.²⁶⁴〈,〉 de vera innocen'tia' c. ccii.²⁶⁵

D'omini'Eckii. XVI.

Quare fidelium nomine etiam peccatores intelliguntur/
nam sic B'eatus'Greg'orius' in Omelia de virginibus²⁶⁶/ regnum
caelorum presentem dicit significare Ecclesiam/ in qua vir-
gines fatuae quoque reperiantur.

〈Carolostadii〉

Non nego fideles et electos dici quos baptizatos et recte vi-
vere novimus, multi tamen illorum in parte fatuarum sunt virginum, nec
lampades ardentes habent²⁶⁷, sed mali sunt, sed zizania sunt²⁶⁸, Nomine
quidem fideles et Christiani, re autem longius absunt, At ego de
illis loquor fidelibus, qui re et nomine fideles sunt, qui sang-
uinei. Ioan: ii. Christi dealbati sunt, qui dei electi sunt, quorum nullus perit,
qui ex numero sunt sanctorum, de quibus Ioan'nes' scribit, Ex nobis exierunt
qui non erant ex nobis, Si ex nobis fuissent utique nobiscum per-
mansissent²⁶⁹, pro illis fidelibus singulariter orat Ecclesia ut purificentur,
prout in conclusione mea .cxiii. cxiiii.²⁷⁰ pro premissis legatur Aug'ustinus' diligenter de
correp'tione' et gra'tia' c. vii. viii. ix.²⁷¹〈,〉 de quarta feria. c. v.²⁷²

D'omini'Eckii. XVII.

Fides enim non per quodlibet peccatum mortale sicut chari-
tas/ sed per infidelitatem amittitur/ licet interdum sancti
pressius vocent fideles a fide formata.²⁷³

〈Carolostadii〉

Fides de qua Paulus et deinde eius in illa de fidei materia in-
terpres Petrus locuti sunt, per quodlibet peccatum eiicitur, per quod chari-
Gal: v. b.tas amittitur²⁷⁴, licet Scholastici id negent. Nam fides per dilectionem
Abacuc. ii.operatur, Si tollis dilectionem, tollis et gratiam, hoc primo, Secundo
Ro: iiii.quod iustus²⁷⁵ ex fide vivit²⁷⁶. Tercio quod ex fide est iustificatio.
Actorum xv.Quarto quod fides reputatur omni credenti ad iusticiam, ergo quicquid
tollit iustificationem, adimit et fidem. Quinto quod fide corda pu-
D2^rrificantur²⁷⁷ iustorum qui ex fide vivunt. Tum quia fides est gratia. Sexto
ps. cxviii.quod David a domino secundum misericordiam dari sibi fidem petit dicens. Vi-
Eodem psalmusvifica me secundum magnam misericordiam tuam et custodiam testimo-
nia oris tui²⁷⁸, Item da mihi intellectum et scrutabor legem tuam²⁷⁹. Cui
Ephe: ii.quidem sententiae Apostolus testimonium dat, dicens, gratia enim salvati
estis per fidem, et hoc non ex vobis, Dei enim donum est, non ex operi-
Fidelesbus, ut ne quis glorietur²⁸⁰. Si bene precedentia ponderantur liquet quod
Apostolus fidem gratiae tribuit, ita quod omnis fides est gratia, de fide loquor qua
Ephe: iii.sanum veritati adsensum praestamus²⁸¹, qua in deum credimus, qua iusti
Contra Iul'ianum' li: iiii. c. iii.²⁸² Ench'iridion' lxxv.²⁸³vivunt, propter quam soli illi apud deum fideles sunt, qui fideles et
iusti sunt. Rationes Scholasticorum de fide formata et informi
et acquisita²⁸⁴ non curo, fideles a fide, per quam Christus in cordibus
habitat fidelium dicuntur, non a fide quam homines ex operibus suis
indipiscuntur. De illis vere procedit fidelibus Ecclesiae oratio, Purifica fi-
delium corda etc.²⁸⁵

Sed demus^aj Ecclesiam solum pro fidelibus iustis hac
oratione supplicare/ perperam tamen infertur ob id eos habere
peccata/ cum Ecclesia eos mundari orat.

〈Carolostadii〉

Nihil mundatur nisi immundum, modo secundum Chry'sostomum' quod faciunt
sordes et morbi corporibus, hoc peccata animabus²⁸⁶, Sana ani-
ps. xl.mam meam, quoniam peccavi tibi²⁸⁷, ergo iustus qui mundari potest habet
peccatum a quo emundatur. Quis autem dubitat peccata spiritum ho-
minis facere immundum, et nihil posse mundari, nisi immundum²⁸⁸, apud
Iob. xiiii.quem dialecticorum non sequeretur? Ille iustus debet mundari, ergo
est immundus, sed Iob neminem dicit a sordibus mundum.

Matth: ix.An ne Christus perperam arguit? quando dicebat, Sanis non est opus
medico, et contra infirmis opus est medico²⁸⁹.

Si D'ominus'Eck non erubescit has inanes noenias publice edere, quid
faceret in concertatione vocali? ubi omnes liberiores sumus et
quandoque inconclusibiles, ubi indoctum vulgus sine victoria eum cla-
mat trophaeum consecutum, quem clamosiorem audit, id enim habet
iudicii amusa simplicitas.

Cum et de poenali concupiscentia et eius surreptionibus^ak pu-
re involuntariis/ non de actu criminoso/ qui solum proprie
est peccatum intelligi posset. Concupiscentia enim potius fi-
lia peccati dicitur/ licet interdum etiam extense peccatum dicatur.

〈Carolostadii〉

Si posset oratio, purifica corda fidelium²⁹⁰, intelligi de concupiscen-
tia, adhuc sequeretur quod ipsa faceret immundos, si propter eam
aliqui emundari deberent, Sed ad alia. Ad rem,

D2^v
Adverte candide lector iuxta D'omini'Eckii opinaciunculam nihil
proprie peccatum appellari nisi crimen, quasi peccatum proprie nihil
sit, nisi sit magnum et grande peccatum vel crimen, ita enim scribere non
erubuit,

Improprietatis accusat eos omnes, qui peccata minuta, peccata
venialia, peccata absolute appellant et proprie. An infabre
Cyprianus in oratione dominica, debita quotidiana, quae remitti pe-
timus cotidie, peccata vocitavit?²⁹¹ An infoecunde Chrys'ostomus' qui id
idem copiose scripsit?²⁹² An ineleganter ac ruditer et elegantiss'imus' et
eruditiss'imus'Hieronymus?²⁹³ An male Augustinus?²⁹⁴ improprie Bern-
hardus? inculte Cassianus? et caeteri? Cavete omnes Ecclesiastici,
Censorem patitur vestra loquela gravem. Caveat sibi Apostolus
qui scripsit, Scio quod non habitat in me, hoc es in carne mea
Ro: vii.bonum²⁹⁵, et post paucula, Si autem quod nolo, facio, iam non ego
operor illud, sed quod habitat in carne mea peccatum²⁹⁶, quod male vo-
cavit peccatum, illud secundum D'ominum' Eck, quod eo nolente, quinetiam relu-
Ibidem.ctante operatur malum quod non vult²⁹⁷. Cave tibi et Apostole Iacobe, quod
nobis improprietatem et sermonis et sententiae inculcasti, sed et
Iaco: i.male erudisti, cum scriberes. Conscupiscentia cum conceperit parit
peccatum. Peccatum vero cum consumatum fuerit mortem generat²⁹⁸, Sed
veni et o Christe et audi, vel te locutum improprie quando post grande
Matth: vi.orationis compendium, iustis traditum, continuo subiecisti. Si enim
dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis pater de-
licta vestra²⁹⁹, quo nos admonuisse videris debita, de quibus proie-
ceras, esse peccata, Cur tam improprie locutus es? quod si proprie?
cur D'ominus'Eck contra te latrat? ut dicat subreptiones concupiscen-
tiae improprie esse peccata, quae sancti et iusti tui tamquam delicta et debi-
ta remitti rogant, veluti in tua iusticia deficientes quando illis
concupiscentiae peccatis obluctantur. Morsus mutescat et Augu-
stinus qui dixit, Inquantum ex occasione carnalis infirmitatis,
motus reprehensibiles improbique subrepunt peccamus,
et ob id indigere orationis, remitte nobis debita.³⁰⁰ Doleat et
psalmo xxiiii.David, qui improprie ait, Delicta iuventutis et ignoranciae meae
ne memineris³⁰¹. Item educ de necessitatibus animam meam.³⁰²
Haec iam breviter perstrinxi copiosius autem in conclusionibus
primiciarum nostrarum scripsimus, quas D'omino'Eckio si rogaverit edi-
turi sumus.³⁰³

Non sunt immundi qui petunt se a malo concupiscentiae libe-
rari? Non sunt immundi qui orant, sed libera nos a malo³⁰⁴, quia
D'ominus'Eckius hoc dicit, et concordat Augu'stinus' de baptis'mo' parvulo'rum' li:
ii. c. iiii.³⁰⁵ et aliis, atque contra Iulia'num' li: vi. c. xi,³⁰⁶ ubi Aug'ustinus' declarat, quod
Apostolus in persona aliorum praemissa dixit.

D3^r
De concupiscentia, dico ipsam secundum Augustinum esse peccatum.
Primo, quia peccato facta est sicuti haec scriptura dicitur manus, quia
facta est manu, et locutio lingua. Secundo dicitur peccatum quod de-
lectatione peccandi moveatur. Tercio quod peccatum facit ac parit, et
malum nobis nolentibus ingerit, ac ad reatum rebellando nos tra-
hit, nisi adiuvante gratia liberemur, et quod ei consentire, pec-
care est. de his amplius in primiciis .cxxxvi.³⁰⁷ Haec ex probatis
Ecclesiasticis.

D'omini'Eckii XX.

Quod si etiam de acta cupiditate intelligeretur/ adhuc
vacillaret D'ominus' Bodenstein illatio/ quod Ecclesia pete-
ret iustum mundari a poena/ non a culpa/ quam iam non
habet.

〈Carolostadii〉

Novum emundationis genus nobis hodie non gratis vide-
tis dari: quantum ad proxime per D'omino'Eck inducta, Ecclesia petit iu-
storum fidelium corda a cupiditate mundari. D'ominus'Eck more solito,
infra conclusio xli.dicit Ecclesiam petere, ut a poena, non a culpa cupiditatis emun-
detur, hoc ego et Ecclesiastici nescivimus, videlicet quod Ecclesia se
ab aliquo verbere mundari petit, putavimus ictum fustium non
maculare, sed causam propter quam ictus infertur.

Ad rem, iustus deus, innocentem non plectit poena, Daniele
dicente propter peccata nostra induxisti iuste haec omnia mala super
nos³⁰⁸, et Ecclesia inquit, nulla noceret adversitas, si nulla esset ini-
Danie:quitas.³⁰⁹ Item dicit flagella quae meremur averte,³¹⁰ et vis videre me-
rita flagellorum, oculos attolle in principium orationis, Deus qui
culpa offenderis dicit etc.³¹¹ ut in conclusione cvi. ubi adieci, meremur
ait, non meriti sumus³¹², est ergo culpa p'raese'ns quae meretur pro D'omino'Eck
facit .c〈.〉xxxv. de Eccle'siasticis' dogma'tibus':³¹³

D'omini'Eckii. XXI.

Quod si ex superabundanti hoc quoque D'omino' Boden-
stein dederimus/ adhuc frigida est sua illatio cum Ec-
clesia iustum petit mundari a cupiditate terrena praeser-
vando/ quod excellentius est/ quam curando. Iam doctus
quisque facile videt me spinosa illa scripta confregisse.

〈Carolostadii〉

Frigidam nostram illationem in c'apitulo' fina'li' de Spi'ritu' et Lit'tera' Deo vol-
ente calefacturus sum,³¹⁴ Non possum veritatem omnino a spinis
facere immune, ille sanctus in erumna fuit conversus, quando spina D3^v
pungebatur³¹⁵ quod si mihi illudis fateor me spinosum, et nisi
ps. ciii.essem et confiterer quomodo herenaciis petra fieret refugium³¹⁶, in hoc
gloriabor quod Christum diadema spineum video tolerare ut meas
spinas obterat, expungat et confringat.

Ad rem, Vide mi D'omine'Eck, si male in conclu'sione' cxi. sum au-
guratus?³¹⁷ Si inanis fuerit divinatio, putas enim Ecclesiam fateri iu-
stos a peccatis praeservari, non autem et simul iustos et peccatores.
Sed quod dices ad inducta in concl'usione' cv. a noxiis quoque viciis cessare
concede³¹⁸, ubi Ecclesia rogat ut etiam iusti a noxiis cessent viciis,
fatetur ergo vicia et noxia iustos facere, dicit enim populum tuum
i. Ioan: i.etc. de illo intelligens etiam populo, qui etaim populus dei re ex-
istit. Quid respondebis? Quid dices Apostolo Ioanni. Si dixe-
rimus quod peccatum non habemus, veritas non est in nobis³¹⁹, habe-
mus dicit, non legis si dixerimus quod possumus habere, vel quod per dei
gratiam praeservamur ne habeamus etc. sed si dixerimus non habe-
mus. Quid est habere peccatum aliud, nisi peccatum inesse? post pauca
prover: xviii.dicit deum remittere peccata confitentibus³²⁰? Quid dices illi, Iustus in
Sapien: i.primordio sermonis est sui accusator³²¹? vel accusat se false habere
peccatum, vel vere. Si false? dabis eum mentiri. Et non esse iustum, sed
impium, quia os quod mentitur occidit animam³²², potissimum quando deo
mentitur, At si vere iustum sese accusare fateberis, consequens est, iu-
stum habere peccata, et peccatorem esse.

D'omini'Eckii. XXII.

Porro quod Eckium rogat quid aliud Ecclesia oret/ nisi
ut iusti mundentur ab aedificatione illa qua iusti super
fide Christi/ lignum/ foenum/ et stipulam aedificant.³²³ Ro-
gatus Eckius impigre respondet/ quod recte sic orat Ec-
clesia/ ut venialia/ quae leviora sunt/ ut foenum etc.
ad preces Ecclesiae remittantur/ ne iusti poenas pro his de-
bitas in purgatorio paciantur.

〈Carolostadii〉

Calefacit ne iam frigida illatio? cum tu admittas in hac concl'usione'
iustis venialia peccata ad Ecclesiae preces remitti, concedis ergo iu-
stos habere culpas inexistentes, tametsi paulo ante dicebas, Eccle-
siam petere ut iusti a culpis preserventur, non autem ab inexistentibus
iustos emundari culpis.

Quod autem infers de metu seu timore iustorum ne pro culpis et
peccatis poenis purgatorii supponantur, alciorem repetitionem fa-
ps〈.〉 xxxv〈.〉cerem si haec conflictatio eam complecteretur³²⁴, Adiuvari tamen sen-
tentia tua videtur illo, Domine ne in furore tuo arguas me³²⁵, iuxta
Aug'ustini' explicationem.³²⁶

D4^r

D'omini'Eckii. XXIII

Sed nedum hoc/ sed et aliud orat Ecclesia/ ut ab aedi-
ficatione fideles mundentur/ qua ferrum/ aes vel
plumbum aedificant: duriora scilicet et graviora peccata
mortalia/ ut in oratione super populum. Absolve quae-
sumus domine nostrorum vincula peccatorum etc.³²⁷
Item ab omnibus nos quaesumus domine peccatis pro-
piciatus absolve.³²⁸ Nolo tamen cum collectis exer-
citum mearum propositionum augere uti fecit D'ominus'
Bodenstein.

〈Carolostadii〉

Hanc doctrinam, Si ad rem propositam dedisti, videlicet, quod super
fidem Christi iusti aedificant mortalia peccata, non illibenter con-
tra te retorquendam accepto, quoniam animosa est, neque ego au-
sus fui ex dialogo citato Hiero'nymi'³²⁹ illud dicere, quamvis coniecerim
magis quam recte intellexerim iustos peccare posse mortaliter, ma-
nente iusticia, hoc tamen scio, s'cilicet' iustis esse difficillimum discernere
an culpe eorum vel veniales vel mortales sint, tu vero ingenue
definiveras, modo in proposito permansisses.

prover: xviii.Ad collectas, ostende illas non esse preces iustorum, Nam qui
peccata accusat iustus est³³⁰, benefacit qui ad lucem venit ut manife-
Ioan: iii.stentur opera eius³³¹ et fidelis est deus qui confitenti peccata re-
mittit³³², proprie iustorum sunt preces quibus Ecclesia peccata de-
leri orat. Quod autem apertius collectas, quasi ad astruendam
tuam sententiam ineptiores immo quasi viliores et indignas rides,
non transferam in lethes campum.³³³

D'omini'Eckii XXIIII.

Aliorum tamen sensa non contemno/ nam et D'ominus'Erasmus
ex primo S'ancti'Hieronymi contra Iovinianum³³⁴ egregiam
adfert sententiam/ et B'eatus'Ambro'sius' sicut aliqui/ alii ver-
bum Apostoli de foeno et stipula ad doctrinas ma-
las/ aurum et argentum ad sanas doctrinas interpretatur.³³⁵
Curemus^al336 ambo mi D'omine' Bodenstein/ et da tu bone
Iesu ne stipulam, foenum aut lignum per novas doctrinas in auditoribus nostris
aedificemus.^amD4^v

〈Carolostadii〉

Nec Aug'ustinus' aliorum sensa contemnit, quando ita se habet scrip-
Aug'ustinus' ps〈.〉 lxxiiii,turae obscuritas, quod difficile est ut unum pariat intellectum³³⁷, quicunque
tamen intellectus exierit opus est ut regulae fidei congruat.

Quod autem novitatis scripturarum clam me incessis, patienter
fero, sed non iudico eas doctrinas novas, quas Prophetae, Evan-
gelistae, Apostoli, Ecclesiastici doctores antequam tua doctrina in rerum
naturam exiverit, nobis tanquam regulas edidere.

D'omini'Eckii. XXV.

Non igitur negamus/ quin maxime confitemur S'anctam'
matrem Ecclesiam petere membra sua purificari/ et pal-
mites purgari/ uti varium purgationis modum nobis
necessarium/ iam praeconcessimus.

〈Carolostadii〉

Praeconcessit sanctos non purgari ab inexistentibus culpis,
sed praeservari ne insint etc. postea contradixit iustos peccata ve-
nialia habere, quod et Scholastici concedere coguntur.

Ioan: xv.Voluntas nostra, cui Christus est vitis, et pater caelestis agricola³³⁸,
adhuc indiget purgatione, ergo est immunda, est ergo palmes
fructum afferens purgationibus egens, de illo qui nullum fructu affert in
Christo, praemisit tex'to'Ioan'ni' xv.³³⁹ Si D'ominus'Eck mecum cum sancta scrip-
tura vult bene consentire, placet, accepto, congratulor.

D'omini'Eckii. XXVI.

Et purificationis genus a nobis memoratum/ hic li-
bere fatetur D'ominus' Bodenstein/ cum vetustatem ex peccato
relictam omnes fideles habent/ quam A'urelius'August'inus' suo tempore
iustis ex causis peccatum dixit³⁴⁰/ quod nostro tempore non est in usu.

〈Carolostadii〉

Si D'ominus'Eck concedit iustos sanctos hic, culpas et peccata habere
propria a quibus mundari se efflagitant, mecum sentit et bene, sin secus,
nec cum veritate, nec mecum sentit, haec sat ex praemissis comprobata
sunt.

Est autem in interiore homine relicta ex peccato vetustas mala
ii. Corin: iiii〈.〉quidem et immunda, de qua dicit Apostolus. Interior homo de die
in diem renovatur profecto qui de die in diem adhuc renovatur³⁴¹,
Col: iii〈.〉nondum totus est renovatus, et inquantum nondum est renovatus,
Ephe: iiii.intantum adhuc in vetustate est, proinde ex hoc quod adhuc in
vetustate est, quamvis baptisatus sit, adhuc etiam filius saeculi est, inquantum
autem in novitate est, intantum filius dei est, Idem Apostolus praecipit ut
exuamus veterem hominem cum actibus suis, et induamos novum
hominem³⁴², qui secundum deum creatus est in iusticia et sanctitate veri-
tatis³⁴³, ergo iustus qui cotidie renovatur, cotidie habet malam E1^r
vetustatem, ergo non est plene mundus, adhuc filius saeculi, De
usu dicendi infra.

D'omini'Eckii. XXVII.

Nam quae est vetustas peccati/ nisi tyrannus et lex mem-
brorum mala concupiscentia, quae in nobis sevit, malum promovet,
bonum impedit, ex vetusto peccato Adae in nobis peccato origi-
nali seminata.

Haec ex praecedenti pendet, De differentia vetustatis, item de concu-
piscentia et vetustate quid distent, et quemadmodum in duplici
homine ponantur, in probationibus nostrarum primiciarum copiose
scripsi³⁴⁵, praemissa autem sufficiant, poteris pro una differentia videre
Aug'ustinus' contra Iulia'num' li. vi. c. v.³⁴⁶

D'omini'Eckii. XXVIII.

At illa ut saepe meminimus, proprie non est dicenda peccatum
sed magis poena, licet sit ad peccatum irritativa et provocativa
cum in puero baptisato remaneat.

Citavi D'omino'EckioAugustini de baptis'mo' parvul'orum' librum .ii. c. vii³⁴⁷
quem si cum sequentibus legisset, hanc et similes conclusiones in ar-
amario suo servasset, patet autem quid de hac sentiam ex premissis,
de concupsicentia.

D'omini'Eckii XXIX.

In tali enim puero proprie nullum est peccatum, non originale, quod
baptismo est dilutum, non actuale, quod usu rationis adhuc ca-
reat, quod si peccatum in eo dicitur, hoc extraria provenit denomina-
tione, termini e quo vel ad quem.

In baptisatis infantibus quomodo concupiscentia (cuius reatus
extinctus est, sed ipsa nondum sepulta) peccatum dicatur praemisimus,
eos autem nullum propriae voluntatis habere peccatum Aug'ustinus' de baptis'mo' parvul'orum'
li: i. c. xxxv. et fina'le'³⁴⁸ et de bo'no' perse'verantiae' c. xii.³⁴⁹ Deinde Hierony'mus' in fi'ne'
dialo'gos' adversus pelag'ianos'³⁵⁰ asseverare videntur. Aliam autem esse questio-
nem, hominem sine proprie voluntatis peccato, et absolute sine pec-
cato esse puto, Ideo hanc conclusionem tanquam capiti dimicatio-
nis nostrae impertinentem, modo secius attingere non licuit data
autem causa dei ope operam impendemus.

D'omini'Eckii. XXX.

Sic enim non debemus sinere regnare peccatum in nostro mortali
corpore ad obediendum desyderiis eius, inest enim peccatum
istud membris nostris, sed non regnat, quando non obeditur desy-
deriis suis ait Aug'ustinus'³⁵¹

Iusti per gratiam dei peccato, quod est in carne, resistunt ne
Ro: vi.regnet, auferunt regnum ne fiat quod iubet, habent tamen peccatum in membris,
Sic enim ait Apostolus, Non ergo regnet peccatum in nostro mortali E1^v
Regnare peccatum quod sitcorpore³⁵², non dicit non sit peccatum, sed non regnet, surgit ira,
noli ei dare linguam ad maledicendum, non surgeret ita irrationa-
bilis, nisi peccatum esset in membris. Aug'ustinus' in Ioan'nis' tract'atus' xli.³⁵³〈,〉 de ver'bis'
Gala: v.Apostoli serm'o' xii.³⁵⁴ et epistola. cc.³⁵⁵ Vides aliud esse habere peccatum, et pec-
cati partum, aliud permittere regnare peccatum et vides malam esse iram.
Non ego dixi peccatum regnare in iustis, sed sepicule, iustos pug-
nare adversus carnem, et carnem adversus spiritum, ut non quae velint
faciant³⁵⁶, male utique concupiscunt, sed concupiscentiam regnare
non sinunt. Miror D'ominus'Eck tam oscitanter legere Augustinum, sed
non est mirandum, quia solum crimem apud eum est peccatum verum et pro-
prie, Haec cum patientia alioqui plura profereremus.

D'omini'Eckii XXXI.

Recte ergo petit Ecclesia, renovari spiritu mentis, et indui
novo homine³⁵⁷, ut sic cum secundo Adam spiritus praedominetur,
lex autem membrorum repugnans legi dei nostri a primo Adam in
nos derivata, sopiatur.

Si D'ominus'Eck intelligit quod Christo, qui est secundus Adam, renovante
spiritum mentis nostrae atque novo induente homine, ita praedominetur gratia
in nobis et intantum quod lex repugnans non pariat peccata, ipse cum Pe-
lagio, quasi homines ad angelos transfert, Videat D'ominus'EckAug'ustinum'
contra Iulia'num' li: vi. c. v.³⁵⁸ quo diligenter pellecto, sed et intellecto
respondeat, videat ne homine αντιθεον faciat, et nova stro-
pha eludere cupiat veritatem, Nam si iustum non esse peccatorem et
nulla in veritate habere peccata contendit, illam vix evadet notulam.

D'omini'Eckii. XXXII.

caeteris paribus.Eximiam pariter fatemur poenitentiam, peccata fateri³⁵⁹ caeteris pa-
ribus, infirmitates autem proprie confiteri non possumus, cum non
passiones, sed peccata sint materia circa quam poenitentiae.

Transeat cum caeteris paribus, quod autem infirmitates propie con-
fiteri nos debere inficiatur, ostendit quid in Apostolo e Prophetis et
Ecclesiasticis sciat, lubenter Apostolus in infirmitatibus suis gloriatur
ut habitet in eo virtus Christi, virtus in infirmitate perficitur³⁶⁰〈,〉 in-
ii. Corin: xii.firmus est omnis cui sufficit dei gratia, quibus non sufficit illi non
i. Corin: i.sunt infirmi, non habent infirmitates, Sed quod infirmum est dei for-
Mat: ix.tius est hominibus³⁶¹, Infirmis opus est medico³⁶², propterea dicit
ps〈.〉 vi.Sana me domine quoniam infirmus³⁶³. Vide mi D'omine'Eck iustus confitetur
infirmitatem et sanatur, quocunque infirmitas vento adferatur confitenda
est, ut rapiamur dei spiritu, Haberem quod dicerem, sed missafacio.

D'omini'Eckii. XXXIII.

Eleemosinas autem, ieiunium, et orationem, remedia venialium³⁶⁴
admittimus, at si peccata mortalia excludere velit quod his
non medeatur, dictum suum non recipimus.

E2^r
Quemadmodum mortalia remissa extinguantur eleemosina etc.
hic nimium esset recensere, Eleemosinam autem impii et infidelis sua
Titum. i.propria remittere peccata prorsus nego, quod immundis et infidelibus
nihil est mundum, sed polluta sunt eorum mens et conscientia³⁶⁵, et quod
Ro: xiiiiomne quod non ex fide peccatum est³⁶⁶, Prius ergo in melius mutanda
est vita, deinde per elemosinas de peccatis praeteritis propiciandus
Lu: xi.est deus iuxta illud, Mundate quae intus sunt, et quae foris sunt munda erunt³⁶⁷
oportet enim iudicium et charitatem primum facere, Dein elemosinam
Mat: xxiii.non omittere³⁶⁸. Augustinum videant studiosi in Ench'iridion' c. lxx. lxxv〈.〉
lxxvi. lxxvii.³⁶⁹ Elemosinae vero a criminoso datae ad hoc prosunt,
ut minus puniatur, Minus enim Fabricius quam Catilina punietur,
non quia ille bonus, sed quia iste magis malus, et minus im-
pius quam Catilina Fabricius. Aug'ustinus' contra Iulia'num': li. iiii. c. iii. F. G.³⁷⁰
Videat D'ominus'Eck et quid velim reperiet.³⁷¹

D'omini'Eckii. XXXIIII^an.

Cum ad satisfactionem pertineant, terciam poenitentiae partem, poeni-
tentiae^ao autem sacramentum ut A'urelio' August'ino' placuit, contra mor-
talia ordinatur peccata³⁷², quamvis illa tria non per se deleant culpam,
sed peccati poenam.

Prima pars huius conclusionis ex proxime dictis est soluta,
de ea quoque et secunda satis in praemissis. Tercia autem indiget examine,
Lu: xi.Cum scriptum sit date elemosinam et omnia munda erunt vobis³⁷³. Item
elemosina extinguit peccatum³⁷⁴, nunquam ego legi poenas, inquinare
poenitentes, sed frequenter illud, quod poenae quedam sunt purgatoriae,
et in hac vita omnes in pacientia susceptas purgatorias esse con-
Eccle: xxvii.certo, scriptum video, vasa figuli probat ignis et homines iustos
temptatio tribulationis³⁷⁵ et uniuscuisque opus quale sit ignis pro-
babit. si cuius opus exustum fuerit damnum pacietur, ipse autem salvus
i. Corin: iii.erit, sic tamen quasi per ignem³⁷⁶, insidet mihi et illud mundans non fa-
cit innocentem.³⁷⁷

Unde Nabuchodonosor mortaliter peccavit, adhuc tamen
Daniel ei consuluit, ut peccata sua elemosinis redimeret, si-
militer dominus noster Iesus Christus, hoc genus daemoniorum non
eiicitur dixit, nisi per orationem et ieiunium.³⁷⁸

Haec satis ex allegatis in xxiii. conclu'sione'〈.〉 Deus enim prius fingit
Ephe: iii.³⁷⁹personam in Christo. Secundo praeparat opera in quibus est ambulandum,
quod alius textus habet lucidius, Respexit ad Abel et munera eius,
Gene: iiii.³⁸⁰dicturus quippe dominus respexit ad munera, sollicite premisit, re-
prover: xxv.³⁸¹spexit ad Abel, victime impiorum profecto abominabiles sunt deo.
Esa: i.³⁸²Cum extenderitis dicit manus vestras avertam faciem meam a vobis, Dona
Eccle: 〈x〉xxiiii³⁸³iniquorum non probat altiss'imus'〈.〉 Item faciem Iob suscipiam ut non impu-
Iob, xlii.³⁸⁴tetur vobis stulticia, ubi Greg'orius' in Iob. li: xxxv. c. v.³⁸⁵

E2^v

D'omini'Eckii. xxxvi.

Cum in Ecclesia militante nunquam desint, qui peccant, recte ipsa
quamdiu militaverit, poenitentiae est indiga³⁸⁶, at ex hoc non recte
infertur poenitentiam³⁸⁷ esse totam vitam fidelium.

Cum omnes qui in Ecclesia peregrinante, rite militant, militando
peccent, omnesque militantis Ecclesiae proprie et in veritate sint pecca-
tores, et ob id cotidianae poenitentiae indigi, recte illatum est omnem
seu totam fidelium^ap vitam esse poenitenciam.

D'omini'Eckii. xxxvii.

Incrementum charitatis deesse ex vicio nostro³⁸⁸, si per vicium
intelligit peccatum, quod facit nos dignos poena aeterna et odio
dei, non accepto, quoniam divo Michaeli incrementum gratiae ante
consumationem³⁸⁹, sine vicio defuit.

Si D'ominus'EckAug'ustinum' lectitasset in suo loco citatum³⁹⁰ non dubita-
ret, sed scriberet illud vicium proprie esse peccatum, et hoc secundum legem
dei, et si secius secundum D'ominum'Eck, fuit autem allegatus Aug'ustinus' de sentent'ia'
Iacobi li. ii. c. x. adiicio censoribus Aug'ustinus' de pecca'torum' meri'tis' li: ii, c.
xvii. xix. et xx.³⁹¹ de his amplius in c'apitulo' fi'nali' de Spi'ritu' et lit'era'³⁹²〈.〉 De Sancto Micha-
ele inductum est impertinens.

D'omini'Eckii. xxxviii.

Potest tamen in eo sensu acceptari quod ex vicio nostro desit gratiae
incrementum, hoc est, quod ex imperfectione nostra quam patimur
ex viciosa concupiscentia, minorem recipimus gratiam, nam ex
Aug'ustino' expresse liquet (unde haec desumpta est propositio) quod
vicium nominat malorum fomitem.³⁹³

〈Carolostadii〉

Ecce fatetur sibi citatum Augustinum, sed eum secundum scripturas
ab illo allegatas, noluit intelligere, ut ipse quod somniat effu-
tire queat liberius, ego autem doctores secundum dicta allegata acci-
pio, ex his de eorum et interpretatione et illatione diiudicans, iuxta
conclusionem meam .ii. et .iii. etc.³⁹⁴

Non solum concupiscentiae in carne herentis vicio, sed etiam re-
liquiarum vetustatis in homine interiore et spiritali relictarum, fit quod
deest incrementum charitatis, ut omnis reprimatur animae superbia et
quisque sciat, qui orat, se orando deficere et peccare, Non est enim
Eccle: vii.iustus in terra qui benefacit et non peccat³⁹⁵.

D'omini'Eckii. xxxix.

Ex quo satis liquet in quo sensu bonus dicatur peccare dum
bene facit, et idem bonus et malus, cum malicia hic fragilitatem
dicat humanam, quae opera nostra imperfecta reddit.

〈Carolostadii〉

Haec ex praemissa et subiectis satis elucescet.

E3^r

D'omini'Eckii. XL.

At nullus nisi desipiat, dabit eodem actu quem mereri vitam
aeternam³⁹⁶, quod proprie peccare dicitur, et in quo sensu patres nostri
probatissimi Theol'ogi' quadringentis annis cum lucro animarum
locuti sunt.

〈Carolostadii〉

Si D'ominus'Eck desipientiam in eos eiaculatur, qui peccatum esse proprie in
opere bono, quod ipse meritorium appellitat, asserunt, secundum iurisperi-
torum regulam〈,〉 qui posita in principio, referri dicunt ad omnia se-
quentia, ad eundem finem tendentia, atque in eis subintelligi, ego
certe fui insipientissimus, qui defectum in bono opere proprie pec-
catum esse vocavi, sed et scripsi.

At ego impudentissimum putaverim ab Ecclesiae et dei verbo-
Verbum dei regula Theologorum estrum loquendi regula dissentire, Existimavi quippe verbum dei
velut gnomonem et regulam Theologis datam, ut secundum eam quic-
quid legant et audiant, Verum vel falsum, proprium vel improprium
in sacrarum litterarum explicatione iudicarent, Cum autem D'omino'Eck non
tyronem, sed imperatorem sacrarum litterarum habeam, insipientem audio
extimationem meam, quam de scripturis conceperam. Quae ergo con-
solatio? Est ne sequendus D'ominum'Eck qui sua verba loquitur? et
non modo sua loquitur, sed ita defendit ut dei verbum et regulam
offendat. Quae tanto morbo medela? quod subsidium^aq? Malo
ego mi D'omine'Eck cum scriptura loqui et bene sentire cum desipientia,
quam tecum propriae de peccatis loqui et in animae perniciem male de
i. Corin: i.scriptura cogitare, scio enim quod Deus stulta huius mundi elegit ut
confundat sapientes³⁹⁷. Et quod stultum dei sapientius est mundi,³⁹⁸ At-
tendite quam mordicus suam opinionem teneat, sed apud surdum sciat
se crepitum edidisse³⁹⁹〈,〉 mavult bonus homo sinuosis circumagitare
negocium ambagibus, ut vincere videatur, quam rectum tenere cur-
sum⁴⁰⁰, nec mirum quod ingenio cedere quis velit? quis queat? hoc
scio Ambrosio docente, Deum non esse alienis assercionibus,
sed suis vocibus estimandum.⁴⁰¹

Ad rem〈,〉 non legit D'ominus'Eck, neque legere in conclusionibus meis
homo integri iudicii potest, eodem actu quem mereri aeternam vi-
tam et aeternam damnationem, ob id satis extraria et impertinens est
illius obluctacio, nihil ad rem, ad verbositatem vero non parum
facit. Teneo autem donec per legem dei et Ecclesiae sanctiones me-
lius erudiar, quod iusti operis vel boni actus peccatum, Si deus im-
putaret regnet ad damnationem, Nam^ar Salvator ait, Si non dimi-
Matth: vi.seritis hominibus, nec pater vester dimittet vobis peccata vestra⁴⁰²,
haec est damnatio, non remittere peccata, cui lucide, nisi me obli-
vio fallit, Cyprianus subscripsit.⁴⁰³ At cum bonum opus sit opus E3^v
iusti et beati hominis, Deus peccatum in illo opere non imputat
ps〈.〉 xxxi.secundum scripturam. Beatus vir cui dominus non imputavit peccatum⁴⁰⁴, fatetur
ergo beatum esse eum, cui dominus non imputat peccatum, seu iniquitatem,
Idcirco invenitur in beato peccatum, sed non imputabitur ait
Bern'hardus'〈.〉⁴⁰⁵ De imputatione illa alibi.

Peccatum boni operis proprie: peccatumPeccatum in bono opere vel actu, est proprie peccatum, quia scrip-
tura vocat peccatum, porro sic scribitur. Non est iustus in terra
qui facit bonum et non peccat⁴⁰⁶, idcirco iustus bene faciendo pec-
Eccle: viicat proprie, et nisi fateretur se peccare, dolum in spiritu haberet et non
esset beatus⁴⁰⁷. peccatum in bono opere utique est peccatum proprie. Item
ps〈.〉 xxxi.poenitendum, oratione, ieiunio, elemosina, lachrymisque eluendum.
Propter illam culpam offenditur Deus, et nos flagella^as meremur,
Propter peccatum in bono opere deus irasciturtestante Ecclesia, Deus qui culpa offenderis ait, et post pauca,
flagella iracundiae tuae quae pro peccatis nostris (tota Ecclesia con-
clamat) meremur, averte⁴⁰⁸, attestatur propheta iustus et sanctus,
dicens. Domine deus virtutum quousque^at irasceris super orationem servi tui⁴⁰⁹,
vides ne dei servum, servum iusticiae, non iniquitatis servum maerere quod
ps〈.〉 lxxix:deus super oratione suam irascitur, an malum opus sancti oratio?
absit. Si bonum opus, cur irascitur deus? quia culpa inest, ob id
Ecclesia petit ut sectando vel faciendo iusticiam a culpa ieiunet⁴¹⁰, est
ergo culpa propter quam David, Deum iratum confessus est, Irascitur
ait Aug'ustinus' sicut pater corrigens, non sicut iudex damnans⁴¹¹, est ergo
in actu bono, quod est corrigendum, est quod flagella meretur, est propter
quod deus omnem filium quem recipit flagellat⁴¹², Ita Hieremias iustus
Heb: xii.petit corrigi in iudicio, non in furore⁴¹³, Aug'ustinum' vide in allegato ps'almo'⁴¹⁴
Hiere: x.et de pecca:'torum' me'ritis' li: ii. c. xvii. xvi.⁴¹⁵ adsentire igitur in bono actu
proprie esse peccatum, noli facere incertum quod manifestissimum scrip-
tura fecit^au, quodque Ecclesia semper fatetur.

Quod dicis probatos Theologos longo tempore cum lucro ani-
marum contrarium locutos〈,〉 illos profer probatos? Ego probaciores Ec-
clesiasticos censeo, immo scio cum scriptura sancta loquendum.

Preterea^av quadringentis annis locutos dederim, non dabo
interim tacuisse Ecclesiae preces et orationes siluisse, immo scriptura
et Ecclesia plusquam octingentis annis semper personuerunt.

usus loquendi contra scrip'turam' est abusus, nec tempore prescribitur.Postremo non dabo usum loquendi sanctis dei scripturis
contrarium valere, nec etiam mille annis consuetudinem talem intro-
duci posse concedam. Inveterata equidem consuetudo pro lege
custoditur. si moribus constituitur, non etiam si erroribus, si pec-
catis, et sine iudicio recepta sit, Omnem autem consuetudinem
Apostolus subvertit et abusum iudicavit, cum inquit, Sed licet
Gala: i.nos vel angelus de caelo predicaverti vobis Evangelium, preter id E4^r
quod praedicavimus vobis anathema sit⁴¹⁶, et pos pauca, Neque
enim ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Iesu
Consuetudo veritati caeditChristi,⁴¹⁷ Generalius dico, quod consuetudinem ratio et veritas semper
excludit, itaque veritate manifesta, caedat veritati consuetudo.⁴¹⁸
Ita Aug'ustinus' de baptis'mo' parv〈u〉lo'rum' contra Donatistas li: iii. c. viii. et li:
vii. c. xxvii. frustra igitur inquit qui ratione convincuntur con-
suetudinem nobis obiiciunt, quasi consuetudo maior sit veritate,
aut non sit id in spiritalibus sequendum, quod in melius fuerit a
S'ancto' Sp'iritu' revelatum⁴¹⁹, hoc plane verum quod consuetudini veritas et ratio
praeponi debet, Sed si consuetudini veritas suffragatur, nihil
oportet firmius retineri, idem Aug'ustinus' de baptis'mo' etc. li: iii. c. v.⁴²⁰

Non dicit mihi Christus, ego sum consuetudo, sed ego sum
Ioan: xiiii.veritas⁴²¹, certe qui contempta veritate, presumit consuetudinem
sequi, aut circa fratres invidus est, quibus veritas revelatur, aut
deo ingratus est cuius inspiratione Ecclesia instruitur. Aug'ustinus' de
baptis'mo' contra Donatistas li: vi. c. xxxv.⁴²² malam autem consuetudi-
nem quis dubitat velut perniciosam corruptelam abiiciendam.
Vide modo quid allegatio tua quatringentorum ut ais annorum
tuam sententiam adiuvet, quod si dicta tibi, ita ex August'ino' citata
maiorem tibi videntur apud Gracianum habere authoritatem, vide
c. Si consuetudinem.⁴²³ c. qui contempta,⁴²⁴ quae verba in capite non sunt
Aug'ustini'〈,〉 item .c. frustra⁴²⁵ et .c. mala autem viii. d.⁴²⁶

Quod de lucro animarum dicis, ego deum testor si unquam veram
humilitatem ex Scholasticis intelligere valui, apud Ecclesiasti-
cos eam secundum divinam scripturam predicari eo video, quod semper
nos faciunt peccatores et^aw invalidos atque infirmos, Dicamus
ergo cum probatioribus in omni opere bono peccatum esse,

D'omini'Eckii. XLI.

Ita idem non potest proprie dici simul bonus et
malus⁴²⁷/ quoniam boni intrabunt vitam aeternam/
mali vero ignem aeternum/ modo simul quis non de-
putabitur gehennae et caelo.

〈Carolostadii〉

Math: vii〈.〉Improprie ergo Christus est locutus cum ait. Si vos
cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris E4^v
quanto magis pater vester qui est in caelis, dabit bona petentibus
se⁴²⁸. Improprie disertissimus Hierony'mus' qui ait quamvis aliquis pro-
pheta vel Apostolus sit dicitur ei a domino. Si vos cum sitis mali etc.
Hie'ronymus' contra Pela'gianos' li: iii. col. vii.⁴²⁹ Idcirco et improprie diligentissi-
mus Aug'ustinus' qui in epistola .liiii.⁴³⁰ inquit, homo a deo accipit ut bo-
nus sit, de suo autem malus est, inquantum recte agit intantum bonus
est, inquantum autem peccat malus, Quis autem in hac vita est sine pec-
cato? idem Aug'ustinus' ad Bon'ifatium' contra duas epistolas li: iii. c iii. Si filii dei
non essent, non eis diceret pater vester qui in caelis est, et tamen eos
malos dicit,⁴³¹ lege et videbis te pessime dicere, illos solum dici ma-
los qui aeternum merentur ignem, invenies illic non omne peccatum
facere filium diaboli, bene tamen saeculi, comperies quoque omne peccatum
homine malum facere, omnes autem filii dei in hac vita peccant, plura
allegata coegimus in primiciis nostris.⁴³²

Scholastice sic argu'itur' omnes huius vitae iustos proprie pec-
catores et subinde proprie malos esse, Quicunque in veritate, hoc
est veraciter et vere habent peccatum, illi proprie habent peccatum et
proprie sunt mali. Omnes sancti et proprie boni filii dei huius vitae
habent vere peccatum: ergo omnes proprie boni filii dei et iusti huius
vitae proprie habent peccatum, et sunt mali, discursus tenet, maiorem
i. Ioan: i.admittes, nisi de voculis disceptes, tu nimirum proprie es homo,
quia vere homo, Minorem instruo per authoritatem Ioannis, Si
dixerimus, inquientis, quod peccatum non habemus ipsi nos se-
ducimus, et veritas non est in nobis⁴³³, ergo si veritas est in nobis, pec-
catum et peccati veritas atque proprietas est in nobis, ob id enim quod
vere es homo, si negares non esset in te veritas, idcirco ut veri-
tas sit in nobis, peccatum habeamus et hoc fateamur oportet. In-
quantum vero in nobis peccatum, intantum mali sumus per Aug'ustinum' ubi supra.⁴³⁴
Adverte quoque mi D'omine'Eck ait seducimus nos. si dixerimus nos
non habere peccatum, ne seductoris notam subcurras, et lutum luto
detergas, sed quis illi veritati adversantem audiet? quis feret? quis
non rebitur illud loquendi privilegium non magis esse quam sacri-
legium? ita impropriare scripturam.

Postremo timeo D'ominus'Eck anathemate percussum et excom-
municatum, Quod quicunque dixerit sanctos hoc est iustos non ha-
bere peccata, quae deus eis remittat, et a quibus eos emundet, aut
hanc orationem, Dimite nobis debita nostra⁴³⁵, pro aliis non iustis
et non pro se orare anathema sit, Aug'ustinus' de Ecclesiasti'cis' dogma'tibus' c.
Liber de Ecclesiasti'cis' dogma'tibus' si non est Aug'ustini' tamen communiter citatur.xxxv. xxvi et lxxxvi.⁴³⁶ videat quisque et iudicet inter nos, Haec
autem adduxi ut morsus D'ominus'Eck in hortum Ecclesiasticorum trans-
plantaretur et circumspiciet an spicula contra Christum an contra me
direxerit, Video eum non attendere quod contra sacras litteras concludit〈.〉

F1^r

D'omini'Eckii. XLII^ax.

Iustos fideles cadere⁴³⁷ nemo ignorat, qui novit Adam in
Paradiso, David in regno, Petrum in apostolorum collegio
cecidisse: at iusti resurgunt citius per poenitenciam et pecca-
torum suorum discussionem et detestationem: domino deo: manum
gratiae supponente.

Aureo hamo piscatur⁴³⁸ ad crimina a peccatis, de quibus sa-
tis dictum est, reflectit.

Secunda adnotacio D'omini'Eck'ii'⁴³⁹

Interiorem poenitenciam magnam esse, Christus et omnes Chri-
stiani docuerunt, siquidem deus cor aspicit et voluntatem, vidua
hoc docet quae minuta duo in gazophylacium^ay et plus omnibus
misit D'omino' Iesu teste⁴⁴⁰, est enim voluntas in anima sicut regina in regno.

Adversus rationem praecedentis/ prima

Carolostadii Apologetica.

Verumtamen cum D'ominus'Eckius in secunda contra nos conclusione, id-
circo magnam interiorem fecit poenitenciam, quod voluntatem reginam
suorum actuum dicit, ostendit se vel ignorare litteras sanctas, vel eis
aperte contradicere.

Secunda eiusdem Apologetica.

Nam voluntas nostra non est regina et domina eorum operum, quae Deus
ut voluntatis essent, fecit, nisi liceat cum audaculo Eckio securita-
tem voluntati promittere contra Prophetica et Apostolica do-
cumenta, Caeteras in conclusionibus videte.

D'omini'Eckii. I. invectiva

Nunquam Eckius propterea interiorem poenitenciam fecit mag-
nam ex eo quod voluntas sit domina suorum actuum, sed comparando
poenitenciam interiorem ad exteriorem, volui interiorem esse
maiorem exteriori.

Si D'ominus'Eck in subiectis, huic conclusioni non contradiceret,
nec hanc, nec sequentes positiones redargueremus, At cum lem-
bum adverso flumine trahat, remissisque manibus postea retrolapsus
sit⁴⁴¹, et quo non voluit ductus, addecet ut hoc arguamus, et id
quidem comodius suis in locis, quantum brevitas admittet.

D'omini'Eckii. II.

Quoniam interior poenitentia ut communiter est elicita a voluntate
exterior vero imperata elicite subserviens, modo imperans est
excellentius imperato.⁴⁴²

Actutum chordam laxat, aperte dicens, poenitenciam interiorem
a voluntate elicitam, hoc est voluntatem interioris poenitentiae esse
dominam vel potenciam productivam, At ego nullam poenitentiam F1^v
modo salubrem a voluntate elicitam, sed dei donum esse, et mulier-
Mar: xii.culam, ideo plus aliis fecisse contendo⁴⁴³, quod pater caelestis ei ardentem
inspirarit amorem, fuit equidem paupercula, etiam spiritu, ut vera dix-
erit Christus, qui ait, Omnis plantatio quam non plantaverat pater
Matth: xv.meus eradicabitur⁴⁴⁴, bona ergo voluntas superni agricolae est planta-
tio, bona etiam voluntas est primum germen omnium bonorum operum, hoc
germen praecedit alia secundum quod scriptum est. Ante omnia opera verbum verax
Ambr'osius' de voca'tione' om'nium' gen'tium' l〈i. 〉i: c. ii.⁴⁴⁵praecedet te, et ante omnem actum consilium stabile⁴⁴⁶. Fateor ergo interi-
orem poenitenciam esse meliorem, quia cor contritum et humiliatum
deus non despiciet⁴⁴⁷, quod sacrificium deo sit spiritus contribulatus, et in-
Eccl: xxxviiteriorem praeire opera exterioris poenitentiae iuxta illud. Mundate quae
intus sunt⁴⁴⁸, sed deum omnia largiri, sicut Ecclesiasticus praemisit, et in
ps〈.〉 l.his omnibus deprecare altissimum ut dirigat^az in veritate viam tuam. Ad
Matth: xxiii〈.〉litteram autem nescio, quemadmodum tuae propositioni congruat hi-
Lu: xi.storia duorum minutorum. At si ad voluntatem vis referre, eundem
ego tex'tum' contra te itidem retorquebo, quod ideo commendata est mu-
lier illa, quod paupercula in spiritu et sine facultate propriae voluntatis fuit
Bern'hardus' duo minuta corpus et animam significare dicit,⁴⁴⁹ Tu autem
Ezech: xxxvi.illud magnifacis quod voluntas elicit actum poenitentiae, huic ego re-
luctoret teneo deum esse boni velle et bonae operationis authorem
Phil: ii.iuxta illud Ezechielis, Ego faciam vos facere⁴⁵⁰, et illud Apostoli, Deus
operatur velle⁴⁵¹ etc. Fateor nos longe lateque discrepare, postquam autem
mecum interiorem poenitentiam ideo esse magnam dixeris, quia dei
opus, quia dei donum est Andreas erit tibi mancipium, te vene-
rabitur, te suspiciet.

Rursus ergo velut in prima annotatione. D'ominus' Bodenstein
intentionem verborum meorum corrupit, et principalibus omnino
intactis, caudam appendicem adnotationis meae ad mentem
suam detorsit, ut ampliorem haberet calumniandi campum.

Quid est mi D'omine'Eck quod involucrum struis, frustra ante penna-
torum oculos, rhete iacis⁴⁵², dicis me tuae sententiae corruptorem, es ne
reveritus lectorum iudicium? qui ex amussim quaeque appendere solent,
Cur caudam tuae adnotationis appendicem nuncupasti? putasne ho-
mines accipere posse, te praecedentium causam seu rationem (qua quae
praeiecta sunt pendent) magis quam appendicem adiecisse? quandoqui-
dem scripseris. Est enim voluntas in anima sicut regina in regno, quis
non causabitur per istam caudam, racionem te praemissorum reddidisse?
quod si adhuc reniteris, appendicem te magis quam rationem apposuisse,
sequentes tuae conclusiones tibi obstant, ego vero tuam rationem
attendens securim ad radices⁴⁵³ posui.

D'omini'Eckii IIII.

Volo ergo interiorem poenitenciam esse bonam et meliorem ex-
F2^rteriori, quoniam exterior nulla est sine interiori, et bonitatem
suam habet ab interiori et deo.

Exteriorem poenitenciam, immo generalius nulla bona opera ex-
Matth: xxiii〈.〉teriora deus respicit, nisi interiora sint bona, ideo enim Salvator
pharisaeos redarguit, quod exteriora mundabant, interiora autem habe-
Lu: xi.bant plena immundicia, et subintulit, Pharisaee munda prius quod
intus est, ut fiat et id quod deforis est mundum⁴⁵⁴, quis ergo dubitat esse
exteriorem immundam? nisi interior poenitentia sit munda, de hoc non
disceptamus, sed de causa interioris poenitentiae, Tu dicis eam a
voluntate elicitam seu productam, ego dico eam esse dei donum, dei opus,
ps〈.〉 I.De interiori mundicia patet per illud, Cor mundum crea in me deus
et spiritum rectum innova in visceribus meis⁴⁵⁵, ergo ego immundus et
ps〈.〉 lxxvii〈.〉spiritum non rectum habens, ^bbspiritum habens euntem,^bb non autem redeuntem,
mihi spiritus est in malum vadens, et ex eo non rediens⁴⁵⁶, innova ergo
spiritum rectum, et crea in me cor mundum, hoc est voluntatem mundam,
Ezec: xxxvi〈.〉auffer cor lapideum, hoc est voluntatem durissimam, et da cor carneum⁴⁵⁷
voluntatem sencientem vulnera, a deo igitur petimus nobis inte-
riora mundari, non nos elicimus seu producimus interioris poe-
nitentiae mundiciam, igitur poenitentia interior non est melior eo quod elicita
est sed ideo bona quod a deo data.

Nam quicquid faciunt homines, intentio iudicat omnes, ideo si tra-
didero corpus meum ut ardeam, charitatem autem no habuero,
nihil mihi proderit⁴⁵⁸, ait Apostolus, Interiora ergo pensanda
sunt.

Aug'ustinus' ps〈.〉 xxxi. expo'sitio'.⁴⁵⁹ ps〈.〉 cxviii. ser'mo' xii.⁴⁶⁰ ps. lxv.⁴⁶¹ ps〈.〉 xxxix⁴⁶² et ps〈.〉 xl.⁴⁶³Apud Aug'ustinum' comperi, bonum opus, intentionem facere, sed in-
tentionem a fide dirigi, atque plurimum interesse, cuius rei contempla-
tione facias, et videndum quo fine facias, referre etiam quo animo agas
et ex animo quemque pendendum ad retributionem vel praemii vel poenae,
et illud Matthei. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus erit
lucidum⁴⁶⁴, interpretari. Si intentio tua qua facis quicquid facis, fuerit
Matth: vi.simplex, hoc est, munda et recta aspiciens illud quod est aspiciendum,
Aug'ustinus' de ser'mone' do'mini' in mon'te' li. ii. o.omnia opera nostra quae secundum eam operamur necesse est bona sint⁴⁶⁵, Fateor
igitur intentionem inter opera externa discernere, sed quid haec tuam
adiuvant sententiam, intentio illa bona opus est dei, non est producta
a voluntate, sed a deo in voluntate inspirata, alioqui ille non sic
ps〈.〉 cxviii.peteret. Averte oculos meos ne videant vanitatem⁴⁶⁶, Et ad hoc pro-
positum contra tuam illationem. spectat authoritas Apostoli, quod chari-
i. Cor: xiii.tas est quae operatur dilectionem dei, bonamque intentionem, charitas enim be-
nigna est, patiens est, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet⁴⁶⁷,
ergo non voluntas, vides ergo quod charitas per S'anctum'Sp'iritum' in cordibus
Ro: v.diffusa⁴⁶⁸, non voluntas facit bonam intentionem, Possem autem de illo
dicto respondere iudicium nostrum esse reprobatum etc.

F2^v

D'omini'Eckii. VI.

Comparata^bc ergo voluntate ad potencias inferiores execu-
trices^bd, verum esse volui, voluntatem esse in anima, sicut reginam
in regno, quod ipsa imperet et dominetur eis, quantumcunque ha-
beat a deo, ut imperet bene.

psalmo lxx.Bona voluntas quae dei donum est, non quiescit in gratia concessa,
psalmo lviii.sed it in potencias domini⁴⁶⁹, Et fortitudinem suam ad deum custodit⁴⁷⁰. Hie-
ronymusMeum quod mihi deus dedit sine eius semper auxilio non erit meum. ad Ctesiphontem ita scribit, non mihi sufficit quod semel
donavit, nisi semper donaverit, Ipsum meum sine dei semper auxilio
non erit meum⁴⁷¹, ob id (et alia semel dicenda) dico voluntatem etiam
gratia adiutam egere oratione, ut quoquomodo subigat carnem. Pro ingenioso〈.〉

D'omini'Eckii. VII.

Mens est S'ancti'Augustini, quia deus cor querit, cor inspicit in-
tus testis est, iudex, approbator, coronator, sufficit ut
offeras volentem⁴⁷².⁴⁷³

〈Carolostadii〉

Scriptura dicit, homo videt in facie, deus autem in corde⁴⁷⁴, Item
ipse scrutatur renes et corda⁴⁷⁵, sed haec quid tuae opinationi con-
ferunt? an ignoras deum esse, non lib'erum' ar'bitrium' qui dat cor novum et spi-
Ezech: xi.ritum novum⁴⁷⁶, qui facit bonam voluntatem quam acceptat.

D'omini'Eckii VIII.

Expressis verbis id testatur B'eatus'Anshelmus⁴⁷⁷, voluntas est motor
inquit in toto regno animae, cui obediunt omnia⁴⁷⁸, et Boethius⁴⁷⁹
ait duo sunt, quibus omnis humanorum actuum constat effectus
scilicet voluntas et potestas.⁴⁸⁰

〈Carolostadii〉

Aug'ustinus' de bo'no' perseve'rantiae' c. viii. xii. et xix.⁴⁸¹Maior est authoritas Hiero'nymi'〈,〉Aug'ustini'〈,〉Ambro'sii' dicentium, Non est
in potestate nostra cor nostrum et cogitationes nostrae⁴⁸², et Hieremie. Non
est in homine via eius⁴⁸³, Item Apostoli. Non sumus sufficientes cogi-
Hiere. x.tare aliquid ex nobis⁴⁸⁴, quod si non possumus bonum cogitatum ha-
ii. Corin. iii〈.〉bere, quomodo alia habebimus? accedit quod Christus dicit. Non vos
estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis⁴⁸⁵,
prover: xxi.vide tu quod spiritus in iustis magis loquitur quam ipsi, quod cor regis in
manu dei est quocunque voluerit inclinabit illud⁴⁸⁶.

Gala: v.Falsissimum autem est, omnia obedire voluntati, nam caro concupiscit
adversus spiritum, et haec sibi invicem adversantur, ut non quaecunque
Ro: vii〈.〉vultis faciatis⁴⁸⁷ et verum est hoc, Non quod volo (dicit iustus Paulus)
Aug'ustinus' de ver'bis' do'mini' secundum Ioan'nem' ser: xliii.⁴⁸⁸sed quod nolo malum facio⁴⁸⁹, non vult concupiscere, et caro con-
cupiscit, non vult prava desyderia habere, et habet, et ob id habet
grande cum carne bellum. Effectus quoque humanorum bonorum
actuum quos misericordia dei facit humanos nequaquam sunt in nostra
potestate, oramus ut deus det eos, oramus ut eos conservet.

D'omini'Eckii IX.

F3^r
Consentit sacra scriptura, Deus ab inicio constituit homi-
nem, et reliquit eum in manu consilii sui, adiecit mandata et prae-
cepta sua. Si volueris mandata conservare, conserva, et in per-
petuum fidem placitam servare, apposuit tibi aquam et ignem ad
quod volueris, porrige manum tuam⁴⁹⁰, pondera volueris.

Sagax mortalitas ad circumscribendum, non modo alios, sed
et seipsam, Nectendo nodum, exolvit, quod non vis mi D'omine'Eck
dicis, coniungis nodum et solutionem, sed et ut adsoles, scripturam
tuo sensui repugnantem assumis, Non attendens quod scriptura
Eccle: xiiii〈.〉dicit, Deus ab inicio constituit hominem, et reliquit eum manu con-
silii sui⁴⁹¹ etc. Si scripturae ignoranciam dedignaris, vide aliam scrip-
turam quae exprimit quemadmondum homo sit ab inicio factus⁴⁹².
Eccle: vii.Numquid legis fecit deus hominem rectum? Idcirco scripturam debes
Deus voluntatem sanam, homo fecit infirmamintelligere cum effectu ut scias quale inicium homo habuerit, vide-
licet quod rectum, Si rectum? ergo cum prima gratia qua primus homo
stare potuisset, si voluisset, dabis ergo tibi hanc illationem plus
nocere quam prodesse, quoniam dabis gratiam li'bero' arbitrio, hanc possi-
bilitatem ad bonum faciendum praestitisse, et non liberum ar'bitrium' habere ex se
potestatem elicitivam, seu dominium in operibus, lapsum enim ad bona ex se non
redit. Reconde etiam quot operas effuderis ut rationem tuae invectivae
(quam appendicem vocasti⁴⁹³) adstrueres, vide autem Aug'ustinum' pro hac solu'tione'
hypo'gnosticon' li: iii.⁴⁹⁴

Ob id arbitror b'eatum'Bernhardum liberum arbitrium potentissimum
dixisse, unde hoc quoque ait, Tolle liberum arbitrium et non
erit quod salvetur.⁴⁹⁵

Tuis scripturarum inductionibus facile insinuas, quam in intel-
ligendis doctoribus habes diligenciam ineptissime enim eos allegas〈.〉
Quod ex praecedentibus, et hac, et sequentibus conclusionibus
scholasticis seu auditoribus Wittenbergensibus, etiam iunioribus
liquet, Nam cum Bern'hardus' et ante eum Aug'ustinus' dicunt, Tolle lib'erum' ar'bitrium' et non
erit quod salvatur, dicunt deum in lib'erum' ar'bitrium' operari salutem, hic iustifica-
tionem, alibi gloriam, Et tu contra eorum sensum audes ex hoc
dicto inferre pro cauda tuae invectivae lib'erum' ar'bitrium' esse potentissimum,
debebas ex intentione eos intellexisse et intulisse, ergo gratia dei est
Tolle li'berum' ar'bitrium' et non erit quod, non dicit quo, salvetur〈.〉potentissima. At tua illatio, Bern'hardum' in mille locis corrumpit, po-
tissimum quando de nostro nihil tractat, verum ut omnes intelligant quod
dicat Bern'hardus' eius subiicio verba et sensum ex libro de gra'tia' et li'bero'
ar'bitrio' col: i.⁴⁹⁶ Tolle inquit li'berum' arbitirum et non erit quod salvetur (D'ominus'
Eckius non attendit, Quod, sed forte pro Quod legit QUO, quia
dicit esse potentissimum) Tolle gratiam (idem Bern'hardus' continuo ad-
didit) et non erit unde salvetur, hic potenciam exprimit, cum F3^v
dicit. Unde i'd est' non erit a quo salvetur, quod si rides attende quod
subiunxit, Opus hoc sine duobus effici non potest, Uno a quo
fit,⁴⁹⁷ hoc est quod dixit, unde fit, Altero cui vel in quo fit, ecce de-
monstrat magis patibilitatem et susceptivitatem, ut ita dicam lib'eri' ar'bitrii'
quam eius activitatem seu potenciam faciendi, gratiam autem dicit salutem in
Ita etiam Anshel'mus' de li'bertate' ar'bitrii'⁴⁹⁸li'bero' ar'bitrio' operari, et ita loquuntur scripturae et Ecclesiastici patres, quos
tuis ineptissimis allegationibus contemeras, contaminas, con-
fringis.

Hinc Augu'stinus' ait, interest quemadmodum verbum procedat ex
animo, ream linguam non facit, nisi rea mens, et plura similia in
decretis Canonicis leguntur.⁴⁹⁹

Haec enodata est cum conclu'sione' v. huius ordinis.

Hinc idem ait, Non est considerandum quid faciat homo, sed quo
animo et voluntate faciat⁵⁰⁰, in eodem enim facto inveniemus deum
patrem et Iudam, patrem benedicimus, iudam detestamur⁵⁰¹, diversa
igitur intentio facit diversa facta.

Futiliter nimis eadem tocies repetis, nihil enim haec a dictis in v.
huius ordinis conclusione distare facilis est iudicii, Deberem qui-
dem haec silentio potius contemnere quam redarguendo magnipendere.
At ut studiosis obsequar, dico divini muneris esse quod recta co-
gitamus, et pedes nostros a falsitate atque iniusticia continemus,
quociens enim bona agimus, bonoque animo sumus, deus in nobis
atque nobiscum ut operemur operatur. Aug'ustinus' de vera inno'centia' ca: xxii.
cxi.⁵⁰² Quantum ad opera attinet quae forinsecus aguntur et qui timet
poenam, et qui facit iusticiam non faciunt contra mandatum, et ideo
pares sunt manu, corde dispares, similes actione, voluntate dis-
similes, de vera inno'centia' c. cxliii. et cxviii.⁵⁰³ lege mi D'omine'Eck illum li-
brum a principio ad finem⁵⁰⁴, deinde de Scholasticis iudica.

D'omini'Eckii XIII.

Stat ergo adnotacio Eckii poenitenciam interiorem, ut quae sit
voluntati immediatior, praeferenda esse exteriori, quamvis interior
efficax, exteriorem^be efficiat, quando, ubi qualiter, et quomodo oportet,
sicut est in aliis praeceptis affirmativis.

Haec dicax conclusio praeiecta repetit, et illud adiicit, quod de circum-
Circumstantiarum viciorum periculosa recordatio.stanciis Scholastici comminiscuntur⁵⁰⁵, hic unum ex Cassiano⁵⁰⁶ D'ominus'Eck quod
ei et admirationem et sudorem adferet, proferre lubet impossibile/
ait, est mentem bonis cogitationibus immorari, cum principale
cordis ad turpes atque terrenos intuitus fuerit devolutum, igitur
oportet nos raptim a contemplatione viciorum discedere quando fue-
prover: xxiiii.rimus pestifera recordatione in huiusmodi cogitationes deducti, ne
eveniat quod Salomon scripsit. Oculi tui videbunt extraneos, et
prover: xvi.cor tuum loquetur prava, et eris sicut dormiens in medio mari et F4^r
Cassia'nus' de fi'ne' peni'tentiae' c. ix.⁵⁰⁷quasi sopitus gubernator amisso clavo, dices, verberaverunt me,
sed non dolui, traxerunt me et non sensi⁵⁰⁸, Illae sunt viae quae apud
prover: xvi.homines videntur recte, novissima autem earum venient in profundum⁵⁰⁹, Qua
propter studendum est nobis ut virtutum potius appetitu et regni cae-
lorum, quam noxiis viciorum recordationibus nosmetipsos ad lauda-
bilem compunctionem provocemus, quia necesse est tamdiu quempiam pe-
stilentissimis cloacae fetoribus praefocari, quamdiu super eam stare vel coe-
num eius volvere voluerit.⁵¹⁰ Eant nunc tecum tui patroni, fictores cir-
cumstanciarum, qui animas sua doctrina peccatis magis imergunt quam eri-
piunt. Scio haec provocatura classicum et truculentas velitationes, sed
susque deque feram si veritati obsecuturus aliquam praestare opem valu-
ero. Nec ignoro quid Scotus in scriptis et expolite .q.​q. xviii.⁵¹¹
Tho'mas' de malo. q. ii. ar. iiii. v. vi. vii. viii.⁵¹² et aliis, Deinde suus
defensor Capreolus⁵¹³ excoxerint.

Et ad sensum prefatum, qui est proprius verborum, stat quod in fine
adnotationis adiunxi, voluntatem esse in anima, sicut reginam in
regno, sicut et A'urelius' Aug'ustinus' inquit. Voluntas est mensura omnium
factorum et meritorum nostrorum, et alibi dicit eam imperare viribus
inferioribus.⁵¹⁴

Satisfaciunt tuis tricis quae de intentione, bono animo, et aliis preieci-
mus, par est autem ut nos doceas Augusti'num' ad tuum propositum ea unquam
dixisse, ut tu tibi ipsi vel honorem vel iustam confusionem subgeras,
putas forte te lapidibus et stupidis plantis loqui?

Ideo B'eatus' Anshelmus in persona aliarum potenciarum loquitur ad
deum dicens. Dedisti nobis dominum, cui non obedire non possu-
mus⁵¹⁵, Aristotelis adiicerem testimonium, verum diversarius
opinator (ut audio) nihil fidei ei impendit.⁵¹⁶

Nunquam Anshelmi authoritatem, meritis divi Hierony'mi' aequabo⁵¹⁷, hic
inquit, neque mihi curae est quid Aristoteles, sed quid Paulus doceat⁵¹⁸
Non negam Ecclesiasticorum dicta. Theologus dogmata Aristotelis bene ridet.et ubique in Theologo detestatur argumenta philosophorum, immo isti, dog-
mata philosophorum videntur primogenita Aegypciorum, Ille idem in dialo'gos'
advers'us' Pelag'ianos' li. i. ait,⁵¹⁹ illud vero quod alio loco ponis, Omnes volun-
tate, regi, quis Christianorum potest audire? Si enim propria voluntate re-
guntur? ubi erit auxilium dei? et quomodo illud exponis. A domino gressus ho-
minis diriguntur? etc.⁵²⁰ Falsissimum quoque dixi vires sensitivas, non obe-
dire non posse, immo in iustis reluctantur, et impium captivum du-
ps〈.〉 cx.⁵²¹cunt. Cor hominis bene disponit suam viam, sed domini est dirigere gressus
prover: xvi.suos⁵²², Quando gressus hominis a domino diriguntur, tunc viam eius vult scilicet dei,
non suam, alioqui suam et malam disponit, ducitur a peccato in carne capti-
vus. Iudicium meum de Ansh'elmo' semel dabo, Nec dabo illum adeo
indigeste elocutum, tametsi videam eum absque authoritate non pauca
prodegisse, haec sine iudicio.

F4^v

D'omini'Eckii XVI.

Quamvis autem clare posuerim adnotationem meam, tamen D'ominus'
Bodenstein quasi per capillos detorsit in materiam predestina-
tionis, adducendo omnia quae sequuntur ad hunc finem, quod nulla
sit ratio predestinationis, sed omnia bona nostra sint a deo, quae
est comunis Theologorum sententia, et latissime per Grego'rium' Arimi'nensem'
ad mentem Aug'ustini' dis: xxvii. ii. 〈libri〉 tract'ata' et dis: xl i. primi.⁵²³

Scribimus indocti doctique poemata passim〈,〉 scripturarum
artem sanctarum verbosus sophista et universi presumunt, nec
desunt qui adducto supercilio de sacris litteris philosophantur, sunt
qui quadam verborum facilitate, immo audacia edisserunt aliis, quod
ipsi non intelligunt, fallitur inermis diversarius quod predestinationem,
Hiere: xxxi,operibus extraneam et impertinentem facit, ubi illud perpetua chari-
Ro: ix.tate te dilexi, ideo miserans attraxi te⁵²⁴, ubi illud, Miserebor cui mi-
sertus sum, et misericordiam prestabo cui prestitero⁵²⁵, ubi illud quos pre-
Ro: viii.destinavit vocavit, vocavit ut iustificaret, iustificavit ut mag-
nificaret⁵²⁶, ubi illud creavit nos ad bona opera ut in illis iremus⁵²⁷,
Ephe: ii.ubi epistola fi'nale'⁵²⁸ et de Vo'catio' om'nium' gen'tium'Ambro'sii'?⁵²⁹ ubi lib'er'Augu'stini' de pre-
desti'natione' et gra'tia'⁵³⁰ de bono persev'erantiae':⁵³¹ de predest'inatione' sancto'rum':⁵³² de correp'tione' et gra'tia':⁵³³
de gra'tia' et li'bero' ar'bitrio'⁵³⁴. Item ad Simpli'cianum'⁵³⁵ et alii? Haec ad preceden'tia' et sequentia.

D'omini'Eckii XVII.

Plures tamen boni et sancti Theologi rationem predestinationis
suo modo admisere, ut Seraphicus doctor Bonaventura⁵³⁶ S'ancto'
Thomas in scripto⁵³⁷, Alexander de ales⁵³⁸, Henricus de Gan-
davo⁵³⁹, Thomas Argentinus⁵⁴⁰, Gabriel Biel⁵⁴¹, Silvester de Pri-
erio⁵⁴², et alii quorum in Chrysopasso⁵⁴³ memini, hi solvere habent
pro maiori parte hic per d'ominum'Bodenstein^bf inducta.

Fateor illos suo modo rationem predestinationis admisisse,
Ego autem modum ac prefinitionem sacrarum literarum, revereor, ample-
ctor, exosculor, Caeterum quorsum attinebat mihi minime avaro
negociatori χρυσοπασσον (quem seu μολυβδοπασσον seu
τεναγοπασσον dei ope commonstrare^bg possem, cum non difficili
coniectura is mihi τεναγιξειν videatur) tot egregiis testibus
obtrudere, facile mihi res bonae sine testibus vel nativa tantum
facie probantur.

D'omini'Eckii. XVIII.

Neutram tamen partem hic suscipio defendendam, quod predestinatio-
nis negocium sit proposito impertinens et omnino extrarium, Unde
nescio quo spiritu D'ominus' Bodenstein tam impertinenter in hanc ma-
teriam excurrit. Si tamen placuerit sibi ventilare hanc materiam
in studio eligendo, placet mihi positiones in ea dare, et super
his respondere, aut respondenti opponere.

G1^r
Priora prioribus telis occumbunt, postrema hac responsione
indigent, me concedere^bh, te esse disputatorem, statim dixissem
clamatorem inexpugnabilem, qui in eodem certamine quando vis cae-
cutis, et quando vis Lynceo perspicatior⁵⁴⁴ es, et Empusa⁵⁴⁵ mutabilior,
quod non difficile sententias invertere queas, quo fit ut tecum coram
congredi verear. Attamen datis impensis si tuto ire licet in arenam
tecum descendam, sed ea lege ut utriusque et argumenta et solutiones
fidis dictentur notariis.

D'omini'Eckii XIX.

At quamvis per eum inducta extratria sint, et nihil adnotationi
meae facientia, brevibus tamen in presentia percurram suas con-
clusiones, ut morsus suos quibus me immeritum sauciare
nititur elidam.

Acomodemus igitur literarum imperatori et aures et oculos
ne frustra quicquam elabatur.

D'omini'Eckii XX.

Fateor in primis voluntatem in opere meritorio non esse^bi re-
ginam, sed pedissequam in comparatione ad Christum regem do-
minantem in bona voluntate, quare omnia inducta, de domino
Iesu super voluntate, me non impugnant.

Attendite in comparatione ad Christum etc. ait. Quid per hanc
comparationem intelligat infra explicabo, ne hic dicens coniector
vociter, Postremo negat se impugnari per inducta, quibus con-
cludimus, Deum, non voluntatem, operatorem esse bonorum operum,
et tamen in praemissis sequentibusque satis elucescit D'ominus'Eck illud ne-
gare.

Unde securitatem voluntati in quibuscunque scriptis meis, nunquam
promisi, sicut D'ominus' Bodenstein mihi imponit, de quo pluri-
mum miror, sed videat ipse, sicut Apostolus admonet, qui
stat ne cadat.⁵⁴⁶

Securitatem (rebus dictantibus de quibus contendis) voluntati
te promittere docebo. Authoritas qui stat videat ne cadat⁵⁴⁷, non
concludit, pro facultate seu potencia voluntatis, sed magis si bene
intelligitur infert, quod non stamus voluntatem nostra, sed dei gratia, hoc
est voluntas bene stat per dei gratiam, non per se, itaque potestas et activi-
i Corin: x.tas gratiae dei tribuitur, qui enim stat, domino stat, potens est enim deus sta-
Ro: xiiii.tuere illum⁵⁴⁸, voluntate sua cadit, qui cadit, voluntate dei stat, qui
Aug'ustinus' de bo'no' perse'verantiae' c. viii〈.〉⁵⁴⁹stat. Ita ergo accipe, qui stat, videat, i'd est' timeat, tremat ne cadat,
vis scire causam, audi quia domino stat, hoc alibi sub aliis verbis docet
Phil: ii.Apostolus, cum timore et tremore dicens, vestram salutem operamini⁵⁵⁰, G1^v
quare cum tremore? audi, quia dominus deus operatur velle et operari⁵⁵¹,
Phil: ii.Authoritas ergo adducta contra te facit, nisi D'ominus'Eck intendat
probare quod bonum opus non est voluntatis, sed dei opus.

D'omini'Eckii XXII.

Et multo falsius est quod dicit me ignorare/ poenitenciam esse
donum dei⁵⁵², qui dudum (non a D'omino' Bodenstein) sciverim quod
non est volentis, neque currentis, sed dei miserantis⁵⁵³, scive-
rim quod cuius vult miseretur, et⁵⁵⁴ quem vult indurat⁵⁵⁵, sciverim
quod nemo venit ad eum, nisi pater caelestis traxerit eum.⁵⁵⁶ Quod
iusticae nostrae sunt sicut pannus menstruatae mulieris⁵⁵⁷/ quod
non ex operibus iusticiae quae fecimus nos, sed secundum magnam
misericordiam nos salvos fecit⁵⁵⁸, quod etiam⁵⁵⁹ facientes, adhuc de-
bemus dicere, quia servi inutiles sumus⁵⁶⁰, quod non possumus
aliquid facere ex nobis, quasi ex nobis⁵⁶¹, cum infinitis simi-
libus, quare miror de D'omino' Boden'stein' eum ita metiri ad calcu-
lum quid noverim, aut quid ignorem, quamvis non possim in-
sticiam meam non fateri cum Propheta ad deum clamans a a a
Domine nescio loqui.⁵⁶²

D'ominus'Eck dicit se nescire loqui, et tamen magnam conclusionem co-
aptat et se scripturas scire quas inducit profitetur, miror de eo qui
sciverim similes habere labra lactucas⁵⁶³ et scholasticos suos docto-
res scripturam summis naribus olfacere⁵⁶⁴, miror quod se scripturas scire
iactat, qui noveram illud non esse scripturam scire, eius authorita-
tes ad alienum sensum trahere, at eius vim et potestatem tenere, ut autem
cognoscat hanc cataphractam conclusionem nihil sibi prodesse, in-
fra ad conclusiones sequentes eius munimenta trasferenda^bj decre-
veram, ubi has authoritates contra allegantem tanquam Goliae gladium
extorquebo.⁵⁶⁵ Oblitus est D'ominus'Eck quod praedestinationem operibus
bonis impertinentem et extrariam fecit⁵⁶⁶, Qui hic de poenitentia, non
una tantum authoritatem qua scriptores praedestinationes utuntur,
congessit.

Dehinc Hieremiam adducit diversarius⁵⁶⁷ ut cognoscam⁵⁶⁸ con-
fusionem meam, iterum mihi imponendo quod nunquam cogitavi,
quo⁵⁶⁹ libere confiteor nunquam fieri aliquid bonum opus meritorium
sine speciali assistentia divinae gratiae et misericordiae.⁵⁷⁰

In conclusione mea .cxlv. Hieremiae authoritatem dicentis.
Hiere: xxxi,Converte me domine et convertar⁵⁷¹: assumpsi, ut ea comprobarem
conversionem nostram dei, non nostrae voluntatis esse factum, itaque di-
vinae misericordiae donum, Hanc sibi non obstare D'ominus' Eck ait, quod
et ipse fateatur, nullum bonum opus sine speciali assistentia gratiae
dei fieri, et vociferatur me ei imposuisse quae non cogitaverit. G2^r
At me nihil imposuisse ei, sed suam sententiam confutasse, facile
An gratia voluntati operanti assistat.iudicabitis, qui hanc eius conclusionem lectitatis, Cum^bk edicat
manifesto, gratiam voluntati assistere ut facit bonum opus, Quid
aliud edisserit? quam quod gratiam non operatur, sed voluntati operanti assi-
stit, aliud est assistere operanti, aliud operari. Ponit etiam assisten-
ciam gratiae specialem etc, possem hic sensa scholasticorum et referre et
refellere, sed in primiciis uberior campus datur.⁵⁷²

Ad rem, Si gratia voluntati ad facienda bona opera assistit, seu
Ro: ix.auxiliatur intantum quod voluntas sola non sufficiat, ut iuste recteque
vivat, nisi adiuvetur misericordia dei⁵⁷³, sequitur indubitanter iuxta
Augusti'ni' sentenciam⁵⁷⁴, igitur non est miserentis dei, sed volentis est
hominis, quia misericordia dei sola non sufficit, nisi consen-
Frustra volumus si non miseretur deus〈.〉sus nostrae voluntatis addatur (hoc modo et male contraver-
sarius noster mutabilis conclusionem sequentem subiecit) sed ma-
nifestum est frustra nos velle, nisi deus misereatur. Deum vero non
frustra misereri. Si enim deus miseretur volumus, porro bona
voluntas non praecedit vocationem, sed vocatio bonam volun-
Ro: ix.tatem praecedit, igitur non est ideo dictum, non est volentis neque cur-
rentis, sed dei miserentis⁵⁷⁵, quia nisi eius adiutorio vel assistentia,
Phil: ii.non possumus adipisci quod volumus, sed ideo quod ipse operatur
in nobis velle et operari⁵⁷⁶, Fortasse obmurmuras per authoritatem
Matth: xx.Multi sunt vocati, pauci vero electi⁵⁷⁷, Videant nodum cordati
lectores penes Aug'ustinum' ad Simpli'cianum' li. i. q. ii. M. N.⁵⁷⁸ et demum pilam
alteri nostram dent.⁵⁷⁹

Unde in hoc negocio (quod est proposito nostro extrarium) semper
iudicavi rectius sentire eos, qui deo dant quod est dandum,
et li'bero' arbitrio dant, quod est dandum, et ut verum sit, adduco
diversario eundem Hieremiam. Si converteris, convertam te⁵⁸⁰,
Item Zachariam, Convertimini ad me, et ego convertar ad
vos.⁵⁸¹ Item Ezechielem. Convertimini ad me et agite poeni-
tenciam⁵⁸² etc.

Quam polite hanc conclusionem supra vicesimae ordinis huius
copulat, miro fuco quod fassus est corrumpit, discernite an illud sit
voluntatem in bonis operibus pedissequam constituere? Si inicium et
In comparatione ad Christumexordium bonae ad Deum conversionis voluntati reputamus?
Quid ergo lib'ero' det arbitirio? et quid deo? doceant nos testimo-
nia per eum adducta? ex eis enim colligimus quod sentit, libero ar-
bitrio tribuit illud, Convertimini ad me, ecce principium et
inicium bonae conversionis voluntati adscribit, Sed quid deo? et
ego convertar ad vos, quid hoc est aliud, secundum inductionem
Eckii quam deo posteriora et suppletionem conversionis depu-
tare? quid tandem Deo tribuit? nisi pedissequm^bl opus. Nam G2^v
Deum expectare nostram conversionem edisserit, et ad hunc effe-
ctum illam induxit authoritatem, Poenitenciam agite, Ubi ergo prae-
cedit Christus? Ubi tuum Sybillae folium⁵⁸³ quod nobis in .xx. conclusi'one'
recitaveras? Ad quid authoritates aliae per te inductae, scilicet non est
currentis etc. et similes allegantur? Quam atrox autem crimen admiseris
videto penes Aug'ustinum' ad Bonifa'tium' contra duas epist'olas' li: ii. c. ix.⁵⁸⁴ Item
de Ecclesiasticis dogmatibus .c. xliiii⁵⁸⁵, plura prolaturus si haec tibi
citata non sufficere cognovero.

Ad rem, possem magnopere tuam amenciam adiuvare et fucare
si vellem, sed absit ut veritati tibi adulando repugnem. Testimonia
tuo proposito non solum incongrua, sed etiam repugnantia te as-
sumpsisse indicabo, sed breviter et perfunctoriae. Authoritas
Hiere. xv.Hie'remiae' Si converteris, convertam te⁵⁸⁶ secundum Hierony'mi' expositionem⁵⁸⁷,
D'ominus' Deus facit conversionem ad se.non est ad propositum, dato quod sit ad propositum, Propheta Hiere'mias' in
sequentibus expresse, et lucide explicat conversionem nostram ad
deum, non esse in nostra, sed dei potestate, nimirum ait. Converte me
D'ominus', et convertar, quia tu d'ominus' Deus meus⁵⁸⁸, Quo liquet etiam inicium
Hiere: xxxi.conversionis bonae esse dei donum, hoc verbis sub aliis et fortasse
explicatius in sequentibus docet, cum dicit. Ego convertam con-
Hie: xxxiii〈.〉versionem Iuda⁵⁸⁹ etc. ex quibus patet, diversarium perperam tribuisse
voluntati, quod illi non est dandum. Ita quoque de testimonio Ezechie-
Ezech: xvi.lis senciendum, qui scripsit itidem. Ego convertam conversionem
Ezech: xiiiiivestram⁵⁹⁰, qui idem postea exegit conversionem, dicens, convertimini et
agite poenitenciam⁵⁹¹. Vide Aug'ustinum' de gra'tia' et li'bero' ar'bitrio' c. xv. xiii.⁵⁹² et aliis et
ps. lxxxiiii.mutesce. Scriptura praecipiens conversionem cordis ad deum, quid
a deo petendum sit docet, ut dicamus, Converte nos deus salu-
taris noster⁵⁹³.

D'omini'Eckii. XXV.

Quare ad omnes auctoritates pro utraque parte inducendas,
insignis,⁵⁹⁴ Augustini resolutio sufficit⁵⁹⁵, quam qui non ha-
bet, facile inter saxum et sacrum⁵⁹⁶ periclitatur, hoc enim est artis
reddere singula singulis.

D'ominus'Eck inter sacrum et saxum positus saxum conforit^bm expirando
sacraque porphanat, Reddit autem singula singulis corruptioni
corruptionem, miseriae calamitatem, sanctas lacerat scripturas, san-
ctos commordet Ecclesiasticos, non possum eque hominis im-
pudentiam admirari quod Augustinum non semel tantum adeo adverse
citat, clarus est Augu'stinus' de pecca'torum' me'ritis' li: ii. c. v.⁵⁹⁷ atque aliis locis ubi
docet praeceptis dei nos instrui, ut a domino petamus quod nos facere
iubet, da quod iubes deprecantes.

G3^r

D'omini'Eckii XXVI.

Fateor ergo Deum dare poenitenciam homini, sicut etiam fides
est donum dei, modo nos homines fragiles non contemna-
mus eam accipere, quare frustra multiplicat D'ominus' Bodenstein
allegationes, non in concludentis modum, sed argumentantis.

〈Carolostadii〉

Deus non eget praeparatorio assensu, Nam si facit^bn conver-
sionem, facit assensum, tollitque contemptum. Quid ergo dabis vo-
luntati? nihil, nisi ut recipiat, In fine amborum stilum vulneras
communem.

Quando voluntas dominatur in anima viribus inferioribus
sine Christo per difformitatem voluntati^bo divinae, malos pro-
fert fructus, nisi enim adiuta fuerit gratia dei, nihil profert
nisi tribulos⁵⁹⁸, ideo periculosum est, voluntatem non regi a deo.

〈Carolostadii〉

Quid est quod sacram scripturam tot limitationibus constrin-
Cor est li'berum' ar'bitrium' hominis.gis, quasi li'berum' ar'bitrium' non sit absolute a Christo, et deinde Apostolo, sed et
prius a prophetis post lapsum descriptum, De corde exeunt, ait
Christus, cogitationes male⁵⁹⁹, hic voluntatem non restringit ad po-
Matth: xv.tenciarum imperium, Deinde quid pertineat ad cogitationes malas
adiunxit, adulteria, furta, blasphemiae etc. et Apostolus inquit. Cau-
Ro: iii.sati sumus omnes sub peccato esse, sicut scriptum est, quia non est
iustus quisquam, non est intelligens, non est requirens deum, omnes de-
clinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum,
ps. xiii.non est usque ad unum⁶⁰⁰, Sepulchrum patens est guttur eorum, venenum
aspidum sub labiis eorum⁶⁰¹ etc. haec absolutius voluntatem sine gratia
describunt, tua vero limitacio coartat.

At cum D'ominus' Iesus per gratiam suam regit voluntatem non aufertur
eius dominium supra potencias inferiores, immo solidatur
sicut iusticia originalis plenam fecit obedientam virium in-
feriorum ad rationem.

Christi gratia eripit de potestate tenebrarum et transfert in regnum
Gal: i.lucis⁶⁰², evocat de tenebris in admirabile lumen⁶⁰³, et adducit ad deum
1 Petri. ii.aufert ergo malum, confert novum dominium, immo ante gratiam vo-
Voluntas etiam iusti parum iuris in membra carnis habetluntas nullas potentias bene regit. Miror, D'ominus', Eck non erubescere
quod tocies inutiliter eadem repetit, et chartas floccis dignas facit,
quas precibus Ecclesiae subducit.

At quod me iudicat D'ominus' Bodenstein,⁶⁰⁴ prosternere preces in
Aug'ustinus' de pec'catorum' me'ritis' li: ii. c. xxii.⁶⁰⁵iustificationibus meis⁶⁰⁶, deus novit, cuius misericordiae
non est numerus⁶⁰⁷, quam servus inutilis sim⁶⁰⁸, utinam me face-
ret cum filio prodigo, sicut unum ex mercenariis suis⁶⁰⁹. Oret tamen
D'ominus' Bodenstein cum alterum iudicavit, ne ipse quoque iudicetur⁶¹⁰,
Scio enim orationes meas esse nullas, nisi deus faciat esse aliquid.

〈Carolostadii〉

Ex conclusione tua .xxiiii, liquet quid Deo, quid voluntati
adscribas, bene tamen facis quod ista quae defenderas tanquam impia iam exe-
G3^vcraris, si recte oras, confitere palam, te non posse incipere rite orare
nisi deus incium orationis, ac totam seriem inspirarit secundum quod Hiere'mias'
Hiere: xxxiiiscribit, Revelabo illis deprecationem pacis et veritatis⁶¹¹, dissident
autem dare voluntati activam eliciendi orationes potestatem, et fateri ora-
tiones esse nullas, nisi deus eas infuderit, Lubenter tamen deum tecum
deprecabor, quo nobis non arguta sophismata et cornutos syl-
logismos: sed suum verbum revelet.

Deus facit misericordiam in terra etc.⁶¹² Dicit D'ominus' Bodenstein
me non posse accipere de misericordia, qua deus miseri-
cors est,⁶¹³ cui ego utens ratione respondeo, me accipere
sensum communem, quem Petrus Longobardus post Aurelium Au-
gustinum tradidit,⁶¹⁴ Deus facit misericordiam, cum effectus mi-
sericordiae ostendit, ut est miserorum et calamitosorum libe-
ratio, quicquid sit de sensu per eum dato.

Satis clara est sententia mea et Augustino semper approbata
ex quo eam cepi, cum legimus, tu es misericordia mea, dixi esse in-
tellectum, hoc est, tu me facis misericordem, facis ut misericordiam
efficere queam, contraversarius saepe Augusti'ni' et nihil ad rem provo-
cat, Nec tamen alterum sensum reieci, sed authoritatis adductae posui.

D'omini'Eck'ii' XXXI.

Si per opera misericordiae intelligit D'ominus' Bodenstein, sicut
iam habet communis populus Christianus⁶¹⁵ Theologorum,
quae misero proximo impenduntur, nego quod illa sola re-
muneret, at ipse illo fortasse loquitur sensu, ut opera miseri-
cordiae, quae non nisi dante misericordia eius operamur, re-
munerentur, sentenciam tunc teneo, sed linguam ut Augus'tinus' iubet
corrigo,⁶¹⁶ Uti enim Fortunacianus ait, Utendum est verbis si-
cut moneta publico signo notatis.⁶¹⁷

Audet sacrarum literarum lupus. Aug'ustinum' citare ad hoc propositum quod usus lo-
quendi in theologia prevaleat contra sacras literas〈,〉 quam falsum et horren-
dum atque detestabile sit hoc eius dogma facile illi cognoscunt, qui ea
quae de usu supra commemoravimus⁶¹⁸ legunt, et illud quod non scribitur
Beatus vir qui in usu corrumpentium scripturas die ac nocte me-
ditatur, sed beatus qui in lege domini meditabitur die ac nocte.⁶¹⁹ Ubi hu-
militas illa tua quam in conlu'sione' xxix preieceras? non potes mihi
palpum obtrudere, nec evadere quod festiviter in iambico est
εκ του περισσου καρδιας λαλει στομα.⁶²⁰

Bona opera sunt quodammodo in potestate nostra, quodammodo non,
sunt etenim merita et demerita voluntaria, ut in predestina-
tionis materia late discutitur.

Haec concl'usio' quicquid in xxii. et xxvi. ac xxix: huius ordi'nis' boni po-
suit, friat, adfirmas autem ea quae variando negasti, videlicet opera bo-
G4^rna esse in potestate voluntatis. Cur ergo dicis orationem esse nullam, eam
ps. iiii.nisi faciat aliquam Deus? Si bonum opus partim est in tua potestate,
Ioan. xv.pro illa parte, est aliquid, etiam si Deus non fecerit aliquid, adiuvabo
ps〈.〉 lxxxix.autem fratrem hominem per illud, Voluntarie sacrificabo tibi⁶²¹, coniun-
gendo hoc, Sacrificate sacrificium iusticiae⁶²², illis tu copula, Nemo
Esa: lxiiii.venit ad me nisi pater traxerit eum⁶²³, et illud. Confirma hoc deus
quod operatus es in nobis⁶²⁴, videsne voluntarium sacrificium dei esse
munus? ergo non in voluntatis nostrae facultate? inferto subinde^bp iusticia
nostri sacrificii est sicut pannus menstruatae⁶²⁵ mulieris.

De Collectis quas credit se inducere contra Eckium dico,
id oro, id toto corde deprecor, quod sancta mater Ecclesia
orat, ut omnium timentium deum me participem faciat deus,
Quare vir gravis et maturus theologus, non debet pau-
perem conservum suum vincire, et enormia crimina spiritualis
superbiae ei imponere. Deus novit abscondita cordis. Sa-
cius est ut D'ominus' Bodenstein et ego oremus pro invicem, ut
salvemur, ut illustremur, ut adiuvemur, quod D'ominus' Opt'imus'
Max'imus' faciat.

Si cum Matre Ecclesia toto corde oras, quae causa? quod tam impertinenter
eius preces tractas? quae pietas? quod collectas male excipis. Ad
morsum, in sacris scripturis dissimulare, impietas est, postremo
lubenter tecum orabo ut illustremur ut salvemur, ut et tu ad Ec-
clesiasticos relictis scholasticorum arguciis, transveharis,

D'omini'Eckii XXXIIII.

Quamvis bene egeam doctore, ab anniculo etiam puero cum
A'urelio' Augustino, paratus doceri,⁶²⁶ tamen quod D'ominus' Bodenstein, hic
vult⁶²⁷ ex Ezechiele docere⁶²⁸, dudum novi, in alio laboret, et
discat parcius de conservo loqui, quam temere ei errorem
imponere, Nam et ipse sequentes orationes cum Ecclesia et ipso
porrigo ad deum, det deus ut devote porrigamus.

Morsus es mi chariss'imo' frater, D'omine'Eck, ut Psyllos Ecclesiasti-
cos⁶²⁹ disquiras.

Raciocinatur dein Eckium non debere ponere spem in se et
voluntate sua⁶³⁰, placet mihi, non enim pono spem in me pau-
perrimo homunculo, Sed iactavi spem meam in dominum, qui
deducet me et enutriet me⁶³¹, Ego tamen subsumerem in minori
de D'omino' Bodenstein, et postea abiicerem⁶³² sibi illud turpe est
doctori etc.⁶³³ de sequentibus sencio ut dixi.

Voluntati activitatem in bonis tribuere operibus, est spem in ho-
mine collocare, contra autem, omnem potenciam in deum, a volun-
tate transferre, est spem in dominum iactare, Sed nec ego hoc me fa-
cere iacto, At deo ut faciam facienti supplico.

G4^v
De ego et nos, nostro et proprio⁶³⁴ sencio iuxta predicta, quoniam bona opera dei
sunt et nostra, dei dona et merita nostra, dedit enim nobis illa deus, ut his me-
reamur, sicut S'anctus' Petrus dixit, Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus
te, Quid ergo nobis, quod ergo nobis⁶³⁵ erit premii, quem d'ominus' noster Iesus ob vo-
culam nos, non redarguit, quamvis diligentissimus preceptor.

Ambrosius magnae Dei misericordiae reputat, quod Deus sua opera, nostra facit merita,
Et ob id omnia relinquenti et sese sequenti vitam aeternam pollicetur et dat⁶³⁶ quam S'anctus' Petrus
nunc in requie accepit aeterna, Porro mi dulciss'imo' D'ominus' doctor tibi plurimum
congratulor obsecuturus pro mea virili quod in hanc defluxeris veritatem, videlicet
merita nostra bona, non ex nostra pendere facultate seu potentia, at illa ex deo prorsus
effluere, quod si sentis, utique negabis, et poenitenciam activam et potentissimam volun-
tatis libertatem, immo adfirmabis merita nostra non esse in nostra potestate, cui per optime
aptabis, Ego dixi in abundantia mea non movebor, et tu avertisti faciem tuam a me
et factus sum conturbatus etc.⁶³⁷ Hanc conclu'sionem' hoc sensu colo, extollo ac tanquam dictum
ex Tripode effusum⁶³⁸ suspicio.

Ideo meritis et intercessionibus sanctorum adiuvari in collectis petit Eccle-
sia, quod si more D'omini' Bodenstein vellem collectas nostris defensionibus sub-
scribere, noverunt omnes sacrificuli sacerdotes, quam possem hic congeriem facere〈.〉

〈Carolostadii〉

Ecclesia in huiusmodi collectis rogat deum ut sua dona, sua vel opera clementer re-
spiciat, non quod nostra merita quae nos effinximus illi placeant, unde orat ut cuncta
nostra actio ab ipso incipiat, et per ipsum finiatur. Si ita intelligis bene nostra merita, et secundum
Hiero'nymum': Aug'ustinum' et Greg'orium' accipis, Sin autem secius quantum ad voluntatis potenciam elicitivam
renitor. Parco autem tibi propter concl'usionem' precedentem: alioqui clamarem ad S'anctum' in Christo
P'atrem' et D'ominum' nostrum D'ominum'Leonem divi'na' provi'dentia'Papam .X.⁶³⁹ et quererer te suas orationes san-
ctissimas nihili pendere etc. Proinde collectis seu precibus Ecclesiae ob id, quod tu tuique
similes confestim ignes ab istis discrepanti sententiis minitamini, utor, et ut Ro'mana'
Eccl'esia', me nec novas, nec inconsuetas, at pervetustas et cotidianas meditari
doctrinas sciat, atque demum non modo non cremet, sed materna clementia adversus
collectarum impugnatores nostros tutetur, tu morde si licet, vel amplectere.

Cum facere quod in se est probatissimorum Theologorum sentencia, sit removere obicem
et impedimentum gratiae, non dabo, quod qui facit quod in se est⁶⁴⁰, faciat quod deo dis-
plicet, Cum communi Theologorum maxima, Deus nunquam deest⁶⁴¹ facienti quod in se est.⁶⁴²

〈Carolostadii〉

Iuxta improbatorum Theologorum sententiam facere quod in se est, nedum
est, tollere obicem et impedimentum gratiae, sed etiam se preparare ad gratiam, Verum Ecclesiasti-
corum sententia (verba sunt Ambrosii) Hoc deus amat in nobis quod ipse fecit, et hoc
odit quod ipse non fecit,⁶⁴³ item voluntas mutabilis, quae non regitur a divina voluntate tanto
citius appropinquat iniquitati quanto acrius intendit actioni, Haec tibi sunt inducta in
conclu'sione' clxxxiiii.⁶⁴⁴ Item ex Augu'stino' nonnulla intuli in conclu'sione' clxxxviii.⁶⁴⁵ et se-
quen'ti' supra scripta, quae tu noluisti lectitare ne confundereris, adiicio tibi et illa quae
conscripsit idem de vera inno'centia' cxxvi, ubi dicit, Si hoc in nobis est quod ipsi fecimus
inde damnabimur⁶⁴⁶, illa et alia legas, et deinde obmurmura, ac tuos patronos
magnipende, non paciar te cavillari, Si summo saltem digitulo citata attigisses, non
tanta impudentia debachareris, nec a conclusi'one' tua .xxxvi.⁶⁴⁷ desultasses.

G5^r

D'omini'Eckii XXXIX.

Anathema sit inquit Hieronymus⁶⁴⁸, si quis dixerit Deum
obligasse hominem ad impossibile, unde deus qui vult omnes
homines salvos fieri, ex immensa sua clementia nunquam deest
homini nisi homo desit sibi ipsi.

Legem impossibilia homini⁶⁴⁹, non Deum, praecepisse, in pri-
Ro: viii.miciis nostris⁶⁵⁰, et quemadmodum Hieronymus non tam incocte
sit accipiendus scripsi, caeterum ultimam huius conclusionis particu-
lam^bq ut concedam conclu'sio' ccclxxii. ccclxxxix, habet.⁶⁵¹

D'omini'Eckii. XL.

Ad quod bonus actus quo ad totam entitatem suam sit a deo, non
recipio, sic quod voluntas se habeat mere passive ad ipsum, sed
arbitror voluntatem creatam esse causam secundam et minus
principalem boni actus⁶⁵² quamvis hoc ipsum agere habeat a deo,
ideo sancti dicunt actum bonum totum esse a deo.

Flagellum parat quo vapulabit⁶⁵³, et partim a Scotino succo
degenerat.

Ad rem, Temerarium nimis esse scribit Ambro'sius' in epistola finali⁶⁵⁴
in quadam parte actionum bonarum egere deo, in quadam vero non,
Sed de hac et Aug'ustini' sentencia amplius in primiciis.⁶⁵⁵

D'omini'Eckii XLI.

Alioqui non videretur quod⁶⁵⁶ bona opera S'ancti' Petri plus essent
eius quam S'ancti' Lini, immo nullus diceretur mereri, quia nihil
egisset cum tamen constet⁶⁵⁷ unumquemque recepturum vel bona,
vel mala secundum quod in corpore gessit.

D'ominus'Eck certe non videt quae ipse supra compilavit ac osten-
dit se vocem suam praecentori coaptasse promicasseque. Non intel-
ligit quomodo pecunia in suo marsupio recondita plus est istius quam
huius erumenae pecunia.

Ad rem, meremur et agimus ita quod potius agimur, Deus enim
movet etc. et munera sua coronat.

D'omini'Eckii XLII.

Quod vero Scotum⁶⁵⁸ et Capreolum taxat etc.

Multas inanes et magnas congeris conclusiones etc.⁶⁵⁹

G5^v
Conclusiones tercii ordinis, propter chalcographi nostri
impedimenta⁶⁶⁰, adnotaciunculis in librum de Spiritu et litera re-
servo⁶⁶¹, quo pro sua magnificentia tum commodius, tum uberius vel
tractari vel refelli possunt, immo debent, enavigant quidam illae
de aspero chartophylatio, et tandem muccum, extemplo emungen-
dum, subvectant.

Adnotationes quas festiviss'ime' mi patrone in magnificas
D'omini'Eckii nostri contraversarii conclusiones perfunctoriae caele-
riterque subieci, iudicandas tibi submitto; at eo studio, ne dimo-
vearis a recto, quod ab opinione scholasticorum (ut aiunt) theolo-
gorum subtractus, modo illorum defensoribus, et rursum nostris
impugnatoribus negocia exhibeam, porro melioribus imis pre-
cordiis gustatis, quis me ab opinaciunculis scholasticorum perperam
descivisse insimulabit? et qui me reprehendet? quod doctis'simi' hominum
egregia monumenta pro ineptiis, neniis, nugis, amplector? quis
hunc conatum saltem non attollet? quod studiosis sacrarum literarum syn-
cerum odorem, succumque puriss'imum' commendo? suadeoque? et quis
mihi (si impeditores et sanctae scripturae discerptores divello re-
plecto〈)〉, vicio dabit? Quocirca quando diversarium clypeo insurrex-
isseque telo, scripturam et mordere sacram sub nomine nostro, cog-
novi, scuticamque manu, depictaque lora arripui, armaque confestim
obtendi, obnitor, nec in alieno negocio depugno, Nam sacro
sanctae scripturae (quam diversarius misere tractat) vindicandae omnia
denique et singula haec molimina commancipavi, quin in scripturae
defensionem spiritum hunc exhalandum iureiurando obstrinxi⁶⁶³, qui-
bus et alia proprium facientia negocium accedunt, videlicet, quod D'ominus'
Eck Ecclesiae preces non modo contemnit et sacrificulis dignas fa-
cit, sed etiam si quando eas egre admittit in perversum sensum detor-
quet. Ap'ostolicam' Se'dem' clamdestinis advorsum me blandiciis sollicitat,
fratrum conventus⁶⁶⁴ irrogatis velut ex hoc calamo iniuriis incitat,
Postremo in caelum quicquid vult licenter expuit, homo summopere
gnarus depugnare, quod illum nonnulli foelicius viridi incensa
lauro⁶⁶⁵ coram hoste et cominus posse assequi aiunt, quibus
inconstancia suarum conclusionum ac mutabilitas subscribit. Id-
circo has adnotationes brevissimas obflexi, acuratius et copi-
osius in aliis libellis illi obluctari mihi constitutum est, ut ille G6^r
propediem intelligat nos plus sedecim pedibus distare ac acre Mi-
nervae suffragium⁶⁶⁶ vel expetere, vel nihilo pendere. Tu igitur haec
paucula capesse et hac nova occupatione a frequentibus animum
laboribus semel remitte atque instaura, mihi fave et foeliciter vive,
Datae Wittenbergae die Exaltationis S'anctae' Crucis, Anno. M.​D.
XVIII.

Accipe doctiss'imo' mi Eck nostras in tua et primi et secundi
ordinis axiomata: adnotationes, quas nimirum, quam primum ista
meas in manus venerunt, edere cepi. Tu idcirco animum ad Eccle-
siasticos diligenter appelle, Proinde haec nostra impietatis quicquid
(quod absit) subolent refelle profecto meopte Marte praecellenti
cedam, festinationis autem veniam postulo, Vale in Christo foeliciter.^br