A1r
D'omini' Andree Carolstatini docto‐
ris et archidiaconi Witten‐
burgensisa :CCCLXXb: et apologe‐
ticae Conclusiones pro sacris
literis et Witten‐
burgen'sibus' ita editae ut et lectoribus
profuturae
sint.c
Puerulo legittime docente
palinodiam cano.d1
A1v
D'ominus' Andreas Bodenstein Carolstatinus/ responsuris nonnullis
subscribendis/ conclusiones .ccclxx. subiectas/ adversus eos/ qui
sub titulo et spetie Wittenburgensium (quos diris vulneribus
sauciare plane audent et viritim enituntur) sacram scripturam per-
vertere audent/ et de ea
secundum suas voluntates loquuntur/ ac
ipsam per Aristotelis vel metaphysicam/ vel dialecticam vel
al-
terius infidelis figmento/ vel suo invento/ iudicant/ tanquam eis/
a deo/ secundum proprium placitum sacras explicandi literas sit tributa
facultas. Nec scripturam latentem per apertam/ nec legem testifican-
tem/ per Christum
testificatum interpretantes. Per aestatem hanc/ dum
vel circulo theologico (ut dicimus) vel quovis probo veritatis
amatore/ et si vis/ subversore/ atque inimico: in arenam disputa-
toriam/ fuerit evocatus/
sustinebit et defensabit. Potissimum con-
tra
D'ominum'
Eckium2/ alioqui doctissimum/ qui Wittenburgensium amici-
tias
sibi ultro copulavit3/ et deinde nullo futuri certaminis
mo-
nitore destinato/ etiam ultro dirumpens/ unum egregium huius
Universitatis membrum4 nominatim denigrare/ adeoque
vulnerare
ausus est/ ut irrogatis ab eo vulneribus (attendite o Wittenburgen-
ses et optimi Theologiae
imitatores) totum litterarium collegium
hoc Wittenburgense/ languere/ presertim Theologica
facultas/
perfusa. Immo cruentata et demum turbata/ ac tristis/ videatur. Cui
denique hoc parum fuisset/ nisi Ro'manum'
Pon'tificem' et Episcopos/ quibus
blanditus est/ ut aliqui eius adulatione perderentur/ quibus non
fecit dei verba nota/ sed cogitationes sui cordis/ insinuavit/
Qui etiam et caeteros ecclesiarum prepositos adversus huius clarae
Academiae theologos/ excitare conatus est. Propterea hanc pro-
vinciam et causa
tuendarum sanctarum litterarum et gratia nostrae famae
curandae/ in nomine Ihesu Christi domini nostri suscipimus.
D'ominus'
Nicasius Claii
Herczbergen'sis'5 philosophiae
Magister pro bacca-
laureatu in Theologia respondebit, et alii.A2r
- i
- Textus Bibliae per ecclesiasticum doctorem
allegatus/ plus
valet/ ac vehementius urget/ quam dictum allegantis. - ii
- Cum hoc, ex illo, pendeat et inferatur.
- iii
- Preiecta veritatem adeo habet/ quod dictum doctoris/ debet
secundum textum adductum prorsus accipi.6 - iiii
- Et autoritas vicissim intelligi/ et ex ea quoque doctoris in-
ductio/ vel probari vel infirmari, debet〈.〉 - v
- Quod si Augustiniani lectores/ auditoresve attenderint/ elu-
cescentem in omnibus illius Augustini7 scriptis/ Chr'istu'm intro-
spicient. - vi
- Quod si Gracianus8: non
autenticus: observasset, decretales
minores haberent difficultates/ et essent theologice sapidiores〈.〉 - vii
- Retento quoque et ventilato primae conclusionis themate
Hieronymi9 lectio dulcior erit. - viii
- Ambrosius10 autem in nonnullis secunde partis voluminibus,
nisi et ceterarum suarum partium/ documenta intermiscueris ex-
tra suam intentionem intelligitur et incondite.11 - ix
- Nec usque adeo Christi virtutem redolet.
- x
- Tametsi mirus in allusionibus merito habeatur.
- xi
- De Cypriano12: Cassia'no'13〈,〉
Gregorio14 et Bern'ardo'15 ceterisque campus
noster disputationem non patitur. - xii
- Textus Biblie: non modo uni/ pluribusve ecclesiae do-
ctoribus/ sed etiam tocius ecclesiae auctoritati/ prefertur,
Per dict'um' Aug'ustini' de bap'tismo' con'tra' Dona'tistas' lib. ii. c. iii. transumptum
ad c. »quis nesciat«: dis: ix.16 arg: c. »sunt quidam«17 et c. »violatores« .xxv.
q. i.18 et per dict'um' Aug'ustini' epis'tola' xlviii. quod ponitur in .c: »noli
frater« .ix dis:19 et illud quod scripsit in epistola xix. per Graci'anum'
transumptum ad c. »ego solis«: e'adem' distinctionee20 per Gers'onem'21 de exa'minatione' doc'trinarum' con: v.22 - xiii
- Capiendo ecclesiam pro fidelium omnium congregatione seu
contione. - xiiii
- Premissa in tantum procedit, quod dicto doctoris auctoritate
canonica communito/ plusquam declarationi pape/ creden-
dum est/ Gers'on' de exami'natione' doct'rinarum' part: i. Cons: v.A2v - xv
- Quod non credo verum/ nisi Ro'manus'
Pon'tifex' omni auctoritate de-
stitutus et vacuus esset. - xvi
- Gers'on' tamen, non commemorato
Mattheo de Mathaselanis23/
quif prius in aliis terminis/ idem docuit, cuius et exemplum
imitatus eum: turpiter tacuisse videtur. - xvii
- Bene tamen idem Gers'on' sed
rursus male tacito imitationis vesti-
gio/ affirmavit/ quod in sacris litteris excellenter erudito et au-
ctoritate nitenti plus est credendum quam generali concilio. - xviii
- Quod restringit/ si malicia (quod nota) vel ignorantia:
ab evangelica auctoritate declinaret concilium. - xix
- Hoc pulchre/ ex eius sexta consideratione/ et prima se-
cundae partis/ deducitur, scilicet quod sacra scrip'tura' nec fallere nec
fallig potest.24 Adde quod Aug'ustinus' de pecca'torum' me'ritis' lib: i. c. xxii.
dicit.25 - xx
- Concilium autem generale/ iuxta Gersonem et ex
malicia et ig-
norantia/ fallere ac falli potest. - xxi
- Immo secundum Canonistas/ ecclesia modo quo supra ac-
cepta/ plaerumque hfallitur eth fallit/ quia opinionem nonnumquam
sequitur. De sen'tentia' excom'municationis' c. »a nobis«: .ii.26 ubi textus et
doctores/ scribentes et remittentes.27 - xxii
- Quod secundum theologos negare quis audet? ut infra
docebimus. - xxiii
- Premissae conclusiones verae sunt/ si dicto doctoris/ te-
stimonium sanctum/ secundum litteralem sententiam suffragaretur. - xxiiii
- Vel circumstantiae scripturarum28/ pro intellectu allegantis/ ner-
vos et ossa congregarent et conferrent adeo, quod illi textui/
responderi non posset/ Quod per Aug'ustinum' in probationibus
conclusionum priorum29 induxi/ licet primitus ad imitationem
M'atthaei' de Mathaselanis in tract'atu' de elect'ione' opi'nionum' col: i. et aliorum
doctorum post eum.30 - xxv
- Contra Gers'onem' negamus esse sensum litteralem qui ex intenti-
one et circunstantiis scribentis colligitur〈.〉 Gers'on' eodem tract'atu'
consi: vi.31 - xxvi
- Nec eum: qui stricte est logicalis/ litteralem fatemur/ nec diale-
ctica literas docuit.A3r - xxvii
- Sed eum/ qui ad verbum seu verbi significationem accipitur/
literalem dicimus: iuxta Aug'ustinum' de utili'tate' creden'di' c: iii. col'umna' fi'nali'32
iunct'o' c: vii. de princi'piis' diale'cticae':33 - xxviii
- »Legi«/ sic accipiendum/ non intelligi tantum/ sed et oculis per-
spici, quod scriptum est. Ita Ulpia'nus'34〈,〉 Accurs'ius'35 et Ioa'nnes'i Crot'tus'36
post antiquos scribentes.37 - xxix
- Et isti melius atque Augustino conformius
docuerunt/
quam Gerson: - xxx
- Ea autem quae colliguntur ex circumstanciis/ vel scribentis intenti-
one/ extrinsecus/ hoc est extra literam/ intelliguntur/ Iuxta
Ulpia'num' et veritatem. - xxxi
- Eadem/ dicuntur esse de intellectu subaudito38 vel extraneo/
et ex quadam coniectura: collecto.39
Idem Crot'tus'40 post Bar'tolum'41 et Ang'elum'j42〈.〉 - xxxii
- Secundum Aug'ustinum'
»cum hoc sentimus quod ille quem legimus/
cumulatissime se habet veritas« etc.43 Consentire est concor-
dare intentioni〈,〉 De utili'tate' creden'di' ca: v. - xxxiii
- Hoc »genus/ cum de rebus obscurissimis« agimus/ »est
rarissi-
mum«/ Aug'ustinus' ubi supra.44 - xxxiiii
- »Neque id liquido« scire/ »sed« credere possumus, ibidem45/ ergo
intentio colligibilis non est ad literam: nisi legatur in verbis.
Aug'ustinus' ad Simp'licianum' li: i. q. ii.46 inductio difficilis〈.〉 - xxxv
- Veruntamen/ quod theologice et secundum Aug'ustinum' mens colligibilis
non sit literalis/ adverte Aug'ustini' verba: »Quibus«/ ait/ » argumen-
tis/ absentis vel mortui hominis voluntatem/ ita colligam/
ut de illa iurare possim?«47 - xxxvi
- Neque dicitur expressum/ quod ex mente scripturarum com-
prehenditur. - xxxvii
- Vide quam pulchra consonantia sit/ inter documenta theo-
logiae et iurisprudentiae. Et scias hunc argumentandi modum
theologiae studiosum provehere posse. - xxxviii
- Premissa ad hoc valent/ ut »corrigendus aut cavendus«
sit/ tamquam ecclesiae inimicus/ qui »id«/ ex »re obscura astruit«/ per
»quod verissimum« ac »notissimumk«/ destruit/ Aug'ustinus' ad Bon'ifacium'
Con'tra' duas epist'olas' li. iii. c'apitulo' fi'nali'48 quae omnia copiose in probamentis A3v
aliarum et priorum conclusionum/ per doctores ecclesiasticos/
atque iurisperitos/ scripsi.49 - xxxix
- Ex premissis omnibus infertur/ quod plus seu potius adheren-
dum est habenti auctoritatem ad literam/ quam habenti colligibilem/
vel ad mentem.50 - xl
- Secundo infertur/ quod habens auctoritateml ad literam, preferendus
est habenti auctoritatem/ a contrario sensu. - xli
- Tercio quod argumentum a contrario sensu non est expressum/
Sed venit in quandam consequentiam, colligibile ex circumstan-
ciis. - xlii
- Si mens colligibilis/ repugnat auctoritati expressae/ non
illi/ sed huic apud quoscunque utentes/ adheremus. - xliii
- Argumentum a contrario sensu/ est licitum in theologia/ dum-
modo non fit correctio scripturarum/ et absurditasm vita-
tur/ Arg'umentum' Aug'ustini'n de correp'tione' et gra'tia' c: xiii. B.51 - xliiii
- Sed non est fortissimum, cum sit quidam tacitus, extraneus vel
subauditus intellectus. Quandoqueo tamen de necessitate con-
cludit ut ex Coll'ecta' Do'minica' v. post pascha, »Deus a quo« omne
bonum procedit〈.〉52 - xlv
- Fortius est argumentum, quod legibile seu literale, vel ad literam est:
Arg'umentum' Aug'ustinus' de pec'catorum' me'ritis' lib, i. c. xxxv, ubi multum, evidentiae
rerum tribuit.53 - xlvi
- Pulchrum autem est abundare, et literalibus, et colligibilibus rati-
onibus. - xlvii
- Scriptura etenim: idem quod uno loco abscondit, in alio
aperit, seu ostendit. - xlviii
- Exempli causa, cum hac literali et aperta ecclesiastaep
auctorita-
te, »non est iustus in terra, qui benefaciat et non peccet«,54
quae aperte, in bono opere, peccatum ponit. - xlix
- Consonat haec, »Cum colueris terram, germinabit tibi spi-
nas et tribulos«55 secundum Cassi'anum'56 et Bern'ardum'57 non curando distinctionemq Ambro'sii'58 licet vera videatur. - l
- Item haec, »habitavit Chananaeus in medio Effraim, usque in hanc
diem tributarius«.59A4r - li
- Secundum Gre'gorium'60 Chananaeus: vicia
quedam/ significat/ quae iustus
dum inter facta sublimia est/ retinet, in Iob lib: c. xxiiii.r - lii
- Idem Chananeuss
»tributarius efficitur« iustorum/ »quia« licet
ipsum »subigere« nequeant, attamen »ad usum« humilitatis detor-
quent,» ut eo/ de se mens, in« sublimibus: »vilia senciat«.61 - liii
- Itaque tributarius efficitur, quia iusto tributum seu censum,
eum suae infirmitatis commonens, et periculorum suorum me-
morem faciens,62 tribuit. - liiii
- Ut in timore et tremore, atque humilitate bona opera fa-
ciat63. Que pulchre Aug'ustinus', contra Iul'ianum': li: iiii. ca: ii. col: pen'ultima'64
et c. iii. H.65 de na'tura' et gra'tia' c. xxvii.66 cum aliis nostris allegatis67/
et post eum Gre'gorius'68 dicit. - lv
- Ex quibus proxime positis infertur primo: vicium, hoc est/
peccatum »in medio Effraim.« id est iusto fructificante ac iustis
operibus esse. - lvi
- Secundo dum terra/ hoc est/ homo, colitur bonis operibus:
bona opera: seu ipsum iustum esse »sicut lilium inter spinas«,
secundum Bern'ardum':69 - lvii
- Tercio/ quod temptationes surgunt/ medium et latera bonorum
operum/ viciantes: seu vicio obfuscantes. - lviii
- Propter quod vicium, non iustificabitur in conspectu dei
omnis vivens, quottidie quoque petimus »nobis dimitti debi-
ta«70, id est peccata71. - lix
- Propter quod vicium »servi« dei, cum omnia praecepta fecerint/ set
»inutiles« fuisse accusant.72 - lx
- Sed et corrigi volunt cum Ieremia73 a deo/ qui tanquam pater fi-
liorum/ misertus est/ timencium se.74 - lxi
- »Inquantum« igitur »deo«
»fide«
»et caritate«/ uno spiritu: adheremus75,
»non peccamus«, benefacimus. - lxii
- »Inquantum« eodem actu/ nobis obrepunt adversitates/ concupis-
centiae/ tenebrae/ atque difficultates: et tedia/ vel nimia gau-
dia/ inferunt: »peccamus«, Aug'ustinus' de pe'nitentiae' medi'cina' c. ii.76 cum alle-
gatis nostris iuncto illo77, quod de perfect'ione' iusti'tiae'78 docuit. - lxiii
- Vel sic in quantum deus operatur in nobis velle et operari79/ non
peccamus80/ in quantum autem nostrum addimus/ deficimus, pecca-
mus, per auctoritatem »qui benefacit in terra, peccat« etc.81A4v - lxiiii
- Petit ob id ingemiscens ecclesia, ut sectando iusticiam a culpa
ieiunet, Do'minica' ii. uferia secundau et Sabbatho Do'minicae' quartae in
Quadragesima.82 - lxv
- Si se a peccato/ faciendo iusticiam custodit, quare rogatv ut
culpa careat.83 »q'uare'« d'icit' »remitte nobis debita«〈?〉84 - lxvi
- Quibus et illa coassociatur. »Domine deus quousque irasceris su-
per orationem servi tui.« ps'almi' lxxix.85 - lxvii
- Nec obstat quod Aug'ustinus' contra
Iuli'anum' li: vi. c. v. gratiam »perfecte«
innovare »hominem« scripsit.86 - lxviii
- Ad conclusionem xii revertendo87, opponitur hoc, quod iam
est
frequentatum Aug'ustini' dicterium/ »non crederem evangelio/
nisi ecclesiae/ me commoneret auctoritas.« Aug'ustinus' contra
epist'olam' funda'menti' c. v.88 - lxix
- Ad quod per Gersonem/ et male: respondetur, quod Aug'ustinus'
ecclesiam pro primitiva congregatione fidelium eorum, qui Christum
viderunt et audierunt/ accepit. Gers'on' de vita spi'ritali' animae lect:
ii. cor: vii. col: ii. in fi'ne'89 et hec contra Durandum〈.〉90 - lxx
- Quoniam Aug'ustinus' dicit/ »ipsi evangelio/ catholicis
predicantibus«
vel precipientibus »credidi«. - lxxi
- Melius illo Gers'one'
Scotus dixisse videtur (in .q'uodlibetis'.
q. xiiii:
ar: i. col: iii.91 de fide per auditum quesita. - lxxii
- Licet fundamento eius credendum esse/ dubitemus inficie-
murque,92 - lxxiii
- Verius ad mentem Aug'ustini'
accessit/ qui ait, Non »debes per
hoc concludere/ quod ecclesia habeat maiorem auctoritatem quam
Christus«/ »Sed nisi ecclesia approbaret/ non haberemus certi-
tudinem/ quod« dicta no'vi' et vet'eris' test'amenti' »fuissent a Christo prolata
aut in ve'teri' testa'mento' contenta«. Cardina'lis' Alexandri'nus'93 contra, I'oannem', T'eczel',w94 - lxxiiii
- Aug'ustinus' dicit se evangelio per
catholicos/ credidisse.95 Quod
Gers'on' non advertit.96 - lxxv
- Qui eodem loco/ ait/ auctoritate evangelii infirmata/
ecclesiae auctoritatem quoque labefactari/ Aug'ustinus' contra
epis'tolam' fund'amenti' dic'to' c, v,97B1r - lxxvi
- Idem dicit/ contra eandem epis'tolam'〈,〉 Evangelio si quis
credit:
»necesse est« ut propheticis et apostolicis/ credat testimo-
niis, »quoniam utramque scripturam/ similiter commendat«,
ecclesiae »auctoritas«.98 - lxxvii
- Proprietati: seu verborum sono/ in sacris literis est semper
adherendum. Aug'ustinus' de sp'irit'u et litera. c. ii.99 - lxxviii
- Restringitur, seu limitatur hec, nisi quispiam »docere
potuerit«/ verba »aliter« »quam sonant«/ accipi posse.100 - lxxix
- Hoc autem per simplicem negationem, vel ignorantiam, vel
quod fedius est/ per futilem pertinaciam/ non docebit quisquam,
sed per assignationem absurditatis101 vel figurati sermonis〈.〉
De Ser'mone' Do'mini' in mon'te' lib: i. h102 et de sp'irit'u et litera c. iiii.103 - lxxx
- Ampliatur conclusio de proprietate verborum in tantum,
ut cum scriptura/ de igne loquitur/ debet intelligi activus,
calefactivus/ combustivus/ non pictus, non demortuus〈.〉104 - lxxxi
- Quando de poenis agit scriptura/ non debet intelligi/
ignis alchemisticus in primo gradu: vel in secundo calidus〈.〉
ita quoque in aliis terminis dicendum.105 - lxxxii
- Quoniam ignis secundum alchemisticosx (si verum dicunt)
tactum in primo non ledit/ in secundo autem gradu/ in-
firmo medetur.106 - lxxxiii
- Probato aliquid verborum sono comprehendi/ eve-
stigio astruitur, illud aliquid/ qualitate/ virtute/ et effi-
catia rerum verbis significatarum: comprehendi. - lxxxiiii
- Exemplum de infantibus/ qui in originali decedentes/
aeterno tenebuntur igne/ quod si est verum/ prout est verissi-
mum/ consequens est eos qualitatibus ignis/ hoc est cru-
ciatibus affici ignis/ et aeternis: si est aeternus〈.〉107 - lxxxv
- Nisi aliquis ostendere tex'tum' valeret, quo sinistris iudicem
dicturum legeremus/ ite, adulti in ignem, vos autem infantes in pri-
vationem visionis divinae aeternam, Sed hoc non legimus
nec videmus: ob id a litera evangelica non discedimus.108 - lxxxvi
- Si est, qui eos igne contineri, sed non uri: futiliter asse-
rit/ miraculum assignans: arceri debet tanquam verborum dei
temerator. B1v - 〈lxxxvii〉
- y
- lxxxviii
- Ridiculum est sine sanctis testimoniis miraculum alle-
gare et non probare. arg'umentum' glo'ssae' in c. cum ex iniuncto de here'ticis'z.109 - lxxxix
- Gers'on' dicit/» suspecta
est omnis revelatio quam non con-
firmat lex« vel evangelium〈.〉 De exam'inatione' doct'rinarum' parte. ii. consi: i.
litera c.110 - xc
- Nec sunt verbis exempla (propositae questioni extranea et
impertinentia) iniicienda. - xci
- Regulae sacrae scripturae/ debent universaliter intelligi/ et ab
eis nemo excipi, Si universaliter et indistincte loquuntur〈.〉111 - xcii
- Nisi quis demonstraverit testimonio eiusdem scripturae,
aliquem seu aliquos/ sub regula non comprehendi. - xciii
- Exemplum est de hac regula seu hoc decreto/ quod adversus
eos qui in sinistra stabunt/ dictabitur/ »ite in ignem aeternum«〈.〉112 - xciiii
- Peccant mortaliter/ qui sacrae contradicunt »scripturae/ sive
intellectae/ si« aliquo vicio »percutit/ sive non intellectae/
quasi melius sapere/ meliusque percipere« possint, et sunt
impii〈,〉 de doct'rina' Chri'stiana' li: ii. c. vii.113 - xcv
- Nec disputandum est »utrum verum vel rectum sit«/ quod »in ea
scri-
ptum esse constiterit«.114 - xcvi
- Quilibet obnoxius est »cogitare potius et credere/ id esse
melius et verius, quod ibi scriptum est, etiam si lateat/ quam
quod nos per« nosmetipsos »sapere« possimus.115 - xcvii
- Si dei auctoritas sacris literis non
suffragareturaa/ suffi-
ceret ad convincendum et defendendum ecclesiam, illas ab
hac semel receptas: atque fuisse adprobatas. - xcviii
- »Testimoniis«
»ambiguis,«
»non« solvitur »questio«116/ vel sic/
»nemo ambigua verba ambiguis explicabit verbis«.117
Aug'ustinus' de ani'ma' et eius orig'ine' li: i. c. xviii: et de prin'cipiis' dialect'icae': - xcix
- Ad destruendum vel astruendum/ certa sunt querenda testi-
monia/ non ambigua Aug'ustinus' de ani'ima' et eius orig'ine' li: ii. c.
xiiii. ad finemab.118 - c
- Quoniam »tacitum« sive »ocultatum« in scriptura licet »non«
sit »
ne-
gatum«/ tamen nec utique est »affirmatum«.119B2r - ci
- In scriptura ne dum ea verba quae inflectuntur/ sed et alia
estimanda/ et omne quod scribitur librandum est.
Premissis, etsi plures alie connexiones/ quae studiosis
theologiae ansas tradere studendique facultatem, et plusquam lo-
gica ancillari possent/ belle
coniungerentur, attamen
illas examen conclusionum/ quas Egregius Dominus
Eckius/ non egregie contra Wittenbergenses, et quidem
iactabundus/ nimiumque gloriabundus contorsit/ iure
sequitur.
Prima conclusio Eckii contra
Wittenbergen'ses' in fun-
damento est/ Ecclesiam militantem (cui tempus
pleni-
tudinis evangelice advenit, cum sit congregatio omnium
fidelium inter quos, non pauci sunt iusti) non videriac
poe-
nitentia indigere.
- cii
- D'ominus' Eckius non intelligit
quod ecclesia ingemiscit, negat quod
ecclesia confitetur/ et turpiter orationes: in quibus ver-
satur: ignorat. - ciii
- Ecclesia annua quadragesimali observatione, se purificari
confitetur Do'minica' i. Quadr'agesimae'120 et universaliter coacta, dicit,
»peccatores, te rogamus etc.«121 - ciiii
- Eckius autem tollendo poenitentiam ecclesiae, eius
purificatio-
nem negat/ quam ipsa confitetur, ne a domino iudicetur.122 - cv
- Ecclesia Fe'ria' sexta precedenti/ petit dei populum/ ab
omni-
bus peccatis emundari123, que verba sunt penitentis ps'almi' l.124 ita quoque
ecclesia expostulat Do'minica' ii. fer'ia' vi.» Sacro nos purificante
ieiunio etc.«125 Et fe'ria' iiii. e'adem' Do'minica'〈.〉 »A noxiis quoque viciis cessare
concedead.«126 - cvi
- Et feria v. Do'minica' in
Quin'quagesima' dicit/ »Deus qui culpa offenderis pe-
nitentia placaris etc.« et »flagella, quae meremur averte«127, non
dicit meriti sumus, sed »meremur«. item »adverte:« » poeniten-
cia placaris«. - cvii
- Et in alia collecta/ »Parce domine parce populo tuo, ut dig-
nis flagellis castigatus, in tua miseratione respiret.«128B2v - cviii
- Nonne ecclesia seu dei populus/ non diaboli/ sicut de
Hiere'mia' praeiecimus129/ petit se castigari/ quod si non est poeni-
tere/ Eckius iudicabit. - cix
- Hoc idem inter suffragia: in collecta. »Deus qui culpas nostras
piis verberibus percutis etc.«130 ecclesia petit. - cx
- Vide Ecki collectam quam ecclesia facit et petit, ab
imminenti-
bus peccatorum suorum periculis/ deo protegente: salvari.
Do'minica' iii. feria. ii. et Do'minica' ii. in Quadrag'esima'〈.〉131 - cxi
- Quae petit/ a populo dei: flagella irae divinae averti,
Do'minica'
i. Sabb'ato' Quad'ragesimae'〈.〉132
Sed fortasse D'ominus' Eckius absque libris133/ facile respondebit/
ecclesiam deprecari/ ut ab imminentibus peccatis libe-
retur. Non ab his que insunt/ sed que imminent/ quemadmo-
dum Scotistae Thomistis solent respondereae, quod Christus fuit
redemptor Beatae Virginis/ nec male/ quod fuit praeservata ab
originali per eum.134 - cxii
- Verum ut evasiones manifestis occludantur septis, ei colle-
ctam hanc opponimus/ »Purifica quesumus domine/ tuorum
corda fidelium/ ut a terrena cupiditate mundati/ et praesentis
vitae 〈periculis〉af exuantur etc.« Fe'ria' v. Do'minica' iii. in Quadra'gesima'〈.〉135 Adde et al-
teram/ eius diei/ collectam, qua petit, »ut sancta devotio pu-
rificationem tribuat.«136 - cxiii
- Ex qua oratione ad literam videmus ecclesiam deprecari, ut
fidelium dei corda purificentur, quod humilitatis causa dictum
esse/ nemo/ nisi qui anathemate percuti vult/ dicere au-
det. de eccle'siasticis' dog'matibus' c: xxxv. iunctis c. xxxvi. et xxxvii.137 - cxiiii
- Per fideles dei/ quos audet intelligere: nisi eos, qui ex fide
vivunt: iustos〈?〉138 - cxv
- Secundo ad literam apparet ecclesiam deprecari ut dei fide-
les: hoc est iusti/ a cupiditate terrena mundentur, ergo habent
immundiciem purgandam. - cxvi
- Rogo Eckium/ quid aliud flagitat ecclesia? nisi ut iusti
mundentur ab edificatione illa/ qua iusti super fide
Christi/ lignum/ fenum etag stipulam edificantah〈?〉139 - cxvii
- Qui non pereunt/ sed per ignem salvantur140 cuius diversa
est penes Aug'ustinum' et Gre'gorium' interpretatio.141B3r - cxviii
- Edificant qui carnali affectu/ circa temporaliaai
tenentur etc.,
ut Aug'ustinus' li: Ench'iridion' c. lxviii.142 de octo dulci'tii' quaestionibus .q. i. d'icit'〈.〉143 - cxix
- Petit ecclesia ut eius membra sancta/ a cupiditate terrena
purificentur: ut sordes subnascentes diluantur. - cxx
- Quod timuit illa/ quae pulsanti sponso dixit/ Lavi pedes
meos: quomodo inquinabo illos?144 - cxxi
- Petit ecclesia quod Christus: patrem celestem facturum: promisit:
videlicet ut palmitem ad ferendos fructus purgataj.145 - cxxii
- Cum »in multis offendimus omnes«146, idcirco ecclesia petit
purgari
ab offensis et culpis. et agit poenitentiam. - cxxiii
- Petit ut fidelium corda purificentur quia omnes fideles ve-
tustatem ex peccato relictam habent/ quae in interiori homine de
die in diem renovatur.147 Vide Aug'ustinum' de pecca'torum' me'ritis' li. ii. c. vii.148 - cxxiiii
- Petit quod Apostolica precipiunt mandata, renovari s'cilicet'
spiritu mentis et indui novo homine.149 - cxxv
- Eximia est penitentia/ peccata et infirmitates fa-
teri: et sanitatem a medico precari.150 - cxxvi
- Elemosinae, ieiunium, et oratio remedia sunt venialium
peccatorum, hanc per Aug'ustini' documenta in prioribus con'clusionibus'
satis scripsi.151 - cxxvii
- Tametsi evangelicae plenitudinis tempus ecclesiae advenerit.
- cxxviii
- Attamen universa ecclesia quamdiu militaverit, quottidianae
penitentiae est indiga, de pen'itentiae' me'dicina'ak152 homel'ia' ii. in Apocal'ypsim'153
per Aug'ustinum' de fid'e' ad pet'rum' c. xli.154 de perfect'ione' iust'itiae':155
Arg'umenta' Aug'ustini' dict'a' hypo'gnosticon' li: iiii:156 contra Iulia'num' li: iiii. c. ii.157 - cxxix
- Ecclesia militans ideo dicitur, quod rebellat semper et in omni
bono opere viciis atque concupiscenciis arg'umenta' eorum quae Aug'ustinus'
hypo'gnosticon' li: iiii158 et contra: Iulia'num' li: iiii.c, ii,159 disserit〈.〉 - cxxx
- Fit dum iustus fortiter pugnat, fatigacio quaeal
hilaritatem
datoris160 ledit viciatque de perfect'ione' iust'itiae'〈.〉161 - cxxxi
- »Beatus est:« ait/ non criminosus:
»qui allidit parvulos
suos ad petram〈.〉«162 B3v
Hoc fit/ quod Charitas/ huius vitae/ potest augeri, et illud
incrementi/ quod deest/ ex vitio nostro deest.163 - cxxxii
- Hoc vicium/ peccatum est164/ quod ecclesia
sancta/ quottidiana
confessione165: nec sterili dolore expiat.166
Aug'ustinus' de sen'tentia' Iacobi167 et epistola: liiii.168 - cxxxiii
- Hoc vicium habent/ qui pedum lotione indigent〈.〉169
- cxxxiiii
- Quod boni et mali/ filii dei: 〈et saeculi〉 habent, semper enim
dum
benefacit iustus/ peccat170/ et bonus et malus est.171 - cxxxv
- Immo nemo coram deo (nisi iustus) poenitet. Aug'ustinus' de
fid'e' ad Pe'trum'172 Hiero'nymus' in Hieremiam.173 - cxxxvi
- Adde/ quod »sepcies« in die:
»iustus«
»cadit«174, »sed non colliditur,
quia dominus supponit manum175«, secundum Cassia'num'176 patet quod fideles
iusti cadunt. Aug'ustinus'〈.〉177 - cxxxvii
- Quibus iustis, dominus manum supponit, et ideo non im-
putat peccata178/ quod peccata sua agnoscunt179: ac femur percu-
tiunt180/ et debitoribus remittunt debita.181 - cxxxviii
- Mordaces illi qui sub titulo M'artini' et A'ndreae'182
verbum (impu-
tat) tanquam indecens seu non congruens notant/ literas sacras
rident/ et ecclesiasticos adlatrant183, sed cur? quia legere et in-
telligere ut bene loquantur, nolunt. - cxxxix
- Agunt poenitentiam incorporandi/ agunt et veraciter
ecclesie incorporati. - cxl
- Sed et nullum ex literis apostolicis (quibus ecclesia sancta
»sine ruga et macula«184 predicatur) Eckius auxilium petat,
ne caeteras scripturas/ hac maleam intellecta/ ut Faustus le-
gem Moisi lacessat et rumpat185/ quoniam premissis non
obstat. Aug'ustinus' contra Iulia'num' li: iiii. c. iii.186 - cxli
- Veruntamen cum D'ominus'
Eckius in secunda contra nos conclusi-
one187/ idcirco magnam interiorem fecit penitentiam, quod vo-
luntatem reginam suorum actuum dicit188/ ostendit se vel ignorare
literas sanctas/ vel aperte eis contradicere.B4r - cxlii
- Nam voluntas nostra non est regina et domina eorum operum,
quae deus, ut voluntatis essent/ fecit. Aug'ustinus' epistola cvii,189 - cxliii
- Nisi liceat cum audaculo Eckio securitatem voluntati
pro-
mittere/ contra prophetica et apostolica documenta. - cxliiii
- Idem Eckius se ignorare ostendit/ quod
poenitentia est donum
dei/ quod deus operatur. - cxlv
- D'ominum'
Eckium hac scriptura satis confutari existimo quam
Hieremias edidit, »Converte me« domine »et« convertar, »quia tu
domine deus meus, Postquam enim convertisti me/ egi peniten-
tiam«, »postquam ostendisti mihi: percussi femur meum etc.«190 quam
legat, et videat confusionem suam, Hiero'nymo' interprete191/ Ambr'osium'
et nonnullos alios non sine causa reticemus.192 - cxlvi
- »Commovisti terram et« conturbasti »eam, sana contritiones
eius, quia commota est.«193 Deus commovet voluntates, et
fit contricio. - cxlvii
- Discat eodem Hieremia docente: quod dominus convertit
conver-
sionem nostram194, quod dominus dat penitentiam195/ agnoscat orationem,
quam scit, »Da nobis digne flere mala quae fecimus:« Do'minica' iiii,
Sabba'to'〈.〉196 - cxlviii
- Veruntamen cum litera non dicat/ dedisti/ sed conver-
tisti etc.197 Et timendum sit eum qui pronus fuit hereticum vo-
citare, M'artinum'198, quem non intellexit et haec calumniari, legat Apostolum〈:〉
ne forte »det illis deus penitentiam« et »resipiscant a diaboli la-
queis«199, adverte: »det«/ ait, Lege Aug'ustinum' de fid'e' ad Pet'rum' c, xxxi,200 - cxlix
- Voluntas est domina et regina suorum actuum: suorum omnium
scilicet malorum.201 - cl
- Quando voluntas dominatur in anima, ridet diabolus et ex-
ultat quod preparatur ei praeda. - cli
- »Deus amat in nobis quod ipse fecit. At quod ipse non fecit
odit.« Ambro'sius' de Vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii,202 facit collecta in primis:
»Dirigere: sanctificare etc.«203 Et Sabba'to' Do'minica' iiii. Quadr'agesimae' »Fiat,
quae'sumu's d'omine'.«204 Et in pascha: »Deus qui per unige'nitum' etc.«205B4v - clii
- Per auctoritatem, »omnis plantacio, quam non«
plantaveritan
»pater meus«, »eradicabitur«206/ et bene ad propositum. - cliii
- »Misericordia« equidem »eius super omnia opera eius«207/ non nostra.
- cliiii
- »Mutabilis voluntas, quando ab incommutabili voluntate non
regitur/ tanto citius appropinquat iniquitati/ quanto
acrius intendit actioni.« Ambro'sius' ubi supra208/ Attende
Ecki. - clv
- Adverte commodum et periculum209/ quando voluntas regitur et
quando in anima regit. - clvi
- Universaliter loquendo: Deus est dominus et rex in anima nostra.
- clvii
- Omnia nostra: que deus non fecit nostra, mala sunt et peccata,
Grego'rius'210 post Aug'ustinum' et alios quorum documenta comme-
moramus in prioribus conclusionibus.211 - clviii
- »Perditio tua« ex te »Israel/ tantummodo auxilium«
»tuum« ex »me«.212
Ex nobis perditiones/ ex deo suppeciae, et bona et salus.
Si poenitentia salutaris ex nobis i'd est' voluntate nostra est
falsum erit quod perditio ex nobis est. - clix
- »Omnis iustitia nostra/ hoc est/ nostrae voluntatis/ est sicut
pannus menstruatae mulieris«,213 Hanc auctoritatem Thomistae
male dicunt de iustitia legis sacramentalis et non intelligi.
de alia lege scripta.214 - clx
- Pondera autem quam splendidum sit opus quod voluntas in anima
dum/ regit/ operatur. - clxi
- »Domino deo nostro iustitia/ nobis autem confusio, faciei nostrae,«215
Si nobis est i'd est' nos habemus confusionem, Deus autem iustitiam
facit. quid de poenitentia. quando nostrae est voluntatis〈?〉 - clxii
- Sed scit Eckius in suis iustificationibus
(fortasse) preces pro-
sternere/ et non in miserationibus dei216/ ac habere suam
iustitiam/ non dei.217 - clxiii
- Deus/ ait Hieremias/
facit »misericordiam«
»in terra«218. Tu es
(alio attestante propheta) misericordia mea.219 - clxiiii
- Quod D'ominus'
Eckius/ nisi sit furiatus/ de misericordia/ qua
deus misericors est/ accipere nequit/ sed ea misericordia qua
misericordes operante deo efficimur/ deus nostra est mi'sericordi'a.220C1v - clxv
- Iuxta Davidicum illud: »secundum«
»magnam misericordiam tuam vi-
vifica me/ et custodiam testimonia oris tui.«221 - clxvi
- Opera misericordiae/ et ea sola/ deus coronat in miseri-
cordia et miseratione222, Nam ei »iudicium« »sine misericordia«
»qui non facit misericordiam.223« - clxvii
- Quibus documentis lapideum pectus emolliri224 posset, et
omnis facultas infirmi arbitrii enervari, Quoniam opera dei non
sunt in nostra potestate. »D'ominus'« enim »solvit compeditos«, non lib'erum' arbi-
trium, »D'ominus' erigit elisos«:225 non lib'erum' ar'bitrium'〈.〉 - clxviii
- Si opera bona essent in nostra potestate: stulte peteremus
ea nobis donari. - clxix
- Omnia quae ad vitam spiritalem attinent/ hoc abbreviato
efflagitamus verbo/ »Fiat voluntas tua,226« hoc est/ fac nos
facere, fac nos voluntatis opera suscipere: arg'umenta' coll'ecta' »Fiat
q'uaesu'm'u's etc.« Sabb'ato' Do'minica' iiii.227 Et colle'cta' »Fac quae'sumu's« Do'minica' v. paschal'i':228 - clxx
- Ecclesia sibi dari seu donari deprecatur/ ut deum querat, et
ut gaudia promissionis querat. ac quesita citius inveniat,
Do'minica' i. Quadra'gesimae'.229 et Do'minica' iiii. Sabb'ato'〈.〉230 Petit se illustrari ut vi-
dere possit agenda (Quae Eckius sine precibus accurate
perspicere potest) Do'minica' i. Fe'ria' iiii.231 Item eadem Do'minica' i. fe'ria' v. petit
dari ut agnoscat/ quod profitetur/ et celeste munus quod fre-
quentat diligat232 (quod Eckius ex naturalibus/ nullo precatu
suffultus diligere valet)〈.〉 Et Sabba'to' e'adem' D'ominica' i〈.〉 oratione utitur
quottidiana/ quae in primis petit/ deum preveniendo actiones
nostras aspirare. Et rursus/ adiuvando prosequi233 (Eckius autem
cum gratiam habet/ non indiget novo auxilio nisi se indigere
fateatur.) Item ecclesia prestari sibi auxilium petit ut orationi-
bus et ieiuniis intendat Fe'ria' v: ii. Do'minica'.234 Si'mi'l'ite'r Do'minica' iii. Fe'ria' iii. pe-
tit sibi dona continentiae concedi.235 Itidem do'minica' iiii. fe'ria' ii. Sup-
plicandi prestari affectumao236/ Multa dona simul petit ecclesia
in collecta Do'minica' iiii. Fe'ria'237 v. et Sabba'to'238 et aliis plurimis. Vide
ferialemap collectam Do'minica' iiii. post octa'vas' pasche quae incipit Deus
qui fidelium mentesaq239, et Do'minica' v. se'quenti' ecclesia dicit omne
bonum a deo procedere240 ergo nullum a nobis. Et collec'ta'
Fe'ria' iiii: Do'minica' ii. super po'pulum':241 - clxxi
- Quod ex Ezechielis et aliorum autenticorum
testimoniis
deum facere/ ut faciamus dixi242/ ostendam Eckio/ in orationi-
bus suis: ne posteris rursus aberret diebus〈.〉C1v - clxxii
- Habes orationem in Quadra'gesima'
Do'minica' i. fe'ria' vi. »Quam tibi
facis devotam«243/ pulchre in collecta Do'minica' ii. fe'ria' iii. Petit ut
deo operante impleamus, quod eo auctore cognovimus244/
Et in alia: sic dicit ad literam/ »Et eius semper faciat inherere
mandatis.« Do'minica' iii.245 Item do'minica' iiii. fe'ria' iiii.246 et do'minica' in oct'ava'ar pasche,
»qui« »celebrareas« fecisti.247 Et in feriali collecta dicit: »fecisti« » cele-
brare«, »fac« »gaudere«.248 - clxxiii
- Verum ut exemplum propositae poenitentiae habeas〈.〉 Adverte
quod oras sabba'to' Do'minica' iiii: in quadra'gesima' »Da nobis digne flere
mala quae fecimus etc.«249 Quid hoc est aliud/ nisi fac nos
flere: largire nobis fletum peccata expiantem. - clxxiiii
- Innumera alia sunt exempla ex quibus addiscere deberes,
Deum hoc prestare: quod nos facere iussit250/ nec alia sibi pla-
cere opera/ quam quae ipse largitus est/ Nec aliquas prosequi
actiones quam quas ipse inspiravit/ suas prosequitur, suas
adiuvat actiones/ sua opera non nostra coronat251: prob'atur' per
collectam Do'minica' iiii: post octa'vas' pasche252. et collect'am' que pasche
et ad primam inter paschalia legitur festa.253 per illud: »qui ha-
bet, dabitur: ut abundet etc.«254 - clxxv
- Veniamus demum oportet ad infirmitates: ad nihil255 cum
ecclesia dicentes: »Deus qui conspicis omni nos virtute de-
stituiat, interius exteriusque custodi.« Do'minica' ii. in quadra'gesima':256
Absit ut deus false conspiciat/ et ecclesia menciatur nos
omni virtute destitui. - clxxvi
- Sublata est/ per hanc orationem ab homine spes/ et bene/
Quoniam »maledictus« est »qui« spem ponit »in homine«257/ Eckius
est homo, ergo nec in se vel in sua voluntate spem poe-
nitentiae faciendae ponere debet. - clxxvii
- Et rursus bene/ ne dixeris ego feci mihi hanc virtutem,
»sed« memoraberis »domini dei tui« quia »ipse tibi« dat fortitudi-
nem facere virtutem.258 - clxxviii
- Ergo nos sumus nihil in dei scientia: sed aliquid in di-
vina eius misericordia. Bern'ardus'259 - clxxix
- Si omnes profuderimus et exercuerimus facultates non
habentes dei caritatem/ sumus nihil.260 - clxxx
- Si autem divinas opes et superna auxilia: ut esurientes pau-
peres nihilque habentes mendicatim quesierimus/ dominus pro
nobis sollicitus erit, per illud »ego pauper et mendicus etc.«261C2r - clxxxi
- Eant/ ego et nos fecimus/ evanescant nostra et propria
opera262/ mortificemus dei spiritu/ nostra263/ ut deus faciat sua
in nobis.264 - clxxxii
- »Ubi/ non ego/ ibi felicius ego,«
August'inus' de
conti'nentia':265 Ubi
non aliquid et nihil: ibi felicius aliquid: per illud » exal-
tavit humiles.«266 - clxxxiii
- Et per illud »deus repulisti nos et destruxisti nos, ira-
tus es, et misertus es nobis.«267 »Destruxisti«/ ait: »nos«. - clxxxiiii
- Quamdiu homini placent: ego/ nos/ nostra, propria,
et meum et nostrum aliquid, Tamdiu vicissim in homine est
quod deo displicet. arg'umentum' Ambro'sii' de vo'catione' om'nium' gen'tium' li: i. c. ii〈.〉268 - clxxxv
- Sed nostrum ego/ impios in servitutem redigit/ in iustis
autem vehementes habet vetustatis reliquias269, mirabiliter quoque
serpit temptacio, quae aufert nobis ego, tu, nos, vos, non
ego, non tu. et male tu fecisti.270 - clxxxvi
- Tunc vero: quando deus regnabit et erit omnia in
omnibus271, Ego et proprium/ vilescent272, Arg'umentum' Aug'ustini' contra
Iulia'num' li: iiii. c. iii. h.273 - clxxxvii
- Summoveamus humiliter et vere, ego et nos, Et
deus nos faciet salvos.274 - clxxxviii
- »Non est homo verax in quo deus non loquitur«
Aug'ustinus' ps'almus' cviii. d.275 - clxxxix
- »Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum.«
Aug'ustinus' super Ioh'annem' tract'atu' v. a.276 cum al'legatis' nostris,277 - clxc
- Qui facit quod in se est, facit quod deo displicet,
mentitur, obloquiturau: ac sibi officit.278 - cxci
- Ex premissis infertur, quod bona operatio, non voluntati
humanae, sed divinae debet simpliciter attribui. - cxcii
- Bonus actus (ut aiunt) quantum ad totam suam entitatem, hocav
est, totus/ attribuitur deo. - cxciii
- Illi autem qui voluntati substanciam actus (ut Capr'eolus' et Sco'tus')
modum vero seu entitatem minorem/ deo attribuunt/ quod
maius est sibi ipsis, quod minus: ne dicam feces: deo de-
putant.279C2v - cxciiii
- Ex praepositis infertur ad destructionem illius quod
penes Scotum legimus: videlicet: quod voluntas est principalis
causa quantum ad principalitatem entitatis in bono opere/
Secus quantum ad principalitatem esse meritorii Sco'tus' i d. xvii.280 et
sequaces. et Capreo'lus' ii. d. xxvii.281 - cxcv
- Infertur quoque adversus eos/ qui Augustinum divellunt/
ne dicam corrumpunt/ exponentes eius dictum/» ipsa gratia auge-
tur/ ut aucta mereatur perfici/ comitante non ducente/
pedissequa non previa voluntate«282/ dicentes quod voluntas
est pedissequa quantum ad relationem meritorii, de qua Aug'ustinus'
non cogitavit.283
Subversis Eckianis erroribus duobus/ videamus
ter-
ciae illius: conclusionis plausum qua ponit, »erronea ap-
paret propositio.
Nam si canonum poenas, solum accumula-
tive vult ad poenas a deo impositas concurrere/ iam
la-
queus/ non salus/ esset in canonibus etc.«
- cxcvi
- D'ominus'
Eckius/ dum in canonibus non laqueum sed salutem
esse putat et hoc latenter scribit, iudaisat, et Paulum qui
dicit »litera occidit«, item »lex est ministratio mortis«284, non in-
telligit. - cxcviiaw
- Aut plus hominibus quam deo tribuit.
- cxcviii
- Indiget idem Augustino doctore.285
- cxcix
- Et ea caret intelligentia quam Capricornus286
Scotusque
Al-
phonsus287 et Gabriel288 prestare nequeunt.289 - cc
- Cum autem is error, qui in atramento, seu literis: eo factis, aliud
auxilium (quam demonstrationis et manifestationis) ut puta
salutem ponit, in palestino iudicio290 sit subversus ac con-
demnatus, metuendum est Eckium haeresim in pulmone habere.291 - cci
- Non sufficit predicare dei verbum/ aut illud legendo intelli-
gere〈.〉 Sed oportet orare ut assensus ei acomodetur. - ccii
- Peiores efficiuntur, qui divinam/ etiam evangelicam legem/ sine
gratia audiendo vel legendo intelligunt.292 - cciii
- Cognitio peccati sine gratia nocet/ facit enim nos scire quod
vitare non possumus Amb'rosius'〈,〉 de Iacob et vita beata. c. iiii〈.〉293C3r - cciiii
- Nudus sermo/ ad monendum est utilis/ ad persuadendum
infirmus.294 - ccv
- Nec lex sancta (que facienda et devitanda demonstrat) et
li'berum' ar'bitrium' cum ea ad faciendum salutis opera sufficiunt.295 - ccvi
- Si Eckius salutem in scripturis collocari putat, ipsum
in
iudaeis Christus reprehendit. Ibi »scrutamini scripturas quia
vos putatis in ipsis etc.«296 Et ei adversatur Apostolus qui dicit
gratiam lege testificari, non conferri.297 - ccvii
- Immo si error notatus subsisteret/ magna Bibliae pars
falleret.298 - ccviii
- Paulus quoque insanivisseax merito convinceretur, qui ve-
lut gratiae defensor dixit: Si »iustitia« est ex lege, »Christus
gratis est mortuus.«299 - ccix
- Si Eckius de salute secius: quam nos: dixit, eius
conclusio con-
tra Wittenburgenses posita non urget nec valet〈.〉 Sed ad-
versus ignem cereo pugnat stimulo. - ccx
- Verum si de salute locutus est more scripturarum/ apostolicis
adversatur documentis. - ccxi
- Ex premissis colligitur/ quod si Canones conscientiam obli-
gant/ solum praevaricationesay accumulant/ praeceptum ecclesiae
ostendunt/ et ultra non progrediuntur. - ccxii
- Cum autem D'ominus'
Eckius/ Wittenburgenses non dicit attendere
veritatem/ videlicet quod Canones sunt poenarum a deo im-
positarum declaratorii: nisi sale condiatur/ evanescet iactata
sua veritas/ si non per f'eritatem'az scripseris. - ccxiii
- Petit tamen ut idem Eckius in propositione sua (que
incipit
»Erronea apparet etc.«) ad idem et apertius loquatur. Quae
enim controversia est parcium non adversantium/ nisi sic
dicat〈/〉 Canones cumulatorios aut declaratorios penarum,
sed parva et minuta non curamus nec prosequimur so-
phismata.
Reliquas Eckii conclusiones: ad aliam disputationem
reservabimus〈.〉 Ista pro defensione sacrarum literarum et simpli-
cium
Wittenburgensium300/ quos »tamquam leo rugiens«
deC3v
vorandos301/ et ab ecclesia reiici curat: intacta preterire
non
licuit, sed copiosius adversum repugnantem militare quoque
lubebit.
- ccxiiii302
- Liberum arbitrium ita defendimus: ut non oppugnemus
gratiam per quam fit liberum. - ccxv
- Ita predicamus virtutes hominum: ut salva maneat scrip-
tura. - ccxvi
- Non irascantur Theologis philosophi, si eorum sapien-
tiam/ veram predicant stulticiam, quoniam et contra/ divina sa-
pientia apud eos reputatur stulticia, sed quod stulcius est dei/
sapientius est mundi.303 - ccxvii
- Nemo debet gloriari, baet siba utique non gloriari non
po-
test, in domino/ non in homine glorietur.304 - ccxviii
- Glorietur in infirmitatibus et difficultatibus suis ut vir-
tus Christi perficiatur.305 - ccxix
- Qui facit opera virtuosa propter honorem/ propriam
quaerit gloriam et laudem. - ccxx
- Sua quaerit, qui honorem querit, Charitas autem dei, sine qua,
nulla vera subsistit virtus, non quaerit sua.306 - ccxxi
- Ethica Aristotelis est plena pompis et propriis
honori-
bus/ ob id plus retrahit a doctrina verarum virtutum: quam
ad eas discendas confert.307 - ccxxii
- Ethica Aristotelis non aliter quam ad impugnandum eam: in
his
locis quibus mores instruit/ legi debet. - ccxxiii
- Si ad tribunal hominum/ iudicium futurum esset/ merito
de laudibus hominum gloriaremur. - ccxxiiii
- Quod si nostro examine iudicandi essemus/ iure pro-
priis laudibus delectaremur. - ccxxv
- Nunc cum nec vestro/ nec meo/ sed dei iudicio sum pre-
sentandus, insipientia et insania est/ in vestro/ me/ aut
meo testimonio gloriari, honoresque querere.C4r - ccxxvi
- Secundum Aristotelem de nostra iustitia et eius
circum-
stanciis possumus iudicare/ et iustitiam habere. - ccxxvii
- Secundum veritatem nostrum iudicium non sequimur/ per
illud, »sed neque me ipsum iudico: Nihil enim mihi conscius
sum, sed« »in hoc« non »iustificatus sum/ qui« »me« »iudicat«, deus
»est.«308 Quae consonantia inter iudicium? quod Apostolus
reprobatum/ Arist'oteles' approbatum dicit. - ccxxviii
- Bene verum est: quod nemo »scit hominum quae sunt hominis/
nisi spiritus hominis, qui est in ipso.«309 - ccxxix
- Attamen illud iudicium non est approbatum, Approba-
tum est illud iudicium, quod scit/ non quod ignorat pec-
cata/ et infirmitates nostras. - ccxxx
- »Pravum est cor hominis«
»et« sibi ipsi imperscrutabile310/
pre-
sentia/ magna ex parte ignorans. - ccxxxi
- Secundum Aristotelem gloriari potest aliquis in
operi-
bus virtuosis/ quae ipse sibi comparavit. - ccxxxii
- Secundum veritatem non est in operibus gloriandum311/ hoc
est/ non est operum honor intuendus et quaerendus. - ccxxxiii
- In domino cum timore gloriandum est, non quia eo do-
nante magni sumus/ sed quia fecit. - ccxxxiiii
- Secundum Aristotelem licet homini quaerere quae sua sunt/
honores scilicet et laudes. - ccxxxv
- Secundum veritatem/ peccatum est/ laudem hominum quaerere.312
Contrarium asserens, Christi verbum ledit. - ccxxxvi
- Virtus Aristotelica sua quaerit, Christi autem et vera vir-
tus sua non querit, aliena nec rapit. - ccxxxvii
- Cum autem sibi placere/ suos honores expetere/ su-
perbire sit, consequens est omnem virtutem Aristotelicam
superbiam esse penes veritatem. - ccxxxviii
- Qui sibi placet deo non placet.313C4v
- ccxxxix
- Non debemus nos/ nisi in deo diligere. Idem Ambr'osius':314
- ccxl
- »Virtus« vera »in« infirmitatibus »perficitur«/ et hominem
sibi
facit vilescere/ et in nullo suo gloriari/ »in infirmitatibus«315
inquam lib'eri' ar'bitrii' et hominis impotentia. - ccxli
- Gracia ad veram virtutem sufficit/ si bene attenditur
Apo-
stolus316/ patet quid faciat noster conatus. - ccxlii
- Qui naturali conatu viciis reluctari conatur/ huius tantum
temporis vitam steriliter ornat.317 - ccxliii
- Ad veras virtutes/ nequaquam naturali conatu proficimus.318
- ccxliiii
- Falsissimum est/ quod deus secundum conatum nostrum dat vel
gratiam/ vel gloriam. - ccxlv
- Sine cultu veri dei/ etiam quod virtus videtur peccatum est
Ambro'sius':319 - ccxlvi
- Ex premissis infertur ad pericula quae Christianis ex A-
ristotelicis imminent moribus. - ccxlvii
- Cum velut dissonantia sint documenta Aristotelis et
Christi/ ac contraria contrariis non explicentur/ sed de-
struantur/ videant predicatores quam rationem sint deo
facturi/ qui legem Christi/ per Aristotelicos mores in-
terpretantur/ ne dicam subvertunt. - ccxlviii
- Patet itidem quod virtutes Aristotelis a Christo
retrahunt/
et falsam esse quorundam scientiam/ qui Ethicam Aristotelis
theologiae deservire ferunt. - ccxlix
- Patet item falsitas illius/ quod actus in genere moris plene mo-
raliter circumstancionatus a deo ulteriori bonitate/ hoc
est gratificante/ perficiatur gratia.320 - ccl
- Non possum a Pelagiano errore excusare eos/ qui ita
vo-
luntati pedissequam faciunt gratiam:321 quam secundum merita de
congruo dari fantur.322 - ccli
- Petrus dicens suo domino: »Non lavabis mihi pedes
etc.«323 secundum
Aristotelem/ honorem/ secundum veritatem dehonorationem vel
reprehensionem meruit.D1r - cclii
- Petrus domino futuras ei predicanti passiones/
»Absit« inquiens
»domine a te etc.«324 secundum Aristote'lem' forte pius fuit et sine scandalo. - ccliii
- Secundum veritatem: non fuit pius/ sed dignus qui audiret a
Christo/ »Vade post me Sathana/ scandalum mihi es.«325 - ccliiii
- Pietas quam facit li'berum'
ar'bitrium' quae ea quae hominum: non dei: sunt,
sapit, est nulla immo vituperanda.326 - cclv
- Bene posuerunt: qui scripserunt, quod li'berum'
ar'bitrium' est »suorum operum
principium«/ si bene intelligerent.327 - cclvi
- Secundum Aristotelem: magnum est ut ab hominibus:
secundum
veritatem: »mihi« »pro minimo est/ ut a vobis iudicer«, nec
»me ipsum iudico«328/ Adverte: quanta diversitas. - cclvii
- Quando gressus hominis a domino diriguntur tunc viam eius
scilicet Do'mini' vult.329 Proinde precatur ecclesia sic. »Deus qui erranti-
bus/ ut in viam possit redire iusticiae veritatis tuae lumen
ostendis. Da quod iubes etc.« Do'minica' iii. post octa'vas' pasche.330 - cclviii
- Ut velimus deus sine nobis facit331/ sed cum volumus bene,
rapimur332 et agimur. - cclix
- Causa exercendi ingenii/ non concludendo/
tenemus/
quod sacris scripturis insistendo (citra ecclesiasticorum dicta) li'berum'
ar'bitrium' solum instrumentaliter concurrit/ Et ita deus nobiscum
operatur cum volumus/ sicut artifex cum serra/ salvis natu-
ris: eisque ponderatis.333 - cclx
- Hoc videtur docuisse Apostolus qui scripsit.
»Non ego«/ »sed
gratia dei mecum.«334 - cclxi
- Nam coniunctio: »Cum«: coniungit accessorie335 et minus
prin-
cipaliter/ secundum Paulum et Gaium iureconsultos/ et bene.336 - cclxii
- Prodest et Christi verbum dicentis. »Non«
»vos estis: qui lo-
quimini, sed spiritus patris vestri: qui loquitur in vobis.«337 - cclxiii
- Congruit et hoc apostolicum/ qui »spiritu dei aguntur hi
filii dei sunt«,338 »aguntur« ait. - cclxiiii339
- Si August'inus' non sensit parvulos
in originali deceden-
tes/ perpetuo igne cruciari/ eum non intellexerunt schola-
stici (qui defenduntur) dicentes/ quod excessive locutus sit.340D1v - cclxv
- Verum si in contraria fuit August'ini' sententia: eum scholastici
ad mentem intellexerunt/ sed male locutum/ male affirmant. - cclxvi
- Quantumcumque aliqui/ mente Augustini (quam colligere
nituntur ut dicant morientes in originali non cruciari)
se tueantur / eis August'inus' ad literam/ qui dicit/ »ignis aeterni
supplicio puniendos«/ refragatur. de fide ad Pe'trum'341 - cclxvii
- Nostram positionem verba astruunt sententiae: quam aequis-
simue iudex: contra eos/ qui in sinistris stabunt/ videlicet
»itebb in ignem aeternum«/ proferet.342 - cclxviii
- Qui continuo subiecit/ »qui« preparatus »est diabolobc et
angelis eiusbd«/343 ut illi qui ignem aeternum distinguunt: redargue-
rentur et confutarentur ii qui illis ignem alchemisticum in
primo vel secundo gradu calidum deputant. - cclxix
- Et alio loco: in tenebris exterioribus344 dicit esse perpetuum
dolorem345: immedicabilem morbum346: vincula non solubilia:
lachrymas ignitas etc:347 et alia in effectu: quibus ad literam:
poenam sensus concludimus. - cclxx
- Nos doceant illi: si possunt, alium ignem habituros infide-
les infantes/ alium adultos. - cclxxi
- Sed quia hoc docere per sacras literas nequeunt, ad ignem
alchemisticum: (qui tactum non ledit) infideles parvulos
mittunt. - cclxxii
- Nec demonstrare eos posse scripturam credo: qua legitur
iudicem sinistris aliquibus dicturum: Ite vos adulti in penam
sensus: At vos parvuli in damni poenam.348 - cclxxiii
- Nec credimus adversantes/ ex circumstantiis scripturarum
colligere349 suam opinionem posse, et scimus Pe'tro' Apost'olo' do-
cente: quod ratio naturalis nec concludit: nec scripturas inter-
pretatur.350 infra conclusionem peculiarem vide.351 - cclxxiiii
- Proinde sanctam honorantes scripturam: medium inter
eos: quos ignis cruciabit aeternus/ et eos, in quibus erit D2r
deus omnia in omnibus352/ cum Augustino: ignoramus. hyp'ognosticon'
li: v. melius tamen ex causa dicenda. tercium locum nescimus.353 - cclxxv
- Nec contra literas: tametsi graves videantur: temere
latrabimus.354 - cclxxvi
- »Etsi« infantes huiusmodi: »proprium actionis peccatum
nullum habuerunt: originalis tamen peccati damnationem:
carnali nativitate traxerunt«. Aug'ustinus' de Fid'e' ad Pe'trum' c. xxvii.355 - cclxxvii
- Eos/ qui secius docent/ hereseos notambe
Augustinus
in-
urit. dicens: »Si quem contraria his dogmatizare cogno-
veris/ tamquam pestem fuge: et velut hereticum abiice«. de fid'e' ad
Pe'trum' c. xliiii.356 - cclxxviii
- Idcirco verum maneat: quod de damnatis indiscriminatim
legimus. »Ignis eorum non extinguitur«: et »vermis eorum
non morietur.«357 - cclxxix
- Eluant adversarii hereseos notam/ si valent/ et hanc ab-
surditatem defendant. videlicet quod infideles. ipsi sanctis fi-
delium animabus aequant. quantum ad poenam (ut ferunt)
attinet privationis. - cclxxx
- Nam »ante passionem domini: omnes animae sanctorum in infer-
no/ sub debito prevaricationisbf Adam tenebantur«. Augu'stinus' de
eccle'siasticis' dog'matibus' c.bg lxxviii. iuncto capite sequenti.358 - cclxxxi
- Proxima secundum scholasticos bene procedit. quoniam perpe-
tuum et aeternum359 non variant speciem, Itaque privatio visio-
nis in patriarchis et infantulo infideli: ante passionem
non distabant specie. - cclxxxii
- Verum sit et maneat/ licet philosophorum nullus sen-
ciat, quodbh corpora infidelium animalia et corruptibilia resur-
gent: ac perpetuo igne exurentur. licet sit mirabile: cor-
ruptibile applicatum corruptivo/ numquam corrumpi.D2v - cclxxxiii
- Poena: quam scholastici: damni vocant: in inferno est
maxima.360 haec legitur in li'bro' de tripli'ci' habit'aculo' Aug'ustino' intitulato.361 - cclxxxiiii
- Veruntamen cum eam362
Augustini esse quidam hesitent: et
nudus loquar, ne hereticus iudicer: eam disputative pono:
quamquam scholastici saepius sine auctoritate et inermes sint:
attamen nolint vel heretici vel temerarii censeri. - cclxxxv
- Sustinebiturbi tamen per illam auctoritatem,
»Nebj dederis
mihi paupertates: ne periurem nomen tuum et blasphemembk.«363
Item »In inferno quis confitebitur tibi?«364 - cclxxxvi
- Poena privationis gratiae et visionis divinae secundum ec-
clesiasticos365 est poena sensus, hoc est, discruciens et affligens. - cclxxxvii
- Et tam magna: ut in eius comparatione omnia tormenta
et penarum genera: eligerentur: ut gratia vel visio haberetur.366 haec
patet de iustis in hac vita. Et eius materia alias opportunius
tractabitur. - cclxxxviii
- Sine li'bero'
ar'bitrio'bl cum nec male nec bene neque
feliciter vivaturbm,
quo spiritu Wittenburgensium quidam debilis inimicus: qui
lumen gloriae in vitro se demonstraturum/ iactavit367, veha-
tur agiteturve? nescimus. - cclxxxix
- Deus non respicit/ opera nostra/ quando vel gratiam infun-
dit vel beatitudinem, hoc est, regnum suum confert. - ccxc
- Propter illud, »non ex operibus« nostris »ne quis glorietur«368. Et
per illud. »pro nihilo salvos facies« eos,369 Et per parabolam
Christi: tantum novissimo quantum primo: da:370 - ccxci
- Omnes qui in libro vitae sunt scripti371 iustificabuntur et fiunt
salvi372, per illud Hiere'miae' »perpetua charitate dilexi te: ideo
miserans« in misericordia »attraxi te.«373 - ccxcii
- Per Amb'rosium': aut incerta
»prescientia«: »mutabile consilium«
et »inefficax voluntas«.374 - ccxciii
- Et per Apostolicum documentum: »quos prescivit ut pre-
destinaret: predestinavit ut vocaret/ vocavit ut iustificaret
etc.«375 Et illud »in voluntate tua deduxisti me et cum gloria
suscepisti me.«376D3r - ccxciiii
- Item per doctrinam Christi, »habenti dabitur etbn
abunda-
bit«. Non habenti »aufferetur«, et hoc, »quod habere videtur.«377 - ccxcv
- Idcirco opera secundum gratiam et predestinationem. sed non
contra: predestinatio secundum opera defendi potest.378 - ccxcvi379
- Attamen verum est quod quidam ita sunt predestinati/ ut sancto-
rum precibus committantur.380 - ccxcvii
- Veruntamen cum hoc iudicium dei occultum sit (et per crucis pro-
fundum381/ ex quo omnia alia surgunt ac crescunt significetur)
debemus nos precibus sanctorum semperbo commendare. - ccxcviii
- Non ut/ vel gratiam: vel beatitudinem/ nobis conferant,
sed quatinus deus largiatur/ intercedant.382 - ccxcix
- Quoniam sancti nec salutem corporis/ nec mentis conferre: dare:
concedere vel tribuere possunt: Aug'ustinus' ps'almus' xxxv. g.383 - ccc
- Hoc nos docet ecclesia/ orare/ »Da domine populo tuo salutem
mentis et corporis.« F'eria' ii. in passione. Do'minica' iiii: Fe'ria' vi: in
Quadra'gesima'384 de S'ancta' cruce in com'mune': - ccci
- Et in letania magna/ non sic deprecatur/ Sancte Sebastiane
liberabp nos a peste/ sed sic »a clade et peste/ libera nos domine«〈.〉385 - cccii
- Intercessiones sanctorum pro nobis deus prestat/ hoc fa-
tetur ecclesia dum orat. »Presta q'uaesu'm'u's o'mnipotens' d'omine' ut sancti tui non
desinant iugiter orare pro nobis:«386 arg'umentum' c. »obtineri«. xxiii. q. iiii.387 - ccciii
- Ad praemissa388 redeundo non credimus Aug'ustinum' scripsisse
»Si non es predestinatus, fac ut predestineris«, contra com-
munem errorem.389 - ccciiii
- Sed sic, »Non traheris, orabq ut traharis.«390
- cccv
- Qui per artes liberales, sacro sanctam Theologiam intelli-
git et interpretatur, quemadmodum asina Baalambr sonat
loquiturque:391 ignorans quid dicat. - cccvi
- Intellectum sacrarum literarum ex liberalibus pendere atque col-
ligi artibus affirmare, nisi Grammaticam acceperis, error est
penitendus et illico expungendus. - cccvii
- Ostendatur ecclesiasticus ille, qui scripturam per dialecti-
cam enucleavit. et doceatur hoc ei licuisse, Non obstat. c. » re-
latum« xxxvii.bs392D3v - cccviiibt
- Si illa authoritas/ Deus »vult omnes homines salvos fieri«393
i'd est' salvandos, vel qui salvi fiunt vult salvos fieri (iuxta
unum Augustini intellectum) accipitur, male et contra men-
tem Damascheni (ut eum scholastici eorumque defensor394 in-
ducunt) astruitur, hoc esse verum de voluntate antecedente
non consequente.395 - cccix
- Nam si considerantur salvandorum opera consequentem ha-
bemus voluntatem, sin autem naturam suam ab eo factam deus
considerat, voluntas aderit antecedens. secundum scholasticos. - cccx
- Licet deus non respiciat opera futura, attamen figmentum
huiusmodi duplicis voluntatis Scholastici excogitarunt. - cccxi
- Male ergo et ignoranter Damasceni documentum,
intellectui
Augustiniano contextum est, quoniam non conveniunt, sed di-
versa, non autem adversa protulerunt. - cccxii
- Cum Damaschenus in loco citatae authoritatis
duplicem
prima fronte recipiat intellectum: denuo ignaviter pro dubiae
quaestionisbu explicatione seu decisione inducitur, quoniam cer-
ta non ambigua allegari testimonia debent.396 - cccxiii
- Praemissa adeo firmatur/ quod alter intellectuum/ Schola-
sticae interpretationi non modo non consonat, sed ad-
versatur. - cccxiiii
- Liberum arbitrium, cum sub peccato captivum ducatur peccati
dominium patiensbv, tentationes pati, eis consentire, et semper
peccare cogitur. - cccxv
- Per illud. »Noluit benedictionem et elongabitur ab eo.«397 per
illud »spiritus vadens et non rediens.«398 per illud: »inducam super
eos mala«/ a »quibus exire non« possunt.399 Educ de necessitatibus
meis animam meam400, ille oravit qui hoc cognovit. - cccxvi
- Nec obstat/ quod omne peccatum est voluntarium, licet lib'erum'
arb'itrium'
in necessitatibus positum, necessitetur cogaturve, tamen ne-
cessitates ille fuerunt voluntariae. - cccxvii
- Hoc nondum in scripturis intellexerunt/ nec in Augu'stino'
inspexerunt/ qui sunt Wittenbergensium audaces adver-
sarii. Exclusores nostri.bw401 - cccxviii
- Bona vulgaria, novo licet vocabulo. pietatis opera na-
turalis/ sunt peccata apud Theologos apertissima/ patet ex
premissis de S'ancto' Petro.402D4r - cccxix
- Peccatores malos/ deum intelligere posse/ sed et graviusbx
peccare/ fatemur.403 - cccxx
- Fucatae et pictae infidelium virtutes/ licet sint peccata/ non tamen
sunt indiscriminatim crimina.404 - cccxxi
- Liberum arbitrium nisi fuerit per Christum liberatum: non est in-
differens/ nec ad gratiam se reflectere/ vel vertere valet. - cccxxii
- Si homo per li'berum'
ar'bitrium' potest facere quod vult/ quomodo veritas
illius iusti subsistet/ »non quod volo« bonum/ »sed quod« odio
malum/ »facio.«405 - cccxxiii
- Opera quae fiunt secundum divinam gratiam/ fiunt secundum mi-
sericordiam: gratia enim et misericordia identificantur. - cccxxiiii
- Doceri petit/ Si dum omnia fecerimus sine charitate/ attamen
nihil fecimus406/ quomodo absque charitate imperfecte pre-
cepta impleamus/ Cum imperfecte facere/ est utique facere.
Ubi manet auctoritas Christi/ »Sine me nihil potestis fa-
cere.«407 - cccxxv408
- Certe ineptissima illa est questio: et vere anilis, habensby
in pectore vulnus/ quare non salvat nos verbo? qui
creavit omnia verbo? cum sit verissimum. quod deus suo verbo
sine meritis: nos salvat: nostris.409 - cccxxvi410
- Deus non mutat poenam aeternam in aliam temporalem/ quam poe-
nitentiam illam perpetuam i'd est' totabz vita faciendam, in iudicio
perpetrati admissi/ et decreto condemnationis. - cccxxvii
- Ad dimissionem peccatorum: homo nihil agere debet:
nisi vere penitere. quod si fecerit. nihil est quod deus puniat.411 - cccxxviii
- Nisi frater meus412 sit propheta a deo
destinatus/ ut cor-
rigat Ezechielem et alios prophetas〈.〉 - cccxxix
- Deus per Ezechielem dicit/ »Si«» impius
egerit poenitentiam ab omnibus
peccatis suis quae operatus est.« »omnium iniquitatum eius quas opera-
tus est non recordabor.«413 - cccxxx
- Si deus/ acta poenitentia: peccatorum non vult recordari/
nos doceat idem bonus frater vel suus praeceptor414/ si poena
temporali/ aeterna dimissa/ deus peccata plectit/ an non
sit recordari peccatorum? probabiliter.D4v - cccxxxi
- Et Esaias dicit, »Ego sum«
»qui deleo iniquitates tuas propter
me« (non dicit propter pecunias) et memor non ero: tu
autem memor esto〈.〉415 Memor esto. per confessionem.416 memor
esto redimens ea elemosynis, da elemosynam et omnia
munda erunt.417 - cccxxxii
- Hieronymus/ »Propter me: quia misericors et paciens
et multarum sum miserationum/« non propter nummorum
sonum418/ quoniam si indiguero. non dicam tibi etc. Et propter me:
ut scias non ob meritum tuum. sed propter meam clementiam.419 - cccxxxiii
- Vere poenitere quid sit/ Ezechiele propheta et
Cy-
priano420 gloriosissimo martyre maioribus et precepto-
ribus discamus: qui dicunt, »Si« »poenitentiam ab omnib'us'
peccatisca suis« egerit, »et custodierit« omnia »praecepta« dei:
»et fecerit iudicium et iusticiam/ vita vivat.«421 - cccxxxiiiicb
- Augustino et Ambrosio doctoribus/ Qui vere
poenitet/ ipse sibi displicet/ »omnia« »adversa habet«/ »ipse sui
accusator/ ipse sui testis/« »ipse se perurget et stimulat«, nec
invenit quo fugiat/ hoc bone est »mentis«/ »vulnus sentire
peccati«/ quod si quis non sentit immedicabilem habet egritu-
dinem.422 - cccxxxv
- Qui ita poenitet: et peccatum suum contra se in suum
conspectum semper evocat:423 iudicat atque damnat. foelix
ibit in patriam, nec post mortem in purgatorio futuros
pacietur cruciatus: licet bene moriendo peccet〈.〉 - cccxxxvi
- Dummodo peccatum: in poenitentia sua, inutili diluat. con-
fidenter dicendo: »Amplius lava me ab iniquitate mea«:
»quoniam iniquitatem meam« »cognosco«424. O domine quia misericors es425
et ego inutilis in penitentia mea deficere me i'd est' peccare
cognosco: et ipsum peccatum iudico: noli me iudicare:
sed tantum lava. - cccxxxvii
- Si non laveris me: partem tecum non habebo:426 qui dix-
isti, »age penitentiam«427 et amplius »noli peccare.«428 - cccxxxviii
- Quamquam secundum sacras scripturarum auctoritates in ve-
raciter poenitente: quod denariorum sono redimi debeat:
comperias nihil,429 tamen de indulgenciiscc nihil concludo:430
nec eas ut divulganturcd approbo. Sed improbare teneor,E1r
ob id quod opimas hominum exuvias/ non animas hominum di-
ligunt atque pelliciunt431/ et iudicium octennio extremum futurum sciunt
ac docent quod Christus Apostolorum non esse disseruit.432 - cccxxxix
- Dubito an ecclesiace velit suas iniurias et
inobedientias
vel rebelliones post remissam transgressionis obligatio-
nem vindicarecf:433 aut suspendere: donec prevaricator ad ec-
clesiae decretum per pecunias vel bona opera se redemerit.434 - cccxl
- Dubito etiam, an ecclesia: remissis iniuriarum obligationibus:
poenas exigere possit.435 arg'umentum'. l'ege' »Si unus« § »Si pactum«. ff.436 »de pac'tis'«437:
iuncto c. i. »de no'vi' ope'ris' nunc'iatione'«438: Canones iudicium legum imitantur.439 - cccxli
- Hoc arbitror veritati consonare quod quilibet sacerdos
(nullo prelato dempto) suo subdito petenti sibi remitti,
et culpas et penas remittere tenetur.440 - cccxlii
- Quod si non fecerit: existimo subditum/ praecepto etiam
disculi domini ligari.441 Per ista tamen nihil volo de indulgenciis
contra prelatos catholicos dixisse. - cccxliii
- Peccat tamen prelatus non dimittens.442
- cccxliiii443
- Ad confutandas novas/ quamquam indoctas/ cuiusdam: con-
clusiones: ultra ea que in principio scripsimus, quibus
denique novitas illa fracta et comminuta videtur. pro Wit-
tenburgensium Apologia/ suppositas conclusiones tra-
ctabimus.444 - cccxlv445
- Non inficiamur Ro'manum'
Pon'tificem' novas condere leges: item
dispensare: et plene interpretari posse. - cccxlvi
- Ubi vero aperte Dominus, vel eius Apostoli diffinierunt,
ibi Ro'manus' Pon'tifex' non novam dare legem/ sed potius usque ad
animam et sanguinem confirmare debet. textus est rotundus
in. c. sunt quidam. xxv. q. i.446 quo non dabitur glosella for-
cior, Non obstant que in glo'ssa'447 et deinde aliis448 tanguntur. - cccxlvii
- Usque, in eo textu/ non capitur exclusive/ sed ut aiunt
inclusive. - cccxlviii
- Si Ro'manus'
Pon'tifex' quod docuerunt Apostoli et Prophete:
destruere niteretur: non sententiam dare/ sed magis errare
convinceretur. Ita Urbanus Papa in d'icto' c. »sunt quidam«449,
in quo videat garrulus frater: si bene adulatus sit Ro'manum'
Pon'tificem'450 cuius antecessor contrarium dixit.E1v - cccxlix
- Hereticus est quicumque aliter scripturam intelligit/ quam sen-
sus Sancti spiritus efflagitat. xxiiii. q. iii. »heresis« secundum Hiero'nymum'〈.〉451 - cccl
- Hereticus est/ qui alicuius temporalis commodi: utpote
pecuniae vel vani honoris: aut defensionis sui erroris/
principatusque sui gratia: novas opiniones: potissimum
sacrae Bibliae difformes/ gignit. Aug'ustinus' de uti'litate' credendicg c. i. xxiiii〈.〉
q. iii. hereticus.452 - cccli
- Populus autem simplex: qui huiusmodi predicatoribus cre-
didit/ imaginatione quadam veritatis illusus est.453 - ccclii
- Qui falsa credit/ hereticus est Aug'ustinus' quaestionum evan'gelii' secundum
Matth'aeum' c. xi.454 - cccliii
- Hereticus est, et extra ecclesiam animo existit, licet corporaliter
intus videatur: qui falsa credit (multo magis qui semi-
nat)455 de aliqua parte doctrinae/ ad edificationem fidei perti-
nente/ multosch tales ecclesia portat Aug'ustinus' ibidem.456 - cccliiii
- Hereticos illos: qui ita falsitatem sententiae suae defendunt:
ut intentam faciant multitudinem/ ecclesia pellit, eliminatque.
Aug'ustinus' ubi supra.457 - ccclv
- Non loquitur Aug'ustinus' de
doct'rina' scholasticorum et humanis
inventis458/ sed de canonicisci/ hoc est Biblicis. - ccclvi
- Pseudoprophetas: eos arbitramur: qui aliter scriptura-
rum verba accipiunt/ quam spiritus sanctus insonuit. xxxvii. d.
»vino«459 secundum Hieron'ymum'〈.〉 - ccclvii
- Quamvis in divinis scripturis multa sint verba, que ad
eum sensum trahi possint, quem unusquisque sponte pre-
sumpserit. Attamen »lex dei« »non« debet »secundum propriam ingenii«
virtutem seu »intelligentiam« legi vel doceri. xxxvii. d. »relatum«
secundum Cle'mentem' Ro'manum' Pon'tificem'〈.〉460 - ccclviii
- Quod Wittenburgenses: ex ipsis scripturis capere
veritatis sensum instituerunt, et bene secundum prophetica:
Apostolica et Pontificia decreta. Non extraneum querenE2r
tes intellectum.461 Ob id illi, qui suo spiritu/ et Aristotelico ad-
miniculo ipsas interpretantur/ eos hereticos esse invul-
gant. - ccclix
- Qui dicit: quod sancti patres ecclesiastici dixerunt/ et
non retractarunt, temeritatis argui non potest. Secundum
Inno'centium'462 quem Philipp'us' Deci'us'463 patrem veritatis vocat.464 - ccclx
- Hoc est optimum Ro'mani'
Pon'tificis' dictum nostrumque munimentum
et calybeus thorax. male enim arguitur hereseos: qui teme-
rarius non est. - ccclxi
- Licet pecuniarum aucupes et questores opum diligentissimi:
contra nos se triumphasse glorientur465/ hoc tamen affirmant si-
cut caetera falsa quae scribunt, et multas in iure Canonico
ineptias conficiunt.466 - ccclxii467
- Non est hereticus/ qui curat: Ne innocens criminis (lu-
po ululante et in suum tribunal lacerandum agnum evocante)
in locum non tutum, et ad inimicum perveniat iudicem.468 - ccclxiii
- Offerre etenim secj ad tormenta vel forsan
mortem per vio-
lentiam, non per iusticiam/ aut in hostium sinu se reponere: ab-
horret natura/ humana fugit ratio. hec iure et laudabi-
liter recusantur Cle'mentina' pastoralis: »de re: iudi'icata'«:469 - ccclxiiii
- Citatio etiam neglectis seu contemptis premissis non arc-
tat. per alleg'atam' Cle'mentinam' pastoralis. - ccclxv
- Idcirco laudandus est princeps:470 qui curat ne rapaci
lu-
po/ agnus commendetur, aut in leonis fauces veniat; ad
hoc etiam quemlibet christianum obnoxium dicimus. - ccclxvi
- Non est hereticus/ is: quem inimicus suus hereticum cri-
minatur, sed qui legibus decernentibus/ hereseos crimen
incurrit seu admittit. - ccclxvii
- Non est dubium quin hereticorum bona ipso iure vel
facto/ sint confiscata: Attamen confiscatio ipsa: antequam senten-
tia admissi criminis/ fuerit promulgata: non habet exe-
cutionem, nec sortitur effectum. c. cum secundum leges de here'ticis' vi.471 - ccclxviii
- Nec est dubium hereticos: anathemati subiacere, et
excommunicatos esse sed male infertur ex textibus.472E2v - ccclxix
- Quantumcumque tamen aliquis sit ipso iure vel facto a Ca-
none excommunicatus: non debet in publico evitari,
nisi lata sit sententia declaratoria super hoc: et pars citetur
ad videndum et audiendum se Canonis vel legis poenas
incurrisseck, vel ad allegandum et dicendum causas quarecl etc.473 - ccclxx
- Et est hodie quedam extravagans Martini quinti: edita
in concilio Constanciae: Quod excommunicati etiam no-
torii, non sunt de necessitate vitandi, ante publicationem
vel denunciationem.474 - ccclxxi
- Limitatur precedens/ nisi essent excommunicati pro
percussione personae ecclesiasticae, Haec exceptio regulam
extendit priorem. - ccclxxii475
- Omnia iura canonica quae dicunt: ipso iure vel ipso
facto aliquem puniri confiscationecm bonorum vel quacumque
alia poena: non requirunt aliud quam declarationem iudicis
de commisso crimine. - ccclxxiii
- Sed ante sententiam declaratoriam/ commissionis vel in-
cursionis ipso facto: poena non sortitur effectum/ sed stat
in suspenso. - ccclxxiiii
- Est tamen talis excommunicatus ante declaratoriam, sed
non est contagiosus, sicut nec poena contagiosa. - ccclxxv
- Donec fuerit declaratus: resultat effectus notabilis.
quod non erit evitandus in divinis et in communione: nec
in aliis tanquam excommunicatus〈.〉 Ampliatur: etiam a scienti-
bus excommunicatum talem de necessitate non debere
vitari. - ccclxxvi
- Male idcirco: bonos christianos: hereseos accusat, et
impolite atque imperite: eorum fautores hereticorum (qui nec
tales sunt in veritate, Nec si essent, quod procul absit, ta-
les declarati sunt) pungit atque perurget, eis quidem (quibus
haereticorum genus semper fuit odiosum) infamiae suspi-
tionem, immo notam: nisi infra annum fecerint satis: iniiciens.
Quod facit, ut deficientibus ei sacris literis, homines vel
vano terrorecn: vel adulatione seducat.476E3r - ccclxxvii
- Possunt et hereticae pravitatis477 inquisitores: pravi atque
malevoli esse, ac hereseos crimine premi.478 legimus nimi-
rum pravos inquisitores novae constitutioni: Clemen'tinae' oc-
casionem prestitisse.479 - ccclxxviii
- Inquisitor hereticae pravitatis dum contra heresim
inquirendo procedit, non debet de fide catholica perco ce-
rebrosa et illegitima inventa, sed iuris documenta ne-
gocium sublatis amore et odio480 inchoare, et illud sacris
literis ac constitutionibus diffinire. seucp per legem dei de fide
disputare. - ccclxxix
- Caetera ad aliam disputationem: aut potius ad librorum
editionem (non possunt enim tam ardua negotia brevibus et iner-
mibus conclusionibus diffiniri) reservamus.481 - ccclxxx
- Connexa et coherentia, iudicantur sicut ea quibus
connectuntur et coherent.
Salvo iure addendi minuendi et caetera huic certamini
necessaria faciendi. Item corrigendi: non literas sanctas seu cano-
nicas vel ecclesiam
fidelium vulnerandi, sed errores maledicto
primi Adam
obreptantescq detestandi dicturus. Delicta
iuven-
tutis meae et ignoranciae meae ne memineris domine.482
Et protestatur prout est iuris: moris et stili Theologici, Insuper
se aliter non sensurum quam sacrosancta scriptura et catholica eccle-
sia docuerit, item et
eius decreto obediturum sese. Insuper eos
qui non ex sacrosancta Biblia/ neque ex sanctorum patrum cano-
nisatis doctrinis irrigati sunt,
sed semetipsos doctores et scri-
pturarum interpretes/ ita faciunt ut multas misere scriptura
an-
gustias paciatur/ atque eos qui odio vel amore vehuntur483 tanquam
suspectos recusat et reprobatum iudicium declinat/ de quibus om-
nibus ac singulis protestatur,
Subiiciens se et omnia sua prote-
ctioni, tuitioni atque defensioni Se'dis'
Ap'ostolicae' etc.
Datae Wittenburge causa exercendi ingenii, Die vero ix,
Mensis Maii, Anno Domini, M,D,XVIII,
E3v
Cum condalia484 vel conclusiones nostras, ita: at nec
incon-
sulto: ediderimus, ut nonnullae eandem proferre sententiam vi-
deantur, Idcirco
suppositos nobis placuit epilogos adiicere,
ne instituto nostro: aut conclusionum numero deesset particio.
- ccclxxxi485
- Deus omni eum recipienti, dat potestatem filium eius fieri.486
- ccclxxxii
- Deus »continuo et« indubitanter »quod suum est inspi-
rat, Si est qui recipiat«.487 - ccclxxxiii
- Aug'ustinus' Si codex
eius menda caret, quod non credimus/
liberius scripsit/ necessario dat quod suum est.488 - ccclxxxiiii
- Dei gratia nulli deerit, Si bonae monitioni voluntas
adhaeserit.489 - ccclxxxv
- Deus hominem vocat, secundum quod vocationi aptus
est et congruit.490 - ccclxxxvi491
- Deus sine nostra voluntate non operatur nostram
salutem. - ccclxxxvii
- »Qui te creavit sine te: non te iustificat sine te.«
- Ex illis veris et gratiae divinae testibus/ sed tamen contra
earundem continentiam, sequentes vulgo eliciuntur:
quibus securim gratiae obiectant. - ccclxxxviii
- Ergo in nostra potestate est recipere Christum Deum〈.〉
- ccclxxxix
- Consequens est hominem ex se ipso se disponere
posse ut filius dei fiat. - cccxc
- Ideo voluntas potest esse se ipsa/ quae recipiat/ quod deus
dare potest. - cccxci
- Quamobrem infertur etiam ad auxilium generale, non discernens
bonos492, sed coadiuvans voluntatem ut dona dei capiat.493 - cccxcii
- Idcirco aptitudo et congruentia ad divinam vocatio-
nem ex homine est. - cccxciii
- Ideoquecr voluntas requiritur ut previo actu occurrat.
- cccxciiii
- Ideo actus voluntatis precedit iustificationem Dei.494E4r
- cccxcv
- Quae sunt false et ex mente premissarum septem minime
colligibiles. - cccxcvi
- Primae495 inest illa496, Nemo recipit Christum nisi tractus a
patre497, et haec, »non vos me elegistis etc.«498 - cccxcvii
- Secundae499 ista/ »eratiscs longe« et »facti estis prope in sang-
uine Christi.«500 - cccxcviii
- Et illa, »Israel« sectando »legem iusticiae/ in legem iusticiae
non pervenit.«501 - cccxcix
- Immo et haec/ homo non potest datam gratiam ex suis
viribus custodire.502 - cccc
- Quarte.503
»Tota die expandi manus meas ad populum non
credentem«504/ iuncta hac/ »palam apparui his qui me non in-
terrogabantct.«505 - cccci
- Quintae506, Haec auctoritas »cuius vult« miseret,
»et quem vult
indurat.«507 - ccccii
- Sextae508 ista. »Sine me
nihil potestis facere«509/ et haec auctoritas
»Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum.«510 - cccciii
- »Non« fit »sine voluntate«511, hoc est non extra.512
- cccciiii
- »Non« fit »sine voluntate«, quia deus facit velle et operatur
velle.513 - ccccv514
- Opera hominis extra cugratiam factacu sunt peccata, mendacia,
vanitates. - ccccvi515
- Aliud est operari secundum hominem, aliud secundum Deum,
Habes candide lector: Conclusiones CCCCVI,
quas lege: et me dilige, atque foeliciter vive,