A1^v Circumspecto ^e Bartholo-
meo Bachio ^e2 civi et nota-
rio oppidi in valle. S. Ioachi-
mi , fratri amico Andreas-
Carolostadius ^f S'alutem' D'icit'

Quo de fonte coelibatus effluxit, quem popularis cleri-
corum cohors, velut numen, complectitur, atque quot,
ex eo erumnae et mala promanarint^g, facilius est malorum^h
invenire iniciumⁱ, quam finem enarrando, Pudet autem
me vehementer, pestes tanti^j monstri singulas proferre.
Excogitatus est et^k hic lucri quaestus.^l Ut caetera complurima Rhomani^m
pontifices nocumenta, quamquamⁿ in speciem religiosa, pepererunt,
ita et hoc mulctrale pecuniarum a Rhoma'nis' Ponti'ficibus' nobis^o est proposi-
tum. Videbat Pontifex Calixtus³ (cuius mi Bachi^p me donabas ima-
gine) Sacerdotum, potissimum rem familiarem dispensantium, vitam
Genesis .6.illam, in omnia mala propensam,⁴ vitam inquam, quovis tempore pec-
Iacobi .i.^q cata, et concipientem et propagantem⁵, non posse, vel sine coniugibus
vel scortis transigi. Ilico^r oculos ad quaestum ^sintentos paravit^s Ca-
lixtus. Institutus est coelibatus.⁶ Nequae sanctitatis^t cortice caruit.
i. Timo. 5.^u7 Intrinsecus vero spurcissimus.⁸ Nam ut pecuniae studium, malorum
radicem, sequitur Pontifex ille^v, titulo maximus, re ipsa minimus, sic a
fide non potuit non aberrare,⁹ et obscoenissimum partum edere. Indi-
dem^w erepsit^x (mali corvi, malum ovum¹⁰) coelibatus^y, argutus praesby-
terorum^z compilator, incitator concupiscentiae, tedarum apud infe-
ros concinnator. Tum hominum mandata conscribuntur. Volant
edicta, Atque circumcirca constrepunt pontificiae constitutiones.
De vita et honestate clericorum.¹¹ De clericis coniugatis.¹² De coha-
bitatione clericorum et mulierum,¹³ Et alia id genus Phariseorum ^aami-
cantia fulmina^aa. Permittitur Sacerdotibus mulierum cohabitatio^ab, sed
honesta. At interdicuntur matrimonia haud paulo^ac honestiora.
Verum ut vetant consuetudinem foeminarum Sacerdotibus. Ita ad
lascivientes contra fidem belle connivent pontifices. ^adId autem^ad propter
sanctum argentum, cui tantam Rhomani^ae pontifices putant sancti-
A2^rmoniam esse, quod nullum facinus tam sit impium^af quod non facile
expiari^ag possit, aut consecrari argento.¹⁴ Proinde, ut oportuit, pecuniae
appetentes^ah a fide, a legeque sacra dei desciverunt. Cur a fide? Cur
a divina lege? Quia non modo id, quod multis exemplis scripturae
ad nos venit, imminuerunt^ai. sed contra Mosaicas et Propheticas^aj et Evan-
gelicas et Apostolicas formas^ak sanxerunt^al. Itaque^am videmus pontifi-
ces non tam desyderare animarum salutem, quam pecuniolam.

Quandoquidem et haec medicina¹⁵ non sit inventa ut vel praeservet aut
servet a malo, verum ut purget crumenas. Subinde fatentur quidem
scortationem^an esse peccatum, sed multo levius ^ao(O scelus immensum)^ao
quam sit matrimonii contractio. Sic fit^ap evestigio divina sapientia
Pontificibus Rhomanis stultitia. Fucum tamen suis somniis illinunt.
Aiunt enim fornicationes malae sunt, sed emendantur^aq pecuniis. ^arSic
omnia pecuniae studio metiuntur.^ar Porro quod turpius est, novi iratos
Episcoporum Officiales (ut dicunt) quod quidem Sacrificuli ^assui
continentia,^as nihil in coquinulas intulerunt. Nunquid, non audivi-
mus dictum quibusdam?^at Sive concubinam tecum alas, sive non, au-
reum concubinatus causa dependes? Vide mi Bartholomeae¹⁶ quid
spectarunt in coelibatu^au pontifices? Quam illis fuit curae spirituum be-
atitudo?^av et rursus quam cupientes pecuniae?^aw Adeste iam, nunc adeste
cacodaemonis^ax larvae et ministri, qui presbyteris castratis et continen-
tibus castitatem exprobrare audebatis?^ay Effundite coram in publicum
vocem, quam sub vestra tribunalia evomuistis, et porrecto^az et aperto
pugno et finem et fontem coelibatus ostendite. Nonne haec auris
olim vobis apposita audivit. Infructuosos^ba vobis sane esse castos pres-
byteros?^bb Quod^bc sublata vobis^bd occasione^be nihil lucri licuit emungere.¹⁷
Habes modo, nisi dormiam〈,〉 coelibatus authorem, finem, utilitatem et
salutem, Cernis mi Bachi^bf,¹⁸ quid pontifici suboleverit^bg, dum hoc mon-
strum propagaret.¹⁹ Deberem post hec enumerare, quot mala, quanta
facinora, qualia flagitia, quot denique damna. Christianismo^bh coe-
libatus attulit, Sed me pudor vetat referre, Quia fieri non potest^bi, ut
tantae foeditates^bj, praeter nauseam, etiam sordidarum et agrestium aurium,
referantur. Utinam demissa vox in aurem tibi quaedam loqui posset,
Horreres certe illa, quae auditores et iudices peccatorum²⁰ (quos nunc
Confessores appellitant^bk) a confitentibus didicerunt et me docuere.
Dedocenda magis quam docenda. ^blEgo quidem^bl neminem audivi
peccata confitentem in aurem, sed didici ^bmex aliis scilicet fratribus,^bm et for-
tasse dei consilio mihi prodebantur, ut hodie acrius in coelibatum^bn inve-
herer, ut a coelibatu nullum iuvenem non dehorter^bo. Quid autem illos per-
fluos fraterculos permovit, ut studio non admodum^bp probando, depositis ab-
A2^vuterentur^bqbret secreta proderent^br ipsi viderint. Hoc scio, genus illud con-
fessorum, esse^bs genus rimarum plenum, atque ab illis perfluere solere, quic-
quid infunditur, In coenulis, in comessationibus^bt, inter pocula, sub ebrie-
tatibus secreta illa, et fides in aurem credita, effluxerunt.²¹ At facio missa
haec, irascantur mihi sancti fratres ut volunt^bu, modo ne laedant, ut cu-
piunt. Neque tamen^bv ipsi sunt ^bwnefarii criminis^bw precipui autores.^bx Sed pon-
tifices Romani, quorum voluntate et prudentia coelibatus in Ecclesia
dei institutus fuit.²² Proinde^by in caput Pontificum Rhomanorum^bzcapestilens
illa^ca colluvies refluit.^cb Ego vero, sint^cc iuditio vestro, Pontifices,^cd flagitia
levicula ^ce(quae fiunt coelibatu vestro)^ce scelestissima facinora^cf lege dei com-
monitus novi. Opinantur homines Monachatum aut Sacerdotium aut
Virginitatem tum conservari, cum non peccatur, naturae permissu〈.〉²³

At^cg cum eam sanctimoniam intuentur, subcrescunt multo peiora
crimina, scilicet fornicationes cum diis alienis. Equidem^ch vellem, scripturae
testimonio ductus, decem scortorum congressum, et alia fornicationum
genera dissimulasse, quam ad unum tale connivere.

Deutro. 23.Non me fugit illud scripturarum monimentum.^ci Non erit meretrix,
non erit scortator in filiis Israel.^cj24 Et quod ab omni fornicatione absti-
nere debemus. Neque nunc loquor, de ardore masculorum in masculos,
Sed de iis delictis ago, quae senciunt illi, qui secum uruntur. Falluntur
magna cum iactura sacerdotes, monachi viduae et moniales exagitati
incendio concupiscenciae, fescennium^ck inter sacra canentes, si^cl putant, ^cmse caste
vivere, et prostitutis anteponendos.^cm Facessant modo aures plus iusto
castiores. ^cnAuriculas arrigat^cn mens sacrarum literarum^co cupida. Opinantur
sese^cp non delinquere, cum in cuniculis et cellis et solitudine^cq haud scio
quid efficiant confricatione. Decipitis quidem nos, deum autem^cr nequaquam^cs
Non estis sic virgines, non continentes, neque casti, cum urimini, et ex
incendio semen iacitis vel in terram vel in vestimentum. Perpetratis semi-
nis iactu crimen et fornicatione et adulterio incomparabiliter^ct peius,²⁵ Non
tamen vestra sponte devii. Sed perversa pontificum Rhoma'norum' doctrina
seducti. At non evadetis poenam. Nam et decepti et impostores eandem
culpam, diverso tamen cruciatu^cu praestabunt.

De illo autem crimine sic scriptura detonat. Si quis dederit de semine
suo Moloch moriatur. populus terrae lapidabit eum.²⁶ Quod si populus
negligens fuerit, et dimiserit hominem, qui de semine suo dedit Moloch^cv,
nec voluerit eum occidere, succidam ipsum et omnes qui consenserunt〈.〉²⁷
Igitur^cw poenam luent, commutaturi vitam morte, qui semen suum dant
Leviti. 18, et 20.^cx Moloch. Occidentur et illi qui non obruunt hominem lapidibus, hanc
Coeliber cavere^cy iram ostende, sic in fornicatores et adulteros desaevientem.²⁸ At, ibunt in-
ficias, ii qui hymeneum manu canunt, se Moloch dare^cz. Ergo quis est Moloch?
A3^r Num^da Moloch deus aliquis est ficticius, sive sit creatura in coelo, sive in terra,
sive sanctus sive prophanus, modo sit fictus, non verus, deus, cui semen
funditur^db.²⁹ Nunc elebantur^dc (si possunt) qui se divis illis Dominico, Francisco
aut illorum similibus dediderunt,³⁰ et illis interim semina sua, licet repug-
nantes, tribuerunt. Profecto Moloch,^dd semen dederunt, quod datum fuit
deo ficticio. Tum largiamur, ipsos, neque spontaneo attritu, neque invitos
semen effusum, Moloch dedisse. Illud saltem non quibunt negare. cri-
men esse grandius, si quis semen in terram, vel vestem, vel manum (sit
honor auribus^de) spargat, quam si cum muliere congrediatur.³¹ Abomi-
nandum est scoelus^df apud deum, iactatio seminis in terram, testante scriptura,
Genesis. 38.cuius haec sunt verba. Ille ad uxorem fratris introiens semen fundebat
in terram ne liberi, fratris nomine, nascerentur, et idcirco occidit^dg eum
dominus, quod rem detestabilem faceret.³² Ecce scriptura rem detestabilem,
vocat seminis fusionem in terram. Tale quiddam^dh super scortatione vix
invenies dictum. ^diAd huc^di tamen suas virginitates, viduitates et suos^dj mo-
nachatus, illi coelibes tutantur.³³ Quam excusationem pretendent pontifi-
ces?^dk Et quam^dl coquinarii Officiales?^dm qui facinoribus illis dant manubrium?
Crimen grave est fornicatio, gravius adulterium et incestus, omnium
autem gravissimum ob coelibatum, semen in terram vel cucullum aut in^dn invo-
lucrum serere. Seminis expressio tanto accuratiore studio est vitanda,
quanto apud deum detestabilior existit, et tanto^do diligentius carybdis^dp
illa est fugienda,³⁴ quanto eam vehementius detestatur deus. ^dqHaec non
scribo, ut oblectent, sed ut excrucient.^dq Perrumpite, me duce. Antichri-
storum vincula, laqueos perplexos, ^drcarceres nocentissimos.^dr Concessa
i. Timo. 5.sunt matrimonia, atque adeo, quot^ds ne quidem Paulus audeat quempiam in
presbyteratum aut diaconatum constituere, nisi illi, saltem una, fuerit uxor.³⁵
Habes optime Bachi^dt36, pericula coelibatus, et quorsum ponti'fex' ille Ro-
ma'nus' direxerit telum, et quam nequiter adversus phas et legem dei sta-
tuit.^du Opinor enim te vel subodorari. quales animarum faces, coeliba-
tus ponti'fex' nobis adhibuit.^dv quot pestes et mortes reipub'licae' Christiane im-
misit. Ego autem non tam compte quam fortiter nunc pergo in pon-
tifices Rhomanos depugnare. Id quod proposui, ut et ipsi tandem
recipiant oculos. quibus possint ^dwin Ecclesia^dw dei versari citra iacturam
nostri. Neque valeo, nostros ponti'fices' ab inferno cruciatu asserere, dum
haereticorum suorum patrum^dx vestigia sequuntur.^dy Nam si eos ideo de-
fenderem, quia ipsi non invenerunt errores sed inventos custodiunt,
quid alliud facerem, quam quot^dz et suas ipsorum sanctulas leges parum
religiose observarem atque legi divinae obluctarer.^ea Quia aiunt ipsi.
iii. Reg. xxii.Facientes et consentientes eandem paenam portaturos.³⁷ Deinceps au-
thoritati^eb scripturarum saltem clanculum obsisterem, quae sic de Osia
A3^v loquuntur. Osias autem filius Achab fecit malum in conspectu do-
mini et ambulavit in via patris sui et in via Hieroboam, qui fecit pec-
care Israhel,^ec38 Sic de Hieroboam, sic de aliis ludit scriptura, ^edSic arcet
vos Ezechiel .c. 20. dicens. In praeceptis patrum vestrorum nolite am-
bulare, nec iuditia eorum custodiatis. Nec in idolis eorum polluamini,^ed39
Tandem ergo nostrates pontifices vestigia suorum antecessorum vin-
dicabunt? Quin pocius condemnabunt ductores caecos,⁴⁰ et caecos
seductos in specum Plutonis.⁴¹ Nunc oram solvo, et conclusiones
aliquot super coelibatu postridie Gervasii⁴² hic expensas disputando,
communio^ee, quas tibi melioribus digno, dedico, Ut hoc velut indice
simul cognoscas, quam obsequibilem et intentam in ista vota
voluntatem habeo, simul quam mihi perditissimorum
pontificum caecuties, status, et pertinatia doleat,
quam eorum me miserescit stupiditatis,
quam me habeat pessime illorum
in animas ferotia. Postremo
tibi gratias pro tua
in me huma-
nitate
modo ago, relaturus ubi potuero. Vale
foeliciter in Christo〈.〉 Datum Wit-
tembergae die Petri
et Pauli.
M.D.XXI.⁴³

A4^r

Axioma Primum. Sicut viduas reiicimus iuniores,
sic monachos, sic presbyteros
iuvenes coelibes.⁴⁴

Hoc primum Pauli fuit⁴⁵, secundum a similitudine, duc-
tum^ef est argumentum, situm in eadem causa, proter quam
vetuerat Paulus viduitatem ioniorum mulierum. Porro
inest legi divinae, tractus ad similia^eg rerum, ductus, sed
Ductus legis ad similia^eh intra vim potestatemque contentus.^ei Etenim, nisi ad eas
res, et personas coaptari lex posset, quae quandoquae erunt similes,
multa tropologiae dulcissima argumenta periissent ^ejhaud scirem qui
tot visiones, tot aenigmata prophetae evulgassent,^ej46 frustra Paulus argu-
mentaretur pleraquae, inaniter et Moses, tabernaculum, iuxta simili-
tudinem et exemplar (in monte conspectum) efformavisset, nequae
nova ad veterem, nequae vetus lex ad novam, velut duo cherubin in
arcam testimonii conversis vultibus viderent.⁴⁷

Verum enimvero^ek sic posteriorem partem propositionis, a simi-
litudine ductam, probabimus, ut nihil minus sit, quam apertis testi-
i. Timo. 5.moniis destituta.^el Paulus ad Timotheum loquitur haec verba.

Porro iuniores viduas reiice, cum enim lascivire caeperint adver-
sus Christum, nubere volunt, habentes condemnationem, quod pri-
mam fidem reiecerunt, simul autem ociosae discunt^em circumire domus.
Imo non solum ociosae verum etiam garrulae, loquentes quae non
oportet. Volo igitur iuniores nubere, liberos gignere^en, domum mi-
nistrare, nullam occasionem dare adversario, ut habeat maledicendi
causam. ^eoHaec Paulus Apostolus.^eo48

Nume. 30.^ep Quamquam^eq numeri. 30. palam dicat lex. Vidua autem
et repudiata, quicquid voverint, reddant,⁴⁹ tamen Pau-
lus vota viduitatis^er reiicienda statuit, atque vult Timothe-
um, aut illius similem Episcopum reiicere viduas iuni-
Iuniores quae sintores, hoc est, minores^esetannis sexaginta.^et50 Quandoquidem in superiorib'us'
docuit, quam senem viduam liceat eligere, dicens. Vidua eligatur,
non minor annis sexaginta. Postea vero subdens^eu. Iuniores reiice, ta-
cite innuit, minorem annis sexaginta a professione viduitatis, omni-
no repelli debere, atque ad connubia mitti, quia subiecit. Volo
Leviti. ult.iuniores, hoc est, minores^ev annis sexaginta nubere, liberos gignere^ew,
domum administrare.⁵¹ De qua nimirum aetate Leviticus loquitur.
dicens. Sexagenarius et ultra, masculus dabit, quindecim^ex siclos.^ey
A4^v Foemina sexagenaria .x. siclos pendat⁵², Sexagenariam recipit Paulus,
sed non omnem.⁵³ Nempe solum eam, quae fuerit unius mariti uxor,
in operibus bonis hominum testimonio conprobata, si filios educa-
vit, si fuit hospitalis, si sanctorum pedes lavit, si^ez afflictis subministra-
vit, si in omni opere bono fuit assidua,⁵⁴ haec omnia et singula sunt in
ea spectanda, quae sese^fa viduitatis^fb professioni mancipare volet. Atquae
adeo^fc obvenientem mulierem, cui vel saltem unus non fuerat maritus,
aut operum bonorum testibus caruerit, vel filios nullos educarit, aut
fuit aliena ab hospitalitate, nullive sanctorum pedes lavit, repellit Pau-
lus eiusquae vota abiicit.

Nume. 30.Debent viduae vota deo promissa perficere, si vota non ^fd pen-
dent e^fd consilio alterius, id quod caput illud .xxx. superius ascitum mul-
toties docet et inculcat, scilicet. Si autem mulier in potestate vel pa-
tris vel mariti fuerit, tam viro, quam patri ius est, vel irritum facere^fe vo-
tum, vel confirmare promissionem mulieris. Nunc autem non modo
filiae sub patris iure^ff et potestate atque^fg mulieres in authoritate maritorum
agentes, sed etiam viduae, repulsequae e familia, omnes simul, sub eius
viri nutu agunt.⁵⁵

Exo. 28. Psalmo. i.^fh Qui in humerali doctrinam et veritatem legis fert, portatque iu-
ditium filiorum Israhel,⁵⁶ diu nocteque^fi versatus in lege domini,⁵⁷ qualem
Titu. i. Ezechi. 34.^fj nobis paulinae litterae sub oculos pingunt. scilicet. Qui possit in sa-
na doctrina exhortari, atque revincere contradicentes, errantes revoca-
re.⁵⁸ sanare infirmos, fortes confortare, atque dissolutos alligare,⁵⁹ sub eius
inquam viri magisterio, authoritate dominoque^fk et viduae et coniugatae,
et filiae familias, et viri, et puelli pendemus.

In summa. Professio viduitatis, aut si mavis tota consumatio^fl voti,
in nutu et renutu viri illius existit, cui Paulus dicit. Iuniores reiice,
Voveat quepiam viduitatem mulier, et votum iureiurando vestiat
confirmet ve, et iuret, adiuret, semel saepius, decem, aut mille annos, se
a viri lege semel solutam, professuram postea viduitatis^fm sanctimoni-
am, non praestabit votum, nisi doctus Episcopus (qui per legem et
oracula divina, non ^fnper pontificias nugas^fn respondere aut consulere
queat⁶⁰) vel tacito silentio (posteaquam^fo mulieris votum cognovit)
viduitatem^fp conprobarit.^fq

Verum si contradicit^fr, infirmatur^fs et votum, et^ft adiectum iura-
mentum, et omnis inventio.⁶¹ Ipsaque^fu mulier pacem ^fvhabet, quia^fv secura
per legem dei ^fwfacta scit^fw, quoniam illi propiciabitur dominus, quia con-
tradixit vir, in lege domini gnarus^fx. Nolo virum in lege Pontificum
Rhomanorum^fy peritum, sed in^fz sola domini lege eruditum.

Proinde mulierem ad viduitatis professionem propendentem,
B1^r scire oportet, votum eius^ga ab Episcopo Timothei similimo^gb penitus^gc pen-
dere, itaque sinat sese^gd doceri, et obsequatur.

Timotheus Pauli^ge iussus^gf,^gg iuniores viduas reiicit,^gh et ad partum liberorum
ac administrationem domus adhortatur, imo ^gipellit et trudit.^gi62 Ideoque si-
miles Timothei pontifices, omnem movere lapidem debent, ut iunio-
res^gj nubant, ut liberos alant, ut domum dispensent mulieres. ^gkVerum dum
aliquis^gk Episcoporum vellet Timothei atque Pauli sola^gl dignitate et^gm titulo
similis esse, et dissidere sensus atque^gn moribus. Intelligant^go mulieres tum^gp
consulendum esse dominum, qui conquirentibus legem suam,^gq in com-
mune nobis^gr adhuc^gs adest et^gt loquitur, et consulit, cuius verbum, lucerna
psalmus, 118pedibus nostris est praesto.^gu63 Quam^gv si diligenter^gw quis assectatur, ^gxa vero
et iusto, haud quaquam aberrabit.^{gx64 gy}Una certe domini consilia nobis sunt
imitanda. Quae si imitaris liberabetis a via mala. Nempe, Si stetissent in
consilio meo, ait dominus, avertissem eos utique a via sua mala.⁶⁵ Nimirum his
Proverb. 2,verbis et consultores et consilia perquirentes propheta trahit ad domi-
ni consilia. Huc pertinet, quod proverb. c. 2. legimus. Custodiet recto-
rum salutem, et proteget gradientes simpliciter, servans semitas iustitiae
et vias sanctorum custodiens.⁶⁶ Hoc a consiliis atque praecepta domini minime
abhorret, Quando sic prefatus est Salomon. Dominus dat sapientiam, et ex
ore eius prudentia et Scientia.⁶⁷ Nam haud possunt a prudentiae sinu ab-
horrere consilia. Ergo sola domini consilia, atque praescripta, vias sanctorum
custodiunt, semitas iustitiae conservant.^gy

Proinde non quibunt mulieres vel semitas iustitiae vel vias sanctorum
gradi, nisi in consiliis atque mandatis domini gradiantur. Porro intra con-
siliorum praeceptorumque divinorum septa, Pauli sermo continetur, dicentis,
Iuniores annis sexaginta reiice.^{68 gz}Itaque per domini consilium, atque iussum
se repulsas sciant mulieres a professione viduitatis et virginitatis, eae quae
sunt annis sexaginta minores. Norint se dispensationi rei domesticae de-
dendas. Caeterum neque ociose neque frigide refugiunt sterilitatem, atque
Gen. 16.25.29.detestantur mulieres sanctae Sara,⁶⁹ Rebecca,⁷⁰ Rachel, Lia,⁷¹ Anna,⁷² atque Eli-
zabeth,⁷³ et plures aliae sanctorum patrum uxores.^{74 ha} Anna exprobravit domino,
i, Reg, i,quod concluserat vulvam suam.⁷⁵ At nostrae vestales tribuunt laudi, quod
Lu, i,⁷⁶ ipsae suas alvos, alioqui frugiferas, possunt occludere, Anna sterilitatem
deflet.⁷⁷ Moniales nostrae laudibus sterilem attollunt uterum, tantum abest
ut defleant. Anna testatur se mulierem nimis infoelicem, neque viro te-
mulentam, sed multitudine doloris, et meroris pene exanimen.⁷⁸ Mo-
nachae autem nostrates se foelices atque iterum foelices ostentant, sinunque conci-
piant partus, quos aedere valuissent, Neque tamen caste victitant, dum sua
sponte sterilescunt. Nempe quicquid illud est, quo uxores, liberos, non
admodum caste concipiunt, illud ipsum gravitate ardoris et impetus
B1^v in pravissima desyderia pellentis supplent. Itaque ut sterilitate spontanea
a sanctis uxoribus discrepant, ita quoque castitate sunt ex diamtero⁷⁹ infe-
riores.^{80 ha gz}

Gen. 16.Memorabilis est historia Sarai, coniugis Abrahami, Haec enim ma-
luit maritum ad Agar ancillam Aegyptiam ingredi, et ex ancilla filios
suscipere, quam sterilitatis notam ferre, Non dubie teneo, Sarai doluisse
Gen, 29 et 30mariti ingressum ad ancillam, At illo cruciatu maior erat sterilitatis do-
lor,⁸¹ Neque desunt aliae coniuges, quibus perinde sterilitas doluit, atque
Sarai. Id quod in Rachele et Lya⁸² cerni potest, Quando Rachel ait
marito. Da mihi liberos alioqui morior,⁸³ Praetere non modo uxores,
uteri infoecunditas male habuit, sed etiam maritos anxit, Nam eam ob
Gen. 25.causam Isaac deprecates est dominum, per uxore sua, eo quod esset sterilis, qui ex
audivit eum, et dedit conceptum Rebeccae.⁸⁴ Praeciosa res erat veteribus,
liberorum editio. Contra, sterilitas lusionibus digna, Propter faecundi-
tatem uxoris praecatur ad dominum Isaac,⁸⁵ Propter peccata petit Oseae, ut im-
piis deus matricem obstruat, dicens, Da eis domine vulvam sine liberis, et
Oseae. 9.ubera arentia,⁸⁶ Ex maledicto, ex ultionis appetentia, ex irae flammis,
haec imprecatio destrepuit, non ex pietate.

Atqui ut Moniales nostrae, cum diis alienis fornicantur, hoc est eum
Dominico, Francisco, Clara et caeteris diis ficticiis, atque sicut idola se-
quuntur, ita decora sua conspurcaverunt affectata sterilitate,⁸⁷ Percipite au-
ribus? Ethnice puelle magis quam Christianae, percipite inquam? Lye canti-
cum, dicentis, Beatam me dicent⁸⁸, Hoc dixit pro beatitudine partus, quem
Gen. 30.illi Balam ancilla peperat, quae ideo se beatam putavit, quod sterili-
tatis ignominiam alieno partu potuit obliterare.⁸⁹ Lya deinde se dote bo-
na praedotatam arbitrabatur, quod misericors dominus dignabatur, et illi ven-
tris fructum donare,⁹⁰ Indidem liberos, dei dona, non nunquam appellat
Gen. 48. et 33Scriptura,⁹¹ Post haec et Rachel faecunditatem alui attollit, dicens, Ab-
stulit dominus opprobrium meum,⁹² At dicet aliquis, quorsum haec ten-
dunt? Haec de uxoribus sunt prolata, Ad virgins non attinent, Fateor
Gen. 30.profecto virginitatem esse custodiendam, ab iis quae citra periculum id
possunt, verum agitates incendio concupiscentiae, nubere prorsus volo,
ad coniugia suadeo,⁹³ dehortor ab illo gentium deae vestae convent,
Quoniam Moniales suo cultu non imitantur Christianos, sed Ethnicos
Vesta.et divas suas illas Claras, Benedictinas, et Dominicas in locum Vestae
posuerunt.⁹⁴ Id quam est alienum a maiestate, a voluntate dei, Relinquo iu-
dicandum sacrarum litterarum accuratis inspectoribus. Tacere nequeo in
Conventibus Monialium. haud quoquam conservari virginitatem, quam Pau-
lus commendat⁹⁵, suppullulari vero didici nefandissima scelera, Necant
B2^r aliquae liberos, quos nondum ediderunt, Deinde obsistunt nonnullae
conceptionem^hb liberorum, eedem tamen scortationi non obsistunt, Quid
ego illis inculcare audeo? nisi ut matrimoniis sese iungant evestigio,
Aptis ad matrimonia, atque presertim ad ea aspirantibus voto, sterilita-
tis ignominiam cur non ostenderem? Quid ni eos rogarem? Cur non
impellerem ad proprium officium? Officium mulierum est, ut sint so-
ciae, ut sint auxilia virorum, ut solitudinem ipse excolant, ut mundum
Gen. 2.liberis consitum nobis exhibeant.⁹⁶

Levi. 26 Gen. 1. 8.9.^hchd Neque ioco, ^heneque frustra, scriptura^he tot locis^hfhg precepit, atque^hghhin haec ver-
ba loquitur.^hhCrescite et multiplicamini,^97hiet replete terram^{hi98 hj}Hoc precep-
tum, ut est primum⁹⁹, et toties ingeminatum, ita cum maiori voluntatis
propensione studioque est explendum, ita similiter debemus illud fre-
quentissime excipere. Solet etenim ingeminatio et reiteratio sermonis, in-
geminatione, veluti instantia exigere et vigere. Ideoque non me laboris
taeduit locos aliquot scripturae ad id conferre. Habemus hoc praecep-
tum Gene. 1. 8. 9. et reliquis in locis.¹⁰⁰ Neque te latere volo, uni perso-
nae hoc praeceptum refricuisse dominum. Siquidem dominus ait ad Ia-
Gen. 35.cob. Crescite, et multiplicare.¹⁰¹ Quid multis? hanc benedictionem uber-
Gen. 24.tatis videmus in proverbio fuisse benedicentium. Nam Rebeccae
sic bene optaverunt, dicentes. Crescas in mille milia.¹⁰² At non solum
praeceptum illud dominus proposuit, sed et spiritum eius prodidit,
contestans multiplicationem eius esse muneris, non humanae faculta-
tis, dicendo. Faciam te crescere vehementissime.¹⁰³ Ecce misericordi-
Gen. 17.ter facit, atque praestat, quod iure exegit. Atque non solum piis, sed
et aliis et ancillae filiis tantum beneficii elargitur. Hismaeli etenim ean-
Gen. eodem.dem misericordiam pollicetur, ac defert, inquiens. Benedicam ei, et
Gene. 16augebo et multiplicabo eum valde,¹⁰⁴ Id quod ancillae Abrahami spo-
ponderat.¹⁰⁵ Nunc quis non tenet, quam sunt ad matrimonia hor-
tandi quos aptos nupciis dominus effecit?^hj

Siquidem illi a praeceptum, et vires a domino donatas habent,
praeceptum esse quis potest negare? atque quis non videt, dominum ideo
socias uxores creavisse, ut quisque sua cum uxore terram adimpleret?
Respondeant Monachae Monichique, Equi et equae,¹⁰⁶ quos preter ma-
trimonia, urit carnis libido, an sint ab hoc praecepto exempti?¹⁰⁷

Tum edisserant, utrum libet vinculum fortius sit, an dei, an Papae?¹⁰⁸
Verum enimvero cum utriusque vinculis distringuntur, cuius adhae-
rebunt potissimum iussibus? Iuratas vos asseritis vestris conventiculis
vestales? item divis vestris? Ideoque metu fractae humano perrum-
pius divinum iussum, et pontifices lamiam colitis.

B2^v Iure quaero an iniuria deo? Quando domino deo multo magis est ob
sequendum. Priores estis alligatae deo, tum per ignorantiam pontificie
specui. Repite quaeso e lacu pontificum, serenum coelom dei suspicite,
colite terram, conservate sic aetatem humanam, suffragia viris debita ex-
hibentes. Quoniam sic eritis summo, optimo, maximoque pontifici ob-
temperantes, et feliciores.

Postremo, quod ad huius argumenti locum pertinet, nolo vos lateat.
de verbo dei nihil casurum, neque quibunt verba dei transire vacua.
Caelum illud, terraque transibunt, verba dei non transibunt.¹⁰⁹ Facies mundi,
quem philosophi perpetuum menciuntur, antiquabitur, de verbo dei
nequidem apiculus deperibit. Nunc autem nulli non est notum, quod deus
Gen, 15, Abrahamo semen despondet in numerum, dicens. Suspice coelum, et
numera stellas, si potes, qui subiecit. Sic erit semen tuum.^{110 hk}Itaque semen
Abrahae fore oportet sicut coeli stellas, arenam maris,¹¹¹ terraeque puluerem,
Innumeros oportet esse promissionis et vitae aeternae filios. Porro eum
numerum haud quaquam assequerum coelibatu. Ergo nubite mulieres,
Si spiritus vester ad nupcias vos ducit, pulso metu perfidiae, voti, iu-
ramentique. Quando pontificia tela subtilior sit, quam quae possit tan-
torum facinorum metum inferre.^hk

^hl De operum delectu.^hl

Nunc ad alium venio locum, in quo diligenter animadvertetis ope-
rum et ministeriorum discrimen atque delectum. Et cum primis scitote.
Consuetudinem vestram, a consuetudine Christi, voluntateque divina re-
motam. Quando operas quas primum exigit deus¹¹², vos toto aevo vix semel
praestatis, Quin potius haud usque satagitis operari, id quod maxime
dominus poscit. Facitis quidem in coenobiis vestris quae fieri queunt
sed non prima, neque alia, neque tanta, qualia atque quanta operamini.
Est in vita vestra neglectus et sordida oscitatio. Est in operibus stulticia
et coarguenda vanitas. Est in cursu praeposterus ordo. Quantum dei in-
terest ausim statuere. Deum, et vos, et opera vestra aversari. Adeo iti-
dem audeo pronunciare, deum vestro studio saepius offendi, rarius pla-
cari.¹¹³ Vos omnem salutem in operibus sitam opinamini. Ego nihil sa-
lutis, plurimum damnationis operam vestram habere non dubito. Ope-
ribus bonis nihil addimus deo, neque malis detrahimus, Opera nostra
proximum aspiciant, in fratres affluant. Haec quo planius exponam,
ordine disseram. ¶ Id quod deo placet et obsequitur una fides est, a qua
ne quidem caritatem, aut fiduciam, vel spem, vel timorem dei divellam.¹¹⁴
¶ Nihil est quod divina maiestatem laedit, quam fallax incredulitas ¶. Nulla
re magis oblectatur deus quam fide. ¶ Nobilis est super hoc dicto
B3^r historia, memoratu digna, atque levis portatu, quam velut munimentum
eius: quod propositum est afferre: destinavi, quia prolixas confirmatio-
nes iam non vacat coaptare. In Numeris c. 14. Usquequo detrahit mihi po-
pulus iste? Quousque non credent mihi in omnibus signis, quae feci co-
ram eis? Feriam igitur eos pestilentia atque consumam,¹¹⁵ Haec redargutio
satis ostendit, deum incredulitate laedi, atque eius gloriam attenuari, quia
dicit. Usquequo detrahit mihi populus iste?¹¹⁶ Proficiscebatur autem ea detra-
ctio ex incredulitate, quoniam sequitur. Quousque non credent mihi?¹¹⁷
Itaque probatur, deum exarcerbari per infidelitatem, Id quod alius pro-
phetarum approbat, dicens. Sicut in exacerbatione in deserto ubi tenta-
verunt me patres vestri, probaverunt et viderunt opera mea.¹¹⁸ Proinde
sequitur divinam maiestatem offendi infidelitate, Porro incredulitas
crebro ac insectanter divinam voluntatem obiurgat et blasphemat. Pre-
terea omnia in malum cedunt. Nam pollutis et infidelibus nihil est pu-
rum, sed polluta est illorum mens et conscientia. Quippe pleni sunt
Tit, 1,hypocrysis, pleni simulationis, pleni abominationis, pleni reproba-
torum operum, dicente Paolo. Deum profitentur se scire, caeterum factis
Eodemnegant, cum sint abominabiles et ad omne opus bonum reprobi.¹¹⁹

Deu, 28, Moses maledictorum tragoediam movet adversum eos, qui domini vocem
non audiunt.¹²⁰ Is simul atque expuit maledicta, poenas saevissimas eiacula-
tur.¹²¹ In summa. Sicut sola fides inservit deo. Ita una infidelitas ad-
versus deum tumet. Fides cibus est vitae, haud deperiens.¹²² Increduli-
Iohan, 6,tas cibatus est mortis, assidue disperdens. Fides opus est, cui omnia
Eodem,opera obtemperant quodque suspiciunt caetera.¹²³ Cuius contemplatione
Tit, 1,nihil est non sanctum, non purum, nil non syncerum, sicut Paulus ait.¹²⁴
Omnia quidem pura puris. Et alibi, omnia cooperantur in bonum, iis
qui vocati sunt santi.¹²⁵ Verum haec fides unico verbo inspiratur et ad-
Ro, 10,servatur, teste Apostolo. Fides ex auditu, auditus per verbum Christi.¹²⁶ Cui
Deu, 25,non est alienum. Si audieris excelsior eris. Si non audieris maledictus eris.¹²⁷
1, Pet, 1,Qui audit et credit hic vives, qui non audit hic condemnatur.¹²⁸ Siqui-
Iacob, 1,dem renascimur per sermonem dei.¹²⁹ Nunc autem, et nativitas, et vita iusti
et excellentia, e fide pendent. Igitur a verbo.¹³⁰ Contendimus vero omnia
revereri fidem tanquam parentem¹³¹, et omnia illi primas iure voluntateque
dare. Ergo verbo dei (quod verbum est fidei, spei, caritatis, fiduciae timo-
risque) omnia cedent. Id ego per Evangelicos testes probare volo.

Matrimonii contractus ab initio laudatus fuit, is tamen stat, dum
eius cursu praepeditur Evangelii annunciatio. Quod dominus testatur de
Lu. 14.eo, qui rigatus ad coenam respondit. Uxorem duxi venire non possum.¹³²
Illi volenti sponsalia persequi, dominus ait, qui vocatus est, dignus
non erat.¹³³ Hac enim responsione (qua et alios incessivit) testatur dominus
B3^v Dominicam caenulam nupciis alioqui non illaudatis anteponendam.
Coenantes capescere cibum, quis inficiabitur? At cibus domini verbum
Matth.dei est. Sicut scribitur, non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo
quod edreditur de ore domini.¹³⁴ Eam ob caussam Christus sic orat. Sancti-
Deute. 8fica eos per veritatem tuam, sermo tuus veritas.¹³⁵ Sic per sermonem dei
Iohan. 17.sanctificantur, et aluntur concaenatores eius coenae ad quam dominus evo-
cavit. At haec ratio minor est, quam a tantis sanctulis coelebibus exci-
piatur. Quando ipsi non sic contemnunt luxuria, sicuti nuptias execrantur.
Proinde missam eam faciamus.

Sepultura parentum
verbo dei caedit.

Nunc venio paulatim ad graviora, et hic vos, ridiculi coelibes, an-
nuetis, sepulturam, officium esse haud illudendum. Ioseph namque patrem
Gen. 50.suum Iacob sepelivit, ac ad patris sepulturam comites non ignobiles ac-
civit.¹³⁶ Verum si hoc vel officium vel opus cum auditione vel annuntia-
tione verbi divini componas, videbis Christo iudice, fere nullam esse
parentum amicorumque sepulturam, adeo ubique verbi evulgationi caedere
sepulturam. Apponite aurem Christo, is conspicue docebit vos, eatenus
esse magna parvis praeferenda, quatenus debeatis etiam minora relinquere.
Lucae. 9.et maioribus incumbere. Ihesus ait ad alterum. Sequere me. Ille autem
dixit. Domine, permitte mihi primum abire, et sepelire patrem meum.
Dixit autem ei Ihesus. Sine ut mortui sepeliant mortuos suos, tu vero va-
de et annuncia regnum dei.¹³⁷ Quod posset hoc sermone clarius afferri
testimonium? quo probari licet, maiestatem divini verbi tantam esse, cui pa-
rentum sepultura cedat. Imo videmus relinquendam sepulturam, quae
verbi praedicationem impedit. Porro auditionem et praedicationem verbi
merito compono, id quod alia paremia¹³⁸ infra probabitur. Christus ait.
Sine ut mortui sepeliant mortuos suos.¹³⁹ Mortuus ille: quem humare dis-
cipulus voluit: pater erat discipulus? filius. Tamen vetat illi patrem se-
pelire, et ad verbi dei predicationem extrudit. Fateamur incredulos,
mortuos esse, et eorum sepulturam eis esse negocio, qui quoque increduli-
tatae obierunt. Neque tamen ideo negabimus nephas esse credulo, si infi-
delem patrem terrae commendet. Quippe perfecti debemus esse, sicut
Matth. 5.in coelis pater, qui facit solem suum oriri super bonos et malos, qui ho-
mines et iumeta salvat.¹⁴⁰ Iubet etiam Moses, ut et fratres fidei et advenas
benigne tractemus.¹⁴¹ Ergo Christus non subduxit discipulum a sepultura
patris, sine respectu, at tum ab illusmodi officio traxit cum verbi divini
praedicatio impeditur. Id quaeso in cordibus vestris alie reponite. Scio
B4^r enim et in hac re vos hallucinari, et perperam iudicare homines, conden
nare tales, quales Christus exigit. Caeterum quam debeatis, ob periciam
legis dei capiendam relinquere sepulturas vestras nugales iam didi-
cistis. Nunc venio ad aliud officium haud improbandum.

De salutatione
proximorum.

Breviter hic perstrinxisse volo, humanitatem dicentium salutationes
et vale, nequaquam exprobandam. Id quod passim in Paulinis Epistolis
Lucae. 9.cernere quibitis. At erat quidem alius discipulus, qui dixit. Sequar te
domine, sed permitte mihi prius, ut dicam vale iis, qui sunt domi meae.
Ait ad illum Ihesus. Nemo qui manu sua admota aratro respecit a
tergo, aptus est regno dei.¹⁴² Procul dubio fuerit, eum discipulum missum
ut praedicaret verbum dei, quoniam in principio .c.9. Lucae (unde haec
huc transposui) scribitur. Misit illos ut praedicarent regnum dei,¹⁴³ Tum
constat ex facto et verbo proxime cohaerente (scilicet, Tu vade et annun-
cia regnum dei¹⁴⁴) eundem discipulum praedicandi Evangelii mandatum
subiisse. Sed tamen ob id officii, Christus dicit discipulo (volenti do-
mesticis suis vale dicere) Nemo aptus est regno dei, qui manu aratro,
hoc verbo dei, apposita, videt retro, hoc est ad amicos.¹⁴⁵ Hic ego qua
vos aqua aspergam, qui operas dedicatis, quas odit dominus? Et tamen
mavultis easdem prodigere, quam verbum dei observare. Licita est saluta-
tio, licitaque similiter valedictio, tamen licita, ineptos faciunt, si maiori-
bus detrahunt.

De hospitalitate.

Ad hospitatlitatem venio, hic nihil precibus impetrare conabor,
quod vos debetis, scripturis icti, et devincti adseverare. Velle saepius
Matt. 25.scripturam ut simus hospitales, E multis unum vobis obtendam, Illud
Christi, Hospes fui, et me recepistis hospitio¹⁴⁶, igitur venite et percipite
regnum¹⁴⁷, aut sic, hospes fui, et non collegistis me, Ideo ibitis in suppli-
cium aeternum.¹⁴⁸ Videte quid vobis hospitalitas offerat. Equidem
opinor gladium et oleam, mortem et vitam. Conferre hospitalitatis
opus, ad auditionem verbi dei, Tum audite pronunciantem Christum,
atque eius sententiam sine murmure comprobate, Erat mulier quaedam
Martha nomine, quae illum accepit in domum suam (videnque collegit hospitio?)
nota sequentia, Maria autem assidens ad pedes Ihesu, audiebat verbum
Luc. xillius, Martha distrahebatur circa frequens ministerium. Maria ociosa
didicit verbum domini. Martha Mariam ad hospitalitatem et ministerium vocat,
B4^v Ihesus autem excusat, dicens. Maria bonam partem elegit quae non au-
feretur ab ea.¹⁴⁹ Haec sententia Christi, duo non erudit, Primum idem iuris
habere discentem dei verbum, quod habet docens, Siquidem hoc non
difficile, ex prioribus dictis, huic collatis patebit. Secundo docet haec
altercatio duarum sororum haud iniudicata. Maius quiddam esse, discere
dei verbum, quam ministrare. Proinde aperite oculos, diiudicate consuetu-
dinem vestram, et opera. Melioribus primum studete, tum minora tran-
sigite, si vacat et licet, prudens estote, oleum in lampadis observare.¹⁵⁰

Pauperum elemosina.

Porro non modo hospitalitas suos oculos in voluntatem verbi di-
vini, veluti reginam, subrigit, sed etiam ipse succursus miserorum. Nam
Iohannis. 12.cum Iudas obstrepuisset Christo, perferenti effussionem unguenti, ac at-
texuisset, potuisset unguentum illud venire, et dari pauperibus. Respon-
dit Christus. Pauperes semper habetis, me autem non semper habetis.¹⁵¹

Parentibus filii non de-
bent obedire. Subducentibusaverbodei.

Incredibiliora iis duo ponamus. Adeo antecellere nominibus multis
annunciationem et auditionem divini verbi, quia omnia externa relinquen-
da non ambigo, quibus vincitur aut impeditur dei sermo, quia Chri-
stus ait. Nolite arbitrari quia venerim mittere pacem, sed gladium. Veni enim
Matthaei.10.Separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem etc.¹⁵²
Hoc de iis dicit, qui docent aut discunt dei verbum, id quod contextus
Evangelicus, et latens illa voluntas copiose convincit. Huic Mosen ad-
damus, dicentem. Qui dixit patri suo, et matri suae nescio vos. Et fra-
Deutero: 33.tribus suis, ignoro illos, et nescierunt filios suos. Hi custodierunt elo-
quium tuum, et pactuum tuum.¹⁵³ Evolvite post haec unam aut altera pa-
ginam dispeream, si non offendetis Christum id matri suae, quamquam omnium
Matthaei. 12.sanctissimae, fecisse. Dixerat enim quidem. Ecce mater tua, et fratres tui
foris stant quaerentes te, Cui respondens Ihesus, ait. Quae est mater mea?
Et qui sunt fratres mei?¹⁵⁴ Quo distant, quae est mater mea. Non novi ma-
trem meam? Equidem non cerno discrimen horum sermonum. Qui sunt
fratres mei, Fratres ignoro vos, Nisi quod ille festivior et acrior est ser-
mo, ut pute sale conditior, hic vero simplicior et agrestior. Spectare
illud omissi Christi in templo quid responderit, parentibus dolentiae
Lucae, 2,plenis. Quid est, ait filius parentibus, quod me dolentes querebatis? Nescie-
batis, quia in his quae patris mei sunt oportet me esse.¹⁵⁵ Audivit autem doctores
Exo, 20,et interrogavit super scripturae sentenciis,¹⁵⁶ pocior ergo est operatio ver-
bi dei, qualibet alia re, Nam quamquam alioqui praeceptum habeamus super
C1^r diligendis parentibus et habeat secum suam promissionem. Attamen
Eph. 6.nihil verius fuit Christus, sanctissimae virgini matri suae dicere. Quid
me quaerittis, nescitis quia in his oportet me esse, quae sunt patris mei?¹⁵⁷ Item
quae est mater mea.¹⁵⁸

Nunc vos Moniales utcumque convenio, et per viscera Ihesu Christi
obtestor, ut idem dicatis muscosis vestris prepositis, et Monachis, qui
per suas tradiciunculas a verbo dei vos faciunt alienas. Dicite intrepide
Quis est meus pater? Quid est quod me quaeris? Nescis quia in his quae
dei sunt oportet me esse?¹⁵⁹ Absque periculo Christi factum imitari potestis.
Addite potestati vestrae laudabilem istam voluntatem. Optate muccos
et ronchos et plagas magis tolerare, quam a lectione, ab auditione, a prae-
dicatione submoveri. Baptizationem similiter caedere praedicationi,
1. Corinth. 1.videtur Paulus astruere, dicens. Non misit me Christus ut baptizarem
sed ut Evangelizarem.¹⁶⁰ Paulus erat vas electionis, quod nomen Christi
coram regibus et vulgo protabat.¹⁶¹ Neque alia te poterat gloriam Christi,
plus illustrare, quam verbo. Eo piscabatur homines,¹⁶² Eo genuit sanctos in
Christo.¹⁶³ Eo baptizavit intrinsecum et invisibilem spiritum.¹⁶⁴ Eo corda au-
ditorum inflammavit.¹⁶⁵ Eiusque verbi publicationem externae illi baptizationi
adeo proposuit, ut nihil cunctaretur testari, se missum ut predicet, non
ut baptizet,¹⁶⁶ Praestat itaque verbi praedicatio baptismo, atque insigniter prae-
stat et modis certe multis antecellit. Id quod ratione, ducta e Christi
Iohan. 3.dicto: probari potest. Nam Christus ait. Qui non credit iam iudicatus
Mar. ult.est.¹⁶⁷ Item. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit. Qui vero non
crediderit condemnabitur.¹⁶⁸ Summa credentium fides existit, et melior
est fides baptismo. Propterea dominus ait. Qui non credit condemnabitur.¹⁶⁹
Haec cauda satis ostendit quod sit baptismo precellentior fides, intantum quod
Baptismus sine fide nullus est, neque plusculum sanctimoniae baptisatio in-
credulis demersis aqua confert, quod potest immersio mergulorum eis conferre.
Fortasse foret utilior ablutio balnei, quod baptisatio, quia haec non extergat
sordes, illa vero corporis immundiciam eluat, et corpus expoliat.

Nunc si nihil valet baptismus sine fide. Inferam baptizationem nihil
proverb. 2.valere sine verbo, quia fides per verbum Christi infunditur, atque per ver-
bum conservatur, sicut scriptum est. Servans semitas iustitiae, et vias sancto-
rum custodiens.¹⁷⁰ Proinde possessionem meam tuam esse opinor. Quia
omnia externa locum dant verbo. Ideoque si cursum et operam verbi
praepediunt, arcenda sunt ipsa, quae possunt utcunque impedire verbum.
Consistent nupciae, stabit hospitalis pietas. Tenebit gradum sepultura.
Retrahet pedem succursio miserorum. Tardabit filiorum (ergo charos p〈a〉 -
rentes) obsecutio. In summa, nihil est, quod non defigat oculos in
voluntatem et imperium verbi. Hoc iudicium quantulumcunque extet, vobis
C1^v commendo, atque sic commendo ne temere quempiam execremini, quasi
parum religiosum, qui non in minoribus vestris furit aut perpetuo in
minimis veluti in syreneis scopulis insenescit. Alienos autem
iudicatis iniquissime, quia non secundum legem dei, sed secundum faciem
humani pectoris decernitis. O miserae vos puellae, o perditae nymphae,
o insensata aetas. Quoniam decimatis mentam, rutam. et cyminum, et re-
liquas minutias, maiora vero legis negligitis.¹⁷¹ Vos iudicat vox Christi.
liberos autem in Christo iudicat stultum et demens cordis somnium. Hoc ut
est edentulum, sic non mordet. Illud ut est divinum, ita solo iudicatu in-
terficit, quia spiritu oris necat.¹⁷²

Pro coronide vobis hanc rem haud audebam caelare. Neque mur-
mura sive preculas vestras, neque sacrificia vestra deum magnificare.
Esai. 1.Immo quas vocatis orationes. Esaias abiicit et proscribit, nisi eas mun-
dicia cordis ante eat, dicens. Cum extenderitis manus vestras, avertam
oculos meos a vobis, et cum multiplicaveritis orationem, non exau-
diam.¹⁷³ hucusque, caetera infra persequar. Nunc vestras aures alioqui la-
pideas obstruitis? Si non audietis, audient lapides, et fateuntur, domi-
no deo, extentas ad orationem manus nequaquam placituras, nisi primum
corda laveritis fide, atque cordis mundiciem fueritis assecuti. Videte hoc
ipsum dehormentamentum. Cum multiplicaveritis orationem non ex-
audiam. Putatis Esaiam¹⁷⁴ orationes vestrarum absimiles notavisse? Iudaei
erant titulo ac in speciem fideles. Quales sint omnes simulati et ficticii
Christiani. Quales vos esse, possum non frivole pronunciare Porro si
preces multiplicatas deus avertitur. Cur totas dies notesque insumitis
oratio- num multiplicationem? Atque sic aetatem proteritis, tanquam sit
precum multiplicatio salutis summa. Proinde vos non nihil audere^hm
neutiquam ignoramus. Audetis inquam nos (qui illiusmodi precationes ri-
demus et deprecamur) damnationi adiudicare. Indidem procax scrip-
turae interpraetatio erepsit, qua pertinaciter vestra defenditis, et Esaiam pro-
culcatis. Quocienscunque orationem multiplicaveritis non audiet dominus
hoc Esaias, hoc Christus docet. Propterea dicit Christus. Cum orave-
ritis nolite esse multiloqui, sicut Ethnici.¹⁷⁵ Matthaei. 6.^hn Ethnicorum est absque intellectu
1. Corin. 14¹⁷⁶ multa offundere. Christianorum vero non modo spiritu, sed mente ne-
dum li〈n〉gua et sibilo, sed corde et intellectu precari. Atque per breviter,
magis vult quinque verba Paulus intelligendo orare, quam decem milia
versuum.¹⁷⁷ Vos autem ne conamini quidem superiores esse intellectu, sed
numero solo et vana multitudine precacionum. Iam videtis exercitum ora-
tionum invisum deo. Nunc dabitis coacti officia vestra res esse perditas.
Modo intelligitis vos tanto magis offendere deum, quanto orationes
multiplicatis. Supra haec notatis oratione vestra multiplicata divinum
C2^r verbum impediri, refrigerari charitatis ardorem, fidei flammas restingui.

De sacrificiis.

Neque est ut sacrificiorum genera, copiamque nobis obtendatis. Nem-
pe sacrificiis, scientiam dei anteponit Oseae, dicens. Scientiam dei plus
Oseae. 6.volui quam holocausta.¹⁷⁸ Christus autem exigit maiora primum. Oportet inquit,
Matth. 23.maiora legis primum facere, iuditium, misericordiam, et fidem. Ergo re-
linquere debetis minora, si maioribus sunt impedimento.¹⁷⁹ At nihil mi-
nus facitis, quam quod Christi doctrinam accipiatis. Piaculum grande censetis
admitti, siquis lampadum concinnator, restinctos lychnos sinat fumigare
donec audit dei sermonem. Altaria vestra amicitis variis, in cultu exter-
norum anxie laboratis, atque ad illam superstitionem vehimini in curribus
Pharaonis, in equis et mulis, intellectu carentibus. hoc est seniorum
vestrorum traditionibus. Qui tales fuligines offundunt. Qui stultas et
aniles vitae formas praescribunt. Qui per elementa mundi, et stolidam
Iohan. 6.philosophiam vos depredantur, Qui a mandato et verbis vitae aeternae
Eodem.vos diripiunt, et vehunt in lacum mendaciorum atque somniorum. Quia a
verbis (quae sunt spiritus et vita) vos amoliuntur. Tum ventis suis cir-
cumcirca agunt, et funibus implicant.¹⁸⁰

Oseae. 4.Captivos vos ducunt praelati vestri. Ideo sanguis sanguinem tangit,¹⁸¹
Esai. 5. Esaias dicit. Captivus ductus est populus meus, quia non habuit scien-
tiam.¹⁸² In captivitate agitis: non in libertate, quia scientiam non habetis.
Captivos vos tenet vanitas, et superstitio, nondum estis Christis. Quoniam ii
qui Christi sunt, liberi sunt ab omni onere. Iuxta illud non possunt filii
sponsi lugere, quia diu sponsus fuerit cum eis.¹⁸³ Veritas liberos reddit, hominum
Iohan. 8.traditio captivat. Discipuli Christi non sunt captivi, sed liberi. Servi ce-
remoniarum captivi sunt, sed non discipuli Christi, dicente Christo. Si
Eodem.manseritis in sermone meo, vere discipuli mei estis, et cognoscetis veri-
tatem, et veritas vos liberos reddet.¹⁸⁴ Ergo non sunt discipuli Christi,
qui non manent in sermone dei, Deinde veritatem minime cognoscunt,
qui dei sermonem egrediuntur, mendacia vero et somnia, atque visio-
nes cordis perspicatius intuentur. Ideo iis saeva contingit captivitas, perpe-
tuaque conscientiae turbatio et tempestas, quod in sermone Christi non perstant.
Ab his bonis ad illa mala rapiunt constitutiones patrum et somniorum
Titum. 1.vestrorum. Haec debeo vobis acriter dicere, ut despectis et propulsisi hominum
decretis, in fidelem sermonem et sanam doctrinam queatis venire. Pauli sermo
sic habet. Redarguito illos saeveriter, ut sani sint in fide, non attendentes
Iudaicis fabulis, et preceptis hominum, aversantium veritatem. Liquido docet
Paulus hominum precepta veritatem aversari. Quippe ait. Ut non attendant
mandata hominum, aversantium veritatem, proinde homines suis mandatis aver-
santur veritatem.¹⁸⁵ Quod est omnium ferme prophetarum ore detritum.
C2^v Christus quoque suadet discipulis, cavendum esse a fermento pharisaeorum
Matth. 16Frustra deum colunt, qui per doctrinas et mandata hominum colunt.¹⁸⁶
Matth. 15.Itaque oleum et operam vestram vos perdisse condiscite.¹⁸⁷ Quocies-
cunque deum colitis, iuxta traditionum formulas.¹⁸⁸ Deinde sacrificia fermen-
Levit. 2. Et 6.tata offeritis contra Mosen et Christum.¹⁸⁹ Tum observatis hominum praecep-
ta (velut pestem) vitanda. Postremo fidem amisistis verbum dei deho-
norastis, nihil salutis consequentes, damnationis multum feretis.

Coenobia vestra non sunt in veritate fundata, sed extructa hominum
inventione, restat ergo fieri non posse, ut officium gratum deo praestetis,
si coelibes manetis in captivitate. Hisce constare arbitror, quam nihil mo-
menti Monachorum coelibatus contineat, quam ad nullam frugem perdu-
cat coelibes, quam stertet in mendaciis et hominum praeceptis, quam
longe alia deus requirat, quibus coli se permittit, quam sint deo odiosa
precum murmura, multiplicatae orationes, sacrificia e fermento phari-
saeorum condita, quam expediat evestigio captivos liberari, ut factos
Christi discipulos laetemur.

Nun venio ad ius et pietatem, quam debemus invicem alter alteri
tribuere. De rebus illis sine quibus contingit vita repromissa, sic nos
Paulus in obsequium aliorum propendere vult, ut nemo se spectet, sed
quisque oculos in commoda aliorum habeat defixos.¹⁹⁰ Res autem illae sunt
esca, cibus, cirumcisio, praepucium, sacrificia et in summa, omnis ceri-
monia in quibus non est regnum dei. Non enim est regnum dei cibus et
Rho. 14.potus, sed iustitia, et pax, et gaudium in spiritu sancto.¹⁹¹ De his, quae licent,
1. Corint. 10.sic statuit Paulus. Nemo quod suum est quaerat, sed quisque quod
est alterius,¹⁹² quod non sic accipio. Quod quisque debeat fortunam aliorum
quaerere, aut opes compilare. Quemadmodum Rhomanus Pontifex
1. Corint. 10.facto interpretatur. At is est sensus. Estote tales, ut nullum praebeatits
offendiculum, neque Iudaeis, neque Graecis, neque Ecclesiae dei, quemad-
modum ego per omnia omnibus placeo, non quaerens meam ipsius
utilitatem, sed multorum, ut salvi fiant.¹⁹³ Sic fit Paulus omnibus omnia
1. Corinth. 9.ut omnino aliquos servet.¹⁹⁴ Tulimus nos hactenus Monachorum imbecil-
litatem, temperavimus nobis cibis, multiplicavimus poculas, ieiunavi-
mus, cecinimus, luximus, atque assidue praedicamus iuxta externa nemi-
nem iudicari debere, sensimus acerbitatem votorum, atque aequalia pene
tormenta sensimus, quanta senciunt circumsisi, nemo tamen illorum
nostro cruciatu fit melior, nemo se demittit, aut (si mavis) libertatem
Christi subit. Sustinuimus multa iam secula illorum iudaicas fabulas,
ethnicorum habitum et formam, quam ipsi gerunt, nemo desciscit a iugo
captivitatis, nemo pondus excutit. Ideo tandem relinquendos puto, ne
nostram libertatem exedat illorum spontaneus carcer. Tamen non illibenter^ho
C3^r stultitiam eorum tolleramus, ac in eorum formam transformamur,
ut ipsi denique induantur homine novo, creato in iustitia et veritate, Sic
quaerimus quae sunt illorum, atque debemus, quia nemo sui iuris est, sed
unisquique ad ius fratris pertinet. Adeo ne debemus nobis ipsis pla-
cere, sed unisquisque nostrum proximo placeat in bonum ad aedeficationem.¹⁹⁵
Rho. 15.Omnes sumus unum corpus, multa membra, habens.¹⁹⁶ Proinde pulso
1. Corint. 12dissidio debemus invicem alii pro aliis sollicitudinem membrorum ge-
Eodem.rere. Si unus patitur, simul patientur omnes. Si unus glorificatur, glori-
ficabuntur omnes caeteri.¹⁹⁷ Itaque debemus flere cum flentibus et gaude-
Rho. 12.re cum gaudentibus.¹⁹⁸

Nullum est praesentius insigne ac testimonium discipulorum Christi,
Iohan. 13.quam est dilectio, dicente Christo. In hoc cognoscent quod discipuli mei estis
si mutuam charitatem habueritis.¹⁹⁹ Porro sicut fide conglutinamur Christo,
sic charitate proximo. Charitatis obsequia redundant ex glutino, a quo
Rho. 15.Christo coalescimus. Teste Paulo. Neque Christus placuit sibiipsi, sed
ps. 68.quemadmodum scriptum opprobria opprobrantium tibi ceciderunt in
Iohan.²⁰⁰ me.²⁰¹ Christi voluntas et natura ad id venit ut ministraret suis. Nos autem
quotquot sumus baptizati, Christi naturam induimus, et Christi spiritu
acti non possumus non imitari magistrum, si sumus Christiani.²⁰² Contra
hoc baptisma, Contra oleam cui sumus per baptismum insiti. Contra
iusiurandum quod Christo praestitimus caenobia nostra fortiter pugnant
Quando nulli vestrorum liceat, (nisi velit humanum votum perfrin-
gere relictis vestris statutis et regulis) subvenire proximo. Hoc unum
est quod ostendit abominationem monasteriorum. Iactatis vos esse
Christi discipulos, iactatis vos propius nobis accedere Christo, et id
quod maxime praecipit, maxime posthabetis. Nempe proximorum
curam, Christus non modo doctrinam, sed etiam exemplum dedit, ut mi-
nistraremus, ut succurremus proximo, ut eum edificaremus. Iusserunt
Esai. 1.idem prophetae, post Mosen unum afferam et alterum Esaiam. 1. E〈ze〉chie〈l〉
Ezechi. 18.18. dicentes. Subvenite oppresso defendite viduam etc.²⁰³ Christus ait. Mi-
sericordiam magis volo, quam sacrificium.²⁰⁴ Item, quod minimo non fecistis,
Matthae. 25mihi quasi indigo reputabo non esse factum. Vos manet aeternus ig-
nis, si proximum nudum, egenum, peregrinantem non iuvatis?²⁰⁵ aut si ius
amicitiae, quod proximo debetis transvolatis, sacrificiis studentes. Nunc
autem cum monasteria aut potius vota vestra ius et amiciciam proximis
debitam rumpunt, aboleri et comminui, atque in pulverem vento disper-
genda redigi debent.

Animadvertendum est illud. Cum offers munus tuum et recordatus
Matth. 5fueris quod frater tuus habet aliquid adversum te, relinque munus tuum
et vade et reconciliari fratri tuo.²⁰⁶ Nam haec Christi doctrinam simul
C3^v vestram stupiditatem convellit, et ad amorem proximi trahit, egregie
statuens, quia sacrificia sunt postergenda, atque differenda, donec fratri,
soluerimus amicitiae ius.

Addamus illud .1. Timo. 5. Si qua suis et maxime familiaribus non
providet fidem abnegavit, et est indifeli deterior. Is qui hoc dicit. Si non
providet familiaribus, abnegavit fidem,²⁰⁷ super c.3. inquit. Qui bene mi-
nistraverint multam libertatem in fide acquirunt, quae est in Christo Ihesu.²⁰⁸
Quo non obscure docet Paulus libertatem Christianorum, quae est per fidem,²⁰⁹
impense augescere per ministerium in liberos et familias collatum. Proin-
de omnes dei ministros ex dispensatione domus suae metitur. Itaque fructuo-
sum et salubre ministerium est, quod proximis impedimus, atque ante-
ponendum universis sacrificiis, quibus fidei libertas non augescit, sed
interim tumescit, nonnunquem prorsus vel evolvat vel restinguitur.

^hpErgo mulieres^hp tandem oculos in lucernam pedum vestrorum sustol-
lite^hq210,^hr curam saxei templi, ^hscommutate in optabiliorem^hs pro lapideis ^htfanis
templa viva curantes.^ht211 Quandoquidem^hu graviora legis negligitis^hvhw exco-
lentes culicem, deglucientes camelum.^hw212 Dum templa marmorea expolitis,
auro, argento, purpura, caereis, candelis, item molli concentione infar-
citis, praeteritis iuditium, neglitis misericordiam, et fidem deperditis, Pri-
mum oportet vivis templis non deesse^hx vos, Adfueritis autem si liberos pro-
creabitis, si verbo fidei primam infantiam formabitis domi, Si domesticam
curam geretis. Si et bona et mala, si dulcia, si^hy amara mundi, tuleritis^hz ani-
mo aequo. Si crucem Christi portabitis^ia.²¹³ Sunt qui peregrinantur ne-
cessitate, hospitandi, Sunt qui affliguntur, consolandi,²¹⁴ Sunt multa mi-
serorum genera, quorum curam minoris facitis cura delubri lignei aut
petricosi, Profecto negligitis maiora, quia vos solicitudo possidet
minorum.

Deinceps quanta mala neglectus meliorum, propaget, noluit tacere
Paulus, dicens. Ociosae discunt circumire^ib domus, At neque ociantur, sed
garriunt, que tacenda essent.²¹⁵ Ab illis enim monialibus, quot fraudes fidei,
Levi. 20²¹⁶ quot portenta, quot fascinationes eruperint, nunc dicere nequeo, Inde
somniorum anxia observatio. Augurumque^ic et ariolorum supersticio non
nihil virium assumpsit.^id Ab illis itidem apologationes, fabulae, omne denique
dicacitatis semen obortum, non in utilitatem, sed perni- ciem et sermo-
nis et vitae. Quid autem debuit ocium aliud proferre? ^ienon colus earum
quae nent, non cultus aedis, non varia sacrificia, sed^ie omnia eiusmodi mala,
omnes tales^if rei publicae pestes sola domestica administratio, diligenter
dispensata, impediret et contereret. Quae, tanto precellit religionem Mo-
nialium pondere, quanto aurum, argento precellentius est. Non sinat
Episcopus (hoc est euiusque congregationis sacerdos qui prae est, quem
C4^r parrochum^ig appellant) iuniores annis sexaginta vel professionem aut
vota perficere viduitatis aut virginitatis,²¹⁷ sed promissiones, si quas iura-
mento seu voto tectas emiserunt, irritet^ih, ad matrimonia suadens.

Inter ista mala similiterⁱⁱ positi sunt monachi, ^ijde quibus^ij et nunc tracta-
bitur. ^ikCum primis^ik certum esse opinor. Coelibes esse permultos^il, castos autem
Coelibes.^im paucissimos, Deinde in matrimonio quempiam caste vivere, qui caelebs
non est. Caelebs enim est qui non est maritus. Coelibatus, non matrimonium.
i. Corin. 7.ⁱⁿ De coelibe sic scripsit Paulus. Qui coelebs est curat ea, quae sunt domini,
quomodo placiturus sit domino. At is^io qui duxit uxorem, sollicitus^ip est de his, quae
sunt mundi, quomodo placiturus sit uxori.²¹⁸ Sermo iste duo nos docet, prius
est, Coelibatum, et ductum uxoris opponi, posterius est. Ministros Christi
haudquaquam avocandos esse, a coelibatu. Data ratione, quod copulatus uxori,
curat, quemadmodum uxori placeat, non deo. Contra coelebs, ad alia, quae
domini sunt spectat. Videto queso curarum utriusque distantiam. Coelebs domini,
Maritus mundi res curat. Nunc autem inficiari nemo potest, ministros opor-
tere super rebus dominorum suorum esse sollicitos. Sic enim et Paulus et Petrus
Ad Col. 4²¹⁹ servis mandant, ut oculos ex animo habeant intentos in commoda^iq domino-
i. Petri. 2²²⁰ rum suorum. At quis diffitebitur Sacerdotes et Monachos, ministros esse
domini? Ergo ut curare divinas res debent. Sic incumbere Coelibatui. Quando
coelebs fuerit, qui curat quae domini sunt.²²¹ Preterea Paulus^ir1. Corin. 7.^ir de sexu
altero paucis attingens. subiicit. Divisa sunt haec duo, Mulier et Virgo.
Innupta cogitat quae sunt domini, ut sit sancta cum corpore tum^is spiritu. Contra.
Nupta curat quae sunt mundi scilicet, quomodo placitura sit viro.²²² Sic vide-
mus mulieri virginem opponi. Sicut coelibem marito, Et idem virgini
insidere animo, quod coelibi, Utroque rem curante domini. Curat autem innupta
ut sit et corpore et spiritu sancta. Idem conabitur Coelebs, ut sit sancto
corpore et spiritu sancto. Nempe sic curat quae domini sunt, quae non curat
maritus. Nequaquam^it igitur ministros dei ad matrimonia cohortabimur.

^iuSolutio^iv eorum quae sunt nunc allata.^iu

Aliud esse puto vitationem^iw matrimonii, aliud doctrinam vitationis^ix
Quemadmodum diversa sunt Coelibatus, aut si vivas coelebs. Et preceptio
Coelibatus^iy vel ut agas coelibem. Potest aliquis esse coelebs suapte vo-
Matth. 19.^iz luntate nulla suasione et iussu legis. Exemplum Christus dicit. Sunt Eu-
nuchi natura, sic nati. Sunt Eunuchi ab hominibus Eunuchi facti. Sunt Eu-
nuchi, qui seipsos castraverunt, propter regnum coelorum. Qui potest capere
capiat.²²³ Igitur^ja non expedit contrahere matrimonium, inquiunt disci-
puli, Respondet, Christus. Non omnes sunt capaces^jb verbi illius, qui potest
capere, capiat.²²⁴ Christus sinit enuchos esse, sed non iubet, ut sint. Per-
mittit^jc absque coniugio manere eum, qui potest: at paucos asseverat capere
posse. Neque vetat cuiquam matrimonii nexum.

C4^v Sic Paulus non prohibet, ne sint coelibes, ne sint virgines de qui-
i. Corin. 7.bus ait. Dico autem inconiugatis^jd et viduis, bonum est eis, si permanserint,
ut ego, quia bonum est eis sic esse, propter necessitatem praesentem.²²⁵ Quia
non carent vinculis et involucris matrimonia, neque sua ^jecruce et^je affli-
ctione. Atque palam est virgines nuptas afflictionem in carne^jf passuras.
^jgquando eveniat illis multiplex dolor.^jg Sic commendat Paulus magnopere
Eodem.^jh virginitatis tranquillitatem, et studium et curam erga deum. Eam ob causam
vellet omnes homines esse, ut fuit ipse, ^jinon quia fuerit sine uxore, sed
quia erat tanquam non habens.^ji226 Sed non tacet, id ex dono dei contin-
gere. Ut Sapiens unus ait. Scio quot^jj nemo potest esse continens, nisi tu
Sapien. 8.dederis.²²⁷ Unusquisque^jk enim proprium donum habet, unus sic, alius autem sic,²²⁸
Ideo qualis ipse mansit, sic mallet manere omnes, qui idem munus casti-
moniae diuturno temporis cursu cognoverunt, Id enim muneris necessum
est prius congnoscant sibi coaluisse: qui abstinent a thalamo. Sic non
prohibet^jl ne sint coelibes et virgines.

At ubi ad doctrinam venitur, eo quid sit docendum, idem Christi
preco, fortiter dicit, omnia tela imposturae et captionis ostendes, tum
perfidae, perplexorum laqueorum ac perditionis pericula indicans.
Commonefaciendo^jm, quam sint fugiendi, adversantes sacrae doctrinae
et fidelibus sermonibus Christi. Eius haec sunt verba. ^jnSi quis^jn diversam^jo
sequitur doctrinam, et non accedit sanis sermonibus domini nostri Ihe-
su Christi etc.²²⁹ Et infra, Seiungere^jp ab iis qui eiusmodi sunt.^230jq Et paulo
inferius. Appetentes quidem pecuniam aberraverunt a fide etc²³¹

Constantissimus crucis Christi praedicator,²³² iubet Timotheo, ut se sub-
ducat ab iis, que non accedunt sermonibus Christi qui diversam
i. Timot. 5.^jr doctrinam sequuntur.²³³ Verum id quod illi praecepit, id idem, omnibus
Timothei similibus, iussit ut se ab iis subtrahant, qui diversam doctri-
nam sequuntur, aut sanis sermonibus Christi reluctantur. Paulus su-
perius aliquot formas educandae vitae Christiano, tradebat, inter quas,
i. Timo .3.et hoc offenditur. Oportet Episcopum unius uxoris maritum esse,
qui domui suae bene praessit^js, qui liberos habeat in subiectione, cum
omni reverentia.²³⁴ Cum ad doctrinam et regulam ventum esset ab Apo-
stolo docetur, ^jtquemadmodum agere debeant dicens.^jt Oportet Episco-
pum esse unius uxoris maritum, atque sic docetur, ut is, qui aliam doctri-
nam sequitur, et non huic accedit sermoni, repellatur a consuetudine
i. Timo. 6.^ju Christianorum, Se iungere inquit^jv,²³⁵ et infra, Tu vero homo dei ista fuge.²³⁶

i. Timo. 3. Deinde de Diaconis, hoc est ministris, agens, ait, Oportet minis-
tros esse itidem compositos. Uxores similiter modestas habentes non
calumniosas sed sobrias, fidas ^jwin omnibus^jw.²³⁷ Porro si quis audacter
negat haec ad Diaconorum uxores attinere, ille actutum convincitur
D1^r sermone insequenti, scilicet. Diaconi sint unius uxoris mariti, qui libe
ris recte praesint et propriis familiis.²³⁸ Haec scribo ut noscas, quomodo
oporteat te versari in domo dei.²³⁹ Itaque sermo Pauli conversationem cleri-
corum in domo dei versantium informat. Nunc autem dum non alios mi-
nistros^jx norit Paulus in Ecclesia^jy dei, quam Episcopos et Diaconos, atque
sic clanculum asseveranter doceat. Omnes in domo dei clericos, aut
Episcoporum, aut Diaconorum functiones peragere.^jzkaConsequitur quod
omnes^ka Presbyteri sunt Episcopi, caeteri autem Diaconi. Sic Parrochi^kb sunt
EpiscopiEpiscopi, ^kcet si^kc qui alii sunt presbyteri, illi veri sunt Episcopi. Raeliqui
Leviti. 8.vero ministri sunt Diaconi. Quemadmodum vetus lex Pontifices ha-
Nume. 4.buit Aaronem eiusque filios.²⁴⁰ Levitas et ministros caeteros.²⁴¹

Omnes etiam illi in tabernaculo versati, uxores, quisque suam, habue-
runt, Id quod erat lege cautum. Siquidem^kd lex ait, Virginem ducat uxorem,
Levi 21viduam autem et repudiatam et sordidam, atque^ke meretricem non accipiat,
sed puellam de populo, ne commisceat stirpem generis sui, vulgo gentis,
Ezechi'el' 44^kfkg quia ego dominus qui sanctifico eum.²⁴² Hanc legis sententiam repetiit^kh Ezechiel.^ki
ne quis antiquatam opinaretur, cuius verba insequuntur. Et viduam et
repudiatam non accipiant uxores, sed virgines ^kjde semine^kj domus^kk Israhel. Sed
et viduam quae fuerit vidua a sacerdote, accipiant.²⁴³

Hoc contra Rho'manos' Pontifi'ces' De Pontificibus et sacerdotibus, Episcopis, item de reliquis ministris
et levitis, hoc est, Diaconis ait,^kl Uxores accipiant sibi. Certe posteaquam^km
nonnullas^kn interdixit, ad caeteras traxit astrictius. ^koHic te Petri meminisse
volo, dignitatem sacerdotalem universis Christianis tribuentis. 1. c. 2. Nam
quotquot vivo lapidi: qui Christus est: super aedificantur, illi vivi lapi-
des efficiuntur, et sacerdotes, ad offerendum hostias spirituales. Ideoque
ab illa legis imperio sumus liberati, ius habentes, ducendi uxores vi-
duas etc. Superioribus ex dictis videre quimus, quam omnia consonant
et vetera et nova, quam una mente, unaque voce, conclamant, et lex. Evan-
gelium et Paulus. Presbyteri, uxores ducite.^kokpNusquam enim^kp Christus sacerdo-
tes a matrimoniis seiunxit. Obtendat mihi quis illud. Qui potest ca-
pere capiat.²⁴⁴ Ego illi sic ^kq rursus obtendam hoc.^kq Fortasse tu capis castitatem,^kr
at ipse intra annum sexagesimum volo te periculum persensae castitatis
et divini muneris facere, et interea a coelibatu^ks abstinere. Fieri enim potest
ut^kt hodie castus existas. Aut unum et alterum annum caste percurras. Deinde^ku
lasciviendo contra Christum intemperanter vivas.

Notum est porro^kv quomodo veteribus nova concordant, iubentia
Sacerdotibus uxores ducere. Haec est autem sana doctrina, fidei verbum,
a quo Pontifices Rhoma'ni' pecuniae appetentia caecutientes desciverint,^kw
aberrantes^kx a fide. Pontifices docent. Non esse a ministris dei ducendas
uxores. At non tacet Christus. Non omnes capiunt hoc verbum²⁴⁵ Et^ky con-
traclamat^kz Paulus, dicendo.^la Sint unius uxores mariti.²⁴⁶ Obsistit pontifi-
D1^vcibus Lex inquiens, Ducant, accipiantque^lb sibi uxores de suo genere.²⁴⁷ Ge-
nus autem^lc illud perfidia Rhomanorum Ponti'ficum' deperiit, quod dominus coegit. Nunc^ld
et audiant maledicta, execrationes, quas Paulus adversus pontificum stu-
dia eiaculatur. Qui dicit. In posterioribus temporibus^le desciscent quidem
i. Timot. 4.^lf a fide. attendentes spiritibus impositoribus, ac doctrinis daemoniorum,²⁴⁸
per simulationem^lg falsiloquiorum^lh, cauterio notatam habentium conscientiam,
prohibentium contrahere matrimonium. Vide mi Bachi^li249, quantam tragoediam
movet pontificibus Rho'manis' Paulus. Qui dixit. Seniorem ne sevius obiurges
i. Timo. v.^lj sed adhortare ut patrem.²⁵⁰ Is maledictorum imbrem in homines, (^lkcolluvie
pessima^ll dignissimos) effundit, omnem stomachi sentinam evomens.
Nunc quia Rhoma'ni' pon'tifices' non sunt seniores,^lm sed saeviores Antichristi li-
ceret^ln mihi cruda stomachi, cum periculorum mole, tum animarum iactura
Tit. 1.^lo concitato, adversum pontificias decretales spuere. ^lpQuando Paulus ait.
Redarguite illos severiter.^lp251 Animadverte tu quibus malis adoritur ma-
los. In posterioribus temporibus quidam desciscent a fide.²⁵² nota acerbis-
simam obiurgationem, et eam notam, quam quisque Christianus cavebit, dicit
enim Aberraverunt a fide. A fide et veritate, in infidelitatem et falsitatem
collapsi. ergo sic^lq in haeresim ceciderunt pon'tifices' Rhomani, qui vetuerunt
matrimonia. Sed ^lrconsiderandum est^lr quibus doctoribus attendant?^ls
spiritibus impostoribus. Defixerunt enim mentem^lt et oculos in spiritibus^lu
deceptores. At quorum doctrina fuit? Fuit daemoniorum, et eorum, qui
pietatem, qui religionem, qui omnis boni praetextum simulant, intrinse-
cus autem nihil sunt minus quam pii, religiosi, boni, nihil magis quam ava-
rissima daemonia, perversores religionis, falsiloqui, mendaces, ^lvventres
gulosi.^lv253 Haec ego non dico contra seniores Episcopos et Pontifices, sed
adversum saeviores lupos, et vastatores montium Israhel^lw254, in quibus oves
Christi pascuntur.²⁵⁵ Duriora sunt haec et non bene apta naribus pon-
tificum odoramenta? Recantent decretales^lx contra matrimonia editas, atque^ly
resipiscant, et aliam cantilenam ^lzego ipse^lz cantabo. Tantisper decretales cau-
terio notatas reformidabo, convellam, disperdam, donec incircumcisa^ma et hae-
retica Pontificum mens oculluerit.^mb Nolo quispiam ad vota coelibatus mi-
nor annis sexaginta permittatur.^mc Volo reiiciant Episcopi minores vota
profundentes. Quoniam in illorum est sita viribus irritatio votorum et coe-
libatus.²⁵⁶ Accedite sanis hortationibus Pauli et iuniores annis sexaginta
repellite. Aut fatemini, nihil vos minus esse, quam^md Episcopos. Quod si
cunctamini, noscitote professionem coelibatus intra annum sexagesimum
minime consumari.^me

Ad id vos. Pontifices ^mf(vos inquam)^mf vestris consiliis facile rapiunt.^mg
mhQuin etiam^mh repugnantes implicabo. Siquidem Alexander quartus, Ponti-
fex Rhoma'nus' manifeste decrevit,^mi minorem annis .14. non teneri, voto et
promissione religionis cui sese addixit. Verba illius Alexandri²⁵⁷ e capite.
D2^r Non solum, de regu'laribus' et transe'untibus' ad religio'nem' lib. vi. sumpta sic habent. In-
hibemus vobis de fratrum nostrorum consilio sub excommunicationis paena,
ne ante annum probationis elapsum (qui est maxime in subsidium huma-
nae fragilitatis institutus) quempiam ad professionem vestri ordinis aut ad
renunctiationem in saeculo faciendam recipere praesumatis. Quod si contra
nostram prohibitionem quempiam recipere praesumpseritis, decernimus eum
qui taliter receptus fuit, nullatenus esse vestro ordini alligatum.²⁵⁸ Haec sunt
illius pontificis verba. Qui interserit et hoc. Maior tamen quatuor-
decim annis existens.²⁵⁹ Sic vota religionis ante .14. annum facta confringit
Alexander quartus. Idem facit Innocentius quartus²⁶⁰, quos^mj Bonifacius-
octavus eos insequitur,²⁶¹ si quis glossam perspexerit in verbo aetatis.

Addo quod scribitur professionem infra annum discretionis factam esse
nullam et pontifices permittere et masculis et faeminis ius abiiciendae
religionis ante annum et usum lib'eri'^mk arbitrii promissae sic loquor ut cum
eis ineptiam. Nempe^ml Alexander tertius in cap. Significatum, De regula'ribus' et
transe'untibus' ad religi'onem' in antiquis, mandat, Episcopo Belvacensi, ut eum,^mm qui
votum religionis infra annum .14. fecerat,^mn licet etiam a parentibus idem^mo
oblatum,^mp denunciet obsolutum^mq.²⁶² Clemens tertius de filia minore annis
quatrodecim^mr statuit, ut videre licet in c. Cum virum:²⁶³ cum simus.^ms264, ^mtc〈.〉xv,^mt
q. i. illud²⁶⁵, et in aliis locis, quae nunc adsumpsi ideo coaptavi, ut ponti-
fices suis propriis funibus caperem. Ergo cura^mu pontifices nudos et in-
ermes omni scripturae monimento^mv destitutos tamen ausos cernimus
pronunciare.^mw Vota religionis infra annum .14. pro masculo, et .12. pro foe-
mella facta, esse nulla. Quid ego audebo adiutus scriptura? Et ratione
fortiori? Annus decimus quartus, tam infirmae aetatis est tempus, ut eo,
perpauci^mx senciant vicia, in quae maxime inclinantur, hoc conspicuum et
concessum opinor, tumque aculeos Adami veteris vix effloruisse concedetis.^my

Queso igitur, Qui aetatem illam, probationis tempus, Pontifices
asseveratis? Quo nec vim, nec copiam, nec incendium sentimus concu-
i. Timoth.^mz piscentiae? Ideo quid stultius vestro invento? Et quid potuit statui pro-
tervius? Debebatis vos, qui primas occupatis (fastigia^na honoris osten-
tantes) ante omnia quaesiisse^nb probationis annum, quem dat scriptura.
Leviti. ulti.^ncnd Is est annus sexagesimus, iuxta Pauli sententiam.²⁶⁶ At^ne secundum Mo-
sen^nf267 et^ng masculus et foemina eodem annorum numero censentur. Intra
eum periculi et experientiae^nh annum sexagesimum.ⁿⁱ Quo quisque periculum
facit castrationis suae, et muneris continentiae sibi ^nj a deo^nj gratis donatae.
Omnia coelibatus et virginitatis^nk vota, ab annis saxaginta facta pronun-
cio^nl imperfecta, et extremam manum necdum consecuta. Atque esse tan-
tula, quod ii qui voverunt, possunt, sive sint Monachi sive Monachae sive
vestales virgines, sive presbyteri, possunt inquam, stimulis concupiscen-
tiae acti, monasteria et vota relinquere, atque sese^nm iure divino permittente.
D2^v preter perpetuumⁿⁿ periculum, matrimoniis iungere.²⁶⁸ Hoc permittunt Pon-
tifices minoribus annis .14. dum adhuc concupiscentiae stimuli iacent
et dormitant.²⁶⁹ Quae ratio? Quae scripturae au〈t〉horitas arcebit me similia
dicturum, de eo tempore, quod probationi datur a scriptura? Et in quo
carnis illecebra se prodit et unum quamlibet ea in parte acriter adgre-
ditur, ubi est homo mollior, et concupiscentia robustior.^no

Non video, deum testor, inconveniens, nisi quis posset inficiari
Annum sexagesimum, tempus esse, quo per moras debeamus continentiae
i. Timo. 5.perseverantiam^np explorare. Nemo porro id poterit nisi qui potest Pau-
lum conculcare^nq, dicentem. Cum coeperint lascivire contra Christum.²⁷⁰ Quid
est lascivere? Et de quibus hoc dictum est? Vide praecedentia, et videbis,
hoc dictum esse de viduis minoribus sexaginta annis. Quod intra annum
60. lasciviant et titillantur.^nr Idcirco et masculum et foeminam, minores an-
nis 60^ns a voto et professione viduitatis et coelibatus: per aetatem imbe-
Error,cillem: divinum ius²⁷¹ repellit.²⁷² Nunc addo, per errorem, et moniales, mona-
chos et sacerdotes coelibatum promisisse. Fateor poenitendus error fuerit
tamen eluendus poenitudine. ^ntSicut alii plures errores^nt Levi. 4.²⁷³ Atque etiam^nu
licebit tum inhaerere melioribus. At coniugia haud paulo sunt meliora,
concupiscenciae incendiis. Modo permittatis,^nv interim, optima me con-
tulisse pessimis. Quando^nw ipse Paulus ait. At^nx melius est matrimonium con-
i Corinth. 7^ny trahere, quam^nz uri.²⁷⁴ Uri est incendium et flammam concupiscenciae tolerare.^oa
Trahit autem^ob invitos eius vis, et suam eis^oc notam inurit quamlibet obsistant.^od
Nam ut solo contactu candens tudicula, signum imprimit, Ita flagrans^oe
caro uno attritu damnum infert, ^ofac malum quiddam elicit, quod dominus abhorret.^of

Non vitupero^og virginitatem, neque coelibatum illudo. Equidem mallem
omnes deo, quam mundo servire. At sencienti flammulam carnis, uxorem
ducendam, assidue^oh adduco.^oi Sed inquis, Uxorati curant, quae sunt uxo-
rum. Ediverso maritatae ea, quae maritis placent.²⁷⁵ Verum optabilius malum
est (ut sic dicam) placere marito vel uxori quam frangi concupiscenciae fa-
Eodem.^oj cibus. Quia melius est nubere, quam uri.²⁷⁶ Neque ducendo^ok peccat, qui du-
cit uxorem. Sed id malum assero, ^olquod a^ol deo subtrahit. Nunc autem nemo
ignorat, quam illa cura placendi suae coniugi, decrescat et imminuatur aedu-
catione liberorum, et administratione, mutuoque crucis sensu. Quibus ni-
mirum^om placendi nimia voluptas conprimitur, et meliora subnascuntur.
Si vero est quem caro non vexat. Is experiatur (annos usque 60.) carnis
constantiam ^onet continentiae perseverantiam.^on Atque post sexagesimum annum,
consilio pontificis: in lege domini praedocti: audito primum, deinde sese coe-
libatui dedat. Aut quod semper consulerem: sine voti involucro maneat
coelebs, mallem enim eum^oo non vovere, quam ^opvoti laqueo sese irretiat.^op277

Postremo in hac itidem re delectus vitae, operumque est adhibendus
Quoniam oportet bonis, meliora anteponere. At melius est dispensare
D3^r rem domesticam, et familiam verbum dei docere, quam frigida precum
murmura in fanis canere, Moses,^oq deinde Apostolus id a cunctis^or exigunt
viris ut domos suas erudiant in verbo dei, ^osquod est impensae praestabilius.^os278

Lucae.^{ot ou} Nempe ei labori^ou caedunt omnes labores, caedit mortuorum sepultura, cae-
eodem.^ov dit comis maiorum compellatio, caedit denique sacrificiorum oblatio inter quae
Matth. 5.sacrificia,²⁷⁹ Sacerdotum concentio^ow iure computatur. Maius quiddam fuerit
liberis defuisse, quam lapideis templis, et mussationibus horariis, quando
maior est misericordia, quam sacrificium,^280oxut supra sparsius dixi.^ox Itaque oporte-
bit nos primum maiora legis exequi, atque deinde, cum ociamur, minora^oy
persequi. Nisi forem^oz nimius ipse laxiore sinu isthaec tractarem. Addo^pa
quoque honestius esse,^pb victitare e laboribus, quam mendicitate et oblationibus.²⁸¹

Conclusio .2.^{pcpd pe}Non sunt ad sacros ut aiunt
ordines vocandi,
qui coniugia non cognoverunt.^pe282

Quamquam et haec obsistat sanctitati Rhomanorum^pf Pontificum, attamen est Chri-
stiana, e sacris literis^pg eruta. potissimum Paulinis. Pauli verba ad Timo-
theum supra recensui, quae cum sint propria huius axiomatis munimenta
i. Timoth. 3.non te lector queso tedeat, tractata retractare. Oportet Episcopum unius
uxoris esse maritum.²⁸³ Si oportet Episcopum unius esse uxoris maritum^ph, nul-
lus debet in Episcoporum numerum ascisci, nisi vel unam uxorem habuit.
Ad minus debuit unam uxorem habuisse, qui Episcopus deligitur. Ideo
nemo in Episcopatum est ponendus, nisi prius cognoverit, aut nunc cog-
noscat uxorem. Porro sic debet unius mulieris maritus extitisse^pi, quod
non modo habuerit uxorem, verum etiam filios, deinde nedum filios,
sed filios subditos et obedientes. Item oportet eum bene prefuisse do-
mui. Haec enim universa contexuit Paulus, dicens. Oportet Episcopum
esse unius uxoris^pj maritum, qui domui suae ^pkbene praesit^pk, qui liberos ha-
beat in subiectione. cum omni reverentia.²⁸⁴ Quod de Episcopis sta-
tuitur, id iure de quolibet presbytero statutum est, quia ius biblicum non
discriminat inter Episcopum et presbyterum. Constat autem ex^pl nunc assumpta
sententia. Quod^pm Episcopum oportet unius uxoris esse maritum. Item ha-
bere filios, obedientes. ^pnEtiamsi hoc ipsum^pn pontifices: glossis, alicunde
ex suis cerebris, accersitis, sic interpretantur. Id est, oportet Episcopum
non habuisse duas uxores, sed unam tantum, aut penitus nullam.²⁸⁵ Et id vo-
luisse Paulum mordicus contendunt, ^poquibus non convenit cum Paulo.^po
Equidem enim^pp quaero, cur Paulus dicat. Oportet Episcopum unius uxoris
esse maritum?²⁸⁶ Item qui filios habeat et domui praesit.^pq Nam^pr haec verba
et presentiam denotant et necessitatem significant, Quid obsonaret si di-
cerem.^ps Oportet eum qui opus Episcopi assumit, eo tempore uxorem
habere, item filios, item dispensationem domus, cum eligitur, eadem ve-
ritate, qua eum, vigilantem, sobrium, modestum, hospitalem, aptum ad
docendum et alienum a pugnis tum esse oportet. Sic quoque^pt debet tum^pu
D3^v in re non in memoria^pv et spe uxorem et liberos habere. Quandoquidem
haec omnia Paulus eiusdem verbi vinculo, concludit. Ex quo conse-
quitur. Quot quemadmodum non sufficit, quempiam olim fuisse sobrium,
modestum, vigilantem, et hospitalem, sed opus sit, ut tum^pw existat^px vigil,
sobrius, modestus et hospitalis, quando asciscitur in Episcopi munus.
Ita non satis est, habuisse aliquem uxorem, et filios, sed requiritur ut ha-
beat re.^py Atque haud scio, num haec. a Pauli sententia abhorreant. Quia
neminem eligit Paulus, ^pzad Episcopatum,^pz prius ex consuetudine,^qa quam erga
uxorem, liberos, et alios exercuit aptum Episcopali operi dinorit.²⁸⁷
Docet enim Paulus, ex vita, et moribus uxoris et filiorum, argumentum
dispensandae ecclesiae^qb colligi debere. An quis possit Ecclesiam^qc dei bene
regere. Nam qui male preest domui non potest bene praeesse ecclesiae.^qd288

Titum .i.Idem de presbyteris statuit Paulus. Constituas, ait oppidatim, Pres-
byteros, sicut ego tibi ordinaram. Si quis est inculpatus, unius uxoris ma-
ritus, liberos habens fideles, non obnoxios luxi,^qe aut qui sint intractabi-
les. Oportet enim Episcopum esse inculpatum tanquam dei dispensatorem. etc.²⁸⁹
Hic Paulus Episcopos et presbyteros pares facit officio, titulo, digni-
tate, et authoritate. Immo eosdem quos paulum ante nuncupavit Presby-
teros paululum post nuncupat Episcopos. Atque rursus ostendit argumen-
ta et signa frugiferi^qf Episcopi. Sed ne fieri quidem potest, ut illa indicia
colligas ex eo, qui nec uxorem, nec liberos, nec ministros habet, per-
peram igitur a Paulo dissident Pontifices Rhoma'ni'^qg Eum ducentes Epis-
copi fascia dignum, qui nunquam uxorem duxit, nullos educavit filios, nec
ullam privatam domum administravit. Nos autem. Paulum emulati, conclu-
dimus, in Episcoporum numerum non referendum^qh quempiam^qi nisi prius con-
iugem habuerit. In summa, Paulus perinde coniugium exigit, atque scien-
tiam. Nunc autem Rhomani^qj pon'tifices' fatentur indignum Episcopatu qui fue-
rit imperitus. Ergo sic concludent ^qkatque concedent,^qk neminem eligi posse in
Coelebs indignus est Episcopatu^ql Praesulem, nisi prius saltem unius uxoris fuit maritus. Et quod incon-
veniens sequitur, Si nullum finio eligendum,^qm nisi tum existat unius mu-
lieris, vir, cum eligitur.^qn Sicuti nullum eligunt, nisi tum sit sciens.^qo No-
vimus levitarum principes uxores primum habuisse, deinde etiam coniuga-
Exo. 6.tos^qp ad officia tabernaculi coaptatos, quod cernere licet Exo. 6. Accepit
uxorem Aaron Elizabet.^qq Eleazar^qr accepit uxorem ^qsde filiabus^qs Phutiel.²⁹⁰
Numeri. 3.^qt Dubitans ad caput. 3. Numeri se conferat, atque haec intueatur verba,
Aaron autem et filios eius constitues super cultum Sacerdotii.²⁹¹ Exo. 6.
Exo. 6 et 28recensentur uxores Aaroni et Eleazari, levitarum principum.^qu292 Exo. 28^qv sic
scribitur. Applica^qw ad te Aaron, et filios suos, ut sacerdotio iungantur.^qx293
i Corin. 7,Praeterea Apostoli suas uxores secum duxerunt,²⁹⁴ ergo clarum est uxo-
Phil, 4,ratos fuisse. Paulus quoque uxori copulatus fuit, quod patet Phi. 4.
Nam quae est alia germana compar. quam uxor iugum crucis cum viro
D4^r portans,^qy sed non eam (ut suas caeteri) circumduxit.²⁹⁵ Erat habens tanquam
non habens.²⁹⁶ Attamen vere habuit uxorem.^qz Haec Apostolorum exem-
pla fuissent sequenda magis, quam reprehendenda. Si lex aliqua Pon'tificorum'
vos oblectare debuit, debuit maxime divina, quae viris^ra uxoratis Epis-
copalem thiaram^rb imponit. Eo stetissem,^rc fore inspiciendum, in surrogan-
do Episcopo, num uxorem diu et bene habuerit, saltem unam. Verum
exemplorum copia raptum,^rd et scripturae fulgure raptum me videtis ^reictum ac iuisse^re
in eam opinionem, ut credam, oporteat^rf Episcopum^rg tum unius uxoris
maritos esse, cum assumitur. Ad id trahunt veteris testamenti scripturae.
Item observationes. Item Apostolica exemplaria. Atque sic intelligen-
dum Pauli dictum, prorsus opinor. Sit unius uxoris vir, id est ^rhactu reque^rh
habeat, quia^ri verbum est imperii, et temporis praesentis.

i Timoth. 3^rj De Diaconis ordinatis^rk (ut aiunt^rl)^rm idem pronunciat Paulus. Pauli
verba subieci. Diaconi sint unius uxoris viri, qui filiis suis et suis do-
mibus presint.²⁹⁷ Hoc testimonium adeo lucidum est ut ne quidem egeat
ulla alia luce, qua pontifices permoveat, ^rnut caedant^rn a ^ro Paulo statutum.^ro
Nequis^rp Diaconus aut minister clericus ordinetur, nisi primum uxorem
honeste tractarit, alueritque liberos, et domui bene praefuerit, ex quibus.
velut notis et signis, de aptitudine deligendi diaconi,^rq coniectare debe-
mus. Atque si deficiunt nos eiusmodi signa et testes non debemus assu-
mere quempiam.

Conclusio. 3. Religiosi possunt, si vehe-
menter
uruntur, uxores ducere.²⁹⁸

Religiosos appello quos hominum vulgus appellat religiosos, quales
sunt Monachae, fratres mendicantes,^rr et generatim singuli, qui votum
conservandae pudicitiae et castitatis super animas suas vinxerunt ^rsse certo
loco affigentes,^rs de illis dixi. Ius eis esse abiiciendae^rt religionis, et con-
trahendi matrimonii, si^ru vellent uxores secum in coenobiis habere. Fieri
enim posset, ^rvut quis^rv Monachus manens, uxorem duceret, id quod de
Monialibus censeo, Potestatem et illis esse nubendi viro. Neque tamen
ociose dixerim.^rw Si vehementer uruntur. Nempe non ustos ^rxatque tran-
quillos^rx ad matrimonia non vocito. Qui potest continere, contineat.²⁹⁹
At^ry de tranquillo quid statuam aliud, quam illud Pauli. Solutus es ne quaeras
Uxorem, Qui nuptum dat virginem suam benefacit^rz. Et qui non dat nuptum
melius facit.³⁰⁰ Malo te tuam virginitatem itidem illaesam conservare, si non
ureris. Quoniam inconiugatus cogitas, quae domini sunt.³⁰¹ At si flagraris
incendio libidinis, magis suadeo uxorem ducas, quam exagiteris flammarum
ardore,^sa concupiscentiae ignibus. ^sbIdeo namque dominus Adamo ac caeteris
viris uxores socias efformavit. Quia non est bonum hominem esse solum.
.1 Corin〈.〉 7. .In hoc certe malum impingunt usti coelibes. Ideo dominus ait, non est bo-
num etc. ut homines dei consilio persuasi coniuges sibi caperent.^sb Ex ea
D4^v enim^sc concupiscentia, scaelera et scortatione^sd et adulterio^se peiora erumpunt.
fit interim coitus cum vestibus et aliis, quae non sunt minora apud deum
crimina quam sit congressus cum bestiolis^sf302 de quo dicit scriptura. Qui
Levi. 20^sgsh cum iumento et pecore coieret, morte moriatur, pecus quoque occidite.
Mulier quae sucubuerit^si iumento simul interficietur cum eo.³⁰³ Eodem ca-
Eodem.pite sic statuitur contra eos qui semen dant Moloch. Si populus no-
luerit occidere qui dedit de semine Moloch, perdam ipsum et omnes
consencientes.³⁰⁴ Vides ne necandum utrumque? At huius scelus adeo gran-
descit. quod deus et^sj populum: saxa non iaculantem: occidione mulctat^sk
slet interimit.^slSed dicis monachus sum, semen eiicio, flamma carnis
fractus, verum haud fundo Moloch. Franciscum Domi'nicum' et Claram colo.
Certe ne quidem audebis cogitare illos esse veros deos. Ergo velut fic-
ticios colis. Porro iis semen das, quorum^sm amore coelebs es et semen fu-
disti, Itaque diis ficticiis.³⁰⁵ Vel quod nolens largiere. Deo non vero semen
effudisti. Compararis^sn ideo iure, adultero, et coeunti^so cum pecore: illorum
similis factus. At castum minime dabis. qui cum pecore concumbit.
Quo igitur^sp gladio istam castitatem vindicabis?^sq Quando propter^sr luxu-
riam mortis sentencia ^sste manet?^ss Putas ne minoris periculi esse togam
subagitasse, quam iumentum? Alius raptus fortasse incendio concu-
piscentiae pecus subigit. Tu similibus flammis ustus vestem semine
conspurcas. Adhuc^st virginitatem et castimoniam defendis? Ex vestris
fratribus didici, immunera mala a Monialibus excogitari, quibus semen
emungunt, ut coelibatum custodiant, ^suQuae omnia sunt penes deum horri-
biles abominationes.^su Meretrices sunt eiusmodi^sv apud deum, et vos quam-
libet coelibes sitis, fornicatores estis, adulteris peiores. Haec non dico
quod implicem,^sw Sed ut eximam vos a malis illis pessimis. Malo vos
i. Corint: 7.matrimonia contrahere, quam uri, quam incendiis venereis deperire.³⁰⁶
Solutos autem a voto per viscera dei obsecro, ne facile suasioni Rho-
mani Pontificis accedatis.

Levi. 15.Excusarem coelibes a fluxu seminis, si per passionem et aegritu-
dinem velut menstruum emitteretur.³⁰⁷ Quia deus, eam culpam benigne
emendat. Porro quod voluntate^sx et consilio semina vestibus in
servunt.^sy et^sz fugientes matrimonia ac^ta hoc pretextu coelibatum tutantes
nequaquam laudo. Siquidem^tb Paulus non modo ad matrimo-
1. Corin. 7.^tc nium hortatur. Sed etiam suadet, ne diu coniuges abstineant a coitu
propter Satanae^td tentationem.^te Pauli verba addidi. Ne fraudetis
vos invicem, nisi ^tfsi quid^tftgex consensu,^tg pro tempore, ut vacetis orationi
et ieiunio et rursum ad ^thid ipsum^th conveniatis, ne tentet^ti vos Satanas,^tj
propter intemperantiam vestram.³⁰⁸ Hoc illis: Paulus dicit: qui
sunt intemperantes,^tk Coelibatus^tl non facit continentes,^tm nec votum ne-
que potestas nostra, sed donum dei.³⁰⁹ Suadet itaque Paulus iis (in quos
D5^r donum continentie perseverans non est collatum) ne sese fraudent de
Gen. 38.bito, nisi ex mutuo ^tnconsensu. Atque^tn consulit ut rursum iungantur. et coe-
ant. Ne tentet^to eos Satanas.^tp310 Onam^tq temtatum a satana^tr puto, cum funderet
in terram semen, rem detestandam.³¹¹ Huc oculos vertat qui se temtationi in-
gerit. Expedit temtationem antevertere.^ts Id quod aiunt. Oportet
praevenire.³¹² Quamquam hoc ^ttconsilium sycophantis^tt sit ridiculum,^tu ipsi^tv tamen im-
prudentes ^twet ioco^tw statuunt, quod Paulus prudens et serio statuit. Sua-
det enim coniugibus thorum et congressionem. Ne per incontinentiam ait,^tx
videant ad concupiscendum, vel tale quiddam admittant,^ty quod dominus ex-
ecratur. Matrimonia suasu dei cunctis commendata, incendio carnis me-
dentur una. A diaboli nuncio vetita, cui ius non fuit ullum vetandi.
Convenit ergo mihi cum literis sacris, Non esse castum, concupiscencia per-
ustum et alio iacientem semina. ^tzAdeo mittendum ad matrimonia libere
consulo.^tz Confitebuntur et coelibes ita lasciviendo se data vota perfringere.

Conclusio 4. Peccant tamen quia primam
fidem fregerunt.³¹³

Haec Conclusio certa fuit priusquam Paulus Timotheo vetationem praescri-
i Timo, 5^ua beret. Ne quas viduas minores annis .60. eligat,^ub sed repulsas a^uc professi-
one viduitatis ad matrimonia compelleret.³¹⁴ Quia plusculum momenti vi-
Nume 30detur votum ante prohibitionem habere.^ud Verum post interdicta: vota coe-
libatus non potuerunt perfici, absque parrocho^ue perito in scriptura. Si-
cuti uxoris votum nunquam consumatur,^uf nisi viri consensus subscribat, sal-
tem tacitus.³¹⁵ Sic vota praesertim ardua, praeter Episcopi docti iudicium, non
perficiuntur. ^ug Verum etiamsi^ug non consumantur^uh vota, citra consensum
i. Timo, vtalis viri, qualis fuit Timotheus,³¹⁶ tamen non nihil vovendi temeritate pec-
catur. Peccamus quia non possumus id praestare quod^ui promi-
simus. At levis culpa fuerit, cui suapte benignitate dominus repropiciatur.
Numeri. 30.Porro culpam admisit, cui dominus veniam dat. Sed scriptura dicit. Si mulier
sub potestate viri agens, votum vel iuramentum super animam suam vinxit
et vir quo die nosse coepit mulieris vinculum, contradicit, non impleat
uxor votum et propiciabitur illi dominus.³¹⁷ Hic audis deum uxori propiciari,
ergo peccavit uxor. Clarum et est, in ditione positam, viro reclamante,
non debere votum consumare^uj facto, Nunc cum omnes sumus mulieres^uk
uni viro desponsae, nullum votum^ulcenseo finiendum^ul re, priusquam scierimus
nutum sponsi, qui in scripturis loquitur et consulit.³¹⁸ At is per os Pauli
pellit minorem .60. annis,³¹⁹ Itaque vota vel nulla sunt, vel non implenda
opere, Sit ab omni culpa non assero ustos quibus do et consulo ut nubant.

Ergo inquis occasionem peccandi das, et ducis ad peccata, Quia con-
nubia suades, et fateris coelibes contrahendo peccare. Dico in ea per-
plexitate (in quam ferocissimus pontifex ^umnostram aetatem iactavit^um) iacentes^un
peccata utrinque^uo spectare. Neque fieri posse ut vitato uno, in alterum non
D5^v impingamus. Atque hoc casu gravius periculum esse evitandum, et tole
randum^up minus. Ex adverso desyderatur scriptura. Profer legem dei, ais,
permitentem^uq delictum levius, ut gravius evites?^ur Scripturam ostendo dicen-
Eccle. 7.tem. Non est iustus in terra, qui benefacit et non peccat.³²⁰ Haec autoritas^us
concludit omnia opera sub peccatum, et arguit omnes bene operantes pec-
cati. Adigit autem ad benefaciendum dominus.^ut Ergo ad id vicium quod devitare
non possunt. Deinde, Moses^uu sinit uxores vovere, attamen illoipso
peccare pronunciat, quod ait deum illi propiciaturum (ut dixi) si viro re-
nitente non expleat votum.³²¹ Reliqua supersedeo.

Conclusio. 5. ^uvMaius tamen malum incontinens
admittit qui ustus peccat,
quam uxorem ducens.^uv322

Sensus est, religiosi minus peccant ducendo uxores, quam paciendo carnis
incendium. ^uwHaec ex superius dictis abunde firmatur, tamen^uw probatur etiam.
Quia multa bona proficiscuntur ex matrimonio. Ex incendio carnis
quae bona veniunt? Matrimonium propagat liberos, fidei verbo efformat.
homines auget. terram excolit, et charitati, et fidei, et aliis invigilat. Coe-
libatus persaepe filios necavit, terras^ux desertas^uy fecit, ^uzcharitatem amputat, fi-
dem labefactat.^uz Coniugia omnibus ea^va sanctis, quam prophanis laudantur.
Flammae concupiscenciae nusquam non abhorrentur. Qui ducit uxorem con-
tra votum, peccat, sed leviter, telam paleaceam Pontificis rumpens.^vb Perferens
carnis ardorem rem abominandam facit, mala talia, qualia non sinit elo-
qui honestas. ^vcElocuti vero sumus aliqua talium criminum genera, ut nau-
seam ingeneraremus cunctis hominibus.^vc

Assertio libri Assertio defensioque^vd libri.

Scribit amicus, si est, quem refert, libellum^ve hunc obscoeniorem, ^vfoffensorem
Malehabentium,^vf indignum Theologo, protinus^vg supprimendum.^vh Is facit quod
plures aemuli facient. ^viCaeterum ut huius libelli^vi foeditatem ^vjlevem. Edic^vj quaeso,
num^vk Theologum deceat, sermone^vl Biblico loqui? Ex bibliis haec sunt
excerpta. ^vmMihique crede potuissem^vm turpiora ^vnexcerpisse. Scioque plecturis^vn
Repurgatio foeditatis^vo Biblia,^vp perinde sordida ^vqac obscoena obventura.^vq Negocium cum Spiritu Sancto
non mecum laesus ^vrhabeat, dominum^vr sequor, ^vseius eloquor verba.^vs Neque ideo in-
verecunde et impudice^vt loquor ut ^vufaciant vel^vu inverecundos, ^vvvel impudi-
cos.^vv At^vw infirmos ^vxut medicarer,^vx, obscoenosque^vy a scoeno^vzwaductos et loqui
et vivere caste efficiam.^wawbEtenim non^wb ambigo per^wc multos poenitudinis^wd impleri
^wedoloreque vehementi^we discruciari, cum gravitatem scelerum, quae indicavimus.
subodorari coeperint. ^wfNam si tanta crimina, solum ostensa deterrent. Quid
putas factura in congressu et prelio? Si vel oculi vel aures rerum voces
vocabulaque odiunt, atque veluti mortes refugiunt. Quanto pavore easdem
res, timebit contingere manus. Non est iocundus earum contactus rerum,
quarum aspectus est terribilis. Vides ergo quid huic cordi insiderit. Sin
perversi (domus ex asperans) qui vel non concuciantur vel fiant deteriores
D6^r aut veluti novis flammis ardescant, istaec audientes.^wf Num ideo Biblia ta-
cenda, et hunc librum dices delendum? Pro mea virili adnitar ustos ad ma-
trimonia trahere, a coenobiis religiosorum deterrere, et id multis modis,
tum^wg metu^wh iacturae, cum^wi foeditatis nausea et facinoris imanitate.^wj sive nau-
seas sive crepas, ^wkscripsi quod iure potui immo debui scribere.^wk Consilium
illud sciens non amplector^. Amice biblia vide.

Conclusio 6. Sacerdotes eatenus castitatem
promittentes quatenus, fragilitas humana permittit
possunt absque peccato, si volunt matrimoniis se iungere.³²³

Notum^wl est promissioni illi, inesse conditionem, quae tum extat, cum incendium
carnis crebriore congressione refrigeratur. Ergo quid est aliud. Promitto me
caste victurum, quando^wm permittit humana fragilitas.³²⁴ Quam hoc^wn nunquam caste vi-
vam, nisi per coitum sedatus fuerit concupiscentiae ardor, at dices stulta est
haec promissio, quidni^wo stultam confitear.^wp Quia e stulto cerebro ^wq 'ficis' 'ni' Rhoma'ni'
Pontificis^wq egressa. Atqui^wr quid aliud, potuit humanus affectus, inimicus
deo, invenire? Ignoraverunt, et hodie ignorant Pontifices Rhomani,^ws quae
Matth. 15.^wtwu sit humanae fragilitatis vis et natura. Quia scripturas ignorant. Chrisus
Rhoma. 7.^wv ait. De corde hominis exeunt fornicaciones etc.³²⁵ Paulus. Scio quod non ha-
Gal. 5. Iacobi. i. Gen. 6.^ww bitat in me bonum.³²⁶ Item, Caro concupiscit adversum spiritum.³²⁷ Et Iacobus.
Concupiscencia cum conceperit parit peccatum.³²⁸ Et Genesis,^wx Cuncta cogi-
tatio hominis, intenta est ad malum omni tempore.³²⁹ Si ^wycordis cogitatio^wy fluit in
malum, quanto pondere et precipitio^wz fragilitas infirmaruit? Hoc ipsi non
speculantur,^xa ideo ^xb chymeras pariunt.^xb

Conclusio. 7. ^xcDeberent Episcopi Sacerdotes
concubinarios
ad matrimonia cogere.^xc330

Licita sunt matrimonia et una fornicationis remedia. Paulo dicente,
Propter fornicationem quisque suam uxorem ducta.³³¹ Neque alia medicamina
videmus in^xd lege domini tributa.^xe Ad illa deberent cogi concubinarii. Verum
quia nihil commodi coniugia ^xfin culinas pontificum^xf ingerunt.³³² Itum est, ad
concubinas, quarum cohabitationem^xgxhnummis mulctant crumas infarciunt.^xh
Quid est quod toto caelo aberratis Episcopi aberratis^xi? Et in re tam dilucida, qua non
potest lucidior esse hallucinamini?^xj Vel contingite Biblia, et cito inve-
nietis matrimonia bona esse. atque persuasa omnibus in communi, et ad ea
cogendos, parum abstinantes.^xk Resipiscite tandem, et avaritiam istam proscri-
bite, ita universus clerus, et vos hominibus eritis multo chariores, et rem
facietis deo impensius gratiorem, quam est coelibatus conservatio. Valete et
semel vos tanquam christianos, ad vocem Christi conferte. Alioqui non
feremus diu, neque possumus diucius ferre istam saevitiam.^xlPropediem si ita
coniugatos clericos pergetis disperdere, vestrum aliquot nominatim.^xl

^xm Wittembergae ex officina Iohannis Grunenb: Anno M. D. XXI.^xm

D6^{v xn}Dum Coronida imposuissemus operi, erratuum (quod fere fit) tum primum
sese turba prodidit. hos. leviculis tamen transitis. subindicare hic visum est.^xn

ἒρρωσθε.

A.1. facie .2. Versu .7. inimicum lege initium

A.2. facie .1. Versu .24. cacodaemiis lege cacodaemonis³³³. Versu. Ultimo.
Nempe quot, lede quod. Facie.2. Versu .7. foeditares. lege foeditates. Versu
18. abueterentur. lege abuterentur. Versu .23. ut voluunt, lege ut volunt.
Versu .28. unico contextu lege. Sint iudicio vestro Pontifices flagitia levicula.

A .3. facie .1. Versu .13, fiscennium. lege sescenninum. Facie .2. Versu .16. sit
honor auribus.

B .1. facie .1. Versu .7. et .19. gingere lege gignere. Versu .12. et .18. minoris
lege minores. Versu .21. foemina .10. expungendum est. Nam bis legitur
et alterum abundant. Facie .2. Versu .4. pendetae. lege pendent c. Versu. 12. et
15. minuscula littera .q. Qui legendum: et unico contextu ad praecedentia:³³⁴
Versu .26. viduertatis lege viduitatis.

B .2. facie .1. versu .5^xo. gnatus lege gnarus. Facie .2. versu .17. operis lege
operibus. Versu ultimo neglitis lege negligitis.

B .4. facie .1. Versu .12. Solumodo. lege Solutio. Facie .2. Versu .20. di-
versarum lege diversam.

B .4. facie .1. ver'su' .13. viationem, lege vitationem. viationis, lege vitationis.

C .1. facie .2. versu .14^xp. ducat, lege ducant. Versu .27. Ea contraclamat, leg〈e〉 Et

C .3. facie .1. versu .4. cura lege. eum qui. Versu sequenti ablatum: lege
oblatum: obsolutum lege absolutum. Versu .22. quae fuisse. lege quaesi-
visse. Versu .27. adeo lege a deo. Ibidem virginitas lege virginitatis.
Facie .2. versu .13. conculare lege conculcare. Versu .12. proseverantiam
lege perseverantiam.

C .4. facie .1. Versu .3. adduco: sive addico sive adiudico legendum
putarim. Versu .27. contentio. lege. concentio. Facie .2. Versu .1. nisi forem
nimius, lege nisi forte nimium.

D .2. facie .1. ver'su' .3. stetissem, lege statuissem.³³⁵