Nr. 169
10 Conclusiones: De pontificum decretis
Wittenberg, 1520, Oktober/November

Text
Bearbeitet von Harald Bollbuck

Buchsymbolb4rConclusiones decem christianissimae, per An-
dream Bodenstein de Carolstat, Theologiae
et U'triusque' I'uris' Doct'orem' Wittenbergae disputatae.


Conclusio prima.


MeldenseA Concilium1 perperam erravit.2


A Hui, acerbum hoc dicere Concilium errare.3 At quis non dice-
ret: unde tot portenta nonnunquam videmus progressa, quaeque sese
erroris invicem arguunt: atque adeo, ut in Pontificum constitutio-
nibus non modo Concilium aliquot, imo totam hanc quam vo-
cant militantem Ecclesiam,4 nec tantum errare, verumetiam plaerunque ali-
os fallere vel inviti Romanenses fateri compellantur. ut est in c'apitulo' a
nobis.5 de sent'entia' exco'mmunicationis'6 et ibidem per doctores.7


Conclusio secunda.


Idem conciliumA excommunicationem ipso facto in-
currit, quod in caussis spiritualibus Canonum sta-
tuta velita observari.8


A Nihil humani commenti spiritalibus negotiis addendum.9 Corpus
perdere canonum praestigia possunt, spiritum auferre non possunt.
Atque utinam quae spiritalia forent plerique intelligerent, qui nullo
non in tempore spiritalia iactant. A carne revelantur canones qui
in Christi lege non rite fundati sunt: spiritalium autem revelator
pater coelestis, non caro, neque sanguis Christi confessionem, sed qui
in coelis est pater revelare potest.

Conclusio tertia.


AAlexander quartus,10 et omnes post eumB Pon-
tifices Romani, anathemate se per suas Decre-
tales percusserunt, ab anno. 1246.11 usque ad annum
1520. nunc praesentem.12


A Alexander hic quartus, multa excitavit mala. omnes enim subditos
regni Siciliae in Regem excitavit:13 belle apostolico officio fungens,
quo edoctus, potestati obediendum propter deum.


B Quorum ambitione quicquid ubique est, extreme perturbatum est. Buchsymbolb4v
tantum avaritia apud hoc phariseorum genus valet.

Conclusio quarta.


Sequitur ergo quod bLeo Decimusb14 excommu-
nicare non potest.A Quia iuxta suas constitutiones,
BExcommunicatus non potest excommunicare.15


A Potest quidem excommunicare et devovere caput suum, in ani-
mas nostras imperium est nullum. Qui quam ridicule, bullam,16 et non
nisi bullam Romanensium fermento plenam, pridie in Lutherum emi-
sit, tot Germania nonnihil videt. Sed cui non ultimae videtur demen-
tiae, Florentina devotione, adde, cuiusvis quam staturosae molis gi-
gantis, a Christi amore nos separari posse? Hoc quidem excommu-
nicare aiunt, a deo, a Christo divellere: a cuius charitate quis nos
seiunget? Nemo certe, nisi nostra ipsa voluntas x. q. iii. illud.17 et in
c'apitulo' quin aeterni. de re iudi'cata' li. vi.18 Prophetae ore sic olim edocti. Iniqui-
tates vestrae diviserunt inter vos, et deum vestrum. Esaiae. lix.19 Iudicum
quidem mundi excommunicatio, quae tam ambitiose cristas extol-
lit, in coelum ius habet nullum. xxiiii. q. i. quicumque.20 et in canone. si-
quis presbyterorum. de reb'us' eccl'esiae' non alie'nandis'21 atque ibi per doctores.22 Haec
eo libentius adduco: ut heroas illos suis taelis iugulare possim, qui tam
impudenter excommunicationis nebulas, inter Iovis fulgura disper-
gunt, rudi plaebaeculae imponentes: quibus etiam, nescio quot stadia
ultra inferas sedes proscribere miseros posse clamitant.


B Merito excommunicatus, et Christi ecclesia interdicendus. Quid
interdicendus? Quin iam interdictus a Christo: qui Christum non
quaerit, sed sua: avaritia, non doctrina sana se pascit: lucrum, non
pietatem auget: qui non sua morte multos salvare, sed Lutheri san-
guine multos perdere cupit.23

Conclusio quinta.c


AVerba dlatae suntd sententiae,B Anathema sit, qui
praeter id quod Dominus praedicaverit aliude. Gal. 1.24


A Sententiam hanc tulit Paulus. Etiam si nos, aut angelus e coelo
praedicaverit vobis evangelium, praeter id quod praedicavimus vo-
bis, anathema sit. Quemadmodum praediximus, et nunc iterum di-
co: Si quis vobis praedicaverit evangelium praeter id quod acceBuchsymbolb5r
pistis, anathema sit.25 Vides iudicis severitatem, sententiae latae poenam.
Christum qui prohibet, aliud a Christo docens, excommunicatus
hic iusta sententia per Paulum denunciatur. Quae ergo haec mor-
talis temeritatis insania, Tua protollere, Christi deiicere: velle aliis
beatudinis aeternae sedem praecludere, cui coelum est praeclusum:
alios morti damnare, qui ipse errorum suorum sepulchro iam fetidus?


B Anathema, superna est maledicto xxiii. q. iiii. c'apitulo' gulisarius.26 Hanc
ne Romanus Episcopus, nobis pro sua libidine inferre potest? Tan-
tum ne illi in coelum, et beatas supernae felicitatis animas ius est?
Nescis, inter iustum iudicem, et conscientiam, alium testem, nec pa-
tronum intercederef? Si Lutherus intus custodit innocentiam, ne-
mo ipsius caussam opprimet apud deum: coram mundo quid
refert, si mortalium caecitate diiudicetur? cui id quidem pro mini-
mo est. Qui enim eum iudicat, non personatus vicarius, sed Chri-
stus est. Aliud, ut cum Cypriano loquar, sella terrena, aliud tribu-
nal coeleste. Ab inferiorig accipiat sententiam, a superiori coronam.27
Qui enim iustus, et iniuste maledicitur, praemium illi redditur.


Conclusio sexta.h


DeiA caussisB spiritualibus, Cvelut arbiter et iudex
admitti non debes.


A Quis enim sensum Domini, aut consiliarius eius fuit?


B Spiritualium deus, spiritus tantum observator est. Quae enim spi-
ritualia sunt, quomodo homo, nisi superne a patre luminum, et
omnium consolatore spiritu dilabitur, cognoscere potest? Si in
spiritualibus iudicare volueris, spiritu corripiaris. Spiritu autem agi-
tatur, qui mansuetudinis fervore, in publicam utilitatem, non suae
avaritiae fumo in proprium commodum coalescit.


C Proh deum hominumque fidem, eo proventum est hodie, ut spi-
ritualia praedicentur populo, latifundia, sacerdotiorum redditus,
et quod prae verecundia vix dicere ausim, ipsae etiam nocturnam
consuetudinem praestantes nonariae: quibus si quis tremulum digi-
tum porrexerit, iam gratiae violatae reus, non secus diris incessitur,
ac sacro unguine nentem occiderit mystis.

Conclusio septima.


Ergo ipso iureA excommunicatus est, qui spiritua-
lia negotia, humanis traditionibus metitur.


A At quis non est hodie inter Sarabautarum28 hoc genus, qui non Buchsymbolb5v
omnia quaeque in coelo, et extra coelum sunt, dimetiuntur: de sin-
gulis legem, plus longe Christo ii sapientes, magistraliter, et pio ze-
lo adducti statuunt: hos ne excommunicare poterit. Quis in toto orbe pene
nihil communius. adeo sui ubique copiam faciunt. ut noctibus etiam
multas lodices beare, sua sanctitate dignentur.

Conclusio octava.


AEtiam si legem dei resipiant.


A Quid isti resiperent, qui etiam ipsum Deum respuunt?

Conclusio nona.


AjTollendae igiturj sunt Pontificis BDecretales?


A Bona verba. Hoc ne ipsis persuadeas, arma haec quibus nihil
non deiciunt, deponant?


B Decretales. Hoc libro reipub'licae' nihil nocentius: merae enim im-
posturae, et vapherrimi Romanistarum doli. Rete Pontificum, quo
omnem pene mundum in servitutem piscati sunt. Quid enim il-
lorum avaritia non contaminatum est? Ad hoc excogitatae De-
cretales: ut eo fraeno coerceant, si qui ad libertatem aspiraverint:
suamque ingluviem nostris sudoribus, pulchro religionis commen-
to saburrare felicius pergant. Neque unquam publico omnium bono,
Principum libertati, qui iam cuique cerdoni galeriato,29 cedere turpi-
ter coguntur, animarum nostrarum saluti, et Christi gloriae, satis no-
bis consuletur, nisi hoc tam impudentis veneni malum, Christia-
nissimo tollatur.

Conclusio decima.


Si Romanus Pontifex deiurat seA divinam legem,
et Pontificum decreta custoditurum, difficile aB per-
iurio defendi potest.


A Quae vesania te incessit Andrea, ut hanc servandam ipsos iura-
re credas, qui omnem movent lapidem, quo excolescere ipsam faci-
ant. Alium ne deum admitterent? qui ipsi in terra per successionem
numen sunt. Persancte enim agunt, unum deum mundo admit-
tentes, poeticam deorum colluviem angue peius fugientes. Viden
quantus error hinc proflueret? In terris Papa deus, si Christum reBuchsymbolb6r
gni collegam admittat, duos iam Deos quomodo negares, atque
diversa praeditos voluntate? Quaeque enim noster Romanensis de-
us statueret, christus derogaret: et quae hic mandaret, ille prohibe-
ret: quo modo diu mundi hoc imperium subsistere non posset.
Consulto proinde faciunt, quo annitantur, Dei lex displosa exulet.


B Crimen hoccine Pontifici esse credis? cui quicquid libet licet. Hic
in se, quo suum facinus expiaret, tam impotens discendus? Qui nul-
lum non flagitium, atque incommissum, indulgentissime modo ar-
gentata hostia intercedat, aliis ignoscere, plenitudine potestatis suae
in omni valet mundo.


aveluit a
b-bpapa a
cIn a These 6
d-dsunt latae a
efehlt a
fineercedere A
giinferiori A
hIn a These 5
iItem, quod de a
j-jIgitur tollendae a

1Zum Konzil von Meaux 845 (Concilium Meldense) s. KGK 169 (Anmerkung).
2Gemeint ist C. 36,2,10f. (CICan 1, 1291f.), wo Konzilsbeschlüsse eingingen. Mit der Kritik am Konzil schließt Karlstadt an Gratian selbst und eine Argumentation des Nicolaus de Tudeschis an. Vgl. den Kommentar zum c. Significasti (X. 1,6,4) Panormitanus, Prima super primo (1512), fol. 119d–123a. S. KGK 169 (Textstelle) und KGK 169 (Anmerkung). Mit dem Verweis ebenfalls auf Panormitanus hatte auch Luther diese Frage in der Leipziger Disputation thematisiert (WA 2, 288,30–289,3).
3Gleich der erste Satz der ersten Glosse setzt den ironischen Ton aller weiteren.
4Zum Begriff der ecclesia militans vgl. Thouzellier, Ecclesia. Karlstadt hatte sich im Nachgang der Apologeticae conclusiones mit Johann Ecks Konzeption der ecclesia militans befasst, vgl. KGK I.2, Nr. 85, S. 813, Z. 15–17; S. 818, Z. 5–7; KGK I.2, Nr. 90, S. 910–912; S. 956, Z. 18–25. Vgl. hierzu Bubenheimer, Consonantia, 88.
5Gemäß der Dekretale A nobis (X. 5,39,28 = CICan 2, 899f.) kann ein kirchliches Urteil auch auf einem Irrtum beruhen. Panormitanus hatte von dieser Möglichkeit des Irrtums Fragen des Glaubens ausgeschlossen. Vgl. Bubenheimer, Consonantia, 84. Karlstadt hatte sich mit dieser Dekretale auch in Päpstliche Heiligkeit auseinandergesetzt (KGK 167 (Textstelle)).
6X. 5,39 (CICan 2, 889–913); VI. 5,11 (CICan 2, 1093–1107).
7Wohl ohne Bezug auf bestimmte Dekretalenkommentare, sondern nur allgemein durch Rechtslehrer bezeugt.
8Vgl. C. 36,2,11 (CICan 1, 1292). Dort führte bereits Gratian an, dass das Konzilsurteil hinsichtlich der Raubehen nicht mit der Autorität des Hieronymus übereinstimmt, der sich aber auf das Zeugnis des göttlichen Gesetzes, also auf die Bibel, stütze. Vgl. KGK 169 (Anmerkung) u. KGK 169 (Anmerkung).
9Die Glosse nimmt die Inhalte von These 7 vorweg.
10Papst Alexander IV. (1254–1261).
11Die Jahreszahl ist falsch, s. o. KGK 169 (Anmerkung).
12Zur Entscheidung Karlstadts, ausgerechnet mit Alexander IV. die Reihe der Päpste beginnen zu lassen, die der Exkommunikation verfallen seien, s. KGK 169 (Textstelle).
13Alexander IV. lag im Streit mit dem Statthalter und späteren König Manfred von Sizilien und exkommunizierte ihn mehrmals (1255, 1258/60). Vgl. LMA 1, 373.
14Papst Leo X., der die Bannandrohungsbulle Exsurge domine ausgesandt hatte.
15Vgl. C. 24,1,4 Audivimus (CICan 1, 967).
16Die Glosse spricht aus, was die These andeutet: Die Bannandrohungsbulle gegen Luther und Karlstadt besitze keine kirchenjuristische Gültigkeit, da sie vom Papst und somit einem Exkommuniziertem ausgegangen sei. Zu Karlstadts Argumentation in dieser Frage, die sich aus den Thesen 7 und 10 ergibt, vgl. KGK 169 (Textstelle); KGK 169 (Textstelle).
17Die mit »Illud« einsetzende Quästio ist X. 5,31,6: »Illud etiam de vicariis, qui fide et sacramento obligati sunt, duximus statuendum, quod, si fidei et sacramenti religione contempta personatum sibi falso assumentes, contra personas se erexerint, et super hoc in iure confessi fuerint vel convicti, de cetero in eodem episcopatu ad officii sui exsecutionem nullatenus admittantur.« (CICan 2, 836). Die vierte Quästio befasst sich mit Klerikern (und Laien), die Frauen zum Eigennutz im Haus halten. X. 5,31,4: »Quicunque autem illa incontinentia […] deprehensi fuerint laborare, si clerici fuerint, deiiciantur a clero, vel ad agendam poenitentiam in monasteriis detrudantur; si laici, excommunicationi subdantur, et a coetu fidelium fiant penitus alieni.« (CICan 2, 836).
18VI. 2,14,1 »Quum aeterni tribunal iudicis illum reum non habet quem iniuste iudex condemnat […].« (CICan II, 1007, zur Bannung von Richtern, die gegen die Gerechtigkeit geurteilt haben, und dem einzig durch den Papst zu erteilenden Dispens).
19Jes 59,2 Vg »sed iniquitates vestrae diviserunt inter vos et Deum vestrum […].«
20Vgl. C. 24,1,27: »Quicumque ab unitate fidei vel societatis Petri apostoli quolibet modo se ipsos segregant, tales nec vinculis peccatorum absolvi nec ianuam possunt regni celestis ingredi.« (CICan 1, 977).
21Vgl. X. 3,13,6: »Si quis presbyterorum, diaconorum seu defensorum alienanti praedium ecclesiae subscripserit, quo iratus Deus animas percutit anathemate feriatur, servata, quam praemisimus, in alienatorem vindicta […].« (CICan 2, 513f.).
23Gegenüber der Argumentation Karlstadts, der in erster Linie die Weisungsmacht der Kanones auch in geistlichen Dingen und die Vermischung von göttlichem und päpstlichem Recht beklagte, geht die Glosse auf die Verfehlung des von Christus gebotenen pastoralen Amtes durch den Papst ein und nähert die Thesen an Karlstadts zeitgleiche Aussagen in Päpstliche Heiligkeit an (vgl. KGK 167 (Textstelle)).
24Vgl. Gal 1,8f. Vg »Sed licet nos aut angelus de caelo evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis anathema sit sicut praediximus et nunc iterum dico si quis vobis evangelizaverit praeter id quod accepistis anathema sit.« Karlstadt verarbeitete diese Thematik auch in Tugend Gelassenheit (KGK 166 (Textstelle)). Wiederaufgenommen in der 5. der 66 Thesen gegen das Zölibat im Sommer 1521 (Barge, Karlstadt 1, 477).
26C. 23,4,30 (CICan 1, 913f.).
27Vgl. Aug. en. Ps. 36,3,13: »Etsi dixi sententiam proconsul in Cyprianum: alia est sella terrena, aliud tribunal caelorum; ab inferiore accipiat sententiam, a superiore coronam.« (CCSL 38, 377,45–47).
28Sarabaiten, frühe ägyptische Mönche im 4./5. Jhd., die sich nach Cass. coll. 3,18,7 eigene, von der Bibel unabhängige Lebensregeln auferlegt hatten.
29Vermutlich eine Wortschöpfung des unbekannten Glossators, abgeleitet von »cerdo« = gewinnsüchtiger Handwerker, mit Anspielung auf »sardonus« = Teufelslachen, und »galerus« = Mütze, Kappe, im Sinne von »gewinnsüchtiger Handwerker mit Mönchskappe«.

Downloads: XML · PDF (Druckausgabe)
image CC BY-SA licence
»