1^v

^bAd requisitionem^cArchiepiscopi Mag-
chiepiscopi Magdenburgensis^d,¹ super re uxoria, Barpto-
lomei Bernardi, pastoris Ecclesiae
Cembergensis² Responsio.^b

Eximii Domi-
ni Doctores³, quia ad vos vo-
catus^e sum, ad reddendam^f fa-
cti mei rationem, breviter sub-
iiciam, quae in hac re, mea ^gsen-
tit conscientia^g, et quaeso per
Christianam charitatem, ita
non sit molestum^h, diligenter
audire et cognoscere hanc caussamⁱ, ut ego^j simpli-
citer ac^k candide proponam.

Principio negare non^l possum,^m uxorem virgi-
nem me duxisse.⁴ id enim si negarem, impie falle-
remⁿ meam ecclesiam.^o Quae cum hactenus persua-
sum habeat, legitimas^p nuptias^q meas esse^r, nunc pia
ratione offenderetur, si ipse vocarem scortationem,
vitae^s meae genus. Decet episcopum, ^tsine crimine^t esse,
ut apostolus Paulus^u non semel ait.⁵ Ego crimen agno-
scam, ecclesiae praefectus^v? Paulus ne gentibus qui-
dem vult^w vitam Christianorum scandalo esse.⁶ ego
2^r etiam^x fratribus offendiculum ponam^y,⁷ si agnovero^z
scortationem? Fateor itaque^aa ductam, et fatebor nu-
ptias esse legitimas donec mihi hunc spiritum Chri-
stus dederit〈.〉⁸

Coegerunt^ab meam^ac ut ducerem, conscientiam^ad,
huiusmodi^ae rationes, quae omnes pias mentes me-
rito^af movere^ag debent^ah, quantumvis obstent, Vulga-
ta opinio, Consuetudo, Ius^ai pontificium, et tot se-
culorum consensus. At Christianae mentis est, specta-
re potius, quid Christus postulet^aj, quam quid probent^ak
homines, ut Paulus ait ^al ad Galatas^al. Si adhuc homini-
bus placerem, Christi servus non essem.⁹ Et^am Matthaei^an
viii.^aoapSinite mortuos sepelire^ap mortuos suos.^aq10

Quod meum factum non modo inopinum^ar, et alie-
num a religione, iureiurando^as, et obedientia^at, dicitur,
sed et temerarium, et^au nequam.^av facile excusabitur
temeritas, ubi excusavero impietatem, et periurium〈.〉
Atque utinam viderent^aw spiritualibus oculis, consilii
mei rationes, hii^ax qui sic causantur^ay temeritatem.^az
Ecce autem facti mei rationes.

Nunquam^ba damnavit aut lex aut Evangelium
nuptias, nec ulli statui hominum, sive clericorum,
sive laicorum, interdixit Christus. Sic^bb enim scriptum
est^bc Matthaei^bd .xix.^be Non omnes capiunt verbum istud,
^bfsed quibus datum est. Et postea,^bf Qui potest cape-
re capiat.¹¹ ubi Christus non modo non praecepit
2^v coelibatum, sed significavit etiam, non posse continge
re^bg, nisi^bh quibus datum est.¹² Hac voce merito terreri de-
beant,^bi qui se promiscue addicunt coelibatui, quan-
do non omnium, sed paucorum donum perpetuae conti-
nentiae esse, Christus significat. Paulus velut expo-
nens^bj Christi sententiam. ^bk i. Corinth. vii.^bk eadem pro-
lixius et copiosius docet. notus ^bllocus est.^bl Unus-
quisque proprium donum habet ex deo, unus qui-
dem sic, alius vero sic.^13bmet paulo post,^bm Si acceperis uxo-
rem, non peccasti.¹⁴ Et tandem, quasi mire solicitus,^bn
ne videretur exigere coelibatum, subiicit, Hic totus
sermo^bo meus ad utilitatem^bp vestram scriptus est^bq, non
ut vobis laqueum^br iniiciam¹⁵ id est ne captivos faciam ulli
generi vitae. Vide, Paulus veretur, ne si exigat coeliba-
tum, laqueum iniiciat. Quomodo igitur pontificum
de coelibatu traditiones vocabimus?^bs si non laque-
os, iuxta morem Pauli.^bt Iam^bu in his verbis, melius est
nubere quam uri.¹⁶ exigit Apostolus, ut nubant, qui
uruntur, ^bvid est,^bv qui furorem carnis sentiscunt. Nam^bw
id vocat uri. Docet autem duo^bx genera esse^by castitatis.
Alterum, ubi cum^bz flammis carnis simulatur castitas.
Alterum divinitus datur^ca, cui nihil^cb cum isto solito furo-
re. Quae, quid attinet ^ccverbis clarioribus^cc depinge-
re? prioribus nuptiae imperantur, posteriores sunt,
de quibus Christus, Non omnes capiunt, sed qui-
bus datum est.¹⁷ O utinam ista^cd considerassent, qui ab-
ominabilem^ce legem de coelibatu sanxerunt, qui pel-
3^rlexerunt ad sacerdotia, ad monasteria, imbecillem iu
ventutem. Nec^cf permittemus, hec a Christo et Pau-
lo, laicis tamen^cg dicta esse, sed ad sacerdotes etiam perti-
nere, satis arguunt loci^ch illi, in epistola priori^ci ad Ti-
motheum,^cj et in ea, quae ad Titum scripta est, Ubi
Paulus vult, Episcopum, unius uxoris ^ckvirum esse,^ck
filios habentem subditos, cum omni castitate.^cl18

Ex^cm his satis apparet,^cn nuptias non esse prohibitas^co
sacerdotibus,^cp iure divino. Et constat ex historiis ^cqfi-
de dignis,^cq sub auspiciis^cr ecclesiae, non fuisse a connu-
bio^cs alienos. Quis^ct enim nescit, in actis apostolicis^cu
Philipp'um'^cv quem scriptura ^cwevangelistam^cx vocat,^cw19 ne ne-
sciremus sacerdotem fuisse?²⁰ Et^cy Eusebius de Petri
uxore multa.^cz21 Nota^da est^db Spiridonis^dc historia, qui fuit
Cypri, ni fallor, Episcopus.²² Habuit^dd uxorem Hilarius,^de
vir nulli^df Episcoporum occidentalis ecclesiae secundus.²³
duravitque^dg mos nubendi in graeca^dh ecclesia ad nostra
usque^di tempora.²⁴ Ec accepit ^djhoc iugum^dj infoelix^dk Ger-
mania, fero admondum, nec nisi coacta, ut docent mo-
numenta historiarum ecclesiae Coloniensis. Item
Constantiensis^dl.^{25 dm}Porro scripturae, quas citavimus,
pleraque^dn non solum^do volunt licere nuptias quibusvis,
sed imperant etiam his, qui sentiunt ^dpignes carnis.^dp Et
de iure divino hactenus, nunc de hominem traditionibus〈.〉^dm

At patrum constitutiones arcent a nutpiis. Pri-
mum^dq ipsi viderint, quam^dr rationem huius^ds constitutio-
3^vnis^dt deo sint reddituri, qui tantum onus imposuerunt
^dugeneri hominum,^du quos sacerdotes^dv vocamus. ^dw Certe ego
non^dw dubito, ^dx pseudo prophetas pronuntiare^dx, qui-
cunque tandem fuerint, huius legis authores. Dein-
de hoc addo, non esse obtemperandum traditionibus
humanis, sicubi ^dyper eas^dy periclitatur conscientia, ^dz Actuum
v. Oportet deo magis obedire, quam hominibus.^dz26 Et
^ea i. Cor. vii.^ea Pretio magno empti estis, nolite fieri^eb
ecservi hominum^ec.^ed27 Et iterum^eeef .i. Corin. iii.^ef Omnia vestra sunt,
sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas.^eg28 Et ad Colos-
sen'ses' ii.^eh Si una cum Christo intermortui^ei estis etc.²⁹
Quid adhuc ceu viventes, traditionibus vexami-
ni? Non his tantum, sed et plerisque aliis^ej docet^ek scriptura,
in nostra potestate^el esse, de hominem traditionibus^em dis-
pensare, pro nostro spiritu^en quoties per eas periclitamur.
Et periclitabar ego. Quid vero facerem,^eo num divi-
nam legem potius, quae scortationem vetat,^ep quem^eq pontifici-
as, quae nuptiis^er interdicunt, violarem? Quis hic tam du-
rus fuerit Episcopus, qui suam legem sic exigat, ut vio-
letur divina.^es aut qui volet fratris sui animam, propter
stultam ^etobservatiunculam hominem^et perire?^eu Si corpus
alicuius ieiunio parasceves periclitetur, nonne illi
etiam imperabitur, ut edat?³⁰ At quanto pluris ^ev esus
animae^ev, quam corporis^ew? an ^exnon turpe^ex, ^eycum animam Chri-
stus suam pro^ez ovibus suis dederit,^ey31 nolle cedere ^faChri-
stianum Episcopum frivolam traditiunculam?^fa Omnia fie-
4^rbat Paulus omnibus.^fb his^fc qui sine lege erant, tanquam^fd alienus
a lege. his^fe qui ^ffsub lege erant,^ff tanquam legis observans.³² hi
^fgcogunt in sua instituta,^fg in^fh suas traditiones transfor-
mari^fi gregem. tantum abest, ut gregis imbecillitati, ipsi se adtemperent.^fj

In^fk hoc quoque considerandum^fl, quod scri-
bit^fm ad Timo. iiii.^fn Paulus, fore ut spiritus mendaces
prohibeant nuptias.³³ Et^fo Daniel.^fp ii^fq vaticinatus est,
Antichristum^fr aversurum^fs uxores³⁴ (^ft Haec enim prophetae
verba ^fu sunt)^fu. Huiusmodi loci ^fvspiritum meum move-
runt^fv, ut crederem, spiritum dei, in sacris literis, in hoc
ista premonuisse, ut traditiones de coelibatu, piae men-
tes accurate caverent, et scientes a Satana^fw, nihil du-
bitarent violare. In hoc ^fxPauli loco^fy fx,³⁵ se ^fzpontifices Rho-
mani^fz contemplentur, qui tanta pertinacia exigunt coeliba-
tum, ut^ga negent, nuptias^gb posse^gc legitimas esse^gd ullas, con-
tra suos canones. Video, cum historias considero,
diu et constanter adversatos isti coelibatui sanctissi-
mos viros. In^ge comitiis apud Nicenam erant, qui vo-
lebant, coelibes degere presbyteros, diaconos, et hy-
podiaconos^gf, sed intercessit illi rogationi^gg martyr Pa-
phnutius, et in eius sententiam itum^gh est ab universo se-
natu Christianorum Episcoporum ^gipraemissaque ordini illi pristi-
na libertas,^gi36 addita est constitutio in sexta synodo, quae
Constantinopoli coiit. quae cavebat etiam, ne voveretur^gj
coelibatus, et ut^gk excomunicarentur, qui ^gl uxores abiice-
rent^gl propter ecclesiasticos ordines.³⁷ Eius^gm decreti^gn facta
mentio^go est, in distinctio'ne' 31.³⁸ Porro siquidem tanti sunt^gp ve-
4^vterum synodorum placita, siquidem^gq novis^gr praeferuntur
priscae illae, cur sanctiones earum ^gspassi sumus anti-
quari?^gs39 maxime cum evangelio propiores essent,
quam hae novae, de coelibatu. hactenus indicavi, non de-
buisse me parere, cum tanto animae periculo, ponti-
ficiis legibus, ^gteo quod nullae hominum^gt traditiones, ubi^gu
per eas conscientia periclitatur, observandae sunt.
nam hoc agit Paulus, cum vetat, nos hominum
servos fieri.^{40 gv}Restat ut^gw periurium excusemus.^gv

Non sum mihi conscius, aliter iurasse, quam in^gx haec
verba, facturum imperata ^gy traditionum patrum.^gy sum
autem ^gzdesignatus Brandenburgii^gz hypodiaconus^ha,
^hbHalberstadii diaconus,^hb in Curia Rhetiae presbyter.⁴¹
Vestro vero iudicio permitto, quae sit illius vulga-
ti moris, generalis iuramenti vis, nam si periuria sunt
singula delicta, quibus canones violantur, totiens^hc
peierant sacerdotes, quoties non ieiunant^hd, iuxta ca-
nones. Quoties aliter vestiunt, atque sanciunt cano-
nes.^he Breviter nusquam erit plus periuriorum, quam apud
eos, qui hoc^hf iusiurandum a nobis impie extorquent.

Nec praetereundum^hg est, voluntatem hanc esse ca-
nonum,^hh ne quis^hi obstringatur contra ius divinum, nec
aliud imperare velle, quam quod citra periculum consci-
entiarum, immo commode fieri possit.^hj Quod cum ita sit,
quoties de observandis canonibus iuratur, nihil
contra ius divinum promittitur,⁴² et illo ipso ^hkiure iuran-
5^rdo^hk excipitur casus^hl necessitatis^hm, quae de traditioni-
bus dispenset.⁴³ Disserit ^hnhac de re^{hn ho}Gerson copiose^ho in
commentario de^hp vita spirituali.⁴⁴

Quid si iuratum est, cum particula adnexa^hq (quod
canones praecipiunt) quatenus humana^hr fragilitas
permittit.⁴⁵ Nam haec particula in multis ecclesiis
adiici solet. Tum enim ita iuratum est, tantisper coe-
libem fore, dum patitur imbecillitas carnis. Quid
autem carne infirmius? Non ^hspossumus enim^hs ex nobis
vel^ht cogitare^hu aliquid boni, teste Apostolo, in poste-
riori ad Corinthios.⁴⁶

Et ut maxime iuratum esset, conceptis verbis, de
coelibatu, si cogat animae periculum, rescindendum^hv erat
votum, quandoquidem sine peccato prestari non potest.
Primum eni〈m〉 non vult, ^hwquidvis sibi^hw promitti deus,
ut^hx testatur Hiere. iiii.^hy Nam eo loco ^hziubet prophe-
ta iurare^hz in virtute^ia, iudicio, et iustitia.⁴⁷ Hoc est, si re-
cte exponas, mentiri^ib vetat, et iurare indigna, seu
mala. Porro si dixissem^ic iureiurando coelibatum,
quandoquidem continere non potui,⁴⁸ quibus, quam
atrocibus ^idme flagitiis^id obstrinxissem. Erratum ^ieest se-
mel,^ie stulte promittendo,^if diutius me errare, immo
peccare volent Episcopi? an non licet, eiusmodi iu-
ramenta recantare, quae incautis exciderunt, quae
sine atrocissimis peccatis praestari^ig non possunt?⁴⁹ di-
spensant pontificum iura^ih, de regula'ribus' et ⁱⁱde transeunti-
5^vbusⁱⁱ ad^ij religionem, de iureiurando impuberum^ik, quod, cum^il
ea aetas nondum^im intelligat coelibatus onus, incaute
se obstrinxerunt.ⁱⁿ⁵⁰ Laudo pontificum sententiam,^io quod ab-
solvunt a voto, non laudo quod istam tamen^ip aetatem absol-
vunt. Fieri enim^iq potest^ir, ut ne vir quidem satis ^is norit se.^is
Et cum eadem caussa dispensandi de voto impube-
ris ac puberis incidere^it possit, cur non similiter iudica-
tur? Videmus in sacris literis, quandam stulta iuramenta
sanctos^iu rescidisse. David plane iuraverat se necatu-
rum Nabal. occurrit illi Abigail, et intervertit consilium
Davidis. quo loco David^iv deo magnificas agita grati-
as,^iv quod a destinata caede revocasset, nimirum agnoscens
erorem, cum ait, Qui prohibuit me, ne malum facerem
tibi.⁵¹ Sic ego, cum^iw sine peccato praestare non possem
votum, an non debui etiam mutare propositum? Consu-
lite vestros canones, quae sit talis iuramenti vis.
nam in .xxii. quaestione .iii. et .iiii. quam multa sunt,^ix quae
meam sententiam confirmant.⁵² in Numeris, ca. xxx.^iy quae-
dam vota rescindit vox divina. ut si materfamilias
quippiam^iz devoverit, nec approbet votum maritus. et
pleraque eius generis.⁵³ Ea vota rescinduntur, quia nec sui
corporis, nec rerum, si qua devoventur^ja, potestatem mu-
lier habet.⁵⁴ Eadem me ratio a voto absolverit, quod non
sit in potestate humana, donum continentiae perpetuae.⁵⁵

Si Moses irritum esse iusiurandum, eius qui rem in^jb ali-
ena potestate positam devoverit pronuntiat,⁵⁶ cur exigitur^jc
6^r fides iusiurandi^jd, ab eo^je qui imprudens coelibatum vovit,^jf
rem adeo alienam^jg ab hominem natura, et^jh quam praestare
sine^ji horrendis flagitiis^jj non possis? Iam quis hoc non
miretur, eius^jk accusari fidem^jl, qui uxorem ducit, non
accusari fidem eorum, qui^jm per omnia genera libi-
dinum impurissime degrassantur?⁵⁷

In Deutoronomio, ^jn cap. xxiii.^jn mandatum est, ne
offeratur^jo merces prostibuli. quanto minus ^jpsibi of-
ferri^jp volet deus coelibatum impurum?⁵⁸

Quod si abominationem^jqjrvocat mercedem scorti, abomi-
natione esse^jr quis dubitet, illum male simulatum coelibatum?

Sic igitur excuso periurium. Primum^js, quod non sim^jt mihi con-
scius, iurasse de coelibatu, conceptis verbis. deinde^ju
iurari^jv non^jw debuisse. postremo^jx ut maxime ^jyiuratum sit^jy
prestandum non esse, quod sine peccato non possis. qua
in re Chistianarum mentium iudicium imploro.

Ex his^jz satis apparet, primum contra divinas leges ni-
hil esse admissum. Deinde debuisse violari humanas tra-
ditiones, in tam certo conscientiae periculo. Postremo ^kami-
hi frustra^ka votum obiici, quocumpque tandem modo sit iuratum.

Non est igitur, cur factum meum tanquam impium da-
mnetur.^kb atque^kc ita proposui, ut intelligeretis, constare ratio-
nem facti conscientiae meae ad quod me non libido, non
temeritas, sed communis infirmitas et necessitas plusquam
Diomedaea,⁵⁹ adegit. Quae sint^kd, et quam certa pericula,
quae vulgarem coelibatum sequuntur, non habeo ne-
6^vcesse, multis referre, rem minime obscuram, qua si ex
penderint, qui me accusant, non modo non damna-
bunt meum exemplum, sed probabunt etiam, modo
Christiani sint. Iudicabit de nobis Christus,^ke illi ni-
hil^kf dubito, quin ^kgprobetur^60khmeum factum.^kh Idque unum ego
spectavi, ut Christo probaretur. neque nunc in hac apo-
logia hoc egi, ut adversus vim episcoporum me tue-
ar^ki his rationibus, sed ut ostenderem potius,^kj pia^kk
caussa, ^klme adductum ad nuptias esse, cum^kl ita deceat^km
reddere, ^knet viae, et fidei^kn rationem^{kg kh kl kn} Christianos. Opta-
rim equidem Episcopis satisfactum etiam his^ko argu-
mentis, ^kpoptarim illos infirmitatis meae^kq miseresce-
re,^kp optarim nihil^kr temere statui adversus pias ratio-
nes^ks. Ut quid enim iudicatur^kt libertas mea^ku ab^kv aliena con-
scientia.〈?〉⁶¹ tamen^kw si ita visum est illis, potius secundum
traditiones pontificum, quam divinas literas, et^kx veterum
synodos iudicare, non recuso,^ky iram domini porta-
re, cum^kz sciam, non defuturam lucem, ^lasedenti in tene-
bris^lb.^la Sic^lc enim me propheta Michaeas consolatur.⁶² Ipsi
viderint, ne ^ld〈[…]〉 impingant in^ld Christum et eius parvulos,
quos^le sicut^lf pupillam oculi curae habet.⁶³

Hanc meam^lg Apologiam, quaeso, eximii^lh Domini Doctores^li
boni consulite, proque^ljlkChristiana charitate^lk, caus-
sam piam adiuvate, et adversus vim defendite,^ll ne
de vobis ^lmvideri possit vaticinatus^lm propheta, cum^ln ait,
Princeps postulat, et iudex in reddendo est.⁶⁴

Dixi.^lo

7^r

^lpAlia defensio, ad
Fridericum du-
cem Saxoniae.^65lp

Illustrissi-
me princeps, ac domine gra-
tiosiss'ime' Quod illustriss'imus' ac re-
verendiss'imus' dominus Cardi-
nalis⁶⁶ negat, meam apologi-
am esse sufficientem, et adhuc
meum factum accusatur im-
pietatis, non possum aliter
respondere, siquidem meae defensionis argumen-
ta non sunt refutata. Primum quod ad periurium at-
tinet, non mihi conscius sum, aliter iurasse, quam serva-
re canones patrum. quae forma generalis iuramenti
quid valeat, non ignorant ne fabri quidem. Deinde
ut maxime iuratum esset de coelibatu, non obstrin-
gunt iuramenta, quae sine peccato praestari non pos-
sunt, sicut ex Davidis exemplo probavi,⁶⁷ et docent
prophetarum exempla, quae foedera regum Iuda,
cum regibus impiis totiens damnant.⁶⁸ neque item li-
gat ulla humana traditio, quae observari sine pecca-
to non possit.⁶⁹ Matthaei .xv. Irritum fecistis man-
datum dei, propter traditionem vestram.⁷⁰ Atque haec
iam ante ita certis, ita appositis scripturis communii,
7^v ut sperem, neminem tam inverecundum^lq esse, qui il-
lis refragari possit. meae certae conscientiae ita satis-
faciunt,^lrlsut pro eis^ls mori non dubitem. Absit enim
a me ista impietas, quod verbo dei velim abuti,^lt ad fi-
ctitium praetextum mei facti. Et cum^lu ita sentiam, et
cum^lv conscientia⁷¹ mea sit ita confirmata, quae tan-
dem durities est, malle me oppressum, quam rectius in-
formatum? Quod autem accusor, quod ego unus velim
tollere et abiicere, quae a Rhomanis pontificibus,
et caesaribus constituta sunt. quis non videt, quam hoc
nec possim, nec velim. Non enim tollo legem. servet
qui potest, sed de lege hominum secundum Evangelium
dispenso, idque quatenus debeo. debeo enim maio-
rem salutis meae rationem habere, quam omnium, quae
sunt ab aliis hominibus posita. Actuum quinto,⁷²
Coegit me ergo, ut humanas traditiones violarem,
necessitas servandi iuris divini. Quanquam ipsos etiam
canones, ipsasque leges adeo benignas scio, ut nemi-
nem velint obligatum contra deum. Neque est, quod
caussari scandalum possint, non est enim habenda
scandali ratio, ^lwin coercendo^lw peccato. i. Corinth. x.
Ut quid iudicatur libertas mea, ab aliena conscien-
tia.⁷³ Et Christus Matthaei .xv. contempsit scanda-
lum, cum idem caussarentur apostoli. Pharisaei au-
dito hoc verbo scandalizati sunt. responditque, Si-
nite eos, Caeci sunt, et caecorum duces. Caecus autem,
8^r si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt.⁷⁴ Sic
contemnebat scandalum Christus, ut eos, qui prae-
tendebant, caecos vocaret. Et imitatores itidem cae-
ci fuere, qui de coelibatu statuerunt. attendebant
enim spiritibus erroris, et daemoniorum .i. Timo-
thei .iiii.⁷⁵ Sunt ergo secundum Christi verba, etiam cae-
ci, qui cum periculo suarum animarum, isti crude-
li traditioni paruerunt. Mitto quis sit author coeliba-
tus, caesar, an papa? Apostolum certe Paulum con-
stat spiritus mendaces vocare, qui prohibituri sint
nuptias.⁷⁶ Non volo reverendiss'imae' potestati derogari,
sed tamen iubet Paulus ad Roman'os', ne quis in illis,
quae sunt libertatis Evangelicae, alterum iudicet,⁷⁷ et
eiusmodi caussas censet solius dei iudicio relin-
quendas, qui cordium censuram gerit. Proinde etiam
atque etiam Reverendissimo cavendum est, ne impin-
gat in Apostolum, vetantem iudicare alienam li-
bertatem. Obsecro ergo per Iesum Christum, illu-
striss'ima' dominatio vestra velit miserescere meae ne-
cessitatis, et praestare, nequid patiar, praeter ea, ad
quae me obtuli. Quanquam, si aliquid aliter videbitur
deo, libenter omnia sum passurus. Dominus con-
servet celsitudinem vestram ad provectum Evan-
gelii. Wittembergae in Saxonibus. Anno do-
mini^lx M. D. XXI.

Beilage 1: Vorrede zur Erfurter Ausgabe [B:]

A1^v Iohannes Langius Erphur-
diensis: Nobili adulescenti Christophoro Myricio
sive de Haiden⁷⁸ amico sing'ulari' Sal'utem'

Non potest mihi non placere tuus erga pie-
tatem animus, mi Christophore, ut inte-
rim de ea humanitate taceam, quam tu mihi
ferme ignoto exhibuisti. Cognovimus autem
plane, nisi fallimur, quid in animo verses, de vitae ge-
nere constituendo. Ubi principio tibi consyderandum erit
ne forte fortuna in sacerdotum incidas conditionem, ut
nunc mos est, si tamen ea miseria mos dicendus sit. Cur
autem miseriam non dixerim, dum in ea aetate, in his affe-
ctibus video sacerdotes fieri, etiam ab episcopis initiari?
Num parva res est celibatus, ut ita nulla vel aetatis vel
infirmitatis rationem habita indiscriminatim tam multi
inauctorentur? Et ea maxime de 〈c〉aussa quod Servator
noster de eo tantum dixerit, qui potest capere capiat.⁷⁹ Cur ego
iam nostri temporis sacerdotes ad celibatum adiguntur, quibus
tamen, pro carnis fortasse infirmitate, nunc in stupro, nunc in
adulterio deprehendi, ne quid gravius dicam, licet? At cur non
magis uxorem legitime simul et honeste ducere commodum
foret? De ea re hanc ad te doctissimi hominis Apologiam da-
re voluimus, qua ill noster Kembergensis praepositus, matri-
monium in sacerdotio initum defendit, ita etiam ut eam uxorem
nulla ratione dimittere velit. Nemo quoque est qui venatorum
officialium⁸⁰ iussa minasque ignoret, quibus pro suo more liben-
ter, ut olim, urgere et occidere vellent, si possent. Porro
tu videas mi Christophore, qua conscientia, qua scripturae
authoritate, sacerdotes nunc non quidem uxores, sed mere-
trices, scorta, adulteras habere possint. Et qui fit, ut adeo illi
de con〈cu〉binariis sacerdotibus canones in usu amplius non sint,
aliis tam multis per avaritia et nescio quibus aliis immunitatibus
in medio relictis? Verum est fortasse, quod vulgo dicitur, ea nos
libenter et tractare et aliis inculcare quam ad rem nostram και προσ

Beilage 2: Vorrede zur Basler [C:] und Pariser [D:] Ausgabe

A1^v V. H.⁸³ Lectori.

Ecclesiae Kembergen'sis' episcopum seu pastorem agit
Barpt'olomeus' Bern'hardi'〈.〉 Vocatus ob singularem doctrinam et morum
probitatem:^ly quamquam feliciter, verbi ministerio, ge-
nuerit in Christo, atque a seductione captivitateque satanae in liber-
tatem christianam asserverit, abunde presens testatur caussa: Nam nece-
ssum est ut intelligat^lz libertatem quam habemus in Christo Iesu, alio-
qui haud consensisset audenti^ma adversus antichristum. et vir tam chri-
stianus cum ullo scandali periculo quicquam^mb fecisset, saltem tam aperte〈.〉^mc ali-
quot enim adhibitis testibus, virginem, opibus^md quidem ignobilem, at
forma et laudatis moribus apprime nobilem duxit. Gratiam Christi,
qua ab hominum traditionibus liberi prorsus sumus spernere no-
luit, et per hoc admittere, Christum ei frustra esse mortuum. quod co-
gitare sit christianae menti horrendum. Quare, quod ad matrimo-
nium attinet, omnium, quod sciam, primus ex his qui papisticis ordinibus
illarvati sunt, vincula tyranni rupit. Porro ne quis calumnietur eum
hoc sensus sui libidine fecisse, quo consilio fecerit, indicant quibus
caussam illam apud iudices oravit,⁸⁴ ob peccatum enim in sacratiss'imas' pont'ificias'
leges, ad tribunal raptus est: quod si avarus, scortator, helvo omnes dei
leges contempsisset, ne uno verbo quidem male audisset. adeo homo ille peccati
se extulit super deum. Si quis autem est apud quem his non fit, ut^me credat
hominem fidei spiritu imbutum, se ipso abnegato, deum sequi, Vitam eius
aestimet: Castissimam enim vitam vixit usque in annum tricesimum primum,
maluitque^mf uri quam nubere falsus scilicet antichristi illusionibus. Qui ergo
est verisimile eum ^mgcarni iam^mg cessisse, qui eius primam coicionem vi-
cit, quae hic, si usquam alibi,^mh acerrima est: Neque enim caro molesta ma-
gis est quam in adolescentia,^mi quando^mj maxime servet.⁸⁵ Sed pluribus nec
locus nec opus est. Vale.

Beilage 3: Anonyme Vorrede zur Königsberger Ausgabe [E:]

a1^v Ad pium lectorem.

Non desinit cecus papalium Episcoporum furor:
Christiane lector: verbum domini sanctum blas-
phemare, et velut heresim omnium perniciosis-
simam exibilare. Et ut fucum quendam speciemque habeant luci-
dum Christi evangelion/ sub Lutherane doctrine titulo
damnant et execrantur. Siquidem sanctas veritas non sub
veritatis nomine, sed sub pestilentissime hereseos titu-
lo ab Antichristi synagoga maldedictis insectati debet.
Porro apud larvatos istos, Lutherus hereticus est/ sed
non nisi mandatis/ fulminibus et inanibus bullis/ supe-
ratus. Vivit tamen veritas Christo propitio. Vivit et
Lutherus/ sive rumpantur sive seviant/ qui veritatem men-
datio/ bullis et mandatis convincere tentant〈.〉 Sed sine
eos, ceci sunt/ cecorumque duces⁸⁶ pervenit enim ira dei super
eos in finem. Ut vero certissimum vesanie eorum, experimen-
tum videas/ Hec tibi hominis eruditi apologia plane mo-
destissima exhibetur/ quam lege animo syncero et can-
dido. Monstrabit namque tibi quam sancte et pie/ libidinis
et scortationis patronis/ imo stupris nephandioribusque
flagitiis inquinati papiste/ damnent castum et legitimum
coniugii usum/ in sacerdotibus seu Episcopis/ quem
Christus omni hominum conditioni/ seu. ut ita dicam.
statui/ permisit liberum. Subodorabis quoque vel ideo
ab iis (qui scortatione et adulterio scandalum sunt po-
pulo sancto dei) tantopere laudari celibatum/ quo sibi/
hypocritarum more/ apud stultam plebeculam sanctitatis
castimonieque concilient opinionem. Non enim ideo casti-
tatem extollunt ut caste vivere velint/ quorum in ore est
impium illud dicterium. Si non caste/ tamen caute〈.〉⁸⁷ Vale
et hominum eiusmodi miserere.