A1^v
D'ominus' Andreas Bodenstein Carolstatinus/ responsuris nonnullis
subscribendis/ conclusiones .ccclxx. subiectas/ adversus eos/ qui
sub titulo et spetie Wittenburgensium (quos diris vulneribus
sauciare plane audent et viritim enituntur) sacram scripturam per-
vertere audent/ et de ea secundum suas voluntates loquuntur/ ac
ipsam per Aristotelis vel metaphysicam/ vel dialecticam vel al-
terius infidelis figmento/ vel suo invento/ iudicant/ tanquam eis/
a deo/ secundum proprium placitum sacras explicandi literas sit tributa
facultas. Nec scripturam latentem per apertam/ nec legem testifican-
tem/ per Christum testificatum interpretantes. Per aestatem hanc/ dum
vel circulo theologico (ut dicimus) vel quovis probo veritatis
amatore/ et si vis/ subversore/ atque inimico: in arenam disputa-
toriam/ fuerit evocatus/ sustinebit et defensabit. Potissimum con-
tra D'ominum'Eckium²/ alioqui doctissimum/ qui Wittenburgensium amici-
tias sibi ultro copulavit³/ et deinde nullo futuri certaminis mo-
nitore destinato/ etiam ultro dirumpens/ unum egregium huius
Universitatis membrum⁴ nominatim denigrare/ adeoque vulnerare
ausus est/ ut irrogatis ab eo vulneribus (attendite o Wittenburgen-
ses et optimi Theologiae imitatores) totum litterarium collegium
hoc Wittenburgense/ languere/ presertim Theologica facultas/
perfusa. Immo cruentata et demum turbata/ ac tristis/ videatur. Cui
denique hoc parum fuisset/ nisi Ro'manum' Pon'tificem' et Episcopos/ quibus
blanditus est/ ut aliqui eius adulatione perderentur/ quibus non
fecit dei verba nota/ sed cogitationes sui cordis/ insinuavit/
Qui etiam et caeteros ecclesiarum prepositos adversus huius clarae
Academiae theologos/ excitare conatus est. Propterea hanc pro-
vinciam et causa tuendarum sanctarum litterarum et gratia nostrae famae
curandae/ in nomine Ihesu Christi domini nostri suscipimus.

D'ominus'Nicasius Claii Herczbergen'sis'⁵ philosophiae Magister pro bacca-
laureatu in Theologia respondebit, et alii.A2^r

i

Textus Bibliae per ecclesiasticum doctorem allegatus/ plus
valet/ ac vehementius urget/ quam dictum allegantis.

ii

Cum hoc, ex illo, pendeat et inferatur.

iii

Preiecta veritatem adeo habet/ quod dictum doctoris/ debet
secundum textum adductum prorsus accipi.⁶

iiii

Et autoritas vicissim intelligi/ et ex ea quoque doctoris in-
ductio/ vel probari vel infirmari, debet〈.〉

v

Quod si Augustiniani lectores/ auditoresve attenderint/ elu-
cescentem in omnibus illius Augustini⁷ scriptis/ Chr'istu'm intro-
spicient.

vi

Quod si Gracianus⁸: non autenticus: observasset, decretales
minores haberent difficultates/ et essent theologice sapidiores〈.〉

vii

Retento quoque et ventilato primae conclusionis themate
Hieronymi⁹ lectio dulcior erit.

viii

Ambrosius¹⁰ autem in nonnullis secunde partis voluminibus,
nisi et ceterarum suarum partium/ documenta intermiscueris ex-
tra suam intentionem intelligitur et incondite.¹¹

ix

Nec usque adeo Christi virtutem redolet.

x

Tametsi mirus in allusionibus merito habeatur.

xi

De Cypriano¹²: Cassia'no'¹³〈,〉Gregorio¹⁴ et Bern'ardo'¹⁵ ceterisque campus
noster disputationem non patitur.

xii

Textus Biblie: non modo uni/ pluribusve ecclesiae do-
ctoribus/ sed etiam tocius ecclesiae auctoritati/ prefertur,
Per dict'um'Aug'ustini' de bap'tismo' con'tra' Dona'tistas' lib. ii. c. iii. transumptum
ad c. »quis nesciat«: dis: ix.¹⁶ arg: c. »sunt quidam«¹⁷ et c. »violatores« .xxv.
q. i.¹⁸ et per dict'um'Aug'ustini' epis'tola' xlviii. quod ponitur in .c: »noli
frater« .ix dis:¹⁹ et illud quod scripsit in epistola xix. per Graci'anum'
transumptum ad c. »ego solis«: e'adem'distinctione^e20 per Gers'onem'²¹ de exa'minatione' doc'trinarum' con: v.²²

xiii

Capiendo ecclesiam pro fidelium omnium congregatione seu
contione.

xiiii

Premissa in tantum procedit, quod dicto doctoris auctoritate
canonica communito/ plusquam declarationi pape/ creden-
dum est/ Gers'on' de exami'natione' doct'rinarum' part: i. Cons: v.A2^v

xv

Quod non credo verum/ nisi Ro'manus' Pon'tifex' omni auctoritate de-
stitutus et vacuus esset.

xvi

Gers'on' tamen, non commemorato Mattheo de Mathaselanis²³/
qui^f prius in aliis terminis/ idem docuit, cuius et exemplum
imitatus eum: turpiter tacuisse videtur.

xvii

Bene tamen idem Gers'on' sed rursus male tacito imitationis vesti-
gio/ affirmavit/ quod in sacris litteris excellenter erudito et au-
ctoritate nitenti plus est credendum quam generali concilio.

xviii

Quod restringit/ si malicia (quod nota) vel ignorantia:
ab evangelica auctoritate declinaret concilium.

xix

Hoc pulchre/ ex eius sexta consideratione/ et prima se-
cundae partis/ deducitur, scilicet quod sacra scrip'tura' nec fallere nec
falli^g potest.²⁴ Adde quod Aug'ustinus' de pecca'torum' me'ritis' lib: i. c. xxii.
dicit.²⁵

xx

Concilium autem generale/ iuxta Gersonem et ex malicia et ig-
norantia/ fallere ac falli potest.

xxi

Immo secundum Canonistas/ ecclesia modo quo supra ac-
cepta/ plaerumque ^hfallitur et^h fallit/ quia opinionem nonnumquam
sequitur. De sen'tentia' excom'municationis' c. »a nobis«: .ii.²⁶ ubi textus et
doctores/ scribentes et remittentes.²⁷

xxii

Quod secundum theologos negare quis audet? ut infra
docebimus.

xxiii

Premissae conclusiones verae sunt/ si dicto doctoris/ te-
stimonium sanctum/ secundum litteralem sententiam suffragaretur.

xxiiii

Vel circumstantiae scripturarum²⁸/ pro intellectu allegantis/ ner-
vos et ossa congregarent et conferrent adeo, quod illi textui/
responderi non posset/ Quod per Aug'ustinum' in probationibus
conclusionum priorum²⁹ induxi/ licet primitus ad imitationem
M'atthaei' de Mathaselanis in tract'atu' de elect'ione' opi'nionum' col: i. et aliorum
doctorum post eum.³⁰

xxv

Contra Gers'onem' negamus esse sensum litteralem qui ex intenti-
one et circunstantiis scribentis colligitur〈.〉Gers'on' eodem tract'atu'
consi: vi.³¹

xxvi

Nec eum: qui stricte est logicalis/ litteralem fatemur/ nec diale-
ctica literas docuit.A3^r

xxvii

Sed eum/ qui ad verbum seu verbi significationem accipitur/
literalem dicimus: iuxta Aug'ustinum' de utili'tate' creden'di' c: iii. col'umna' fi'nali'³²
iunct'o' c: vii. de princi'piis' diale'cticae':³³

xxviii

»Legi«/ sic accipiendum/ non intelligi tantum/ sed et oculis per-
spici, quod scriptum est. Ita Ulpia'nus'³⁴〈,〉Accurs'ius'³⁵ et Ioa'nnes'ⁱCrot'tus'³⁶
post antiquos scribentes.³⁷

xxix

Et isti melius atque Augustino conformius docuerunt/
quam Gerson:

xxx

Ea autem quae colliguntur ex circumstanciis/ vel scribentis intenti-
one/ extrinsecus/ hoc est extra literam/ intelliguntur/ Iuxta
Ulpia'num' et veritatem.

xxxi

Eadem/ dicuntur esse de intellectu subaudito³⁸ vel extraneo/
et ex quadam coniectura: collecto.³⁹
Idem Crot'tus'⁴⁰ post Bar'tolum'⁴¹ et Ang'elum'^j42〈.〉

xxxii

Secundum Aug'ustinum'»cum hoc sentimus quod ille quem legimus/
cumulatissime se habet veritas« etc.⁴³ Consentire est concor-
dare intentioni〈,〉 De utili'tate' creden'di' ca: v.

xxxiii

Hoc »genus/ cum de rebus obscurissimis« agimus/ »est rarissi-
mum«/ Aug'ustinus' ubi supra.⁴⁴

xxxiiii

»Neque id liquido« scire/ »sed« credere possumus, ibidem⁴⁵/ ergo
intentio colligibilis non est ad literam: nisi legatur in verbis.
Aug'ustinus' ad Simp'licianum' li: i. q. ii.⁴⁶ inductio difficilis〈.〉

xxxv

Veruntamen/ quod theologice et secundum Aug'ustinum' mens colligibilis
non sit literalis/ adverte Aug'ustini' verba: »Quibus«/ ait/ » argumen-
tis/ absentis vel mortui hominis voluntatem/ ita colligam/
ut de illa iurare possim?«⁴⁷

xxxvi

Neque dicitur expressum/ quod ex mente scripturarum com-
prehenditur.

xxxvii

Vide quam pulchra consonantia sit/ inter documenta theo-
logiae et iurisprudentiae. Et scias hunc argumentandi modum
theologiae studiosum provehere posse.

xxxviii

Premissa ad hoc valent/ ut »corrigendus aut cavendus«
sit/ tamquam ecclesiae inimicus/ qui »id«/ ex »re obscura astruit«/ per
»quod verissimum« ac »notissimum^k«/ destruit/ Aug'ustinus' ad Bon'ifacium'
Con'tra' duas epist'olas' li. iii. c'apitulo' fi'nali'⁴⁸ quae omnia copiose in probamentis A3^v
aliarum et priorum conclusionum/ per doctores ecclesiasticos/
atque iurisperitos/ scripsi.⁴⁹

xxxix

Ex premissis omnibus infertur/ quod plus seu potius adheren-
dum est habenti auctoritatem ad literam/ quam habenti colligibilem/
vel ad mentem.⁵⁰

xl

Secundo infertur/ quod habens auctoritatem^l ad literam, preferendus
est habenti auctoritatem/ a contrario sensu.

xli

Tercio quod argumentum a contrario sensu non est expressum/
Sed venit in quandam consequentiam, colligibile ex circumstan-
ciis.

xlii

Si mens colligibilis/ repugnat auctoritati expressae/ non
illi/ sed huic apud quoscunque utentes/ adheremus.

xliii

Argumentum a contrario sensu/ est licitum in theologia/ dum-
modo non fit correctio scripturarum/ et absurditas^m vita-
tur/ Arg'umentum'Aug'ustini'ⁿ de correp'tione' et gra'tia' c: xiii. B.⁵¹

xliiii

Sed non est fortissimum, cum sit quidam tacitus, extraneus vel
subauditus intellectus. Quandoque^o tamen de necessitate con-
cludit ut ex Coll'ecta' Do'minica' v. post pascha, »Deus a quo« omne
bonum procedit〈.〉⁵²

xlv

Fortius est argumentum, quod legibile seu literale, vel ad literam est:
Arg'umentum'Aug'ustinus' de pec'catorum' me'ritis' lib, i. c. xxxv, ubi multum, evidentiae
rerum tribuit.⁵³

xlvi

Pulchrum autem est abundare, et literalibus, et colligibilibus rati-
onibus.

xlvii

Scriptura etenim: idem quod uno loco abscondit, in alio
aperit, seu ostendit.

xlviii

Exempli causa, cum hac literali et aperta ecclesiastae^p auctorita-
te, »non est iustus in terra, qui benefaciat et non peccet«,⁵⁴
quae aperte, in bono opere, peccatum ponit.

xlix

Consonat haec, »Cum colueris terram, germinabit tibi spi-
nas et tribulos«⁵⁵ secundum Cassi'anum'⁵⁶ et Bern'ardum'⁵⁷ non curando distinctionem^qAmbro'sii'⁵⁸ licet vera videatur.

l

Item haec, »habitavit Chananaeus in medio Effraim, usque in hanc
diem tributarius«.⁵⁹A4^r

li

Secundum Gre'gorium'⁶⁰ Chananaeus: vicia quedam/ significat/ quae iustus
dum inter facta sublimia est/ retinet, in Iob lib: c. xxiiii.^r

lii

Idem Chananeus^s»tributarius efficitur« iustorum/ »quia« licet
ipsum »subigere« nequeant, attamen »ad usum« humilitatis detor-
quent,» ut eo/ de se mens, in« sublimibus: »vilia senciat«.⁶¹

liii

Itaque tributarius efficitur, quia iusto tributum seu censum,
eum suae infirmitatis commonens, et periculorum suorum me-
morem faciens,⁶² tribuit.

liiii

Ut in timore et tremore, atque humilitate bona opera fa-
ciat⁶³. Que pulchre Aug'ustinus', contra Iul'ianum': li: iiii. ca: ii. col: pen'ultima'⁶⁴
et c. iii. H.⁶⁵ de na'tura' et gra'tia' c. xxvii.⁶⁶ cum aliis nostris allegatis⁶⁷/
et post eum Gre'gorius'⁶⁸ dicit.

lv

Ex quibus proxime positis infertur primo: vicium, hoc est/
peccatum »in medio Effraim.« id est iusto fructificante ac iustis
operibus esse.

lvi

Secundo dum terra/ hoc est/ homo, colitur bonis operibus:
bona opera: seu ipsum iustum esse »sicut lilium inter spinas«,
secundum Bern'ardum':⁶⁹

lvii

Tercio/ quod temptationes surgunt/ medium et latera bonorum
operum/ viciantes: seu vicio obfuscantes.

lviii

Propter quod vicium, non iustificabitur in conspectu dei
omnis vivens, quottidie quoque petimus »nobis dimitti debi-
ta«⁷⁰, id est peccata⁷¹.

lix

Propter quod vicium »servi« dei, cum omnia praecepta fecerint/ se^t
»inutiles« fuisse accusant.⁷²

lx

Sed et corrigi volunt cum Ieremia⁷³ a deo/ qui tanquam pater fi-
liorum/ misertus est/ timencium se.⁷⁴

lxi

»Inquantum« igitur »deo«»fide«»et caritate«/ uno spiritu: adheremus⁷⁵,
»non peccamus«, benefacimus.

lxii

»Inquantum« eodem actu/ nobis obrepunt adversitates/ concupis-
centiae/ tenebrae/ atque difficultates: et tedia/ vel nimia gau-
dia/ inferunt: »peccamus«, Aug'ustinus' de pe'nitentiae' medi'cina' c. ii.⁷⁶ cum alle-
gatis nostris iuncto illo⁷⁷, quod de perfect'ione' iusti'tiae'⁷⁸ docuit.

lxiii

Vel sic in quantum deus operatur in nobis velle et operari⁷⁹/ non
peccamus⁸⁰/ in quantum autem nostrum addimus/ deficimus, pecca-
mus, per auctoritatem »qui benefacit in terra, peccat« etc.⁸¹A4^v

lxiiii

Petit ob id ingemiscens ecclesia, ut sectando iusticiam a culpa
ieiunet, Do'minica' ii. ^uferia secunda^u et Sabbatho Do'minicae' quartae in
Quadragesima.⁸²

lxv

Si se a peccato/ faciendo iusticiam custodit, quare rogat^v ut
culpa careat.⁸³»q'uare'« d'icit'»remitte nobis debita«〈?〉⁸⁴

lxvi

Quibus et illa coassociatur. »Domine deus quousque irasceris su-
per orationem servi tui.« ps'almi' lxxix.⁸⁵

lxvii

Nec obstat quod Aug'ustinus' contra Iuli'anum' li: vi. c. v. gratiam »perfecte«
innovare »hominem« scripsit.⁸⁶

lxviii

Ad conclusionem xii revertendo⁸⁷, opponitur hoc, quod iam est
frequentatum Aug'ustini' dicterium/ »non crederem evangelio/
nisi ecclesiae/ me commoneret auctoritas.«Aug'ustinus' contra
epist'olam' funda'menti' c. v.⁸⁸

lxix

Ad quod per Gersonem/ et male: respondetur, quod Aug'ustinus'
ecclesiam pro primitiva congregatione fidelium eorum, qui Christum
viderunt et audierunt/ accepit. Gers'on' de vita spi'ritali' animae lect:
ii. cor: vii. col: ii. in fi'ne'⁸⁹ et hec contra Durandum〈.〉⁹⁰

lxx

Quoniam Aug'ustinus' dicit/ »ipsi evangelio/ catholicis predicantibus«
vel precipientibus »credidi«.

lxxi

Melius illo Gers'one'Scotus dixisse videtur (in .q'uodlibetis'. q. xiiii:
ar: i. col: iii.⁹¹ de fide per auditum quesita.

lxxii

Licet fundamento eius credendum esse/ dubitemus inficie-
murque,⁹²

lxxiii

Verius ad mentem Aug'ustini' accessit/ qui ait, Non »debes per
hoc concludere/ quod ecclesia habeat maiorem auctoritatem quam
Christus«/ »Sed nisi ecclesia approbaret/ non haberemus certi-
tudinem/ quod« dicta no'vi' et vet'eris' test'amenti'»fuissent a Christo prolata
aut in ve'teri' testa'mento' contenta«. Cardina'lis' Alexandri'nus'⁹³ contra, I'oannem', T'eczel',^w94

lxxiiii

Aug'ustinus' dicit se evangelio per catholicos/ credidisse.⁹⁵ Quod
Gers'on' non advertit.⁹⁶

lxxv

Qui eodem loco/ ait/ auctoritate evangelii infirmata/
ecclesiae auctoritatem quoque labefactari/ Aug'ustinus' contra
epis'tolam' fund'amenti' dic'to' c, v,⁹⁷B1^r

lxxvi

Idem dicit/ contra eandem epis'tolam'〈,〉 Evangelio si quis credit:
»necesse est« ut propheticis et apostolicis/ credat testimo-
niis, »quoniam utramque scripturam/ similiter commendat«,
ecclesiae »auctoritas«.⁹⁸

lxxvii

Proprietati: seu verborum sono/ in sacris literis est semper
adherendum. Aug'ustinus' de sp'irit'u et litera. c. ii.⁹⁹

lxxviii

Restringitur, seu limitatur hec, nisi quispiam »docere
potuerit«/ verba »aliter«»quam sonant«/ accipi posse.¹⁰⁰

lxxix

Hoc autem per simplicem negationem, vel ignorantiam, vel
quod fedius est/ per futilem pertinaciam/ non docebit quisquam,
sed per assignationem absurditatis¹⁰¹ vel figurati sermonis〈.〉
De Ser'mone' Do'mini' in mon'te' lib: i. h¹⁰² et de sp'irit'u et litera c. iiii.¹⁰³

lxxx

Ampliatur conclusio de proprietate verborum in tantum,
ut cum scriptura/ de igne loquitur/ debet intelligi activus,
calefactivus/ combustivus/ non pictus, non demortuus〈.〉¹⁰⁴

lxxxi

Quando de poenis agit scriptura/ non debet intelligi/
ignis alchemisticus in primo gradu: vel in secundo calidus〈.〉
ita quoque in aliis terminis dicendum.¹⁰⁵

lxxxii

Quoniam ignis secundum alchemisticos^x (si verum dicunt)
tactum in primo non ledit/ in secundo autem gradu/ in-
firmo medetur.¹⁰⁶

lxxxiii

Probato aliquid verborum sono comprehendi/ eve-
stigio astruitur, illud aliquid/ qualitate/ virtute/ et effi-
catia rerum verbis significatarum: comprehendi.

lxxxiiii

Exemplum de infantibus/ qui in originali decedentes/
aeterno tenebuntur igne/ quod si est verum/ prout est verissi-
mum/ consequens est eos qualitatibus ignis/ hoc est cru-
ciatibus affici ignis/ et aeternis: si est aeternus〈.〉¹⁰⁷

lxxxv

Nisi aliquis ostendere tex'tum' valeret, quo sinistris iudicem
dicturum legeremus/ ite, adulti in ignem, vos autem infantes in pri-
vationem visionis divinae aeternam, Sed hoc non legimus
nec videmus: ob id a litera evangelica non discedimus.¹⁰⁸

lxxxvi

Si est, qui eos igne contineri, sed non uri: futiliter asse-
rit/ miraculum assignans: arceri debet tanquam verborum dei
temerator. B1^v

〈lxxxvii〉

^y

lxxxviii

Ridiculum est sine sanctis testimoniis miraculum alle-
gare et non probare. arg'umentum' glo'ssae' in c. cum ex iniuncto de here'ticis'^z.¹⁰⁹

lxxxix

Gers'on' dicit/» suspecta est omnis revelatio quam non con-
firmat lex« vel evangelium〈.〉 De exam'inatione' doct'rinarum' parte. ii. consi: i.
litera c.¹¹⁰

xc

Nec sunt verbis exempla (propositae questioni extranea et
impertinentia) iniicienda.

xci

Regulae sacrae scripturae/ debent universaliter intelligi/ et ab
eis nemo excipi, Si universaliter et indistincte loquuntur〈.〉¹¹¹

xcii

Nisi quis demonstraverit testimonio eiusdem scripturae,
aliquem seu aliquos/ sub regula non comprehendi.

xciii

Exemplum est de hac regula seu hoc decreto/ quod adversus
eos qui in sinistra stabunt/ dictabitur/ »ite in ignem aeternum«〈.〉¹¹²

xciiii

Peccant mortaliter/ qui sacrae contradicunt »scripturae/ sive
intellectae/ si« aliquo vicio »percutit/ sive non intellectae/
quasi melius sapere/ meliusque percipere« possint, et sunt
impii〈,〉 de doct'rina' Chri'stiana' li: ii. c. vii.¹¹³

xcv

Nec disputandum est »utrum verum vel rectum sit«/ quod »in ea scri-
ptum esse constiterit«.¹¹⁴

xcvi

Quilibet obnoxius est »cogitare potius et credere/ id esse
melius et verius, quod ibi scriptum est, etiam si lateat/ quam
quod nos per« nosmetipsos »sapere« possimus.¹¹⁵

xcvii

Si dei auctoritas sacris literis non suffragaretur^aa/ suffi-
ceret ad convincendum et defendendum ecclesiam, illas ab
hac semel receptas: atque fuisse adprobatas.

xcviii

»Testimoniis«»ambiguis,«»non« solvitur »questio«¹¹⁶/ vel sic/
»nemo ambigua verba ambiguis explicabit verbis«.¹¹⁷
Aug'ustinus' de ani'ma' et eius orig'ine' li: i. c. xviii: et de prin'cipiis' dialect'icae':

xcix

Ad destruendum vel astruendum/ certa sunt querenda testi-
monia/ non ambigua Aug'ustinus' de ani'ima' et eius orig'ine' li: ii. c.
xiiii. ad finem^ab.¹¹⁸

c

Quoniam »tacitum« sive »ocultatum« in scriptura licet »non« sit » ne-
gatum«/ tamen nec utique est »affirmatum«.¹¹⁹B2^r

ci

In scriptura ne dum ea verba quae inflectuntur/ sed et alia
estimanda/ et omne quod scribitur librandum est.

Premissis, etsi plures alie connexiones/ quae studiosis
theologiae ansas tradere studendique facultatem, et plusquam lo-
gica ancillari possent/ belle coniungerentur, attamen
illas examen conclusionum/ quas Egregius Dominus
Eckius/ non egregie contra Wittenbergenses, et quidem
iactabundus/ nimiumque gloriabundus contorsit/ iure
sequitur.

Prima conclusio Eckii contra Wittenbergen'ses' in fun-
damento est/ Ecclesiam militantem (cui tempus pleni-
tudinis evangelice advenit, cum sit congregatio omnium
fidelium inter quos, non pauci sunt iusti) non videri^ac poe-
nitentia indigere.

cii

D'ominus' Eckius non intelligit quod ecclesia ingemiscit, negat quod
ecclesia confitetur/ et turpiter orationes: in quibus ver-
satur: ignorat.

ciii

Ecclesia annua quadragesimali observatione, se purificari
confitetur Do'minica' i. Quadr'agesimae'¹²⁰ et universaliter coacta, dicit,
»peccatores, te rogamus etc.«¹²¹

ciiii

Eckius autem tollendo poenitentiam ecclesiae, eius purificatio-
nem negat/ quam ipsa confitetur, ne a domino iudicetur.¹²²

cv

Ecclesia Fe'ria' sexta precedenti/ petit dei populum/ ab omni-
bus peccatis emundari¹²³, que verba sunt penitentis ps'almi' l.¹²⁴ ita quoque
ecclesia expostulat Do'minica' ii. fer'ia' vi.» Sacro nos purificante
ieiunio etc.«¹²⁵ Et fe'ria' iiii. e'adem' Do'minica'〈.〉»A noxiis quoque viciis cessare
concede^ad.«¹²⁶

cvi

Et feria v. Do'minica' in Quin'quagesima' dicit/ »Deus qui culpa offenderis pe-
nitentia placaris etc.« et »flagella, quae meremur averte«¹²⁷, non
dicit meriti sumus, sed »meremur«. item »adverte:«» poeniten-
cia placaris«.

cvii

Et in alia collecta/ »Parce domine parce populo tuo, ut dig-
nis flagellis castigatus, in tua miseratione respiret.«¹²⁸B2^v

cviii

Nonne ecclesia seu dei populus/ non diaboli/ sicut de
Hiere'mia' praeiecimus¹²⁹/ petit se castigari/ quod si non est poeni-
tere/ Eckius iudicabit.

cix

Hoc idem inter suffragia: in collecta. »Deus qui culpas nostras
piis verberibus percutis etc.«¹³⁰ ecclesia petit.

cx

Vide Ecki collectam quam ecclesia facit et petit, ab imminenti-
bus peccatorum suorum periculis/ deo protegente: salvari.
Do'minica' iii. feria. ii. et Do'minica' ii. in Quadrag'esima'〈.〉¹³¹

cxi

Quae petit/ a populo dei: flagella irae divinae averti, Do'minica'
i. Sabb'ato' Quad'ragesimae'〈.〉¹³²
Sed fortasse D'ominus'Eckius absque libris¹³³/ facile respondebit/
ecclesiam deprecari/ ut ab imminentibus peccatis libe-
retur. Non ab his que insunt/ sed que imminent/ quemadmo-
dum Scotistae Thomistis solent respondere^ae, quod Christus fuit
redemptor Beatae Virginis/ nec male/ quod fuit praeservata ab
originali per eum.¹³⁴

cxii

Verum ut evasiones manifestis occludantur septis, ei colle-
ctam hanc opponimus/ »Purifica quesumus domine/ tuorum
corda fidelium/ ut a terrena cupiditate mundati/ et praesentis
vitae 〈periculis〉^af exuantur etc.« Fe'ria' v. Do'minica' iii. in Quadra'gesima'〈.〉¹³⁵ Adde et al-
teram/ eius diei/ collectam, qua petit, »ut sancta devotio pu-
rificationem tribuat.«¹³⁶

cxiii

Ex qua oratione ad literam videmus ecclesiam deprecari, ut
fidelium dei corda purificentur, quod humilitatis causa dictum
esse/ nemo/ nisi qui anathemate percuti vult/ dicere au-
det. de eccle'siasticis' dog'matibus' c: xxxv. iunctis c. xxxvi. et xxxvii.¹³⁷

cxiiii

Per fideles dei/ quos audet intelligere: nisi eos, qui ex fide
vivunt: iustos〈?〉¹³⁸

cxv

Secundo ad literam apparet ecclesiam deprecari ut dei fide-
les: hoc est iusti/ a cupiditate terrena mundentur, ergo habent
immundiciem purgandam.

cxvi

Rogo Eckium/ quid aliud flagitat ecclesia? nisi ut iusti
mundentur ab edificatione illa/ qua iusti super fide
Christi/ lignum/ fenum et^ag stipulam edificant^ah〈?〉¹³⁹

cxvii

Qui non pereunt/ sed per ignem salvantur¹⁴⁰ cuius diversa
est penes Aug'ustinum' et Gre'gorium' interpretatio.¹⁴¹B3^r

cxviii

Edificant qui carnali affectu/ circa temporalia^ai tenentur etc.,
ut Aug'ustinus' li: Ench'iridion' c. lxviii.¹⁴² de octo dulci'tii' quaestionibus .q. i. d'icit'〈.〉¹⁴³

cxix

Petit ecclesia ut eius membra sancta/ a cupiditate terrena
purificentur: ut sordes subnascentes diluantur.

cxx

Quod timuit illa/ quae pulsanti sponso dixit/ Lavi pedes
meos: quomodo inquinabo illos?¹⁴⁴

cxxi

Petit ecclesia quod Christus: patrem celestem facturum: promisit:
videlicet ut palmitem ad ferendos fructus purgat^aj.¹⁴⁵

cxxii

Cum »in multis offendimus omnes«¹⁴⁶, idcirco ecclesia petit purgari
ab offensis et culpis. et agit poenitentiam.

cxxiii

Petit ut fidelium corda purificentur quia omnes fideles ve-
tustatem ex peccato relictam habent/ quae in interiori homine de
die in diem renovatur.¹⁴⁷ Vide Aug'ustinum' de pecca'torum' me'ritis' li. ii. c. vii.¹⁴⁸

cxxiiii

Petit quod Apostolica precipiunt mandata, renovari s'cilicet'
spiritu mentis et indui novo homine.¹⁴⁹

cxxv

Eximia est penitentia/ peccata et infirmitates fa-
teri: et sanitatem a medico precari.¹⁵⁰

cxxvi

Elemosinae, ieiunium, et oratio remedia sunt venialium
peccatorum, hanc per Aug'ustini' documenta in prioribus con'clusionibus'
satis scripsi.¹⁵¹

cxxvii

Tametsi evangelicae plenitudinis tempus ecclesiae advenerit.

cxxviii

Attamen universa ecclesia quamdiu militaverit, quottidianae
penitentiae est indiga, de pen'itentiae' me'dicina'^ak152 homel'ia' ii. in Apocal'ypsim'¹⁵³
per Aug'ustinum' de fid'e' ad pet'rum' c. xli.¹⁵⁴ de perfect'ione' iust'itiae':¹⁵⁵
Arg'umenta'Aug'ustini' dict'a' hypo'gnosticon' li: iiii:¹⁵⁶ contra Iulia'num' li: iiii. c. ii.¹⁵⁷

cxxix

Ecclesia militans ideo dicitur, quod rebellat semper et in omni
bono opere viciis atque concupiscenciis arg'umenta' eorum quae Aug'ustinus'
hypo'gnosticon' li: iiii¹⁵⁸ et contra: Iulia'num' li: iiii.​c, ii,¹⁵⁹ disserit〈.〉

cxxx

Fit dum iustus fortiter pugnat, fatigacio quae^al hilaritatem
datoris¹⁶⁰ ledit viciatque de perfect'ione' iust'itiae'〈.〉¹⁶¹

cxxxi

»Beatus est:« ait/ non criminosus: »qui allidit parvulos
suos ad petram〈.〉«¹⁶²B3^v
Hoc fit/ quod Charitas/ huius vitae/ potest augeri, et illud
incrementi/ quod deest/ ex vitio nostro deest.¹⁶³

cxxxii

Hoc vicium/ peccatum est¹⁶⁴/ quod ecclesia sancta/ quottidiana
confessione¹⁶⁵: nec sterili dolore expiat.¹⁶⁶
Aug'ustinus' de sen'tentia' Iacobi¹⁶⁷ et epistola: liiii.¹⁶⁸

cxxxiii

Hoc vicium habent/ qui pedum lotione indigent〈.〉¹⁶⁹

cxxxiiii

Quod boni et mali/ filii dei: 〈et saeculi〉 habent, semper enim dum
benefacit iustus/ peccat¹⁷⁰/ et bonus et malus est.¹⁷¹

cxxxv

Immo nemo coram deo (nisi iustus) poenitet. Aug'ustinus' de
fid'e' ad Pe'trum'¹⁷²Hiero'nymus' in Hieremiam.¹⁷³

cxxxvi

Adde/ quod »sepcies« in die: »iustus«»cadit«¹⁷⁴, »sed non colliditur,
quia dominus supponit manum¹⁷⁵«, secundum Cassia'num'¹⁷⁶ patet quod fideles
iusti cadunt. Aug'ustinus'〈.〉¹⁷⁷

cxxxvii

Quibus iustis, dominus manum supponit, et ideo non im-
putat peccata¹⁷⁸/ quod peccata sua agnoscunt¹⁷⁹: ac femur percu-
tiunt¹⁸⁰/ et debitoribus remittunt debita.¹⁸¹

cxxxviii

Mordaces illi qui sub titulo M'artini' et A'ndreae'¹⁸² verbum (impu-
tat) tanquam indecens seu non congruens notant/ literas sacras
rident/ et ecclesiasticos adlatrant¹⁸³, sed cur? quia legere et in-
telligere ut bene loquantur, nolunt.

cxxxix

Agunt poenitentiam incorporandi/ agunt et veraciter
ecclesie incorporati.

cxl

Sed et nullum ex literis apostolicis (quibus ecclesia sancta
»sine ruga et macula«¹⁸⁴ predicatur) Eckius auxilium petat,
ne caeteras scripturas/ hac male^am intellecta/ ut Faustus le-
gem Moisi lacessat et rumpat¹⁸⁵/ quoniam premissis non
obstat. Aug'ustinus' contra Iulia'num' li: iiii. c. iii.¹⁸⁶

cxli

Veruntamen cum D'ominus'Eckius in secunda contra nos conclusi-
one¹⁸⁷/ idcirco magnam interiorem fecit penitentiam, quod vo-
luntatem reginam suorum actuum dicit¹⁸⁸/ ostendit se vel ignorare
literas sanctas/ vel aperte eis contradicere.B4^r

cxlii

Nam voluntas nostra non est regina et domina eorum operum,
quae deus, ut voluntatis essent/ fecit. Aug'ustinus' epistola cvii,¹⁸⁹

cxliii

Nisi liceat cum audaculo Eckio securitatem voluntati pro-
mittere/ contra prophetica et apostolica documenta.

cxliiii

Idem Eckius se ignorare ostendit/ quod poenitentia est donum
dei/ quod deus operatur.

cxlv

D'ominum'Eckium hac scriptura satis confutari existimo quam
Hieremias edidit, »Converte me« domine »et« convertar, »quia tu
domine deus meus, Postquam enim convertisti me/ egi peniten-
tiam«, »postquam ostendisti mihi: percussi femur meum etc.«¹⁹⁰ quam
legat, et videat confusionem suam, Hiero'nymo' interprete¹⁹¹/ Ambr'osium'
et nonnullos alios non sine causa reticemus.¹⁹²

cxlvi

»Commovisti terram et« conturbasti »eam, sana contritiones
eius, quia commota est.«¹⁹³ Deus commovet voluntates, et
fit contricio.

cxlvii

Discat eodem Hieremia docente: quod dominus convertit conver-
sionem nostram¹⁹⁴, quod dominus dat penitentiam¹⁹⁵/ agnoscat orationem,
quam scit, »Da nobis digne flere mala quae fecimus:« Do'minica' iiii,
Sabba'to'〈.〉¹⁹⁶

cxlviii

Veruntamen cum litera non dicat/ dedisti/ sed conver-
tisti etc.¹⁹⁷ Et timendum sit eum qui pronus fuit hereticum vo-
citare, M'artinum'¹⁹⁸, quem non intellexit et haec calumniari, legat Apostolum〈:〉
ne forte »det illis deus penitentiam« et »resipiscant a diaboli la-
queis«¹⁹⁹, adverte: »det«/ ait, Lege Aug'ustinum' de fid'e' ad Pet'rum' c, xxxi,²⁰⁰

cxlix

Voluntas est domina et regina suorum actuum: suorum omnium
scilicet malorum.²⁰¹

cl

Quando voluntas dominatur in anima, ridet diabolus et ex-
ultat quod preparatur ei praeda.

cli

»Deus amat in nobis quod ipse fecit. At quod ipse non fecit
odit.«Ambro'sius' de Vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii,²⁰² facit collecta in primis:
»Dirigere: sanctificare etc.«²⁰³ Et Sabba'to' Do'minica' iiii. Quadr'agesimae'»Fiat,
quae'sumu's d'omine'.«²⁰⁴ Et in pascha: »Deus qui per unige'nitum' etc.«²⁰⁵B4^v

clii

Per auctoritatem, »omnis plantacio, quam non«plantaverit^an
»pater meus«, »eradicabitur«²⁰⁶/ et bene ad propositum.

cliii

»Misericordia« equidem »eius super omnia opera eius«²⁰⁷/ non nostra.

cliiii

»Mutabilis voluntas, quando ab incommutabili voluntate non
regitur/ tanto citius appropinquat iniquitati/ quanto
acrius intendit actioni.«Ambro'sius' ubi supra²⁰⁸/ Attende
Ecki.

clv

Adverte commodum et periculum²⁰⁹/ quando voluntas regitur et
quando in anima regit.

clvi

Universaliter loquendo: Deus est dominus et rex in anima nostra.

clvii

Omnia nostra: que deus non fecit nostra, mala sunt et peccata,
Grego'rius'²¹⁰ post Aug'ustinum' et alios quorum documenta comme-
moramus in prioribus conclusionibus.²¹¹

clviii

»Perditio tua« ex te »Israel/ tantummodo auxilium«»tuum« ex »me«.²¹²
Ex nobis perditiones/ ex deo suppeciae, et bona et salus.
Si poenitentia salutaris ex nobis i'd est' voluntate nostra est
falsum erit quod perditio ex nobis est.

clix

»Omnis iustitia nostra/ hoc est/ nostrae voluntatis/ est sicut
pannus menstruatae mulieris«,²¹³ Hanc auctoritatem Thomistae
male dicunt de iustitia legis sacramentalis et non intelligi.
de alia lege scripta.²¹⁴

clx

Pondera autem quam splendidum sit opus quod voluntas in anima
dum/ regit/ operatur.

clxi

»Domino deo nostro iustitia/ nobis autem confusio, faciei nostrae,«²¹⁵
Si nobis est i'd est' nos habemus confusionem, Deus autem iustitiam
facit. quid de poenitentia. quando nostrae est voluntatis〈?〉

clxii

Sed scit Eckius in suis iustificationibus (fortasse) preces pro-
sternere/ et non in miserationibus dei²¹⁶/ ac habere suam
iustitiam/ non dei.²¹⁷

clxiii

Deus/ ait Hieremias/ facit »misericordiam«»in terra«²¹⁸. Tu es
(alio attestante propheta) misericordia mea.²¹⁹

clxiiii

Quod D'ominus'Eckius/ nisi sit furiatus/ de misericordia/ qua
deus misericors est/ accipere nequit/ sed ea misericordia qua
misericordes operante deo efficimur/ deus nostra est mi'sericordi'a.²²⁰C1^v

clxv

Iuxta Davidicum illud: »secundum«»magnam misericordiam tuam vi-
vifica me/ et custodiam testimonia oris tui.«²²¹

clxvi

Opera misericordiae/ et ea sola/ deus coronat in miseri-
cordia et miseratione²²², Nam ei »iudicium«»sine misericordia«
»qui non facit misericordiam.²²³«

clxvii

Quibus documentis lapideum pectus emolliri²²⁴ posset, et
omnis facultas infirmi arbitrii enervari, Quoniam opera dei non
sunt in nostra potestate. »D'ominus'« enim »solvit compeditos«, non lib'erum' arbi-
trium, »D'ominus' erigit elisos«:²²⁵ non lib'erum' ar'bitrium'〈.〉

clxviii

Si opera bona essent in nostra potestate: stulte peteremus
ea nobis donari.

clxix

Omnia quae ad vitam spiritalem attinent/ hoc abbreviato
efflagitamus verbo/ »Fiat voluntas tua,²²⁶« hoc est/ fac nos
facere, fac nos voluntatis opera suscipere: arg'umenta' coll'ecta'»Fiat
q'uaesu'm'u's etc.« Sabb'ato' Do'minica' iiii.²²⁷ Et colle'cta'»Fac quae'sumu's« Do'minica' v. paschal'i':²²⁸

clxx

Ecclesia sibi dari seu donari deprecatur/ ut deum querat, et
ut gaudia promissionis querat. ac quesita citius inveniat,
Do'minica' i. Quadra'gesimae'.²²⁹ et Do'minica' iiii. Sabb'ato'〈.〉²³⁰ Petit se illustrari ut vi-
dere possit agenda (Quae Eckius sine precibus accurate
perspicere potest) Do'minica' i. Fe'ria' iiii.²³¹ Item eadem Do'minica' i. fe'ria' v. petit
dari ut agnoscat/ quod profitetur/ et celeste munus quod fre-
quentat diligat²³² (quod Eckius ex naturalibus/ nullo precatu
suffultus diligere valet)〈.〉 Et Sabba'to' e'adem' D'ominica' i〈.〉 oratione utitur
quottidiana/ quae in primis petit/ deum preveniendo actiones
nostras aspirare. Et rursus/ adiuvando prosequi²³³ (Eckius autem
cum gratiam habet/ non indiget novo auxilio nisi se indigere
fateatur.) Item ecclesia prestari sibi auxilium petit ut orationi-
bus et ieiuniis intendat Fe'ria' v: ii. Do'minica'.²³⁴ Si'mi'l'ite'r Do'minica' iii. Fe'ria' iii. pe-
tit sibi dona continentiae concedi.²³⁵ Itidem do'minica' iiii. fe'ria' ii. Sup-
plicandi prestari affectum^ao236/ Multa dona simul petit ecclesia
in collecta Do'minica' iiii. Fe'ria'²³⁷ v. et Sabba'to'²³⁸ et aliis plurimis. Vide
ferialem^ap collectam Do'minica' iiii. post octa'vas' pasche quae incipit Deus
qui fidelium mentes^aq239, et Do'minica' v. se'quenti' ecclesia dicit omne
bonum a deo procedere²⁴⁰ ergo nullum a nobis. Et collec'ta'
Fe'ria' iiii: Do'minica' ii. super po'pulum':²⁴¹

clxxi

Quod ex Ezechielis et aliorum autenticorum testimoniis
deum facere/ ut faciamus dixi²⁴²/ ostendam Eckio/ in orationi-
bus suis: ne posteris rursus aberret diebus〈.〉C1^v

clxxii

Habes orationem in Quadra'gesima' Do'minica' i. fe'ria' vi. »Quam tibi
facis devotam«²⁴³/ pulchre in collecta Do'minica' ii. fe'ria' iii. Petit ut
deo operante impleamus, quod eo auctore cognovimus²⁴⁴/
Et in alia: sic dicit ad literam/ »Et eius semper faciat inherere
mandatis.« Do'minica' iii.²⁴⁵ Item do'minica' iiii. fe'ria' iiii.²⁴⁶ et do'minica' in oct'ava'^ar pasche,
»qui«»celebrare^as« fecisti.²⁴⁷ Et in feriali collecta dicit: »fecisti«» cele-
brare«, »fac«»gaudere«.²⁴⁸

clxxiii

Verum ut exemplum propositae poenitentiae habeas〈.〉 Adverte
quod oras sabba'to' Do'minica' iiii: in quadra'gesima'»Da nobis digne flere
mala quae fecimus etc.«²⁴⁹ Quid hoc est aliud/ nisi fac nos
flere: largire nobis fletum peccata expiantem.

clxxiiii

Innumera alia sunt exempla ex quibus addiscere deberes,
Deum hoc prestare: quod nos facere iussit²⁵⁰/ nec alia sibi pla-
cere opera/ quam quae ipse largitus est/ Nec aliquas prosequi
actiones quam quas ipse inspiravit/ suas prosequitur, suas
adiuvat actiones/ sua opera non nostra coronat²⁵¹: prob'atur' per
collectam Do'minica' iiii: post octa'vas' pasche²⁵². et collect'am' que pasche
et ad primam inter paschalia legitur festa.²⁵³ per illud: »qui ha-
bet, dabitur: ut abundet etc.«²⁵⁴

clxxv

Veniamus demum oportet ad infirmitates: ad nihil²⁵⁵ cum
ecclesia dicentes: »Deus qui conspicis omni nos virtute de-
stitui^at, interius exteriusque custodi.« Do'minica' ii. in quadra'gesima':²⁵⁶
Absit ut deus false conspiciat/ et ecclesia menciatur nos
omni virtute destitui.

clxxvi

Sublata est/ per hanc orationem ab homine spes/ et bene/
Quoniam »maledictus« est »qui« spem ponit »in homine«²⁵⁷/ Eckius
est homo, ergo nec in se vel in sua voluntate spem poe-
nitentiae faciendae ponere debet.

clxxvii

Et rursus bene/ ne dixeris ego feci mihi hanc virtutem,
»sed« memoraberis »domini dei tui« quia »ipse tibi« dat fortitudi-
nem facere virtutem.²⁵⁸

clxxviii

Ergo nos sumus nihil in dei scientia: sed aliquid in di-
vina eius misericordia. Bern'ardus'²⁵⁹

clxxix

Si omnes profuderimus et exercuerimus facultates non
habentes dei caritatem/ sumus nihil.²⁶⁰

clxxx

Si autem divinas opes et superna auxilia: ut esurientes pau-
peres nihilque habentes mendicatim quesierimus/ dominus pro
nobis sollicitus erit, per illud »ego pauper et mendicus etc.«²⁶¹C2^r

clxxxi

Eant/ ego et nos fecimus/ evanescant nostra et propria
opera²⁶²/ mortificemus dei spiritu/ nostra²⁶³/ ut deus faciat sua
in nobis.²⁶⁴

clxxxii

»Ubi/ non ego/ ibi felicius ego,«August'inus' de conti'nentia':²⁶⁵ Ubi
non aliquid et nihil: ibi felicius aliquid: per illud » exal-
tavit humiles.«²⁶⁶

clxxxiii

Et per illud »deus repulisti nos et destruxisti nos, ira-
tus es, et misertus es nobis.«²⁶⁷»Destruxisti«/ ait: »nos«.

clxxxiiii

Quamdiu homini placent: ego/ nos/ nostra, propria,
et meum et nostrum aliquid, Tamdiu vicissim in homine est
quod deo displicet. arg'umentum'Ambro'sii' de vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii〈.〉²⁶⁸

clxxxv

Sed nostrum ego/ impios in servitutem redigit/ in iustis
autem vehementes habet vetustatis reliquias²⁶⁹, mirabiliter quoque
serpit temptacio, quae aufert nobis ego, tu, nos, vos, non
ego, non tu. et male tu fecisti.²⁷⁰

clxxxvi

Tunc vero: quando deus regnabit et erit omnia in
omnibus²⁷¹, Ego et proprium/ vilescent²⁷², Arg'umentum'Aug'ustini' contra
Iulia'num' li: iiii. c. iii. h.²⁷³

clxxxvii

Summoveamus humiliter et vere, ego et nos, Et
deus nos faciet salvos.²⁷⁴

clxxxviii

»Non est homo verax in quo deus non loquitur«
Aug'ustinus' ps'almus' cviii. d.²⁷⁵

clxxxix

»Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum.«
Aug'ustinus' super Ioh'annem' tract'atu' v. a.²⁷⁶ cum al'legatis' nostris,²⁷⁷

clxc

Qui facit quod in se est, facit quod deo displicet,
mentitur, obloquitur^au: ac sibi officit.²⁷⁸

cxci

Ex premissis infertur, quod bona operatio, non voluntati
humanae, sed divinae debet simpliciter attribui.

cxcii

Bonus actus (ut aiunt) quantum ad totam suam entitatem, hoc^av
est, totus/ attribuitur deo.

cxciii

Illi autem qui voluntati substanciam actus (ut Capr'eolus' et Sco'tus')
modum vero seu entitatem minorem/ deo attribuunt/ quod
maius est sibi ipsis, quod minus: ne dicam feces: deo de-
putant.²⁷⁹C2^v

cxciiii

Ex praepositis infertur ad destructionem illius quod
penes Scotum legimus: videlicet: quod voluntas est principalis
causa quantum ad principalitatem entitatis in bono opere/
Secus quantum ad principalitatem esse meritorii Sco'tus' i d. xvii.²⁸⁰ et
sequaces. et Capreo'lus' ii. d. xxvii.²⁸¹

cxcv

Infertur quoque adversus eos/ qui Augustinum divellunt/
ne dicam corrumpunt/ exponentes eius dictum/» ipsa gratia auge-
tur/ ut aucta mereatur perfici/ comitante non ducente/
pedissequa non previa voluntate«²⁸²/ dicentes quod voluntas
est pedissequa quantum ad relationem meritorii, de qua Aug'ustinus'
non cogitavit.²⁸³

Subversis Eckianis erroribus duobus/ videamus ter-
ciae illius: conclusionis plausum qua ponit, »erronea ap-
paret propositio. Nam si canonum poenas, solum accumula-
tive vult ad poenas a deo impositas concurrere/ iam la-
queus/ non salus/ esset in canonibus etc.«

cxcvi

D'ominus'Eckius/ dum in canonibus non laqueum sed salutem
esse putat et hoc latenter scribit, iudaisat, et Paulum qui
dicit »litera occidit«, item »lex est ministratio mortis«²⁸⁴, non in-
telligit.

cxcvii^aw

Aut plus hominibus quam deo tribuit.

cxcviii

Indiget idem Augustino doctore.²⁸⁵

cxcix

Et ea caret intelligentia quam Capricornus²⁸⁶Scotusque Al-
phonsus²⁸⁷ et Gabriel²⁸⁸ prestare nequeunt.²⁸⁹

cc

Cum autem is error, qui in atramento, seu literis: eo factis, aliud
auxilium (quam demonstrationis et manifestationis) ut puta
salutem ponit, in palestino iudicio²⁹⁰ sit subversus ac con-
demnatus, metuendum est Eckium haeresim in pulmone habere.²⁹¹

cci

Non sufficit predicare dei verbum/ aut illud legendo intelli-
gere〈.〉 Sed oportet orare ut assensus ei acomodetur.

ccii

Peiores efficiuntur, qui divinam/ etiam evangelicam legem/ sine
gratia audiendo vel legendo intelligunt.²⁹²

cciii

Cognitio peccati sine gratia nocet/ facit enim nos scire quod
vitare non possumus Amb'rosius'〈,〉 de Iacob et vita beata. c. iiii〈.〉²⁹³C3^r

cciiii

Nudus sermo/ ad monendum est utilis/ ad persuadendum
infirmus.²⁹⁴

ccv

Nec lex sancta (que facienda et devitanda demonstrat) et
li'berum' ar'bitrium' cum ea ad faciendum salutis opera sufficiunt.²⁹⁵

ccvi

Si Eckius salutem in scripturis collocari putat, ipsum in
iudaeis Christus reprehendit. Ibi »scrutamini scripturas quia
vos putatis in ipsis etc.«²⁹⁶ Et ei adversatur Apostolus qui dicit
gratiam lege testificari, non conferri.²⁹⁷

ccvii

Immo si error notatus subsisteret/ magna Bibliae pars
falleret.²⁹⁸

ccviii

Paulus quoque insanivisse^ax merito convinceretur, qui ve-
lut gratiae defensor dixit: Si »iustitia« est ex lege, »Christus
gratis est mortuus.«²⁹⁹

ccix

Si Eckius de salute secius: quam nos: dixit, eius conclusio con-
tra Wittenburgenses posita non urget nec valet〈.〉 Sed ad-
versus ignem cereo pugnat stimulo.

ccx

Verum si de salute locutus est more scripturarum/ apostolicis
adversatur documentis.

ccxi

Ex premissis colligitur/ quod si Canones conscientiam obli-
gant/ solum praevaricationes^ay accumulant/ praeceptum ecclesiae
ostendunt/ et ultra non progrediuntur.

ccxii

Cum autem D'ominus'Eckius/ Wittenburgenses non dicit attendere
veritatem/ videlicet quod Canones sunt poenarum a deo im-
positarum declaratorii: nisi sale condiatur/ evanescet iactata
sua veritas/ si non per f'eritatem'^az scripseris.

ccxiii

Petit tamen ut idem Eckius in propositione sua (que incipit
»Erronea apparet etc.«) ad idem et apertius loquatur. Quae
enim controversia est parcium non adversantium/ nisi sic
dicat〈/〉 Canones cumulatorios aut declaratorios penarum,
sed parva et minuta non curamus nec prosequimur so-
phismata.

Reliquas Eckii conclusiones: ad aliam disputationem
reservabimus〈.〉 Ista pro defensione sacrarum literarum et simpli-
cium Wittenburgensium³⁰⁰/ quos »tamquam leo rugiens« de-
C3^vvorandos³⁰¹/ et ab ecclesia reiici curat: intacta preterire non
licuit, sed copiosius adversum repugnantem militare quoque
lubebit.

ccxiiii³⁰²

Liberum arbitrium ita defendimus: ut non oppugnemus
gratiam per quam fit liberum.

ccxv

Ita predicamus virtutes hominum: ut salva maneat scrip-
tura.

ccxvi

Non irascantur Theologis philosophi, si eorum sapien-
tiam/ veram predicant stulticiam, quoniam et contra/ divina sa-
pientia apud eos reputatur stulticia, sed quod stulcius est dei/
sapientius est mundi.³⁰³

ccxvii

Nemo debet gloriari, ^baet si^ba utique non gloriari non po-
test, in domino/ non in homine glorietur.³⁰⁴

ccxviii

Glorietur in infirmitatibus et difficultatibus suis ut vir-
tus Christi perficiatur.³⁰⁵

ccxix

Qui facit opera virtuosa propter honorem/ propriam
quaerit gloriam et laudem.

ccxx

Sua quaerit, qui honorem querit, Charitas autem dei, sine qua,
nulla vera subsistit virtus, non quaerit sua.³⁰⁶

ccxxi

Ethica Aristotelis est plena pompis et propriis honori-
bus/ ob id plus retrahit a doctrina verarum virtutum: quam
ad eas discendas confert.³⁰⁷

ccxxii

Ethica Aristotelis non aliter quam ad impugnandum eam: in his
locis quibus mores instruit/ legi debet.

ccxxiii

Si ad tribunal hominum/ iudicium futurum esset/ merito
de laudibus hominum gloriaremur.

ccxxiiii

Quod si nostro examine iudicandi essemus/ iure pro-
priis laudibus delectaremur.

ccxxv

Nunc cum nec vestro/ nec meo/ sed dei iudicio sum pre-
sentandus, insipientia et insania est/ in vestro/ me/ aut
meo testimonio gloriari, honoresque querere.C4^r

ccxxvi

Secundum Aristotelem de nostra iustitia et eius circum-
stanciis possumus iudicare/ et iustitiam habere.

ccxxvii

Secundum veritatem nostrum iudicium non sequimur/ per
illud, »sed neque me ipsum iudico: Nihil enim mihi conscius
sum, sed«»in hoc« non »iustificatus sum/ qui«»me«»iudicat«, deus
»est.«³⁰⁸ Quae consonantia inter iudicium? quod Apostolus
reprobatum/ Arist'oteles' approbatum dicit.

ccxxviii

Bene verum est: quod nemo »scit hominum quae sunt hominis/
nisi spiritus hominis, qui est in ipso.«³⁰⁹

ccxxix

Attamen illud iudicium non est approbatum, Approba-
tum est illud iudicium, quod scit/ non quod ignorat pec-
cata/ et infirmitates nostras.

ccxxx

»Pravum est cor hominis«»et« sibi ipsi imperscrutabile³¹⁰/ pre-
sentia/ magna ex parte ignorans.

ccxxxi

Secundum Aristotelem gloriari potest aliquis in operi-
bus virtuosis/ quae ipse sibi comparavit.

ccxxxii

Secundum veritatem non est in operibus gloriandum³¹¹/ hoc
est/ non est operum honor intuendus et quaerendus.

ccxxxiii

In domino cum timore gloriandum est, non quia eo do-
nante magni sumus/ sed quia fecit.

ccxxxiiii

Secundum Aristotelem licet homini quaerere quae sua sunt/
honores scilicet et laudes.

ccxxxv

Secundum veritatem/ peccatum est/ laudem hominum quaerere.³¹²
Contrarium asserens, Christi verbum ledit.

ccxxxvi

Virtus Aristotelica sua quaerit, Christi autem et vera vir-
tus sua non querit, aliena nec rapit.

ccxxxvii

Cum autem sibi placere/ suos honores expetere/ su-
perbire sit, consequens est omnem virtutem Aristotelicam
superbiam esse penes veritatem.

ccxxxviii

Qui sibi placet deo non placet.³¹³C4^v

ccxxxix

Non debemus nos/ nisi in deo diligere. Idem Ambr'osius':³¹⁴

ccxl

»Virtus« vera »in« infirmitatibus »perficitur«/ et hominem sibi
facit vilescere/ et in nullo suo gloriari/ »in infirmitatibus«³¹⁵
inquam lib'eri' ar'bitrii' et hominis impotentia.

ccxli

Gracia ad veram virtutem sufficit/ si bene attenditur Apo-
stolus³¹⁶/ patet quid faciat noster conatus.

ccxlii

Qui naturali conatu viciis reluctari conatur/ huius tantum
temporis vitam steriliter ornat.³¹⁷

ccxliii

Ad veras virtutes/ nequaquam naturali conatu proficimus.³¹⁸

ccxliiii

Falsissimum est/ quod deus secundum conatum nostrum dat vel
gratiam/ vel gloriam.

ccxlv

Sine cultu veri dei/ etiam quod virtus videtur peccatum est
Ambro'sius':³¹⁹

ccxlvi

Ex premissis infertur ad pericula quae Christianis ex A-
ristotelicis imminent moribus.

ccxlvii

Cum velut dissonantia sint documenta Aristotelis et
Christi/ ac contraria contrariis non explicentur/ sed de-
struantur/ videant predicatores quam rationem sint deo
facturi/ qui legem Christi/ per Aristotelicos mores in-
terpretantur/ ne dicam subvertunt.

ccxlviii

Patet itidem quod virtutes Aristotelis a Christo retrahunt/
et falsam esse quorundam scientiam/ qui Ethicam Aristotelis
theologiae deservire ferunt.

ccxlix

Patet item falsitas illius/ quod actus in genere moris plene mo-
raliter circumstancionatus a deo ulteriori bonitate/ hoc
est gratificante/ perficiatur gratia.³²⁰

ccl

Non possum a Pelagiano errore excusare eos/ qui ita vo-
luntati pedissequam faciunt gratiam:³²¹ quam secundum merita de
congruo dari fantur.³²²

ccli

Petrus dicens suo domino: »Non lavabis mihi pedes etc.«³²³ secundum
Aristotelem/ honorem/ secundum veritatem dehonorationem vel
reprehensionem meruit.D1^r

cclii

Petrus domino futuras ei predicanti passiones/ »Absit« inquiens
»domine a te etc.«³²⁴ secundum Aristote'lem' forte pius fuit et sine scandalo.

ccliii

Secundum veritatem: non fuit pius/ sed dignus qui audiret a
Christo/ »Vade post me Sathana/ scandalum mihi es.«³²⁵

ccliiii

Pietas quam facit li'berum' ar'bitrium' quae ea quae hominum: non dei: sunt,
sapit, est nulla immo vituperanda.³²⁶

cclv

Bene posuerunt: qui scripserunt, quod li'berum' ar'bitrium' est »suorum operum
principium«/ si bene intelligerent.³²⁷

cclvi

Secundum Aristotelem: magnum est ut ab hominibus: secundum
veritatem: »mihi«»pro minimo est/ ut a vobis iudicer«, nec
»me ipsum iudico«³²⁸/ Adverte: quanta diversitas.

cclvii

Quando gressus hominis a domino diriguntur tunc viam eius
scilicet Do'mini' vult.³²⁹ Proinde precatur ecclesia sic. »Deus qui erranti-
bus/ ut in viam possit redire iusticiae veritatis tuae lumen
ostendis. Da quod iubes etc.« Do'minica' iii. post octa'vas' pasche.³³⁰

cclviii

Ut velimus deus sine nobis facit³³¹/ sed cum volumus bene,
rapimur³³² et agimur.

cclix

Causa exercendi ingenii/ non concludendo/ tenemus/
quod sacris scripturis insistendo (citra ecclesiasticorum dicta) li'berum'
ar'bitrium' solum instrumentaliter concurrit/ Et ita deus nobiscum
operatur cum volumus/ sicut artifex cum serra/ salvis natu-
ris: eisque ponderatis.³³³

cclx

Hoc videtur docuisse Apostolus qui scripsit. »Non ego«/ »sed
gratia dei mecum.«³³⁴

cclxi

Nam coniunctio: »Cum«: coniungit accessorie³³⁵ et minus prin-
cipaliter/ secundum Paulum et Gaium iureconsultos/ et bene.³³⁶

cclxii

Prodest et Christi verbum dicentis. »Non«»vos estis: qui lo-
quimini, sed spiritus patris vestri: qui loquitur in vobis.«³³⁷

cclxiii

Congruit et hoc apostolicum/ qui »spiritu dei aguntur hi
filii dei sunt«,³³⁸»aguntur« ait.

cclxiiii³³⁹

Si August'inus' non sensit parvulos in originali deceden-
tes/ perpetuo igne cruciari/ eum non intellexerunt schola-
stici (qui defenduntur) dicentes/ quod excessive locutus sit.³⁴⁰D1^v

cclxv

Verum si in contraria fuit August'ini' sententia: eum scholastici
ad mentem intellexerunt/ sed male locutum/ male affirmant.

cclxvi

Quantumcumque aliqui/ mente Augustini (quam colligere
nituntur ut dicant morientes in originali non cruciari)
se tueantur / eis August'inus' ad literam/ qui dicit/ »ignis aeterni
supplicio puniendos«/ refragatur. de fide ad Pe'trum'³⁴¹

cclxvii

Nostram positionem verba astruunt sententiae: quam aequis-
simue iudex: contra eos/ qui in sinistris stabunt/ videlicet
»ite^bb in ignem aeternum«/ proferet.³⁴²

cclxviii

Qui continuo subiecit/ »qui« preparatus »est diabolo^bc et
angelis eius^bd«/³⁴³ ut illi qui ignem aeternum distinguunt: redargue-
rentur et confutarentur ii qui illis ignem alchemisticum in
primo vel secundo gradu calidum deputant.

cclxix

Et alio loco: in tenebris exterioribus³⁴⁴ dicit esse perpetuum
dolorem³⁴⁵: immedicabilem morbum³⁴⁶: vincula non solubilia:
lachrymas ignitas etc:³⁴⁷ et alia in effectu: quibus ad literam:
poenam sensus concludimus.

cclxx

Nos doceant illi: si possunt, alium ignem habituros infide-
les infantes/ alium adultos.

cclxxi

Sed quia hoc docere per sacras literas nequeunt, ad ignem
alchemisticum: (qui tactum non ledit) infideles parvulos
mittunt.

cclxxii

Nec demonstrare eos posse scripturam credo: qua legitur
iudicem sinistris aliquibus dicturum: Ite vos adulti in penam
sensus: At vos parvuli in damni poenam.³⁴⁸

cclxxiii

Nec credimus adversantes/ ex circumstantiis scripturarum
colligere³⁴⁹ suam opinionem posse, et scimus Pe'tro' Apost'olo' do-
cente: quod ratio naturalis nec concludit: nec scripturas inter-
pretatur.³⁵⁰ infra conclusionem peculiarem vide.³⁵¹

cclxxiiii

Proinde sanctam honorantes scripturam: medium inter
eos: quos ignis cruciabit aeternus/ et eos, in quibus erit D2^r
deus omnia in omnibus³⁵²/ cum Augustino: ignoramus. hyp'ognosticon'
li: v. melius tamen ex causa dicenda. tercium locum nescimus.³⁵³

cclxxv

Nec contra literas: tametsi graves videantur: temere
latrabimus.³⁵⁴

cclxxvi

»Etsi« infantes huiusmodi: »proprium actionis peccatum
nullum habuerunt: originalis tamen peccati damnationem:
carnali nativitate traxerunt«. Aug'ustinus' de Fid'e' ad Pe'trum' c. xxvii.³⁵⁵

cclxxvii

Eos/ qui secius docent/ hereseos notam^beAugustinus in-
urit. dicens: »Si quem contraria his dogmatizare cogno-
veris/ tamquam pestem fuge: et velut hereticum abiice«. de fid'e' ad
Pe'trum' c. xliiii.³⁵⁶

cclxxviii

Idcirco verum maneat: quod de damnatis indiscriminatim
legimus. »Ignis eorum non extinguitur«: et »vermis eorum
non morietur.«³⁵⁷

cclxxix

Eluant adversarii hereseos notam/ si valent/ et hanc ab-
surditatem defendant. videlicet quod infideles. ipsi sanctis fi-
delium animabus aequant. quantum ad poenam (ut ferunt)
attinet privationis.

cclxxx

Nam »ante passionem domini: omnes animae sanctorum in infer-
no/ sub debito prevaricationis^bfAdam tenebantur«. Augu'stinus' de
eccle'siasticis' dog'matibus' c.^bg lxxviii. iuncto capite sequenti.³⁵⁸

cclxxxi

Proxima secundum scholasticos bene procedit. quoniam perpe-
tuum et aeternum³⁵⁹ non variant speciem, Itaque privatio visio-
nis in patriarchis et infantulo infideli: ante passionem
non distabant specie.

cclxxxii

Verum sit et maneat/ licet philosophorum nullus sen-
ciat, quod^bh corpora infidelium animalia et corruptibilia resur-
gent: ac perpetuo igne exurentur. licet sit mirabile: cor-
ruptibile applicatum corruptivo/ numquam corrumpi.D2^v

cclxxxiii

Poena: quam scholastici: damni vocant: in inferno est
maxima.³⁶⁰ haec legitur in li'bro' de tripli'ci' habit'aculo'Aug'ustino' intitulato.³⁶¹

cclxxxiiii

Veruntamen cum eam³⁶²Augustini esse quidam hesitent: et
nudus loquar, ne hereticus iudicer: eam disputative pono:
quamquam scholastici saepius sine auctoritate et inermes sint:
attamen nolint vel heretici vel temerarii censeri.

cclxxxv

Sustinebitur^bi tamen per illam auctoritatem, »Ne^bj dederis
mihi paupertates: ne periurem nomen tuum et blasphemem^bk.«³⁶³
Item »In inferno quis confitebitur tibi?«³⁶⁴

cclxxxvi

Poena privationis gratiae et visionis divinae secundum ec-
clesiasticos³⁶⁵ est poena sensus, hoc est, discruciens et affligens.

cclxxxvii

Et tam magna: ut in eius comparatione omnia tormenta
et penarum genera: eligerentur: ut gratia vel visio haberetur.³⁶⁶ haec
patet de iustis in hac vita. Et eius materia alias opportunius
tractabitur.

cclxxxviii

Sine li'bero' ar'bitrio'^bl cum nec male nec bene neque feliciter vivatur^bm,
quo spiritu Wittenburgensium quidam debilis inimicus: qui
lumen gloriae in vitro se demonstraturum/ iactavit³⁶⁷, veha-
tur agiteturve? nescimus.

cclxxxix

Deus non respicit/ opera nostra/ quando vel gratiam infun-
dit vel beatitudinem, hoc est, regnum suum confert.

ccxc

Propter illud, »non ex operibus« nostris »ne quis glorietur«³⁶⁸. Et
per illud. »pro nihilo salvos facies« eos,³⁶⁹ Et per parabolam
Christi: tantum novissimo quantum primo: da:³⁷⁰

ccxci

Omnes qui in libro vitae sunt scripti³⁷¹ iustificabuntur et fiunt
salvi³⁷², per illud Hiere'miae'»perpetua charitate dilexi te: ideo
miserans« in misericordia »attraxi te.«³⁷³

ccxcii

Per Amb'rosium': aut incerta »prescientia«: »mutabile consilium«
et »inefficax voluntas«.³⁷⁴

ccxciii

Et per Apostolicum documentum: »quos prescivit ut pre-
destinaret: predestinavit ut vocaret/ vocavit ut iustificaret
etc.«³⁷⁵ Et illud »in voluntate tua deduxisti me et cum gloria
suscepisti me.«³⁷⁶D3^r

ccxciiii

Item per doctrinam Christi, »habenti dabitur et^bn abunda-
bit«. Non habenti »aufferetur«, et hoc, »quod habere videtur.«³⁷⁷

ccxcv

Idcirco opera secundum gratiam et predestinationem. sed non
contra: predestinatio secundum opera defendi potest.³⁷⁸

ccxcvi³⁷⁹

Attamen verum est quod quidam ita sunt predestinati/ ut sancto-
rum precibus committantur.³⁸⁰

ccxcvii

Veruntamen cum hoc iudicium dei occultum sit (et per crucis pro-
fundum³⁸¹/ ex quo omnia alia surgunt ac crescunt significetur)
debemus nos precibus sanctorum semper^bo commendare.

ccxcviii

Non ut/ vel gratiam: vel beatitudinem/ nobis conferant,
sed quatinus deus largiatur/ intercedant.³⁸²

ccxcix

Quoniam sancti nec salutem corporis/ nec mentis conferre: dare:
concedere vel tribuere possunt: Aug'ustinus' ps'almus' xxxv. g.³⁸³

ccc

Hoc nos docet ecclesia/ orare/ »Da domine populo tuo salutem
mentis et corporis.« F'eria' ii. in passione. Do'minica' iiii: Fe'ria' vi: in
Quadra'gesima'³⁸⁴ de S'ancta' cruce in com'mune':

ccci

Et in letania magna/ non sic deprecatur/ Sancte Sebastiane
libera^bp nos a peste/ sed sic »a clade et peste/ libera nos domine«〈.〉³⁸⁵

cccii

Intercessiones sanctorum pro nobis deus prestat/ hoc fa-
tetur ecclesia dum orat. »Presta q'uaesu'm'u's o'mnipotens' d'omine' ut sancti tui non
desinant iugiter orare pro nobis:«³⁸⁶ arg'umentum' c. »obtineri«. xxiii. q. iiii.³⁸⁷

ccciii

Ad praemissa³⁸⁸ redeundo non credimus Aug'ustinum' scripsisse
»Si non es predestinatus, fac ut predestineris«, contra com-
munem errorem.³⁸⁹

ccciiii

Sed sic, »Non traheris, ora^bq ut traharis.«³⁹⁰

cccv

Qui per artes liberales, sacro sanctam Theologiam intelli-
git et interpretatur, quemadmodum asina Baalam^br sonat
loquiturque:³⁹¹ ignorans quid dicat.

cccvi

Intellectum sacrarum literarum ex liberalibus pendere atque col-
ligi artibus affirmare, nisi Grammaticam acceperis, error est
penitendus et illico expungendus.

cccvii

Ostendatur ecclesiasticus ille, qui scripturam per dialecti-
cam enucleavit. et doceatur hoc ei licuisse, Non obstat. c. » re-
latum«xxxvii.^bs392D3^v

cccviii^bt

Si illa authoritas/ Deus »vult omnes homines salvos fieri«³⁹³
i'd est' salvandos, vel qui salvi fiunt vult salvos fieri (iuxta
unum Augustini intellectum) accipitur, male et contra men-
tem Damascheni (ut eum scholastici eorumque defensor³⁹⁴ in-
ducunt) astruitur, hoc esse verum de voluntate antecedente
non consequente.³⁹⁵

cccix

Nam si considerantur salvandorum opera consequentem ha-
bemus voluntatem, sin autem naturam suam ab eo factam deus
considerat, voluntas aderit antecedens. secundum scholasticos.

cccx

Licet deus non respiciat opera futura, attamen figmentum
huiusmodi duplicis voluntatis Scholastici excogitarunt.

cccxi

Male ergo et ignoranter Damasceni documentum, intellectui
Augustiniano contextum est, quoniam non conveniunt, sed di-
versa, non autem adversa protulerunt.

cccxii

Cum Damaschenus in loco citatae authoritatis duplicem
prima fronte recipiat intellectum: denuo ignaviter pro dubiae
quaestionis^bu explicatione seu decisione inducitur, quoniam cer-
ta non ambigua allegari testimonia debent.³⁹⁶

cccxiii

Praemissa adeo firmatur/ quod alter intellectuum/ Schola-
sticae interpretationi non modo non consonat, sed ad-
versatur.

cccxiiii

Liberum arbitrium, cum sub peccato captivum ducatur peccati
dominium patiens^bv, tentationes pati, eis consentire, et semper
peccare cogitur.

cccxv

Per illud. »Noluit benedictionem et elongabitur ab eo.«³⁹⁷ per
illud »spiritus vadens et non rediens.«³⁹⁸ per illud: »inducam super
eos mala«/ a »quibus exire non« possunt.³⁹⁹ Educ de necessitatibus
meis animam meam⁴⁰⁰, ille oravit qui hoc cognovit.

cccxvi

Nec obstat/ quod omne peccatum est voluntarium, licet lib'erum' arb'itrium'
in necessitatibus positum, necessitetur cogaturve, tamen ne-
cessitates ille fuerunt voluntariae.

cccxvii

Hoc nondum in scripturis intellexerunt/ nec in Augu'stino'
inspexerunt/ qui sunt Wittenbergensium audaces adver-
sarii. Exclusores nostri.^bw401

cccxviii

Bona vulgaria, novo licet vocabulo. pietatis opera na-
turalis/ sunt peccata apud Theologos apertissima/ patet ex
premissis de S'ancto' Petro.⁴⁰²D4^r

cccxix

Peccatores malos/ deum intelligere posse/ sed et gravius^bx
peccare/ fatemur.⁴⁰³

cccxx

Fucatae et pictae infidelium virtutes/ licet sint peccata/ non tamen
sunt indiscriminatim crimina.⁴⁰⁴

cccxxi

Liberum arbitrium nisi fuerit per Christum liberatum: non est in-
differens/ nec ad gratiam se reflectere/ vel vertere valet.

cccxxii

Si homo per li'berum' ar'bitrium' potest facere quod vult/ quomodo veritas
illius iusti subsistet/ »non quod volo« bonum/ »sed quod« odio
malum/ »facio.«⁴⁰⁵

cccxxiii

Opera quae fiunt secundum divinam gratiam/ fiunt secundum mi-
sericordiam: gratia enim et misericordia identificantur.

cccxxiiii

Doceri petit/ Si dum omnia fecerimus sine charitate/ attamen
nihil fecimus⁴⁰⁶/ quomodo absque charitate imperfecte pre-
cepta impleamus/ Cum imperfecte facere/ est utique facere.
Ubi manet auctoritas Christi/ »Sine me nihil potestis fa-
cere.«⁴⁰⁷

cccxxv⁴⁰⁸

Certe ineptissima illa est questio: et vere anilis, habens^by
in pectore vulnus/ quare non salvat nos verbo? qui
creavit omnia verbo? cum sit verissimum. quod deus suo verbo
sine meritis: nos salvat: nostris.⁴⁰⁹

cccxxvi⁴¹⁰

Deus non mutat poenam aeternam in aliam temporalem/ quam poe-
nitentiam illam perpetuam i'd est'tota^bz vita faciendam, in iudicio
perpetrati admissi/ et decreto condemnationis.

cccxxvii

Ad dimissionem peccatorum: homo nihil agere debet:
nisi vere penitere. quod si fecerit. nihil est quod deus puniat.⁴¹¹

cccxxviii

Nisi frater meus⁴¹² sit propheta a deo destinatus/ ut cor-
rigat Ezechielem et alios prophetas〈.〉

cccxxix

Deus per Ezechielem dicit/ »Si«» impius egerit poenitentiam ab omnibus
peccatis suis quae operatus est.«»omnium iniquitatum eius quas opera-
tus est non recordabor.«⁴¹³

cccxxx

Si deus/ acta poenitentia: peccatorum non vult recordari/
nos doceat idem bonus frater vel suus praeceptor⁴¹⁴/ si poena
temporali/ aeterna dimissa/ deus peccata plectit/ an non
sit recordari peccatorum? probabiliter.D4^v

cccxxxi

Et Esaias dicit, »Ego sum«»qui deleo iniquitates tuas propter
me« (non dicit propter pecunias) et memor non ero: tu
autem memor esto〈.〉⁴¹⁵ Memor esto. per confessionem.⁴¹⁶ memor
esto redimens ea elemosynis, da elemosynam et omnia
munda erunt.⁴¹⁷

cccxxxii

Hieronymus/ »Propter me: quia misericors et paciens
et multarum sum miserationum/« non propter nummorum
sonum⁴¹⁸/ quoniam si indiguero. non dicam tibi etc. Et propter me:
ut scias non ob meritum tuum. sed propter meam clementiam.⁴¹⁹

cccxxxiii

Vere poenitere quid sit/ Ezechiele propheta et Cy-
priano⁴²⁰ gloriosissimo martyre maioribus et precepto-
ribus discamus: qui dicunt, »Si«»poenitentiam ab omnib'us'
peccatis^ca suis« egerit, »et custodierit« omnia »praecepta« dei:
»et fecerit iudicium et iusticiam/ vita vivat.«⁴²¹

cccxxxiiii^cb

Augustino et Ambrosio doctoribus/ Qui vere
poenitet/ ipse sibi displicet/ »omnia«»adversa habet«/ »ipse sui
accusator/ ipse sui testis/«»ipse se perurget et stimulat«, nec
invenit quo fugiat/ hoc bone est »mentis«/ »vulnus sentire
peccati«/ quod si quis non sentit immedicabilem habet egritu-
dinem.⁴²²

cccxxxv

Qui ita poenitet: et peccatum suum contra se in suum
conspectum semper evocat:⁴²³ iudicat atque damnat. foelix
ibit in patriam, nec post mortem in purgatorio futuros
pacietur cruciatus: licet bene moriendo peccet〈.〉

cccxxxvi

Dummodo peccatum: in poenitentia sua, inutili diluat. con-
fidenter dicendo: »Amplius lava me ab iniquitate mea«:
»quoniam iniquitatem meam«»cognosco«⁴²⁴. O domine quia misericors es⁴²⁵
et ego inutilis in penitentia mea deficere me i'd est' peccare
cognosco: et ipsum peccatum iudico: noli me iudicare:
sed tantum lava.

cccxxxvii

Si non laveris me: partem tecum non habebo:⁴²⁶ qui dix-
isti, »age penitentiam«⁴²⁷ et amplius »noli peccare.«⁴²⁸

cccxxxviii

Quamquam secundum sacras scripturarum auctoritates in ve-
raciter poenitente: quod denariorum sono redimi debeat:
comperias nihil,⁴²⁹ tamen de indulgenciis^cc nihil concludo:⁴³⁰
nec eas ut divulgantur^cd approbo. Sed improbare teneor,E1^r
ob id quod opimas hominum exuvias/ non animas hominum di-
ligunt atque pelliciunt⁴³¹/ et iudicium octennio extremum futurum sciunt
ac docent quod Christus Apostolorum non esse disseruit.⁴³²

cccxxxix

Dubito an ecclesia^ce velit suas iniurias et inobedientias
vel rebelliones post remissam transgressionis obligatio-
nem vindicare^cf:⁴³³ aut suspendere: donec prevaricator ad ec-
clesiae decretum per pecunias vel bona opera se redemerit.⁴³⁴

cccxl

Dubito etiam, an ecclesia: remissis iniuriarum obligationibus:
poenas exigere possit.⁴³⁵ arg'umentum'. l'ege'»Si unus« § »Si pactum«. ff.⁴³⁶»de pac'tis'«⁴³⁷:
iuncto c. i. »de no'vi' ope'ris' nunc'iatione'«⁴³⁸: Canones iudicium legum imitantur.⁴³⁹

cccxli

Hoc arbitror veritati consonare quod quilibet sacerdos
(nullo prelato dempto) suo subdito petenti sibi remitti,
et culpas et penas remittere tenetur.⁴⁴⁰

cccxlii

Quod si non fecerit: existimo subditum/ praecepto etiam
disculi domini ligari.⁴⁴¹ Per ista tamen nihil volo de indulgenciis
contra prelatos catholicos dixisse.

cccxliii

Peccat tamen prelatus non dimittens.⁴⁴²

cccxliiii⁴⁴³

Ad confutandas novas/ quamquam indoctas/ cuiusdam: con-
clusiones: ultra ea que in principio scripsimus, quibus
denique novitas illa fracta et comminuta videtur. pro Wit-
tenburgensium Apologia/ suppositas conclusiones tra-
ctabimus.⁴⁴⁴

cccxlv⁴⁴⁵

Non inficiamur Ro'manum' Pon'tificem' novas condere leges: item
dispensare: et plene interpretari posse.

cccxlvi

Ubi vero aperte Dominus, vel eius Apostoli diffinierunt,
ibi Ro'manus' Pon'tifex' non novam dare legem/ sed potius usque ad
animam et sanguinem confirmare debet. textus est rotundus
in. c. sunt quidam. xxv. q. i.⁴⁴⁶ quo non dabitur glosella for-
cior, Non obstant que in glo'ssa'⁴⁴⁷ et deinde aliis⁴⁴⁸ tanguntur.

cccxlvii

Usque, in eo textu/ non capitur exclusive/ sed ut aiunt
inclusive.

cccxlviii

Si Ro'manus' Pon'tifex' quod docuerunt Apostoli et Prophete:
destruere niteretur: non sententiam dare/ sed magis errare
convinceretur. Ita Urbanus Papa in d'icto' c. »sunt quidam«⁴⁴⁹,
in quo videat garrulus frater: si bene adulatus sit Ro'manum'
Pon'tificem'⁴⁵⁰ cuius antecessor contrarium dixit.E1^v

cccxlix

Hereticus est quicumque aliter scripturam intelligit/ quam sen-
sus Sancti spiritus efflagitat. xxiiii. q. iii. »heresis« secundum Hiero'nymum'〈.〉⁴⁵¹

cccl

Hereticus est/ qui alicuius temporalis commodi: utpote
pecuniae vel vani honoris: aut defensionis sui erroris/
principatusque sui gratia: novas opiniones: potissimum
sacrae Bibliae difformes/ gignit. Aug'ustinus' de uti'litate'credendi^cg c. i. xxiiii〈.〉
q. iii. hereticus.⁴⁵²

cccli

Populus autem simplex: qui huiusmodi predicatoribus cre-
didit/ imaginatione quadam veritatis illusus est.⁴⁵³

ccclii

Qui falsa credit/ hereticus est Aug'ustinus' quaestionum evan'gelii' secundum
Matth'aeum' c. xi.⁴⁵⁴

cccliii

Hereticus est, et extra ecclesiam animo existit, licet corporaliter
intus videatur: qui falsa credit (multo magis qui semi-
nat)⁴⁵⁵ de aliqua parte doctrinae/ ad edificationem fidei perti-
nente/ multos^ch tales ecclesia portat Aug'ustinus' ibidem.⁴⁵⁶

cccliiii

Hereticos illos: qui ita falsitatem sententiae suae defendunt:
ut intentam faciant multitudinem/ ecclesia pellit, eliminatque.
Aug'ustinus' ubi supra.⁴⁵⁷

ccclv

Non loquitur Aug'ustinus' de doct'rina' scholasticorum et humanis
inventis⁴⁵⁸/ sed de canonicis^ci/ hoc est Biblicis.

ccclvi

Pseudoprophetas: eos arbitramur: qui aliter scriptura-
rum verba accipiunt/ quam spiritus sanctus insonuit. xxxvii. d.
»vino«⁴⁵⁹ secundum Hieron'ymum'〈.〉

ccclvii

Quamvis in divinis scripturis multa sint verba, que ad
eum sensum trahi possint, quem unusquisque sponte pre-
sumpserit. Attamen »lex dei«»non« debet »secundum propriam ingenii«
virtutem seu »intelligentiam« legi vel doceri. xxxvii. d. »relatum«
secundum Cle'mentem' Ro'manum' Pon'tificem'〈.〉⁴⁶⁰

ccclviii

Quod Wittenburgenses: ex ipsis scripturis capere
veritatis sensum instituerunt, et bene secundum prophetica:
Apostolica et Pontificia decreta. Non extraneum queren-
E2^rtes intellectum.⁴⁶¹ Ob id illi, qui suo spiritu/ et Aristotelico ad-
miniculo ipsas interpretantur/ eos hereticos esse invul-
gant.

ccclix

Qui dicit: quod sancti patres ecclesiastici dixerunt/ et
non retractarunt, temeritatis argui non potest. Secundum
Inno'centium'⁴⁶² quem Philipp'us' Deci'us'⁴⁶³ patrem veritatis vocat.⁴⁶⁴

ccclx

Hoc est optimum Ro'mani' Pon'tificis' dictum nostrumque munimentum
et calybeus thorax. male enim arguitur hereseos: qui teme-
rarius non est.

ccclxi

Licet pecuniarum aucupes et questores opum diligentissimi:
contra nos se triumphasse glorientur⁴⁶⁵/ hoc tamen affirmant si-
cut caetera falsa quae scribunt, et multas in iure Canonico
ineptias conficiunt.⁴⁶⁶

ccclxii⁴⁶⁷

Non est hereticus/ qui curat: Ne innocens criminis (lu-
po ululante et in suum tribunal lacerandum agnum evocante)
in locum non tutum, et ad inimicum perveniat iudicem.⁴⁶⁸

ccclxiii

Offerre etenim se^cj ad tormenta vel forsan mortem per vio-
lentiam, non per iusticiam/ aut in hostium sinu se reponere: ab-
horret natura/ humana fugit ratio. hec iure et laudabi-
liter recusantur Cle'mentina' pastoralis: »de re: iudi'icata'«:⁴⁶⁹

ccclxiiii

Citatio etiam neglectis seu contemptis premissis non arc-
tat. per alleg'atam' Cle'mentinam' pastoralis.

ccclxv

Idcirco laudandus est princeps:⁴⁷⁰ qui curat ne rapaci lu-
po/ agnus commendetur, aut in leonis fauces veniat; ad
hoc etiam quemlibet christianum obnoxium dicimus.

ccclxvi

Non est hereticus/ is: quem inimicus suus hereticum cri-
minatur, sed qui legibus decernentibus/ hereseos crimen
incurrit seu admittit.

ccclxvii

Non est dubium quin hereticorum bona ipso iure vel
facto/ sint confiscata: Attamen confiscatio ipsa: antequam senten-
tia admissi criminis/ fuerit promulgata: non habet exe-
cutionem, nec sortitur effectum. c. cum secundum leges de here'ticis' vi.⁴⁷¹

ccclxviii

Nec est dubium hereticos: anathemati subiacere, et
excommunicatos esse sed male infertur ex textibus.⁴⁷²E2^v

ccclxix

Quantumcumque tamen aliquis sit ipso iure vel facto a Ca-
none excommunicatus: non debet in publico evitari,
nisi lata sit sententia declaratoria super hoc: et pars citetur
ad videndum et audiendum se Canonis vel legis poenas
incurrisse^ck, vel ad allegandum et dicendum causas quare^cl etc.⁴⁷³

ccclxx

Et est hodie quedam extravagans Martini quinti: edita
in concilio Constanciae: Quod excommunicati etiam no-
torii, non sunt de necessitate vitandi, ante publicationem
vel denunciationem.⁴⁷⁴

ccclxxi

Limitatur precedens/ nisi essent excommunicati pro
percussione personae ecclesiasticae, Haec exceptio regulam
extendit priorem.

ccclxxii⁴⁷⁵

Omnia iura canonica quae dicunt: ipso iure vel ipso
facto aliquem puniri confiscatione^cm bonorum vel quacumque
alia poena: non requirunt aliud quam declarationem iudicis
de commisso crimine.

ccclxxiii

Sed ante sententiam declaratoriam/ commissionis vel in-
cursionis ipso facto: poena non sortitur effectum/ sed stat
in suspenso.

ccclxxiiii

Est tamen talis excommunicatus ante declaratoriam, sed
non est contagiosus, sicut nec poena contagiosa.

ccclxxv

Donec fuerit declaratus: resultat effectus notabilis.
quod non erit evitandus in divinis et in communione: nec
in aliis tanquam excommunicatus〈.〉 Ampliatur: etiam a scienti-
bus excommunicatum talem de necessitate non debere
vitari.

ccclxxvi

Male idcirco: bonos christianos: hereseos accusat, et
impolite atque imperite: eorum fautores hereticorum (qui nec
tales sunt in veritate, Nec si essent, quod procul absit, ta-
les declarati sunt) pungit atque perurget, eis quidem (quibus
haereticorum genus semper fuit odiosum) infamiae suspi-
tionem, immo notam: nisi infra annum fecerint satis: iniiciens.
Quod facit, ut deficientibus ei sacris literis, homines vel
vano terrore^cn: vel adulatione seducat.⁴⁷⁶E3^r

ccclxxvii

Possunt et hereticae pravitatis⁴⁷⁷ inquisitores: pravi atque
malevoli esse, ac hereseos crimine premi.⁴⁷⁸ legimus nimi-
rum pravos inquisitores novae constitutioni: Clemen'tinae' oc-
casionem prestitisse.⁴⁷⁹

ccclxxviii

Inquisitor hereticae pravitatis dum contra heresim
inquirendo procedit, non debet de fide catholica per^co ce-
rebrosa et illegitima inventa, sed iuris documenta ne-
gocium sublatis amore et odio⁴⁸⁰ inchoare, et illud sacris
literis ac constitutionibus diffinire. seu^cp per legem dei de fide
disputare.

ccclxxix

Caetera ad aliam disputationem: aut potius ad librorum
editionem (non possunt enim tam ardua negotia brevibus et iner-
mibus conclusionibus diffiniri) reservamus.⁴⁸¹

ccclxxx

Connexa et coherentia, iudicantur sicut ea quibus
connectuntur et coherent.

Salvo iure addendi minuendi et caetera huic certamini
necessaria faciendi. Item corrigendi: non literas sanctas seu cano-
nicas vel ecclesiam fidelium vulnerandi, sed errores maledicto
primi Adamobreptantes^cq detestandi dicturus. Delicta iuven-
tutis meae et ignoranciae meae ne memineris domine.⁴⁸²

Et protestatur prout est iuris: moris et stili Theologici, Insuper
se aliter non sensurum quam sacrosancta scriptura et catholica eccle-
sia docuerit, item et eius decreto obediturum sese. Insuper eos
qui non ex sacrosancta Biblia/ neque ex sanctorum patrum cano-
nisatis doctrinis irrigati sunt, sed semetipsos doctores et scri-
pturarum interpretes/ ita faciunt ut multas misere scriptura an-
gustias paciatur/ atque eos qui odio vel amore vehuntur⁴⁸³ tanquam
suspectos recusat et reprobatum iudicium declinat/ de quibus om-
nibus ac singulis protestatur, Subiiciens se et omnia sua prote-
ctioni, tuitioni atque defensioni Se'dis' Ap'ostolicae' etc.

Datae Wittenburge causa exercendi ingenii, Die vero ix,
Mensis Maii, Anno Domini, M,D,XVIII,

E3^v
Cum condalia⁴⁸⁴ vel conclusiones nostras, ita: at nec incon-
sulto: ediderimus, ut nonnullae eandem proferre sententiam vi-
deantur, Idcirco suppositos nobis placuit epilogos adiicere,
ne instituto nostro: aut conclusionum numero deesset particio.

ccclxxxi⁴⁸⁵

Deus omni eum recipienti, dat potestatem filium eius fieri.⁴⁸⁶

ccclxxxii

Deus »continuo et« indubitanter »quod suum est inspi-
rat, Si est qui recipiat«.⁴⁸⁷

ccclxxxiii

Aug'ustinus' Si codex eius menda caret, quod non credimus/
liberius scripsit/ necessario dat quod suum est.⁴⁸⁸

ccclxxxiiii

Dei gratia nulli deerit, Si bonae monitioni voluntas
adhaeserit.⁴⁸⁹

ccclxxxv

Deus hominem vocat, secundum quod vocationi aptus
est et congruit.⁴⁹⁰

ccclxxxvi⁴⁹¹

Deus sine nostra voluntate non operatur nostram
salutem.

ccclxxxvii

»Qui te creavit sine te: non te iustificat sine te.«

Ex illis veris et gratiae divinae testibus/ sed tamen contra
earundem continentiam, sequentes vulgo eliciuntur:
quibus securim gratiae obiectant.

ccclxxxviii

Ergo in nostra potestate est recipere Christum Deum〈.〉

ccclxxxix

Consequens est hominem ex se ipso se disponere
posse ut filius dei fiat.

cccxc

Ideo voluntas potest esse se ipsa/ quae recipiat/ quod deus
dare potest.

cccxci

Quamobrem infertur etiam ad auxilium generale, non discernens
bonos⁴⁹², sed coadiuvans voluntatem ut dona dei capiat.⁴⁹³

cccxcii

Idcirco aptitudo et congruentia ad divinam vocatio-
nem ex homine est.

cccxciii

Ideoque^cr voluntas requiritur ut previo actu occurrat.

cccxciiii

Ideo actus voluntatis precedit iustificationem Dei.⁴⁹⁴E4^r

cccxcv

Quae sunt false et ex mente premissarum septem minime
colligibiles.

cccxcvi

Primae⁴⁹⁵ inest illa⁴⁹⁶, Nemo recipit Christum nisi tractus a
patre⁴⁹⁷, et haec, »non vos me elegistis etc.«⁴⁹⁸

cccxcvii

Secundae⁴⁹⁹ ista/ »eratis^cs longe« et »facti estis prope in sang-
uine Christi.«⁵⁰⁰

cccxcviii

Et illa, »Israel« sectando »legem iusticiae/ in legem iusticiae
non pervenit.«⁵⁰¹

cccxcix

Immo et haec/ homo non potest datam gratiam ex suis
viribus custodire.⁵⁰²

cccc

Quarte.⁵⁰³»Tota die expandi manus meas ad populum non
credentem«⁵⁰⁴/ iuncta hac/ »palam apparui his qui me non in-
terrogabant^ct.«⁵⁰⁵

cccci

Quintae⁵⁰⁶, Haec auctoritas »cuius vult« miseret, »et quem vult
indurat.«⁵⁰⁷

ccccii

Sextae⁵⁰⁸ ista. »Sine me nihil potestis facere«⁵⁰⁹/ et haec auctoritas
»Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum.«⁵¹⁰

cccciii

»Non« fit »sine voluntate«⁵¹¹, hoc est non extra.⁵¹²

cccciiii

»Non« fit »sine voluntate«, quia deus facit velle et operatur
velle.⁵¹³

ccccv⁵¹⁴

Opera hominis extra ^cugratiam facta^cu sunt peccata, mendacia,
vanitates.

ccccvi⁵¹⁵

Aliud est operari secundum hominem, aliud secundum Deum,