A1^v Doctissimo Philipp Me-
lanchthoni
Carolo-
stadius
sal'utat'.
Non^a ignorat universa Wittembergensis Ecclesia, in qua, tu
primus dux, agis,² quam raro, et mirabili sis iuditio, id quod
tibi, experientia permoti, tribuunt multi. Ego autem ex caussis summum
esse dinovi. Nempe quae vix singula cernimus in aliis, ea tu omnia
coniuncta, dei dono et voluntate, habes, li〈n〉guarum interpretationem.³ dia-
lecticam taceo, quamquam haec in excogitandis argumentis est muta, tamen in
iudicandis, non nihil valet. Oratoriam, cui sua praecepta sunt quoniam ve-
rum inveniatur, non modo ut iudicetur, cui peculiaris est vis, verbo-
rum lumine ferire, ac sentenciarum pondere triumphare. cui est potestas
retrusa eruendi, obscura illustrandi, et in summa e fumo faciendi ig-
nem,⁴ quid enim non posset illa, flexanima rerum domina et regina? qua
tu cum primis es educatus, omnia sane, veluti imperator bonus et for-
tis adoriris, ea, nihil adeo saxeum est, quod non facile commollias, ni-
hil tam fusum quod non amputes, nihil tam angustum, quod non
queas dilatare, Imo nihil est quod tibi non obtemperet, rigidos
flectis, erectos inclinas, iacentem erigis, adversantem et repugnantem
capis, Doces, dedoces. Incendis, restinguis, Omnia tuae vehementie cae-
dunt. Id quod ex animo loquor. Neque blandiri volo. Fortitudinem
istam in multo congressu sensi. Id quod novi attestor, Scimus praeterea
omnes, sacras literas te percursas memoria continere. Iureque de te dicam,
quod de Carneade dixit antiquitas. Cui vis incredibilis illa dicendi
et varietas fuit, qui nullam unquam rem defendit, quam no probarit, nul-
lam oppugnavit, quam non everterit.⁵ Ex caussis aliis per plurimis (qua-
rum initium, quam finem invenire haud paulo facilius fuerit) emun-
ctissimum et certissimum tibi iudicium quis non cogetur, etiam nolens
attribuere. Omnium omnis superata iacet invidia. Proinde paucula de
legis litera atque spiritu sic volebam edere, ut tuo iuditio starent.⁶ Quando
Paulinum pectus, ex quo istec effluxisse fatebor, tibi ita est perspectum
et manifestum quo ne quidem ulli potest esse perspectius et manifestius.
boni consule, id quod scripsi. Vale in Christo foeliciter. Data Wit
tembergae Hieronymi⁷ Anno M.D. XXI.

A2^r Iudaeos quondam in legis litera haesisse, Moses, Esaias, cae-
terique prophetae, deinde Christus, et Apostoli contestantur,
propter illam enim superstitionem, hoc vaticinium, a Christo
tocies iteratum. Nescitis quid est. Misericordiam volo, et non
sacrificium⁸, exiit. Hoc est peculiare stupidis et truncis homi-
nibus in minimis stare et implicari, maiora negligere. Ideo
Christus pharisaeis inquit. Maiora legis negligitis, et mino-
ra excolitis, deglutitis camelum, et adoratis culicem.⁹ Quod
non est aliud, quam illud, Pharisaei, Vos carnem illam visibi-
lem legis reveremini et metuitis, spiritum autem et vim legis
non intuemini,¹⁰ ad hoc Christus permultos sermones elo-
quebatur, de sabbato non superstitiose custodiendo,¹¹ de cu-
randis languidulis^b, de famelicis pascendis,¹² et id genus plu-
rima, quae lubens praetereo. Immo inita pactione negligo,
quia ultra quaternionem non expaciabitur hic libellus.¹³

Levi. viiQuis ignorat, in Levitico certas leges offerendarum victi-
marum statutas? propter eas enim legimus. Ista est lex holo-
causti et sacrificii,¹⁴ Plenus est eiusmodi legum Leviticus. ¶ At
Esai. i.quid dicit Esaias? Audite ait, verbum domini principes So-
domorum, et percipite legem dei vestri populus Gomorrae 〈.〉
Hiere. vi.Quo mihi multitudinen victimarum vestrarum? holocausta
Nolui.^c arietum, et adipem pinguium^d, et sanguinem vitulorum nolui,
quaesivitQuis quesivit haec de manibus vestris? ut imolaretis in atriis
abhominatiomeis? Incensum abominatio est mihi. Neomeniam sabbatum
Amos vet solemnitates vestras non feram, haec odivit anima mea,¹⁵
Praeterea prolixas orationes sive murmurationes taxat.¹⁶

Testatur iis Esaias, non quaesivisse^e17 id legis spiritum et volun-
tatem, quod plane litera et caro praeceptorum exquirit, quippe
nemo non cernit, quam accurata diligentia dominus per Mo-
sen, legem victimarum ediderit. Quanta contestatione sab-
batum caeterasque festivitates instituerat. Tamen per Esaiam
dicit, aliud victimarum et festvitatum nomine conquisitum
neque idem corticem legis, et eius spiritum desyderavisse.
A2^v Legis caro et litera, sive cortex, cutis, seu velamen¹⁸, bractea,
et pellis est, quam oculis inspicere, manu, calamoque formare
possumus. Spiritus autem solo animo colligitur, neque vere
spiritus nobis esse, nisi divina vi et digito, cordi insculpatur,¹⁹
Quia dicitur, vocaberis voluntas mea.²⁰ Non potuit inficiari
Esai. lxii. Esaias superficiem legis divinae, victimas, holocausta, et neo-
menias et sabbata perquisiisse〈.〉²¹ Hoc namque adeo manifestum
est carnem legis exigere, ut truncus aliquis stupidus adsentiretur
si oculos haberet in carnem legis defixos, Nam lex ait. Offerte
victimas,²² Offerte arietes pro peccato,²³ et id genus alia〈.〉

Caeterum non referebat legis cutis, divinae legis spiritum, sed
occultavit et abtrusit. Quo opinor (ut revocarent ad spiritum)
i. Cori. iiprophetas et interpretes delegatos a deo. Nimirum carnalis
homo,²⁴ carni legis erat immersus,²⁵ neque ea, que spiritus erant po-
tuit subodorari, neque succum illum legis reconditum degustare.²⁶
Itaque Iudaei in carne et cute legis defixi constiterunt. Neque
quiverant^f, utpote expertes iudicii, per velamen²⁷ videre〈.〉

Ab^g illa legis pelle Esaias, et ante eum nonnulli alii submo-
verunt. Esaias ait〈.〉 Lavamini, mundi estote,²⁸ nisi enim sordes
cordis primum elueritis, contaminatum offeretis, quicquid
Matt. viioffertur〈.〉 Primum bonam arborem, deinde fructus bonos facite〈.〉²⁹
Non potest mala arbor, fructum bonum afferre. Ergo emendate vitam
purificate corda vestra per fidem, lavamini in spiritu dei.³⁰

Ezechie. xxxvi. David itidem repositum victimarum spiritum prodidit. dicens.
velleSi voluisses sacrificium dedissem, utique holocaustis non de-
lectaberis sacrificium deo spiritus contribulatus, cor contritum
psal. l.et humiliatum non despicit deus.³¹ Ecce ille fidelis dei servus
omissis victimis sacrificium spirituale satagit offerre, quod spiritus
legis poscebat, tantum ergo abest legis summam in externis vi-
ctimis sitam, quamquam tota legis caro putabatur visiblia efflagitare〈.〉

Vere spiritualis est lex, nos autem carnales, Spiritusque legis
semper et nusquam non vult per fidem nos emundari, legis car-
ne aliud quippiam praetendente, quia nihil magis exigit legis
A3^r spiritus, quam ut illud ante omnia scrutemur quod caro legis cae
lat. Sicut in cor hominis, sic in cor legis, ubi eius vitalis vis
et spiritus immoratur, deus videt. Sicut parvum est, secundum
faciem hominem iudicare, ita ne magnum quiddam fuerit faciem legis
inspexisse. Nihilque minus deus desyderat in nobis, quam id
quod maxime pellicula legis desyderare videtur, ob id ait,
Incensum abominatio est mihi, Esa. i.³² Qui recordatur thuris,
Matt. vi.quamsi qui benedicit idolo Esa. lxvi.³³ Et David, Holocaustis non
delectaberis.³⁴ ¶ Sicut noluit Christus, ut faciem ieiunantes expoli-
rent,³⁵ Sic numquam Iudaeos, Pharisaeos, et Hypocritas non arguit stul-
titiae et ignaviae, quod umbram legis tamquam solem, et corpus adorabant〈.〉

Nunc fortiter, neque tamen temere, uno verbo legis spiritum
Spiritus legiseffundam. ¶ Spiritus legis, voluntas est dei.³⁶ Nempe quid potest
esse maius, in quolibet lege (etiam privata) quam legis vo-
luntas? deo Christus tocies testatur, Haec est voluntas pa-
tris.³⁷ Item sicut dedit mandatum, sic loquor^h.

Voluntas divina, spiritus est et anima legis divinae, prop-
terea in dies comprecamur, dicentes. Fiat voluntas tua,³⁸ id est,
Fac in nobis, idipsum, quod voluntas tua, sub pelle et fa-
cie legis occultata, iubet, da per voluntatem tuam, id quod
sub legis cute, vel iubes vel abscondis.³⁹

Nunc si quis diligenterⁱ voluntatem divinam animadvertit, nihil
cernit studiosius et vehementius deum velle, quam quid in se spem
Ioan. vi.fiduciam et charitatem. Et ante omnia fidem habeamus. Propterea ait
Christus. Haec est voluntas patris mei, ut is, qui videt filium et
Matt. viicredit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam,⁴⁰ Et alibi〈,〉 qui
Ro. i.facit voluntatem patris, hic intrabit regnum caelorum,⁴¹ hoc est qui
credit in filium quem deus posuit redemptorem et reconciliatorem.
is iustificabitur, et vitam vivet aeternam.⁴² Qui credit non damnabi-
Ioan. iii.tur, qui non credit iam iudicatus est.⁴³ totum lucrum et om-
nis salus in fide consistit, tota damnatio et omnis infoelicitas
incredulitati reputatur, Ideo se deus patrem vult nuncu-
pari, ut eum nos et nostra curare velimus et sinamus.

A3^v Voluntas ergo divina, sub legis carne, sicut anima sub
corpore, latens, summopere et precipue fidem promittit et
Ro. x.exigit, propterea ab Apostolo verbum fidei dicitur, quia spiri-
tus eius, est spiritus fidei, sicut voluntas patris est voluntas
fidei per Christum.⁴⁴

Hoc me docet Moses, hoc David, hoc Esaias, hoc Hiere-
mias, hoc Ezechiel, hoc alii, hoc Christus, hoc Paulus, sed
persequar prius allata, deinceps alia, quia retulerit omnium
hoc exacte contrectare. Neque minore reformidatione et re-
verentia, quam corpus Christi in altari.⁴⁵ Quia verbum dei maius
quiddam est, quam Christi corpus. Nimirum oportebat Christum
Esa. i.pati. Legem et scripturas implere. Et illi per omnia obedire.

Esaias de spiritu legis victimarum, sic dicit. Quis quae-
sivit haec de manibus vestris?⁴⁶ Adipem pinguium^j47 nolui, quo
sermone non obscure indicat, corticem carnem et literam le-
gis, distare a voluntate et spiritu. Sic dicturus fuit. Non fuit
haec legis anima, voluntas et spiritus, ut adipem offerretis〈.〉
Non id vis legis exquirit, ut hostias eiusmodi imoletis aliud
voluit lex, Ne haberetis manus sanguinarias, ne perse-
queremini legem, ne pollutas operationes adferatis, sed la-
varemini, aqua fidei,⁴⁸ et aufferratis malum cogitationum ve-
Act xv.strarum. Hisce constat fidem exegi, quae corda purificat, et
spirituales nos facit.⁴⁹ adeo. ut spiritu spiritum legis. i'd est' per fi-
dem dei voluntatem complectamur, fides nos facit spon-
taneos et voluntarios et conformes voluntati legis, quam
Christus adimplevit. Atque nos eatenus implemus, quate-
nus credimus Christum nos a legis maledicto liberavisse,
psal. l.et redemisse, et iustitiam nobis factum.⁵⁰ Concinne David in-
quit. Holocaustis non delectaberis,⁵¹ Hic sacrificium spirituale
legis haud absimile prescribit dicens. Sacrificium deo cor
psal xlixafflictum et anxium. Quale est, quod se fide purificat et emun-
dat. Sic alio dicit scriptura. Nunquid carnes taurorum man-
ducabo? aut sanguinem hircorum potabo?⁵² Absit, fidens cor
A4^r volo, credentem mihi, quero, qui pondus supra me ponat.
qui non post deos alienos expaciatur.

Haec omnia esse uni fidei attribuenda quis inficiabitur?
Fide igitur stabilimus legem, tantum abest quod destruamus〈.〉
Roma. iiAt destruunt ii, qui sic inspiciunt carnem legis, ne lubeat spi-
ritum eius intueri, Perfregerunt legem, qui conservata pelle
legis vim non coluerunt.⁵³

Erat animo propositum eius explicandi, quod saepe ad-
Ose. vi.versus Pharisaeos Christus protrusit ex Oseae c. vi. Misericor-
Mich. vidiam volo et non sacrificium.⁵⁴ Deinde illud Miche vi〈.〉 Num-
quid dabo primogenitum meum pro scelere meo, fructum
ventris mei pro peccato meo,⁵⁵ quae revera lex Levitica vide-
batur ardenter exigere. Sed dicit. Indicabo tibi homo, quid
deus requirat a te, utique facere iudicium, diligere misericor-
diam et solicitum ambulare cum eo.⁵⁶ Verum non permittit
brevitas pollicita.

Propterea et Mosen et Paulum simul componam ut po-
ssim brevius perstringere sermonem. Paulus circuncisionem^k
sic videtur tractare, quasi ad legem pertineat, quamquam erat
Ro. ii.ante legem, atque dicit duplicem circuncisionem literae et
spiritus,⁵⁷ Ac circuncisos spiritu dicit pertinere ad homi-
nes novos, atque legem observare, dicens, circuncisio prodest
si legem servaris.⁵⁸ Itaque fuit aliqua legis circuncisio quam
maxime expetebat legis spiritus et vis, etiamsi legis caro et
litera aliud putabatur mandare. Deinde dicit tantum inter
circuncisionem spiritus et carnis interesse, ut circuncisio, quam
litera et bractea legis praecipit^l, nulla sit, eius collatione cir-
cuncisionis, quam legis voluntas et spritus affectat. Proinde
dicit circumcisio cordis, est circumcisio que constat spiritu,
non litera,⁵⁹ Superque circumcisione literae sic statuit et iudicat.
Circuncisio manifesta, quae carnis est, non est circuncisio.⁶⁰ Qua
propter fieri potest ut quis a legis^m pelle solutus, habeat prae-
Ro. ii.putium, quod pro circuncisione reputabitur.⁶¹ Nempe si in-
A4^vcircumcisus carne iustificationes legis servarit. Servat autemⁿ
si spiritu, spiritum legis amplectitur.⁶² Si voluntate, legis vo-
luntatem complet. Deinde confert praepuciatum et circumci-
sionem ad legem, dicens, Servans iustificationes legis, is sem-
per est circumcisus, etiamsi praepucium gerat. Porro circum-
cisus secundum literam et carnem, per cicrumcisionem potest
legem transgredi. Itaque prepucium potest circumcisionem
iudicare. Vide mi lector, quid referat, spiritum legis, et
quid legis literam consequi? Fieri potest, ut alienissimus a
lege fit, qui intolerabilem cruciatum legis nomine tolerat aut
facto legem servat. Cur? Legis carnem nunquam praeter nostri
damnationem, atque sine legis praevaricatione possumus sub-
ire, nisi prius subierimus legis voluntatem. Subimus autem
voluntatem, si credimus, quia hoc, voluntas legis exigit ante
Eadem voluntas dei et legisomnia. ¶ Quoniam eadem est voluntas legis et^o dei.⁶³ ¶ Nunc
dei voluntas est, ut credamus Christum redemptorem no-
strum, iusticiam nostram, legisque impletionem. Qui sic credit
Christo, is ab omni prorsus^p carne legis est liberatus^q, quia per
Ro. vii.corpus Christi mortificatur legis caro.⁶⁴ Verum id quod est
vere legis, id stat semper inconvulsum, neque variari potest.
Siquidem est libertas vera, servitus legis in spiritu. Quem
Ro. vi.admodum servus est iusticiae qui liberatus^r est a peccato.⁶⁵

Hic olfacere video mihi, controversiam aliquam futura,
quod circumcisionem^s carnis et literae sic ferme legi tribuerim
tanquam non possit ad carnem et corpus nostrum coaptari,⁶⁶
Quod Paulus conspicue, de carne loquitur. Huic ego respon-
deo. Numquam carnem, carnaliter circumcidi. nisi lex carnaliter in-
Genesis vii.⁶⁷ telligatur. Id est iuxta id, quod infert auribus et oculis ut cir-
cumcidetis carnem prepucii vestri dicit dominus. Hoc dixit car-
naliter circumcisis i'd est' secundum literam, non secundum novitatem spiritus.⁶⁸

Nempe, ut Iudaei, in minuciis pendentes, magnifecerunt,
glandis circumcisionem, quasi tum legem custodierint, erro-
Deu. x.rem illorum Moses, Deu. x. emendare cupiens, dixit, Circum-
B1^rcidite praepucium cordis vestri,⁶⁹ quo plane praecepto sen-
sum circumcisionis expromsit, et ad principium eius revo-
cavit, secundum ad fidem, quam Abraham habuit. antequam circum-
cisionis carnalis praeceptum audiret. Proinde Moses ad fi-
dem suasit, quia cordis circumcisio fit per fidem, sed ut erat
stupidum Iudaeorum vulgus, putans se suopte^t robore sibi
Deutero xxx.cordis aufferre posse praepucium, inquit Moses. Circum-
cidet dominus cor tuum, et cor seminis tui, ut diligas domi-
Circumcisio cordis.num deum ex toto corde tuo et ex tota anima tua.⁷⁰ Hisce ver-
bis temeritatem avulsit, ne putarent, id se posse, et simul osten-
dit, quae sit cordis circumcisio, quia dilectio ex toto corde〈.〉
Caeterum haec dilectio (si studiose conferas capita xxx.
et x. Deut. cum c. xv. et xvii. Genesis)⁷¹ est summa ad deum
fiducia, deorum alienorum excisio. et divinus fidei fructus.
Neque enim fieri potest, ut diligas deum ex pleno corde,
et illum non summe diligas, de his alias. Ergo ex iis infe-
ram. Circumcisionem carnis et literae, esse, quam caro legis
eloquitur, Circumcisionem spiritus esse, quam praecipue le-
gis exquirit voluntas. Haec cordis. Illa virgae virilis est.

Nolo non scias, quod temeritas potest, spiritum legis per-
turbare, coelum terramque commiscere. Quia si quis nite-
retur praepucium cordis propriis viribus eiicere, ille se sibi
ilico deum constitueret, et nihil minus esset, quam circum-
cisus spiritu. Quando cordis circumcisio opus dei est. Deu.
x〈.〉^u et xxx.⁷² et Ezechiel xxxvi.⁷³ Igitur^v deum tibi facis eum. a quo
tam circumcisionem te speras recepturum. Modo si tu propriis
viribus id moliris, te tibi deum fecisti, Sed circumcisio cor-
dis, praepucium cordis minime excidet aut eiiciet si deos
alienos quaeris, Deu. x.⁷⁴

Quod dixi. Servientes spiritui et voluntati legis, exemp-
tos esse a carne et litera legis, sic opinor tractandum, Paulus
adseverat, positos sub lege, non esse sub gracia,⁷⁵ Ro. vi. At-
que rursus. Iustificationem legis impleri secundum spiritum,⁷⁶
B1^v Ro. ii. et viii. Ergo spiritu iustificationem legis implens, servus
est iustificationis legis. Sicut servus est iustitiae, qui iusticiam facit,⁷⁷
Ro, vi, Nunc Paulus dilucido sermone ait. Mente servio le-
gi dei⁷⁸ Ro, vii, Atqui^w certe, servus fuerit qui servit. Conse-
quentur dabis, Iustum legis fore servum. Porro si largiris^x
servum, tacite confiteris, Iustum esse sub lege, et servum non
esse ab eo liberatum cui servit, Nempe qui obedit et servit, is
illius addictus est domini, cui obsequitur, Pugnant autem
eundem, esse legis addictum ac servum, et a lege liberatum, Sicut
pugnat virum vivere, et mulierem a^y viri iure solutam,⁷⁹ Ro,
vii, Deinde dominium^z legis, Paulus, cum regno mortis adeo
comparavit, quod claro oraculo dicit, peccata mortemve
in eis regnare, in quibus lex regnat.⁸⁰

Pauli haec sunt verba. Cum essemus in carne, affectus et
morbi peccatorum, qui sunt per legem, vigebant in mem-
bris nostris, ut fructificarent morti,⁸¹ Ro, vii. Quid egemus
lumine, quando verbis per se illustribus inquit, per legem
erant morbi et affectus in membris nostris, Sed non tantum
erant per legem in membris nostris, Verum supra hoc per
legem vigebant, et fructificaverunt morti, Quid ergo aliud
fuerit esse sub lege quam pati mortis tyrannidem? Itaque
regnum legis, regnum est peccati et mortis, Igitur qui legi
servit, peccato servit et obedit,⁸² Ro. vi. Porro si regnat in eo
peccatum, non potest conregnare gracia, non potest in eo
Christus dominari, Mirum ergo fuerit, et falsum, aut saltem
falso proximum, Quempiam esse a lege liberatum et eun-
dem esse a legis servum. Addo quod idem Paulus fa-
cit istec idem significare, Esse in carne, Esse sub lege, Secun-
dum carnem vivere, Et extra graciam esse,⁸³ Nam postquam
Paulus dixit, Cum essemus in carne,⁸⁴ paululum infra ean-
dem sententiam reiteraturus evestigio ait. Nunc autem li-
berati^aa sumus a lege, Nimirum eo sermone testatur, tantun-
dem sonare, vel dicas, sub lege sum. vel sic, In carne sum.
B2^r aut secundum carnem vivo.⁸⁵ Ro. viii.

Redempti per Christum non sunt sub legis tyrannide,
neque pondere eius premuntur. Amicus legis est, qui mente
servit legi dei. Sicut amicus est Christi, Qui illum in spiri-
tu colit. Qui illius mandata facit, Siquidem is qui dei man-
data facit, is novit, quid sibi contigerat, agnoscit enim id
sibi dono dei praestitum, itaque deum glorificat et amicus
fit Christi. Quamobrem Christus ait. Iam non dicam vos
servos, quia servus nescit, quid faciat dominus eius.⁸⁶ Ioan. xv
hoc ipsum est quod Paulus ait. Animalis homo non capit,
quae dei sunt.⁸⁷ Nempe is quem lex infestat, non potest assur-
gere in cognitionem eorum, quae deus facit, Quia incredu-
lus, proprie est animalis ille homo, et servus ille, qui non
scit, quid faciat dominus eius. qui sibi usurpat quod domi-
ni est, qui recondit, quod debuit commodare. Amicos non
servos appellat Christus, quia nota facit illis, quae audivit
a patre, En fidei spiritum, is enim unus audit, et ei uni inno-
tescunt audita a patre, quippe quod qui dei docibiles sunt, illi
sunt Christo conglutinati per fidem, atque solo Christi be-
neficio se benedictos fatentur.⁸⁸ Io. vi. Deinde amicos Chri-
stus pronunciat, quod audivissent^ab, hoc est credidissent, sic
ego Paulum legis amicum verius dixero, quam servum,
Quamquam faciat et serviat legi. Quoniam Christus di-
scipulos suos voluit amicos appellare, si facerent praecep-
ta dicens. Vos amici mei estis si feceritis quae praecipio vo-
bis⁸⁹ Ioan. xv.

Nunc palam est, Christum inter omnia, primum hoc velle
ut per eum in eius patrem credamus. tumque nullam con-
demnationem credentes metuamus. Ideo dixit. Qui sermo-
nem meum audit, et credit ei, qui me misit, habet vitam aeter-
nam, et in condemnationem non veniet.⁹⁰ Iohannis. v. Pro-
inde nullam condemnationem habet, qui credit. Neque esse
servus potest, quia diligit sermonem, quem audit, et iocundatur
B2^v in eo, stat enim amicus sponsi, et audit, gaudetque, quia vo
cem eius audit.⁹¹ Ioan. iii. At talia solent esse aliena a servis,
Propterea mente (dicit Paulus) legi dei servio.⁹² Ideo non po-
tuit regnum legis in eo consistere. Neque enim peccatum tum
legis auditione crescit, sed iudicatur, Nec peccatum fructi-
ficat morti, quia fit tributarium. Quoniam hoc malum, quod
me reluctante peccatum facit, censum humilitatis advert,
Etenim efficit operum aut tedium aut fastidium, Ostendit
itidem, Num dei voluntatem praeceptaque perficiam, In eo
me dominus erudit, ut experiatur utrum custodiam suam
viam,⁹³ Iudi. ii. et iii. Per illud malum docet dominus, opera
desperare, in se confidere, per legem. ut congnoscunt peccata,⁹⁴
iam sibi sordere, et se fugere incipiunt, proinde non potest
credulum, peccatum per legem occidere, neque lex ad con-
demnationem regnare. Non enim est sub lege, sed sub gracia,
Sub legis voluntate magis est, quam sub lege. Quin vero.
Cum voluntate quoque legis est. Licet serviat, quia delecta-
tur et deliciatur in lege dei, et fit cum deo spiritus unus,
quia non ex operibus, sed per fidem.⁹⁵ Nunquam bene cessit Iu-
daeis, multitudini hominum, aut suis viribus, fidentibus, id
quod historiae passim attestantur. Neque potuit, neque de-
buit illis succedere, quando legem operibus consectabantur.
quippe per opera legem colentes, illi nunquam in legis spi-
ritum veniunt, quia non noverunt quae Christus a patre au-
divit. Imo nec ea quae Moses et prophetae audiverunt^ac. Recte
Christus dixit. Vocem eius nunquam audistis.⁹⁶ Ioan. v. Neque
fieri potest ut in legem iusticiae venias, si operibus accedis,
quia summa legis, est credere deo. ut credas, haec est radix,
petra, corpus et fastigium legis. Inde fit quod illi, quibus ig-
nota lex aestimabatur, per fidem primi venerunt in iusticiam.

Atque quod ii, qui pondus et aestum legis tolerabant,
fiunt novissimi. Nam eis anteponuntur, qui fide, non ope-
ribus veniunt. Sic publicani et peccatores, phariseos et scri-
B3^rbas praecedunt in regno,⁹⁷ Quia illi destituti operibus, audiunt
vocantem, et fide acurrunt. Verum pharisaei per operum
fiduciam salutantes legem, legis iram, affectus peccatorum
vividos. peccatum vegetum abundans, decipiens, et occi-
dens portant. Et in lapidem offendiculi illiduntur, et pu-
defiunt, quia non crediderunt.⁹⁸ Quanto acrius intendimus
actionem, tanto vehementius lex vulnerat, Ad legem iusti-
ciae Israel ideo non pervenit, quia legem iustitiae, non ex fi-
de, sed ex operibus sectabatur⁹⁹ Ro. x. Iccirco per vetustatem
literae, non per novitatem spiritus ambulaverunt et servierunt.

Credulus autem, mortuus est legi, in qua tenebatur incre-
dulus, et secundum novitatem spiritus, ambulat atque servit.¹⁰⁰
Ro. vii. hoc est factus per fidem novus homo, illi servit in le-
ge dei, quod ad novos homines pertinet, ut iustificatio le-
gis in iis tantummodo impleatur, qui non secundum carnem
sed spiritum versantur,¹⁰¹ Ro. viii. Secundum carnem ambulant,
qui operibus legem, in faciem, opera precipue exigentem
satagunt implere. Illi certe veri sunt legis servi, et non ha-
bent iucundam sed contristantem legem. Neque possunt eam
corde diligere, quamquam interim eius praeconia eloquuntur^ad.

Demus incredulos agrestia scelera non perpetrare, tamen
per legem discunt, abs se fieri, quae debeant per ignem aeter-
num mulctari, Hoc autem non potest eos non habere male.
Sic pondus legis ferunt, Sic legem perrumpunt, Sic indig-
nantur. Sic inflammati^ae per legem concupiscunt ardentius.
Sic legis odio vel invidia vel contemptu occupantur, Sic
malum quod in carne gestant, per legem decipit. Sic malum.
per bonum sumpta occasione, fructificat morti, atque occi-
dit. Sic volunt malum quod operantur. Neque possunt odire
malum, quando lex bona non delectat. Sic non est sub gra-
cia, qui est sub lege. Sic servus est legis. Imo non legis, sed
peccati et mali, aut si mavis, servus est legis peccati quae est
in membris, Sic iniquitas omnem tenuitatem peccati, et par-
B3^vvitatem mali, intrinseco desyderio, et frementi iracundia re
pensat. Sic animum, quam retentione membrorum remittit, effer-
ventem et copiosum clanculo stomacho effundit. Sic ling-
uam^af, ne convicietur. sic manum ne vulneret. Sic dentes, ne
fremant, malicia simulata custodit, verum intus supplet, quid-
quid ferociae defuit extrinsecus.

Alio raptus sum, sed tamen in campum haud remotum,
quia dicere volebam interesse inter legis literam et spiritum,
at proxime tractata, eo plane tendunt, quod nemo legis li-
teram in sui salutem, assequi potest, nisi primum legalem illum
spiritum attingat, et illi per novitatem spiritus compingatur〈.〉
Quia lex quevis, modo sit divina, lex est iusticiae,¹⁰² Ro. x. non
inquam iusticiae quae ex operibus est, quia ex operibus legis
non iustificatur omnis caro,¹⁰³ Ro, iii. sed iusticiae, quae est per
fidem,¹⁰⁴ Ro. x. Haec iusticia ad homines novos pertinet. Imo
novos facit.

Itaque in qualibet lege spiritus est et novitas, quam potissi-
mum debemus degustare, Atque in ceremoniali^ag lege facilius
est videre, literae vetustatem a novitate spiritus distare. Verum
enim vero non cuivis licet primo congressu ut dicitur vel intuitu
qualibet in lege vetustatem et novitatem, literam et spiritum
discriminatim nosse. Quoniam id est hominis multae lectio-
nes, Sed non sufficit lectio multa, nisi spiritum dei habeas,
Possumus quidem multi de scripturis loqui, alios docere,
alios inflammare, et ipsi nos ipsos non docere, et frigescere¹⁰⁵
Ro ii. Animalis homo non percipit quae dei sunt.¹⁰⁶ Eciamsi
veritatem audit, tractatve, non sibi sapit intus veritas, non
in veritate iocundatur, non in dei gloriam venit. ingratus
permanet, atque sic cor insciens obtenebrescit,¹⁰⁷ Ro. i.

Possumus certe, deo volente, assiduitate lectionis et acri ad-
hibito delectu, novitatem et spiritum legis a litera et vetusta-
te discernere. Sed deus bone, non dulcescunt nobis legis
mysteria, nisi Christi spiritus nobis imperciatur, cor insci-
B4^rens manet, dum os arcana legis eloquitar.¹⁰⁸ Veritas in ore,
veritas in impietate et iniusticia^ah 〈.〉 Quod deus revelavit habe-
mus, cor autem longe abest, quia veritatem non habemus
in veritate, hoc est in spiritu.

Nunc breviter quelibet lex, et omne praeceptum carnem
habet et animam, sive literam et spiritum. Hoc mandatum,
Non concupisces〈,〉¹⁰⁹ non est sine vetustate et novitate, Quo-
niam Paulus de eo dixit. Serviamus per novitatem spiritus
non per vetustatem literae.¹¹⁰ Ro. vii. Ad hominem et legem
haec duo Paulus retulisse videtur ¶ In eo vetustatem et carnem
legis opinor consistere, quod carnalis homo solet, in litera-
turam¹¹¹ ire, audiens dei praecepta, hoc est, Temere stans in eo,
quod audit, arbitrans satis sibi esse, legem audiisse. Id quod
constat tumidos Iudaeos fecisse. Exodi.^ai xxiiii. dicentes. Omnia
quae locutus est dominus faciemus, et erimus obedientes.¹¹² Illi
audacter et fortiter literam sermonis acceperunt. Literaturam¹¹³
noverunt. Potenciam domini non noverunt. Sed dicit. Non
novi literaturam, sed introibo in potenciam domini.¹¹⁴ Hanc po-
tenciam caepit dominus aperire. Deu. v. Ubi rursus dicen-
tibus Iudaeis. nos audientes faciemus ea. Quibus ait domi-
nus. Quis det talem eos habere mentem, ut timeant me, et
custodiant mandata mea.¹¹⁵ Nimirum eo sermone demonstravit,
non sufficere legis literam. Sed potencia opus esse, qua talem
mentem capiant, Id quod et Moses de circumcisione palam
disseruit, et omnes post eum prophetae docuerunt. Itaque
spiritus legis est occultatus et intrinsecus oblectat mentem, quia
spiritum non operibus, sed fide, non vetustate, sed novitate
contingimus hoc est voluntati dei fiducia atque fide iungi-
mur, caetera alias.

Wittembergae^aj Anno Domini
M.D.XXI.