1^v

Ad Lectorem Richardus Sbrulius.

Andreas Bodenstein ad Thomistas

Idem.

A [2^r

Distinctiones sive formalita-
tes Thomistarum.⁷

Quas in unum/ ex S'ancti' T'homae' et eius
imitatorum dictis.
Ob laudem dei: et principum
Saxoniae Friderici Sacri Romani imperii electoris. ge-
neralem tenentis locum et Ioannis eiusdem fratris ger-
mani etc. honorem (principes enim honorantur. ex obla-
tione officiorum serviciive suorum subditorum) atque etiam
ob utilitatem Guittenburgensis pubis. M'agister' Andreas Bodenstein Carolostatensis Sacrae theologiae baccalaureus
imbecillis. collegit.

Distinctionem sic definio. Disctinctio est alteritas⁹ extremorum
seipsis vel distinctivis principiis distantium.¹⁰ Sic divido. Omnis
q'u'o'dlibeta' 3 q. iii¹¹ et q'u'o'dlibeta' 1 q. 2〈.〉¹² Cly'peus' q〈.〉 x et 21 et xliiii.¹³distinctio vel est realis vel racionis¹⁴ probatur (ab Her'pheo' et^c Pe'tro' Ni'gri' in Cly-
peo) sic〈:〉 Omnis passio dividitur ad sui subiecti divisionem〈.〉¹⁵ Sed
distinctio est passio entis igitur〈:〉 Sed omne ens vel est reale vel racionis
per divisionem entis v. et vi. me'taphisice'¹⁶ »igitur omnis distinctio vel est realis
vel racionis«〈.〉¹⁷ maior prosyllo'gismi' patet in Por'phyrio'¹⁸ et secundum Aris'totelem' in topica minor,¹⁹
eiusdem v et x meta'phisice'.²⁰ Distinctio enim et identitas consequuntur ens
sicut unum et multitudo: Dicitur: concedendo. quod omnis distinctio est
realis i'd est' secluso opere intellecto〈,〉 que a solvente vocatur ex natura
rei. vel racionis i'd est' per opus intellectus. tamen inter illas mediat distinctio
ex natura rei et formalis〈.〉²¹ Contra: quocumque modo convenit aliquibus
distinctio eo modo se habent extrema distincta. quia si extra intellectum
tunc sunt distincta extrema sine intellectu〈.〉 Sed distinctio ex natura rei
et formalis extra intellectum non habent distincta extrema〈.〉²² Nam genus
vii. meta'phisice' lec. xii.et differentia non dicunt ordinem in substantia sed in intelligere〈.〉²³ Igitur talis di-
stinctio extra intellectum non est: tenet in baro'cco'〈.〉²⁴ Contra aliud.
Impossibile est idem esse medium et alterum membrum divisionis bi-
membris quia esse medium infert non esse extremum〈.〉 Sed distin'ctiones' ex
natura rei et formalis secundum solventem sunt: membrum illius divisionis
igitur non mediant: minor probatur quia sunt reales i'd est' preter opus intel-
lectus: syllogismus tenet in festino.²⁵ et ex una de impossibile et alte-
ra de inesse^d sequitur conclusio impossibilis²⁶ sed dimitto argumenta
ob pacis amorem et rei brevitatem.

B [2^v
i. d. 34. q. i. ar: i.²⁷ et d. v. q〈.〉 i ar: i.²⁸Nota hanc maximam S'ancti' T'homae'〈:〉 Quod »omnis distinctio sive rei sive racionis
fundatur in affirmatione et negatione«〈.〉 Quia impossibile
de eodem secundum quod est idem negare affirmare unum et idem〈.〉²⁹ Quo
iiii. metaphi'sice'supposito dic'endum est,' quod omnis distinctio racionis vel est innata: necessi-
tans: repugnans vel non repugnans: que pro eodem capio hic
quia non repugnans non facit in sua communitate speciale membrum licet
tamen in illa acceptione qua describam sit specialis distinctio racionis et
sic sunt tria vel quatuor membra〈.〉 Nam non est eadem distinctio racionis in-
ter illa scilicet genus speciem pro secundis intentionibus. inter hominem
et animal. inter Ioan'nem' et Pe'trum' dicendo quod specie distinguuntur quia re-
pugnat eis et inter idem quando sibi ipsi dicitur idem quia sunt duo extrema
secundum racionem〈.〉

Est alteritas extremorum
que sunt entia racionis: ut sic³⁴ differunt^e genus et species pro secundis intencionibus〈.〉 Nec
magni fatio hic an distinctio sit novum ens racionis ab extremis
distinctum sicuti non inconvenit in infinitum ire in entibus racionis:
sive non: Et dicitur talis. quia extrema sunt adinventa et dependent per
racionem ex quibus nascitur et oritur. res quibus attribuuntur non distin-
guuntur hoc modo sed precise ipsi respectus et habet multa nomina. quandoque
S'anctus' T'homas' i'd est' de po'tentia' q. i. ar: i. ad x.³⁵ Do'minicus' Fla'ndrinus' iiii. me'taphisice' q. iii ar: vii:³⁶ et v. me'taphisice' q〈.〉 9 ar〈.〉 viiii〈.〉³⁷dicitur a Thomistis dist'inctio' ra'cionis' pura et mera:³⁸ Ab Her'pheo' inesse^f racionis
3 q'u'o'dlibeta' q. v.³⁹ et dicitur distinctio racionis raciocinantis eo quod dependent
extrema a racione adinveniente ea. Pe'trus' de p'alude' authore Cap'reolo' dicit
aliqua esse distincta racione primo quia sunt diversa entia racionis que realiter
distingui nequeunt ut ficticia et secunde intenciones^g que rebus non
conveniunt vel attribuuntur nisi aliquo intellectu cogitante:
illa distinctio racionis est adequata passio entis racionis. nec con-
venitCa'preolus' i〈.〉 d〈.〉 8. q〈.〉 4⁴⁰ Cly'peus' q〈.〉 xlii.⁴¹ extremis realibus. nec secum trahit aut compatitur realem de
hac distinctione: nota regulam〈:〉 Quod affirmatio et negatio ad
Do'minicus' Fla'ndrinus' v me'taphisice' q〈.〉 xvi. ar: viii〈.〉⁴² Ca'preolus' i〈.〉 d. xxx q〈.〉⁴³rem pertinentes non dicuntur de extremis hoc modo distinctis: Extremum⁴⁴ ut:
attribui ab intellectu. animali concepto genus et non speciem specia-
lis. arguit in eis distinctionem racionis innate et non racionale predicatum. similiter
hoc modo differunt modi concipiendi grammaticales sicut: duo casus: duo
genera: quando precise capiuntur pro entibus racionis ab intellectu obiective
i'd est' de p'otentia' q〈.〉 7 ar〈.〉 x〈.〉⁴⁵ i. d〈.〉 3 q〈.〉 1 ar: 2〈.〉⁴⁶ dependentibus. Similiter distinguuntur: esse abstractum: esse con-
ceptum: esse obiectivum:⁴⁷ et v. predicabilia⁴⁸ pro secundis intencionibus
capta. Dextrum et sinistrum in pariete:⁴⁹ creacio et dominium in deo
i. q〈.〉 19 ar〈.〉 iii ad vi.⁵⁰ad creaturam.^h relationes scibilis appetibilis. Similiter habitudo volun-
tatis divine ad volita differt hoc modo ab habitudine intellectus divini
ad intellecta quia ille habitudines sunt entia racionis et non realia
Corrolarium⁵¹igitur per definitionem distinctionis posite hoc modo distinguuntur.
sed res aliter quibus attribuuntur extrema.

C [3^r

Distinctio racionisDistinctio rationis rei necessitantis.

Est alteritas extremorum realiter identificatorum secundum esse
obiectivum. terminativum. actualiter distinctorum. ista est preci-
sa distinctio rationis que non convenit extremis realiter distin-
ctis. potest tamen stare in sua communitate cum reali quia homo et
asinus etiam necessita'rium' intellectum ad distinctos conceptus
proprios. Dicitur realiter iden'titas' quia precise loquendo. tunc
extrema illius distinctionis non sunt duo realia sed unum
reale. posset tamen dici quod realiter sunt: duo. sed ne fiat fallatia di-
visionis caute loquendum est. Obiectivum esse.ⁱ est esse illud quo
res est in actuali prospectu intellectus. Esse terminativum.^j
quo dicitur terminare operacionem intellectus et hoc diversimode
exponunt Her'pheus' et Ca'preolus'⁵². Actualiter distinctorum quia cessante
actu intellectus extrema non sunt distincta sed disting-
uibiliaS'anctus' T'homas' de ente et essentia⁵³ de p'otenti'a q. i. ar. i. ad xi.⁵⁴ hoc modo distinguuntur homo: racionale et animal〈.〉 Posset
etiam dici alio modo distinctio racionis fundate vel fundabilis
in re〈.〉 Nec coincidit cum primo membro quia hic loquimur
de extremis que sunt. res realis.^k istic de extremis que sunt
entia racionis quesivimus.

Cly'peus' q. xliii.⁵⁵ Cap'reolus' i. dis. 8 q. iiii.⁵⁶ et. 2. d. xv. q. i.⁵⁷ Ex natura rei necessitantis ideo^l dicitur quia natura necessitat
intellectum ut concipiatur distinctis conceptibus〈.〉 Extremum⁵⁸ Homo
(causata spetie intelligibili in intellectu) concipitur ab eodem
sub conceptu generis differentie et spetiei. Et non dicitur ex natura rei
vel realis quia extra intellectum solum est fundamentum〈.〉
2. de anima.⁵⁹ Sed in racione totalitas et ultimum distinctionis complementum:
Sed ab ultimo et fine debet res denominari.⁶⁰ Et est illa quae
attribuitur rei que in se realiter est una et eadem res movens
tamen intellectum quod distinctis conceptibus eam concipiat.

S'anctus' T'homas' de po'tentiis' anime ca. vi. ⁶¹ idem q'u'o'dlibeta' viii. ar. 3.⁶² Illud habet fundamentum in S'ancto' T'homa' ubicumque dicit de intellectu〈.〉 Nota res ad extra⁶³ movet (mediante phantasmate suo et
intellectu agente) intellectum possibilem i'd est' imprimit
intellectui speciem intelligibilem.⁶⁴ hoc modo. quod res est agens mi-
nus principale. phantasma instrumentale et intellectus^m agens
principale. illa dicitur prima motio. Secunda autem motio intellectus
potest dici quando intellectus elicit a spetie intelligibili conceptum〈.〉
S'anctus' T'homas' con'tra' 'gentiles' 2 cap. 77ⁿ.⁶⁵ Ca'preolus' iiii. d〈.〉 49 q. iiii.⁶⁶ S'anctus' T'homas' 'de' veri'tate' q〈.〉 8 ar. xi ⁶⁷ secundum Ca'preolum' i〈.〉 d. 34. q〈.〉 i. et 2. d. iii.⁶⁸Nota quod diversitas intelligendi rem oritur ex duobus.

Primo ex diversitate spetierum intelligibilium. sicut homo
et asinus. quantitas et qualitas diversimode intelliguntur〈.〉
Alio modo per hoc quod intellectus ex eadem spetie intelligibili elicit D [3^v
S'anctus' T'homas' de diff'erentia' verbi di'vini' et hu'mani'〈.〉⁶⁹diversos conceptus contentos spiritualiter in spetie intelli-
gibili hoc modo animal. racionale. homo diversimode intelliguntur.
Her'pheus' iii. q'u'ol'ibeta' q. iii.⁷⁰Nota quod illud quod correspondet conceptui dicitur ratio obie-
ctiva⁷¹ et est res correspondens intellectui secundum unum et non
Ca'preolus' iii. d〈.〉 xiiii q. i.⁷²secundum alterum〈.〉 Exempli gratia〈.〉 Potencialitas hominis que est rea-
liter homo correspondet conceptui confusiori quam idem ho-
moHer'pheus' 2. id'em' iii q. iii:⁷³ secundum esse actuale consideratus〈.〉 Exemplum Superficies et locus
sunt idem secundum esse et realiter sed differunt secundum racionem id
S'anctus' T'homas' v: meta'phisice'〈.〉⁷⁴ Ver'sor'⁷⁵ Mon'te' lege Do'minicum' de flan'dria'⁷⁶ et Cly'peum'.est secundum conceptum. »Locus mensurat locatum extrinsece.«
Superficies autem intrinsece〈.〉⁷⁷ Propterea locus et superficies
distinguuntur secundum rationem quia intellectus format alium con-
ceptum quando concipit illud quod est superficies inquantum men-
surat intrinsece quia sic dicitur superficies〈.〉 Et alium conceptum for-
mat quando concipit illud ut mensurat extrinsece.

Idem Petrus de Aquila i. d. viii q: iiii: et alii.⁷⁸ Ni'colaus' de Orbel'lis'⁷⁹ vide Ca'preolum' Her'pheum'⁸⁰ Flan'drinum'⁸¹ Cly'peum'⁸² Caie'tanum'⁸³ Sonci'nam'⁸⁴ de hac et S'anctum' T'homam' ut infra.Scotus autem primo sen'tentiarum' dis. 2. q. i. secunde partis vult hanc dis'tinctionem'
ex natura rei et formalem appellari absque omni operacione in-
tellectus completam sed tamen minimam inter distinctiones rea-
les〈.〉 Et dicit quod sunt plures formalitates in una re〈.〉 Sed non
plures forme vel res. ostendens distinctionem forma-
lem stare cum identitate reali quia »est una res habens
virtualiter et« supereminenter »quasi duas realitates〈.〉«⁸⁵ Quia
utrique realitati ut est in illa re convenit illud proprium quod
inest tali realitati ac si ipsa esset res distincta. Et dicit idem
quod possit dici differentia rationis non prout ratio formata ab intellectu
dicitur ratio〈.〉 Sed prout ratio accipitur pro quiditate rei secundum quod qui-
ditas est obiectum intellectus. Idem dicit. Quando queritur
quare a non est formaliter b. (per a intelligendo sapientiam
dei per b iusticiam) vel alia attributa〈.〉 Respondet〈:〉 Quia in-
tellectus considerans a et b habet ex natura rei unde illa
negativa sit vera a non est formaliter b.⁸⁶ Non autem precise
ex actu intellectus circa a et b. idest actus intellectus non
est causa. Exemplum aliud〈.〉 Licet albedo sit simplex speties non
habens in se duas naturas〈.〉 Est tamen aliquid in albedine realiter
unde habet rationem coloris et aliquid unde habet rationem
disgregativi〈.〉⁸⁷ Et hec realitas non est formaliter illa realitas^o
et una est extra realitatem alterius formaliter loquendo si-
cut si essent due res. licet modo per identitatem ille due reali-
tatesi. d. viii. q. 3.⁸⁸ sint una res. Idem dicit. Intellectus componens istam E [4^r
(sapientia dei non est bonitas formaliter) non causat actu
suo collativo^p sed in obiecto invenit extrema propo-
sitionis ex quorum comparatione sit actus verus〈.〉

Formalitas accipitur hic in proposito pro quacumque ratione
Formalitas Scotisub qua ex natura rei potest concipi aliquid et nihil aliud est
quam ratio obiectivalis⁸⁹ sub qua unaqueque res concipi potest
ex natura rei〈.〉 Et dicitur formalitas a forma isto modo propter
similitudinem quam habet cum forma proprie dicta quia sicut
forma est ratio cognoscendi rem cuius est Ita^q etiam for-
malitas. Ex illis videtur quod illa distinguuntur formaliter secundum
Scotum que obiiciuntur diversis intellectionibus vel conceptibus
plus quam numero distinctis〈.〉 Et quorum unum non includit al-
terum in suo conceptu cui est sic idem ut rationale et animal di-
stinguunturS'anctus' T'homas' i: d. 2: q. i:⁹⁰ de po'tentia' q. vii ar: vi:⁹¹ i. q. xxvii.⁹² hoc modo. Videtur etiam quod inter distin-
ctionem formalem Scoti et distinctionem rationis rei ne-
cessitantis sit hec differentia quod Scotus ponit illam completam
extra intellectum〈.〉 Thomas autem solum ponit fundamentum
et initium in re⁹³ sed dicit eam compleri in ratione·⁹⁴

Sanctus Thomas i〈.〉 dis. 2 dicit. In deo sapientia et bo-
nitas et huiusmodi sunt idem re quia quodlibet illorum est divina
essentia sed differunt ratione〈.〉 Nam »unumquodque« »est in deo se-
cundum« suam »verissimam rationem et ratio sapientie non est«
Lege S'anctum' T'homam' de distinctione attributorum〈.〉⁹⁵»ratio bonitatis inquantum huiusmodi«. inde »relinquitur quod sunt di-
versa ratione non tantum ex parte ipsius ratiocinantis sed ex proprie-
tate ipsius rei.«⁹⁶ Idem articulo tercio in tertia instantia inquit〈.〉⁹⁷
Ergo ratio bonitatis et ratio sapientie secundum quod de deo
dicuntur non sunt eedem rationes sed diverse〈.〉 Et in quarta di-
cit non est inconveniens ponere quod sapientie et bonitatis
ratio in deo sit et tamen una non sit altera si res omnino
Nota ratio sapientie non est ratio iustitie〈.〉una ponatur. Ecce hic habes clare quod in re est non identi-
tas fundamentaliter ita quod res simpliciter una existens est
causa multarum rationum i'd est' conceptuum distinctorum quod autem ratio
capiatur a S'ancto' T'homa' pro conceptu formali et quomodo pro obiectivali
in opere de intencionibus (perquam mendose impresso)⁹⁸ ostendi-
mus et in complemento huius materie:

i. d. 2. q. i. ⁹⁹ Nota necessario.Probatur autem quod distinctio attributorum in deo sit rationis rei^r ne-
cessitantis authoritate S'ancti' T'homae' sic〈:〉 Quia dicit quod pluralitas at-
tributorum que necessario consequitur plenam perfectionem dei in F [4^v
nostro intellectu non repugnat divine simplicitati subiun-
gens ibidem ad quartum tercii articuli quod impossibile est in-
tellectumNota limitatio est de ratione nostri intellectus et illimitatio divini igitur est necessitas〈.〉 nostrum habere unam conceptionem (propter sui limi-
tationem) deum representantem completive et propter illimita-
tionem dei: ergo illa distinctio rationis attributorum oritur ex
tam copiosa et plena perfectione dei: ergo ex quadam ne-
cessitate. Dicit etiam D'octor' S'anctus' quod illa distinctio attributorum non
debet reduci ad distinctionem rei in deo vel in creaturis:
Contra Her'phei' q'u'o'dlibeta' i. q. 2.¹⁰⁰ S'anctus' T'homas' de potentia q. vii.¹⁰¹ et i. contra 'gentiles'〈.〉¹⁰²sed sufficit plenitudo divine perfectionis et limitatio nostri
intellectus〈.〉 Verum est tamen quod pluralitas attributorum vel ra-
tionum earundem est in deo quantum ad fundamentum et fir-
mitatem sue veritatis non quod sit pluralitas rei in deo: sed
plena perfectio ex qua contingit quod omnes iste conceptiones
aptantur deo.¹⁰³

Frater Silvester in addi'tionibus supra' Ca'preolum' i. d. viii.¹⁰⁴Corrolarium. Non est tanta differentia inter opinionem Scoti
et Thome de hac re quantam multi putant esse〈.〉 Tamen meo
iuditio si sequentia et precedentia Scoti dicta legerimus Illa
est. quod idem vult attributa esse distincta extra omnem actum
intellectus quod nemo Thomistarum concedit nisi funda-
mentaliter et radicaliter sic. quod distinctio talis extra in-
tellectum non est · nec extrema sunt plura. sed est una res.
una realitas. ex sua unitate. ex sua perfectione. fundans omnes
rationes de ea vere formabiles.

Pro alciori indagine huius distinctionis〈:〉 Moveo (ex quinto
Illa materia tractatur per theologos in i. sen'tentia' dis. viii.¹⁰⁵metaphisice ubi dicit philosophus quod enti universaliter et sim-
pliciter perfecto nulla perfectio deest nec addi potest¹⁰⁶ et ex xii.
metaphisice lectione viii. ubi dicit〈:〉 Si primum i'd est' deus non
est sua intelligentia i'd est' intelligere laboriosum est ei in-
telligere)¹⁰⁷ questionem hanc〈:〉 Utrum attributa i'd est' perfectiones dei
sint inter se et ipsi deo omnino idem:

attributum quidam vide F'ratrem' Sil'vestrum' in add'itionibus' supra Ca'preolum' i. d. viii. q. iiii.¹⁰⁸Pro explicatione questionis. Nota primo quod attributum
est una perfectio simpliciter quam in quolibet habente ipsam
melius est inesse quam eius oppositum. vel non inesse〈.〉 Hinc
dicit Augustinus〈:〉 »Omne quod simpliciter melius est esse
quam non esse. est deo attribuendum.«¹⁰⁹ Exempli gratia〈:〉 Sapientia
est una perfectio quam simpliciter melius est inesse quam
non inesse ideo attribuitur deo.

G [5^r
Silvester i. d〈.〉 viii. q. iiii.Definitio attributi vel perfectionis simpliciter.¹¹⁰ sic intelligitur
res habens perfectionem illa simpliciter est melior (quo ad il-
lam perfectionem) omni. non habente ipsam.¹¹¹ per hoc excluduntur
perfectiones convenientes. creaturis inquantum habent deter-
minatum modum essendi secundum quem a deo distinguuntur^s
ut sunt risibilitas: latratus etc. perfectio etiam continens omnem
perfectionem non dicitur attributum.

Her'pheus' i. q'u'o'dlibeta' q〈.〉 2¹¹² Ca'preolus' i. d. viii.¹¹³ et dis: xxxiiii〈.〉¹¹⁴ Quia ibi dicitur esse ratio i'd est' conceptus ubi est fundamentum suum et hoc intellige fundamentaliter〈.〉 i. d. 8 q. 3.¹¹⁵ sed lege Her'phei' q'u'o'dlibeta' q〈.〉 2 que subtilis est〈.〉¹¹⁶Conclusio: Omnia attributa in deo »sunt omnino unum re:«
»et nullatenus extra intellectum.« sed solum ratione distincta: que
non solum sunt in deo: sed etiam eorum rationes quarum pluralita-
tis causa est plenitudo perfectionis divine et nostri intel-
lectus limitatio.

In hac materia solum pertractabo opinionem Scoti et Thome〈.〉
Contra partem conclusionis secundam arguit Scotus:¹¹⁷ sed notet
Thomista inprimis quod multe rationes Scoti probant perfectio-
nes simpliciter: esse^t in deo etiam absque omni respectu ad
creaturam quod nullus verus thomista negat〈.〉 Quia pro-
bat hoc S'anctus' T'homas' contra alios: sed consequentia non valet quam
Cum pace loquor in via T'home'. S'anctus' T'homas' i. d. 2.¹¹⁸ contra gen'tiles' li: i. c. 32¹¹⁹ et de po'tentia' dei q. vii¹²⁰ et in multis ar'ticulis' similiter in i. parte.infert contra Tho'mam' qua dicit. attributa sunt in deo sim-
pliciter absque omni actu intellectus: ergo distinguuntur
citra omnem actum intellectus. Et ratio est quia ea que in
creaturis distinguuntur in deo sunt indistincta et hoc quod
creatura potest per multas virtutes: hoc deus potest per unam
virtutem.

Arguit Scotus〈:〉 »Intellectus intuitivus nullam habet distin-
ctionem in obiecto nisi« ut »existens«: sed »intellectus divinus
non cognoscit essentiam« divinam et omnia eius attributa »nisi
intuitiva intellectione«: igitur »quecumque distinctio« attributo-
rum oportet quod sit existens et si est »obiectorum formalium«
S'anctus' T'homas' i. d〈.〉 2 q〈.〉 i¹²¹ de po'tentia' ubi supra ar:¹²² et con'tra' gen'tiles' ubi supra〈.〉¹²³tunc habetur »propositum«.¹²⁴ Dicitur quod deus unico conceptu adequante
totam suam essentiam: se et omnia attributa intelligit qui
conceptus includit omnia attributa non ut distincta sunt:
sed ut una res et realitas puta essentia divina: quia si esse
distinctum: adderet perfectionem attributis tunc deberent dici
realiter distincta (quod est falsum) quia distinctio realis est
maior distinctione formali.

i. d. viii. q. iiii〈.〉¹²⁵Respondet Cap'reolus': Deum cognoscere attributa distincte
intelligitur uno modo sic quod deus cognoscat attributa esse distincta H [5^v
ex natura rei. Vel quod cognoscat unum non esse aliud: tunc negatur
et est peticio principii. Alio modo sic quod deus intelligat et in-
tueatur quamlibet perfectionem distincte ultima actualitate
et sic negatur quod quecumque concipiuntur distincte. illa sunt distincta.
Arguitur secundo〈:〉 In quocumque signo contradictoria verificantur
Capreolus ubi supra de aliquo oportet quod sit ibi aliqua multiplicatio et distin-
ctio et non identitas formalis. quia alias contradictoria verifi-
carentur de eodem penitus. sed excluso omni actu intellectus
de memoria et voluntate dei predicantur contradictoria: ergo
distinguuntur in deo ex natura rei〈.〉 Minor probatur〈.〉 Quia me-
moria S'anctus' T'homas' de po'tentia' q〈.〉 ix ar: v ad xvi attributa absoluta non constituunt personas.¹²⁶est principium gignendi^u verbum et non voluntas〈.〉 Dicendum
quod predicatum dupliciter attribuitur subiecto aut negatur ab illo〈.〉
Primo toti et totaliter attribuitur: quia scilicet convenit ei et
omni quod est idem cum eo. Secundo toti sed non totaliter attribuitur
quia scilicet non convenit omni quod est idem subiecto cum eo¹²⁷ modo dicitur
ad maiorem. In quocumque signo predicata contradictoria con-
veniunt aliquibus in hoc sunt multa et distincta ex natura
rei si conveniunt illis totis totaliter sed non oportet illa sub-
iecta esse distincta de quibus totis sed non totaliter predicantur con-
tradictoria ita est hic quod esse principium generandi verbum et
non esse principium generandi conveniunt intellectui et voluntati
non totaliter. Licet enim intellectus sit principium generandi ver-
bum non tamen est ita quod quicquid sit intellectus sit principium generandi
Cly'peus' q〈.〉 x ad 6〈.〉¹²⁸verbum. Vel dicendum quod ideo S'piritus' S'anctus' dicitur produci per modum voluntatis
et filius per modum intellectus quia sicut intelligere non pre-
supponit aliam productionem. ita filius dei. non presupponit aliam
productionem sed voluntas semper presupponit productionem in-
tellectus quia sequitur ipsum〈.〉 Unde S'piritus' S'anctus' presupponens productionem ipsius
intelligere dicitur produci et procedere per modum voluntatis et
non intellectus.

Nota »secundum Pe'trum' de pa'lude'« inter attributa divina potest dici »dis-
tinctio rationis esse actu ab eterno quia ad hoc quod entia ra-
tionis sint in actu sufficit quod actualiter intelligantur:« sed »deus
ab eterno« intellexit »omnem distinctionem factibilem« ab intellectu crea-
to »et omnes conceptus formabiles de essentia sua ideo attri-
buta« ab eterno possunt dici esse »distincta actualiter secundum rationem〈.〉«¹²⁹
Hoc enim est catholicum et pium quod omnia attributa sunt una sim-
plicissima res et per consequens realitas conceptibilis secundum I [6^r
multas rationes propter quas unicuique attributorum suum pro-
prium attribuimus.

Nota etiam quod improprie dicitur. Contradictoria conveniunt aliqui-
bus circumscripta omni consideracione intellectus. quia alterum
Capreoluscontradictoriorum nihil ponit cum sit non ens〈.〉 Nec potest esse ex-
tremum oppositionis nisi secundum rationem.

In hac disti'nctione' potest capi: ratio pro conceptu formali et pro ente rationis consequente rem ut est in intellectu obiective.Nota quod distinctio rationis potest denominare illa que sunt in potentia
ad denominari non quod sit aliqua potencia in deo que non sit actus vel
in actu sed quia illa distinctio denominat extrema que possunt terminare
quemcumque intellectum diversis conceptibus. Simile est: homo
et color dicuntur distingui^v genere〈.〉 Et homo et simea idem genere
esse etiam (nullo intellectu considerante genus quod) non est comple-
tive sine intellectu tamen denominat illa extrema〈.〉 Unde sequitur
aliqua esse distincta ratione. a ratione que non est in actu sed potest esse〈.〉
Herpheus autem vult solvere argumenta emulorum per illa en-
tia rationis que consequuntur rem prout est obiective in intellectu et non per
conceptus reales realiter in existentes:¹³⁰ sed tamen nulla est repug-
nantia Cly'peus' q. x.¹³¹inter doctores: quia unum dicens alterum presupponit ad
minus per modum sequele. equidem ens rationis non habet esse sine
conceptu〈.〉 verum conceptum sequitur^w ens rationis obiectivum〈.〉 tamen
i. d. viii. q. iiii et d. 33 q. i.¹³²Ca'preolus' videtur utrumque tenere. ubi supra.

Ca'preolus' i. d. xxxiii. q. i.¹³³ T'homas' i〈.〉 d〈.〉 2. q. i. ar〈:〉 iii¹³⁴ de po'tentia' q. vii. ar: vi¹³⁵ et 2 con'tra' 'gentiles' c. xxxii〈.〉¹³⁶Hanc attributorum^x differentiam sub hoc membro poni Capreolus
diligenter perlectus et S'anctus' T'homas' ostendunt〈.〉 Ca'preolus' enim inquit essentia et
relatio in divinis plus distinguuntur quam concretum et abstractum〈.〉¹³⁷
Sed modus concipiendi abstractum et modus concipiendo concretum
differunt primo modo〈.〉 Ergo oportet quod sit maior distinctio seu
illa cuius fundamentum est in re immediate. Verba S'ancti' T'home' »impos-
sibile est quod conceptio intellectus creati representet totam perfecti-
onem divine essentie«¹³⁸ ergo necesse est quod habeat plures con-
ceptiones: tenet: quia dicitur v meta'phisice' propositio impossibilis est cuius
opposita est necessaria.¹³⁹ Secundo sic ille equipollent¹⁴⁰ in: iliace:¹⁴¹
impossibile est quod intellectus noster unica conceptione attingat to-
tam perfectionem divine essentie. igitur necesse est ipsum non una
differunt attingere et comprehendere T'homas' i. q〈.〉 xii 4¹⁴² c. xxiiii.¹⁴³ hoc est pluribus conceptionibus totam perfectionem divine essentie
attingere. igitur sub distinctione rationis rei necessitantis tenetur.
Attamen S'anctus' T'homas' in compen'dio' theo'logiae' videtur velle quod videns deum in
seipso non formet plures rationes. quod ego intelligo de vidente
deum per essentiam: secus per conceptionem et limita quod habens in F.¹⁴⁴

K [6^v
Nunc exempla logicorum sunt adducenda: quia diximus quod
genus differentia et species hoc modo differunt ideo de eis dicendum est〈.〉
Ubi nota primo secundum Aris'totelem' vii me'taphisice' et viii. quod sicut se habet
ratio i'd est' definitio ad rem ita pars rationis ad partem rei.¹⁴⁵ Unde
arguitur sic: tota definitio significat totum definitum et pars
Ca'preolus' i. d〈.〉 viii q〈.〉 2¹⁴⁶ et ibidem Scotus hanc materiam tractant〈.〉 Cly'peus' q〈.〉 41〈.〉¹⁴⁷partem: non tanquam rem aliquam: ergo tanquam realitatem igitur genus
significat aliam realitatem quam differentia〈.〉 Dicendum quod Aris'totelis' iiii topi-
corum¹⁴⁸ dicit partem non posse predicari de toto igitur oportet hic
fieri concordiam igitur dicendum est: quod partes definitionis di-
cuntur significare partes rei pro eo quod genus in corporalibus su-
mitur a materia〈.〉 Et differentia a forma tamen utrumque significat to-
tum definitum〈.〉 Animal enim significat naturam sensitivam que est ma-
terialis respectu racionalis rei quam significat racionale〈.〉¹⁴⁹ Probatur
expositio quia dicit Aris'toteles' vii meta'phisice' lectione xii quod ultima differentia
est tota substantia rei¹⁵⁰ igitur non est pars vel aliqua realitas con-
tra realitatem generis distincta est et genus tota substantia definiti viii
meta'phisice':¹⁵¹ Subiungit tamen idem quod est ordo in partibus definitio-
nis sed non in substantia〈.〉 Unde patet quod multe partes definitionis
non significant multas res essentie. sed unum quod determinat
ultima differentia. nam genus differentia et species idem sunt realiter et signi-
ficat totum. ut patet de esse et essentia.¹⁵²

Ex quibus patet quod extra intellectum¹⁵³ idem realiter et ea-
dem realitas est genus et differentia et principium communientie se-
cundum rationem et differentiam^y. Que res vel realitas dicitur determina-
ta et indeterminata. determinatione tenente se ex parte con-
ceptus. non rei. que contrahit et contrahitur prout est in apprehen-
sione intellectus〈.〉 Nam ante intellectum unum non est actu contrahibile
et alterum contrahens sicut nihil est actu commune. quamvis causet in
intellectu conceptus ita diversos ac si essent diverse res
tamen extra animam. illi conceptus sunt penitus idem〈.〉 Quia
una et eadem realitas potest fundare plures conceptus fun-
dabiles a diversis. licet non oppositos.

Nota unum et idem per eandem formam potest habere (respectu
diversorum) plures inequales conformitates sicut Plato per
eandem formam habet conformitatem cum Socrate cum leone cum
planta sed parvam habet cum leone et minorem cum planta.
sic procedendo quousque tollitur unitas generis et propter illam
conformitatem una et eadem res potest movere intellectum L [7^r
Her'phei' q'u'o'dlibeta' i〈.〉 q〈.〉 ix.¹⁵⁴ Conformitas Cly'peo' q〈.〉 2 ar: 2〈.〉¹⁵⁵ad plures conceptus magis et minus confuse rem represen-
tantes econtra etiam plures res ad unum conceptum movent. Con-
formitas est unitas vel entitas cuiuscumque rei accepta^z secundum
esse quod habet in uno formaliter et in alio terminative sive
talis res sit absoluta sive respectiva. ContraContra: illa distin-
guuntur ex natura rei preter actum intellectus de quibus predi-
cantur predicata contradictoria ex natura rei: Sed genus ex na-
tura rei est contrahibile et differentia non sed contrahens ergo etc〈.〉
Dicendum ad minorem quod genus est solum contrahibile secundum
rationem et non extra intellectum et differentia contrahens〈.〉 Dic'endum' etiam
Capreolus i. d. 43〈.〉¹⁵⁶quod de illis que sunt idem realiter inconvertibiliter non oportet
quod quicquid dicitur de uno dicatur de reliquo. Secundo〈.〉 Genus ex
natura rei communicatur pluribus specibus sed differentia et species non:
igitur. Dicendum quod natura generis solum secundum rationem est inco'mmu'nicabi-
lis^aa. Tercio. Differentia facit differre realiter et genus convenire ex
natura rei igitur. Dicendum quod differentia in ratione fundamenti facit dif-
ferre realiter: sed genus convenire secundum rationem que non sunt
predicata opposita ex natura rei.¹⁵⁷

M [7^v
Nota communem esse solutionem in via doc'toris' sancti. Illa
D'octor' S'anctus' de vir'tutibus' in communi: q. xii de vero et bono cognito〈.〉¹⁶⁴ Versor de actione et pas'sione'¹⁶⁵sunt eadem materialiter sed non formaliter ut dicit Dominicus
Flandrinus v. metha'phisice' de loco et superficie.¹⁶⁶ Vel sic〈:〉 Quod illa sunt
idem re: sed non racione. quod idem est apud Thomistas
unde elicitur illa〈.〉 Quecumque distinguuntur secundum racionem
distinguuntur formaliter distinctione formali Thomistica
non Scotistica et clarum est distinctionem formalem hoc
modo satis esse probatam a Thoma ut patet legenti.

FormalitasNota quod formalitas hic potest dici illud quod consequitur
rem prout est obiective in intellectu: vel abilitas rei ve-
re respondens conceptui sic homo et animal distinguun-
tur formaliter〈.〉 Unde elicitur〈:〉 Quod ille res distinguuntur formali-
ter quas consequuntur (quo ad propositum) necessario di-
stincta entia racionis〈.〉 Vel potest formalitas hic dici. con-
ceptus formalis representans^ac adequate naturam rei: sic animal
et racionale distinguuntur per conceptus suos quorum uni attri-
buitur genus alteri differentia secundum modum loquendi Cap'reoli'
et illa que hoc modo distinguuntur habent complemen-
tum distinctionis per raciones formales.¹⁶⁷

modus inferendi dis'tinctionem' formalem thomisticam〈.〉Nota quod distinctio formalis invenitur〈.〉 Primo per redupli-
cationem et modos perseitatis logicales: qui arguunt
distinctionem formalem racionis rerum: que extra intellectum
sunt omnino unum et idem. Exemplum homo inquantum homo
est risibilis et non inquantum animal〈.〉 Vel homo per se est
risibilis et animal non per se ergo distinguuntur formaliter〈.〉¹⁶⁸
Invenitur etiam per descriptionem: et divisionem^ad: et per abstracta
quia abstracta nihil extrinsecum compaciuntur sicut con-
creta ut habet S'anctus' T'homas' i. dis: xxxiii. q. i. ar: 2.¹⁶⁹ et de heb'domadis'¹⁷⁰ de po'tentia'
q. vii ar: iiii.¹⁷¹ et per Aris'totelem' viii topicorum¹⁷² vii. et x meta'phisice'¹⁷³ quia
esse abstractum presupponit esse cognitum: sed intel-
lectus ea que sunt ad extra aliis coniuncta separat per intelli-
gere suum et quid est intuetur.

materialiter eadem de vir'tutibus' q. xii.¹⁷⁴ et i〈.〉 q. lxxvii〈.〉¹⁷⁵ Idem in opus'culo' de intellectu et intelligibili.¹⁷⁶Illa dicuntur materialiter eadem: quorum esse extra ani-
mam est idem. Probatur autem talis modus distinguendi
per exempla Thomistarum. Dicit S'anctus' T'homas' quod bonum est obiectum
intellectus materialiter sed non formaliter idest bonum N [8^r
inquantum huiusmodi non movet intellectum licet terminet
tamen illud: quod est bonum movet et i〈.〉 phi'sicorum' lec: xii. et
xiii.¹⁷⁷ Quando Aris'toteles' dicit de privacione et materia prima quod
sunt unum numero sed non specie i'd est' racione· Dicit quod »sunt
unum subiecto sed differunt ratione·«¹⁷⁸ Hoc intellige de no-
stra dis'tinctione' rationis〈.〉 Sic etiam dicit lec: xv. quod licet materia et
privacio sint idem numero vel subiecto non tamen ra-
tione vel potencia quod idem est〈.〉¹⁷⁹ Non debes tamen in-
telligere quod materia se sola moveat intellectum et impri-
mat speciem sed sufficit quod terminet actum intellectus alio
conceptu quam privationis: sufficit etiam materiam cognosci
per analogiam rerum artificialium. Secundum Capre'olum' eadem
2. d. i q. 2〈.〉subiecto dicuntur esse que sunt idem realiter. non quia
sunt in eodem subiecto phisico sed quia dicuntur de eo-
dem subiecto logico¹⁸⁰ ut ens et unum que vere ratione dif-
ferunt: dicuntur quiditative idest conceptu proprio dif-
ferre.

Circa illam Materiam dicunt multi egregii Tho-
miste de Bursa montis preceptores mei Colonienses in-
ter De priva'cione' et materia dicunt quod sunt eadem materialiter sed non secundum racionem.quos non modicus extat Valentinus Engelhardt de
Geltershaym.¹⁸¹ quod sunt eadem materialiter. sed non forma-
liter. et S'anctus' T'homas' dicit. »quod actio et passio non sunt duo motus:
sed unus«¹⁸² et idem differentes tamen racione ubi dicunt illi
quod sunt unus motus materialiter sed non formaliter phi-
sice loquendo. aliter autem secundum illos logice quia dicunt
quod realiter differunt logice loquendo idem Do'minicus' Flan'drinus'〈.〉¹⁸³ Verum quia
scotisantes argumentum de actione et passione contra
nos adducunt: igitur lacius extendam distinctionis campum〈.〉

O [8^v
Nota primo secundum Herphe'i' quo'libeta' iiii. q〈.〉 iiii.¹⁸⁶ et quo'libeta' i.
q. ix.¹⁸⁷ Item secundum Capreo'lum' 2. dis: i. q. 2.¹⁸⁸ quod actio et pas-
sioCly'peus' in fine q. lxii.¹⁸⁹ sunt unus motus in paciente subiective.

Idem S'anctus' T'homas' tercio phi'sicorum' ubi supra.¹⁹⁰Secundum Herpheum ubi supra. Actio proprie est forma
acta vel^ae facta et est in illo (quod patitur) subiective di-
citurque eadem forma actio prout denominat causam effi-
cientem^af et passio prout denominatur a causa efficiente.
CorrolariumEx quo apparet quod differunt per denominationem extrinsecam:
Capreo'lus' autem vult actionem esse in paciente et quod sit
motus quod actio et passio sint^ag diverse forme quo ad con-
notata sed non quo ad supposita asserens formale et com-
pletivum definitionis (quod est connotatum) ipsius actionis esse in
agente: sed quantum ad motum in paciente〈.〉 Formale actio-
nis est relacio ab hoc in hoc quam appellat formalem. Sed
materiale et illud quod in recto dicit. dicendo actio est motus〈.〉 Ta-
metsi videatur esse differentia inter illos duos tamen non est nisi ver-
balis. Quia secundum ipsum racio actionis quantum ad materiale
materiale et formaledenominat passum intrinsece et agens extrinsece. Quan-
tum ad formale denominat intrinsece agens. Item actio et
passio sunt idem racione materialis sed non formalis nam forma-
liter hec est immediata. Actio non est passio: attamen eadem
res est actio et passio: Nec sequitur actio et passio differunt genere
ergo differunt numero licet posset dici quod sint distincta numero
prout diversas res connotant. Vel quod differant numero^ah illius generis.
non numero simpliciter. Ex illis videtur velle Capreolus quod
una et eadem res in numero dicitur esse actio et passio propter di-
versa connotata vel denominata〈.〉¹⁹¹ Her'pheus' habet modum loquendi
per denominativam predicationem.¹⁹² Alii autem dicunt actionem et
passionem loquendo logice esse duo predicamenta et per con-
sequens realiter distincta sed phisice capta esse eandem rem
realiter in paciente. racione differentem. Ad minus omnes
Thomistae concedunt quod actus causatus a movente in mobi-
li dicitur actio et passio phisice saltem aliquo modo racione distinctus: quod-
cunque igitur verum videbitur tene dicendo: quod actio et
passio sunt motus et differunt secundum racionem prout physicus
loquitur. Verum tamen de tali differentia potest esse diffi-
cultas〈.〉 Nam multi sub hoc. plures sub racionalis^ai dis'tinctionis' membro po-
nunt: eo quod actio et passio sunt due relationes reales.

P [9^r
Unde oritur dubium〈.〉 Quia quando dicitur quod predicamenta dis'tinctionis' reali-
ter. quoniam cum identitate reali stet distinctio predicamentorum. Di-
cocontrarium Do'minici' Fla'ndrini' v meta'phisice' q. vii. ar. 2:¹⁹³ defende quod placet et dic deinceps. breviter secundum mentem S'ancti' T'home' iii. phisi'ce' lec: iiii. quod prima
quatuor predicamenta predicantur intrinsece de primis sub-
stanciis〈.〉¹⁹⁴ Ut dicendo Petrus est substantia est qualis est quan-
tus est pater: Sed alia sex extrinsece denominant quia actio
denominat agens〈.〉¹⁹⁵ Passio ab agente denominatur quia pati ni-
hil alius est quam suscipere aliquid ab agente: tempus denominat
rem temporalem extrinsece et illa denominatio dicitur quando. Ubi ve-
ro dicitur predicamentum secundum quod aliquid denominatur a loco〈.〉 Si-
tus superaddit ordinem partium in loco〈.〉 Habitus etiam extrin-
sece dicitur. Sic igitur licet motus sit unus tamen predicamen-
tales fiunt denominationes? nam alia res est agens a qua sicuti
ab exteriori sumitur per modum denominationis predicamentum
passionis et alia res est paciens a qua denominatur agens. Idem
v. meta'phisice' lec: vii〈.〉¹⁹⁶dicit. quod ultima predicamenta sumuntur ab illis quae sunt extra
subiectum de quo predicantur in quo etiam loco ait quod actionis
principium sit in agente quod non repugnat superioribus: quia
dicitur notanter principium actionis (sicut calor in igne dicitur prin-
cipium calefactionis) esse in agente.

Herpheus idem ponit ubi supra.¹⁹⁷ quod ultima 6 predicamenta de
quibus est maior difficultas quantum ad denominationem intrin-
secam non distinguantur ab aliis. sed quantum ad extrinsecam
cum importent aliam rem denominatam a precedentibus quod alietas
requiritur ad predicamentorum distinctionem et si ipsa a quibus
in Cly'peo' q〈.〉 vi.¹⁹⁸accipiuntur denominationes sint eadem. hinc inde Concludit ergo
cum eo Pe'trus' Ni'gri' de predicamentis quod decem sunt predicamenta distin-
cta realiter secundum distinctos modos denominandi reales
quorum artificialis »sufficientia« »datur per distinctos modos«
»denominandi a distinctis rebus sumptos.«¹⁹⁹ Considera de-
mum prefatam opinionem distinctionis predicamentorum. ac dili-
genter libra acrimoniam prestantiss'imorum' thomistarum s'cilicet' Her'pheus' i.
quo'libeta' q. ix.²⁰⁰ Ca'preolus' i. d. viii. q. 2²⁰¹ et 2 d. xv. q. i.²⁰² Arman'dus' 2 trac:
clxxxxi²⁰³ Cly'peus' q. v de pre'dicamentis'²⁰⁴ ex mente S'ancti' T'home' (ut eis apparet) astru-
entium non singula predicamentaliter divisa: esse diversas
res vel naturas sed q'ua'n'do'q'ue' predicamenta esse sola racione differentia.
Contra quos Do'minicus' Fla'ndrinus' ex calido quodam viscere loquitur: v meta'phisice' Q [9^v
Corrolariumq. vii. ar. 2²⁰⁵ sed quod placet defensa ex^aj dictis elicio. ^akSi nul-
lum est inconveniens predicamenta differe denominationibus
predicamentalibus a rebus sumptis. quod minus inconveniens
est. eandem rem realiter. secundum aliam: et aliam denominationem.
poni sub diversis speciebus eiusdem predicamenti〈.〉^ak Sicut Aris'toteles'
Calorponit eundem calorem in prima spetie et tercia.²⁰⁶ Non propter
plures realitates vel formalitates: sed propter diversos
modos denominandi subiectum (et sic secundum diversas raciones)
quia dicitur dispositio inquantum afficit subiectum in quo est: sed dicitur passi-
bilis qualitas inquantum immutat tactum〈.〉 Vel quia efficit pas-
sionem secundum tactum. Primo modo predicatur formaliter· Secundo
immutative. Haec est mens Versoris〈.〉²⁰⁷ S'anctus' T'homas' prima secunde q. 49
ar. 2 ad primum dicens »passibiles qualitates secundum quod conside-
rantur ut convenientes« »nature rei« »vel non convenientes« per-
tinere »ad habitus vel dispositiones:« exemplum〈:〉 »calor et frigus secundum
quod conveniunt nature rei pertinent ad sanitatem« et »ponuntur«
»in prima specie qualitatis.«²⁰⁸ et certum est quod idem calor: in spetie
est uni conveniens alteri disconveniens et quod talis calor etiam
3 d. 23 q. i.ponitur in tercia spetie qualitatis〈.〉²⁰⁹ Ca'preolus' ait: idem absolutum copu-
latum diversis respectibus esse in prima et tercia spetie
qualitatis sicut albedo sub respectu congruentie ponitur in
prima sub respectu similitudinis in tercia spetie qualita-
tis.²¹⁰ Sic etiam secundum Dom'inicum' Flan'drinum'²¹¹ et secundum Versorem in logica.²¹²
Locus et superficies materialiter absolute: vel secundum esse
quantitatis non distinguuntur: sed tamen formaliter et logice pu-
ta permensurare extrinsece differunt speciem. licet enim sit una et ea-
dem res in numero: tamen differunt racione rei necessitantis ad distin-
ctos conceptus formandos sicut et calor predictus.

Videtur autem Versor super Gilbertum velle quod actio sit causa
effectiva passionis tanquam alterius rei: quia dicit Gilbertus
actionem esse causam passionis〈.〉²¹³ Dicendum quod Gil'bertus' etiam dicit
actionem esse causam actionis. ergo non est intelligendum realem
4 d. 17. q. i〈.〉²¹⁴sed logicaliter: hoc est〈:〉 Actio infert passionem in bona communia. et
hoc etiam vult Cap'reolus'. Hoc autem clarum est apud S'anctum' T'homam' quod locus
et superficies sunt idem essencialiter quia dicit. »Locus idem est per
2. d. xii. q. i ar: v.essenciam quod superficies«²¹⁵ et tamen dicitur constituere^al duas species
nec valet quod obiiciunt alii dicentes quod Aris'toteles' in predica'mentis' lo-
quitur secundum opinionem aliorum: quia tunc stabit difficultas R [10^r
de calore qui ponitur in prima et tercia specie qualita-
tis〈.〉²¹⁶ Tum secundo: quia philosophus v. meta'phisice' ponit tempus esse quanti-
tatem per accidens²¹⁷ et tamen in predicamentis dicit esse spetiem di-
stinctam ab aliis:²¹⁸ ergo et hoc loco deberent dicere: Aris'totelem' non
Pe'trus' Niger in clypeo²¹⁹fuisse opinionis sue. Tum quia secundum S'anctum' T'homam' ibidem Locus in
predicamento ponitur species quantitatis: sed non in meta'phisice libris' igitur
dictum eorum non est Thomisticum. sed quando dicunt quod ubi su-
mitur a denominatione extrinseca loci inquantum extrinsece men-
surat locatum. verum est et dico. quod locus est causa ubi ut
habet Gilbertus et quod ubi sumitur ex loco extrinsece men-
surante locatum. Vel sumitur ex hoc quod aliquid denominatur a
2. d. 2. q. i.²²⁰loco. Haec est mens Armandi^am〈,〉²²¹ Do'minici'〈,〉 Ver'soris'〈,〉 T'home' v. meta'phisice'²²² et tercio
phi'sicorum'〈.〉²²³ Et est mens Ca'preoli' nec curo hic^an Utrum posteriora predica-
menta dicant respectus. sicut videtur Ca'preolus' sentire ubi supra.²²⁴
Vel non ut Herpheo placet. sed sufficit quod eadem res quo ad-
esse possit fundare plura predicamenta vel species propter
plures predicamentales denominationes〈.〉 Sic dicit Arman'dus'
de actione et passione quod quamvis »sint una et eadem res et unus
actus simpliciter tamen ex diversitate racionis potest esse quod« faciunt
»duo predicamenta« licet quodlibet eorum sit vera res tamen eorum
divisio non est realis.²²⁵ sed racionis tantum unde idem actus ut est ab
Lege alios circa hanc materiam in tercio phy'sicorum'.hoc dicitur actio ut est in hoc dicitur passio vel fundat passionem〈.〉²²⁶
Nec quelibet differentia rationum facit diversa predicamenta sed illa
tantum que non est reducibilis ad unam rationem univocam que
Nota etiam dicentes actionem et passionem realiter differre quod habent concedere hanc dis〈tinctionem〉 physice loquendo de illis〈.〉differentia non excedit numerum predicamentorum: Que omnia dixissem
vobis si fidem haberetis his verbis〈.〉 Ad distinctionem predi-
camentorum ad minus requiritur distinctio rationis rei necessi-
tantis. licet illa in omnibus non sufficiat. secius docent Mon'tani'.²²⁷

Sed contra〈.〉 Sequeretur quod attributa divina predicamentaliter
distinguerentur vel ad minus tamen quantum actio et passio
dico quod non: quia attributa habent unum modum predicandi quia
omnia essencialiter predicantur de deo〈.〉 Item quia sunt extra pre-
dicamentum: nec dictum est quod illa distinctio arguat dis'tinctionem' predi-
camentorum. sed quod ad minus requiratur in aliquibus: sic etiam
dicoque genus et species pro primis intencionibus^ao distinguuntur
hoc modo sed non predicamentaliter.

Distinctio formalis rationisPatet igitur ex prioribus distinctionem formalem non esse
negandam absolute in via Thomae sed ut melius intelliga-
S [10^v tur unum exemplum percurram〈.〉 Et nota quando dicitur (quo ad proposi-
tum) quod aliquid convenit alicui materialiter sed non formaliter
quod sic est intelligendum i'd est' aliquid attribuitur rei secundum esse quod
habet extra intellectum: vel secundum esse concretum quod non con-
venit ei secundum esse proprium vel secundum esse abstractum sicut quando
dicitur privacio materie non machinatur malificium. verum est ma-
terialiter sed non formaliter quia si quis protenderit intel-
lectum ut dicitur i. phi'sicorum'²²⁸ mox considerabit privationem esse contra-
riam forme quando dicitur〈.〉 Privatio abiicitur per generationem dicendum
quod verum est formaliter i'd est' privacio inquantum privacio vel
privacio secundum esse abstractum〈.〉 Similiter dicitur homo inquantum ho-
mo risibilis sed non inquantum animal: bonum ut bonum esse volitum:²²⁹
aliud exemplumNota quod secundum Aris'totelem' 2. de anima〈.〉 Anima vegetativa sensitiva
et intellectiva in eodem sunt una anima intellige realiter:
sed differunt ratione²³⁰ i'd est' extra intellectum sunt idem: sed actualis di-
stinctio est in intellectu: plura patent de hoc membro distin-
ctionisi. d. xxxiii. q〈.〉 i²³¹ et d. viii. q. iiii.²³² per S'anctum' T'homam'. Aliqui Thomistae dicunt quod sunt idem mate-
rialiter sed non formaliter: ferunt reliqui Thomiste ut
Flan'drinus' ibidem quod ille anime in uno composito sunt una anima
in actu sed plures virtualiter i'd est' unica anima continet
in se quod potest facere conceptum trium animarum〈.〉 Con-
cedit^ap etiam Dominicus²³³ quod distinctio formaliter secundum rationem〈.〉
Illa disctinctio iam dicta non est in extremis subiective ut habet
Her'pheus' et Cly'peus'²³⁴ quod omnes dicunt sed solum obiective in intel-
lectu²³⁵ ut aliqui dicunt et hoc capiendo rationem pro ente rationis
consequente rem prout est obiective in intellectu: vel ut alii
dicunt subiective in intellectu et capiendo rationem pro con-
ceptu: vel ut alii dicunt subiective i'd est' formaliter in re ca-
piendo rationem pro habilitate et hoc fundamentaliter.

Vult tamen Franciscus Maronis probare: quod distinctio rationis
non possit esse inter extrema realia.²³⁶ et hoc sic cuicumque actus pri-
mus repugnat et secundus: sed esse secundum rationem est actus pri-
mus repugnans extremis realibus et distingui secundum ra-
tionem est actus secundus igitur. Dicendum quod esse secundum
rationem repugnat rebus realibus subiective i'd est' formaliter sed
non obiective. sic etiam distingui secundum rationem.

T [11^r

est Alteritas
unius simpliciter. a se ipso (ex ordinatione racionis proveniens) di-
stincti. Dicitur unius simpliciter. quia identitas generis et speciei (quae
non sunt unum simpliciter) importat relationem realem et per conse-
quens extrema realia ut habet Pe'trus' de Bergomo:²³⁷ dicitur ex or-
di'ne' ra'tionis'〈.〉 pro: quia »racio adinvenit ordinem alicuius ad seipsum secundum
i. q〈.〉 xxviii. ad secundum〈.〉duas eius consideraciones.«²³⁸ Haec definitio fundatur in S'ancto' T'homa'.
Poteris eciam sic describere dist'inctionem' ra'cionis' ex natura rei non repug-
nant'is': Quod est alteritas entis (maxima identitate) unius a se ipso
distincti prout intellectus illud idem bis concipit in propositione.
vi. me'taphisice' lec. ul'tima'〈.〉probatur quia secundum S'anctum' T'homam' illa distinctio constitit in comparacione
intellectus idem sibi ipsi comparantis autem utentis uno ut duo-
bus. sed uti uni ut duobus.²³⁹ et comparare non fiunt sine propositione
vel enunciatione²⁴⁰ quia necesse quod concipiatur sub racione subiecti
et predicati vel sub aliis intencionibus. quod autem illa distinctio
i. d. xxvi. q〈.〉 2 ar: 2²⁴¹ po'tentia' q〈.〉 vii ar. xi.²⁴²fit relacio a racione dependens probatur authoritate S'ancti' T'homae' dicentis
quod idem significat^aq relationem racionis. Potest etiam secundum Pe'trum' Ni'gri' q.
x sic describi.²⁴³ quod est quando idem collatum sibi distinguitur secundum
racionem a se ipso vel ut habet q. xlii.²⁴⁴ dicitur distinct'io' racionis quando rei non
repugnat^ar intelligi diversimode et talis secundum ipsum est in-
ter definitionem et definitum: quia rei non repugnat concipi
vii me'taphisice' lec: v〈.〉²⁴⁵implicite et explicite. Contra〈:〉 Aris'toteles' dicit quod definicio et
definitum sunt idem racione²⁴⁶ ergo ^ascontra dicta^as〈.〉 Respondet Flan'drinus'²⁴⁷
quod capiendo^at racionem pro intencione utriusque non esse verum.
immo sic distinguuntur: Capiendo autem racionem pro natura ipsius
quod quid erat esse. posse intelligi dupliciter〈:〉 Uno modo capien-
do racionem ex parte concipientis et raciocinantis et sic distin-
guuntur racione. Alio modo capiendo racionem ex parte rei raciocina-
bilis que habet immediatum fundamentum in re et sic non di-
stinguuntur racione. sed Aris'toteles' debet intelligi secundum ultimam ac-
ceptionem racionis. Ex quo patet quod secundum illos duos. definicio
et definitum non distinguuntur secundo modo sed tercio modo. Contra〈:〉
definicio et definitum plus distinguuntur. quam^au idem a se ipso
sed distinctio eiusdem^av a se ipso continetur sub hoc membro igitur alia sub
alio membro. Pre〈terea〉: eo modo distinguitur totum ab aliquo quo
modo partes eius sed partes definitionis distinguuntur secundo modo ergo
et tota definicio〈.〉 Maior probatur quia totum sequitur^aw esse et V [11^v
distinctionem parcium minor patet per secundum membrum distincti-
onis racionis〈.〉 Dicendum quod capiendo definitionem et definitum pro secundis
intencionibus: et respectus identitatis pro ipsis relationibus precise
racionis quod differunt primo modo: capiendo autem pro primis intencionibus
quo modo argumentum militat. dicitur ad primum secundum Aris'totelem' i.
topicorum. quod ostendens non idem interimit definitionem sed hoc
dictum non valeret: nisi intelligeretur de universali et simpliciter
identitate sub qua est numeralis〈.〉²⁴⁸ Minor probatur quia committeretur fallam
secundum quid nam omnis unitas preter numeralem est unitas se-
cundum quid. quia ibidem dicit Aris'toteles' quod idem »maxime« et »indubi-
tanter« dicitur »quod unum est numero«²⁴⁹ ergo ostendens definitum et de-
finitionem non esse eadem numero. destruit definitionem. quapropter
negatur maior〈.〉 Sed contra distincta secundo modo etiam sunt unum
numero et tamen plus distinguuntur. dicitur quod definicio a definito non
distinguitur nisi propter partes. quia dividitur in singularia: racione
quorum ponitur sub secundo membro reductive. dicitur secundo. quod distinctio
racione partium ponitur in secundo modo sed racione tocius in tercio modo dis'tinctionis'〈.〉
i. phi'sicorum'Contra: ergo idem sub diversis membris ponitur. dicitur quod non in-
convenit secundum diversas raciones. ad secundum dicitur. maior est falsa.
eciam loquendo de illis que realiter distinguuntur. quia totum differt ab
aliquo racione parcium. sed partes seipsis ut patet de homine et leone.
ad probationem dicitur quod totum sequitur esse parcium. sed non est esse partium
et ita sequitur distinctionem partium sed distinctio parcium non est di-
stinctio tocius essencialiter. dicitur eciam in realiter idem existenti-
bus quod totum differt a toto secundum racionem et a partibus simul sump-
tis. a partibus autem divisim sumptis realiter et hoc si sunt partes
reales.

Quartum membrum dis'tinctionis' ra'cionis'
Distinctio racionis ex natura rei repugnantis:

Est alteritas attributa extremis. non subiicibilibus tali
distinctioni. exemplum quando dicitur: Pe'trus' et Pa'ulus' differunt spetie: leo et
cervus genere. et tantum de distinctione ra'tionis' modo suf-
ficiat〈.〉

X [12^r
Post determinacionem distinc-
tionis secundum racionem^ax enodabo realem diversitatem sive
distinctionem: eiusdemque membra complectar.
Ubi nota quod distinctio realis est alteritas vel alie-
tas extremorum non dependencium obiective ab in-
tellectu possibiliumque〈.〉

principium distinctionis realis secundum Do'minicum' flan'drinum' v. meta'phisice' q. ix ar: viii:²⁵⁰ est esse existencie et essencie.Omnis distinctio realis vel est numeralis. essencialis et
specivoca. Vel formalis et specivoca tantum. vel generica
vel predicamentalis.

Distinctio realis numeralis

tantum. Est alietas extremorum realium existencium vel^ay
possibilium in esse reali. originata ex principiis indi-
vidualibus.²⁵¹ Dico possibilium quia non pauci dicunt Io-
annem vivum ab Adam mortuo et Anthichristo nume-
raliter realiter distingui〈.〉 Etiam dicitur secundum aliqua. re-
alis.^az i. d. vii. q〈.〉 2²⁵² S'ancti' T'homae' 2. con'tra' 'gentiles' c. lxxv.²⁵³ de veri'tate' q. 2. ar: vi ²⁵⁴ in opus de prin'cipio' indivi'duationis'²⁵⁵per oppositionem relativam sicuti persone divine
distinguuntur realiter per relativam oppositionem.

Nota primo quod materia non est adequatum principium
distinctivum individuorum ut habet Capreolus.²⁵⁶

Nota duplicia esse principia distinctiva extremorum re
alium nam quedam determinant essencialia principia
rerum et illa arguunt essencialem sive specivocam distin-
ctionem que sumuntur secundum absolutam racionem forme
ut tenet Herph'eus' 2 dis: iii. q. 2.²⁵⁷ Alia sunt distinctiva ex-
tremorumS'anctus' T'homas' q'u'o'dlibeta' 2 ar:²⁵⁸ iiii. con'tra' 'gentiles' c. lxxxi²⁵⁹ 'de' spiri'tualibus' crea'turis' q. viii. ar. vi.²⁶⁰ prin'cipio' indivi'duationis'²⁶¹ con'tra' 'gentiles' 2. c. lxxv.²⁶² et 〈de〉 spi'ritualibus' cre'aturis' q. na:^ba viii.²⁶³ et Ca'preolus' i〈.〉 d. 7 q〈.〉 2〈.〉²⁶⁴ solo numero differentium.²⁶⁵ et sunt illa a quibus
sumitur hoc esse vel illud quae sunt duplicia〈.〉 Nam que-
dam materialia et sic materia est individuativum et sub-
iecta suorum actuum receptibilium in eis ut habet Sanctus
Thomas et dicuntur materialia distinctiva quia sunt in quibus
forme susceptibiles acquirunt formale distinctivum· Aliud
est formale distinctivum formarum eiusdem speciei: Y [12^v
quo modo differunt due albedines et due quantitates in
dicitur ab Her'pheo' potencialitas que forma potest esse pars alicuius Her'pheus' 2. d. iii. q〈.〉 2.²⁶⁶sacramento altaris que non possunt differre per subiecta non
existencia in rerum natura nec per^bb dependencias suas: quia per
idem res habet esse distingui sed tunc due quantitates
non habent esse per dependencia quia per illa (sicut quodli-
bet accidens) potius habent inesse〈.〉 Sic etiam due anime racionales se-
perate differunt numero quia dicit S'anctus' T'homas' i. dis〈.〉 viii. q. v²⁶⁷ quod indivi-
duacio animarum solum quo ad principium dependet a cor-
pore et non quo ad esse vel separari〈.〉 Idem habet 2. contra c.
formale individuativumlxxxi.²⁶⁸ et vocatur illud formale individuativum esse termina-
tum secundum naturam corporis vel subiecti quia anime infunduntur
corporibus et forme susceptivis secundum capacitatem〈.〉 Non enim
potest forma perfectior inesse quam capacitas materie sus-
cipereq'u'o'dlibeta' iii. q. ix. de accidentibus〈.〉²⁶⁹ possit et hoc acquiritur in corpore sed non ex corpore id est
corpus est solum illud in quo acquiritur formale distincti-
vum anime quod et Herpheus concedit〈.〉 Scilicet quod formale
distinctivum ipsorum non sufficit sine aliis concurrentibus
subiective et dispositive〈.〉 Vocatur etiam illud principium a
de po'tentia' q. 3. ar〈.〉 x ad xvi.²⁷⁰ et q. ix ar: i. ad viii²⁷¹ et iii. xxxv. v. et q. lxxxi. iiii.²⁷² S'ancto' T'homa' commensuracio²⁷³ ad sua susceptiva quia diverse commen-
suraciones animarum ad sua corpora manentes in anima-
bus efficiunt quod haec anima est formaliter huic et non alteri
commensurata corpori quia sicut anima in communi est forma
corporis. ita hec anima in sui racione habet quod sit forma huius cor-
poris de spiri'tualibus' crea'turis' q. viii. ar: iiii.²⁷⁴ et 2. contra c. lxxiiii.²⁷⁵ Dic-
itur^bc etiam coaptacio vel proporcio forme ad materiam〈.〉 Ita
appellat Capreo'lus' i. d. vii q. 2²⁷⁶ dicens formale distinctivum
formarum in eadem specie esse commensuracionem ad distin-
ctivum materiale i'd est' susceptivum necessario requisitum quam
commensuracionem (dicit esse illud) quo anima est tali corpori
coaptata quod ipsa acquirit^bd in corpore et retinet post cor-
pus〈.〉 S'anctus' T'homas' 2. co'ntra' 'gentiles' c. lxxix et lxxxi〈,〉²⁷⁷ de spi'ritualibus' cre'aturis' q. ix ad iii et iiii〈.〉²⁷⁸Et ulterius non individuatur per aliud sed est anime ra-
cio individuationis〈.〉 Idem Capreo'lus' 2. d. iii q. i.²⁷⁹ vocat hoc
principium proporcionem: commensuracionem et aptitudinem
anime ad corpus adiungens illam esse entitatem respecti-
vam: facientem distinctionem materialem. sicut differentia speci-
voca specivocam^be addens quod sit de formali racione anime inquan-
tum hec anima et ab aliis distincta (sic enim dicit absolutum
sub respectu) quod relinquo aliis nec consentit huic opi-
nioni3 q'u'o'dlibeta' q. ix.²⁸⁰ Herpheus.

Z [13^r
De formali huius distinctionis principio sic dicit
ii. q'u'ol'ibeta' q. ix:Herphe'us'〈:〉 Quod intraneum et essenciale distinctivum formarum
eiusdem speciei sit essencia uniuscuiusque individui ita quod
unumquodque individuorum formaliter et intrinsece distin-
guatur ab alio per essenciam〈.〉²⁸¹ Dicitur intrinsecum quia licet res
habeant distinctionem a causa efficiente et finali non tamen plu-
ralitas illarum causarum et unitas inferunt semper pluralitatem
et unitatem effectuum^bf. Loquendo autem de extrinseco distin-
ctivo dicit quod omnia accidentia simul existencia in actu preter quan-
titatem habent distinctionem numeralem a suis subiectis ita quod
pluralitas eorum dependet a pluralitate subiectorum et uni-
tas ab unitate. Accidentia vero non simul existencia recipiunt
distinctionem numeralem a quantitate susceptiva et ab inter-
ruptione essendi que sunt cause dispositive pluralitatis
numeralis accidentium in eodem subiecto: Extremum^bg Calor hodier-
nus et crastinus in eadem aqua interveniente frigore di-
stinguunturCap'reolus' i. d. iii q. i. hoc modo〈.〉 Idem Cap'reolus' dicens: Quedam sunt
quorum unitas in sui racione habet duracionis continuitatem
ut tempus et motus〈.〉²⁸² Idem S'anctus' T'homas'〈.〉 De quantitate dicit Her'pheus' quod
sit causa dispositiva distinctionis numeralis.²⁸³ S'anctus' vero T'homas' sic
dicit: In rebus materialibus materia sub quantitate inter-
minata est principium individuationis.²⁸⁴ Materia est radix
quantum ad esse incommunicabile: et quantitas quantum ad
esse distinctum. Her'pheus'²⁸⁵ ponit duas animas numero distinctas
propter hoc quod sunt forme unibiles materiis. Cum ergo
due anime hominum. similiter due quantitates: due albedi-
nes in sacramento altaris divinitus separate vel alias. in-
tellectu: sint formaliter distincte sequitur verum esse dictum
Do'minici' de Flan'dria' arbitrantis²⁸⁶ falsum esse dictum quorundam
v meta'phisice' q〈.〉 ix ar: viii. aliqua dis'tinctio' formalis non est specivoca〈.〉Thomistarum〈:〉 Omnem distinctionem formalem esse specivo-
cam asserentium. Quia non bene legerunt S'anctum' T'homam' in 2. con'tra' 'gentiles'
c. lxxv.²⁸⁷ supra Bohe'tium' de tri'nitate' q. iiii ar: i. et ar: 2 ad 3.²⁸⁸ et 2 d.
xxxii. q. 2 ar: iii. ad i.²⁸⁹ Ca'preolum' iiii. d. xliiii. q: iii: et 2 d. iii. q: i.
dicentem quod illa propositio: »omnis differentia formalis est speci-
voca: vera« sit:²⁹⁰ de formis simplicibus de quarum ratione
non est: divisio in partes alterius vel eiusdem rationis:
nec portare aliquid secum materiale aliquid formale ut
habet S'anctus' T'homas' viii: quol'ibeta' q: x²⁹¹ et iiii: d〈.〉 xii. q. i: ar: i:²⁹²

aa [13^v
in addi'tionibus' supra Ca'preolum' 2. d. iii. S'anctus' T'homas' i. d. xvii. q. 2 ar. 3 ad iiii.²⁹³ 'de' veri'tate' q. 22 ar: iii²⁹⁴ et 'de' po'tentia' q. iii. ar: vii.²⁹⁵ et con'tra' 'gentiles' 2. c. xlii.²⁹⁶Dicit Frater Silvester.²⁹⁷ quod distinctio numeralis formarum²⁹⁸ sub-
iectis unibilium effective causetur a generante et subie-
ctive a materia. Formaliter autem dicit quod esse causat eam in essen-
cia sed non econtra quia secundum varietatem in participati-
one unius esse est varietas in participatione unius for-
me in eadem specie. Addit etiam quod esse Socratis secundum se
totum distinguitur ab esse Platonis et quod in fieri: tam esse quam
forma est effective hoc per generans et susceptive per ma-
teriam signatam. Formaliter autem forma per esse et non
econtra〈.〉 In facto autem esse si forma partis separetur. ipsa esset
lege S'anctum' T'homam' in com'pendio' theo'logiae' c. 14〈.〉²⁹⁹hec formaliter per esse suum et non econtra〈.〉 Sed esse est sub-
iective hoc per formam et non econtra. Teneo igitur pro
nunc donec melius intellexero formale individuativum
formarum eiusdem speciei non distingui ab ipsis formis〈.〉
et hoc loquendo de coaptatione ut supra〈.〉³⁰⁰Quia dicit S'anctus' T'homas' animam secundum essenciam habere habitudi-
nem ad corpus de spiri'tualibus' crea'turis' q: ix et iiii.³⁰¹ et 2. con'tra gentiles' c. lxx-
xi.³⁰² ait animas secundum substancias suas esse formas corpo-
rum〈.〉 Probo etiam Quia proprius actus se ipso requirit
propriam potenciam et econtra ut patet 2. de anima³⁰³ et ix
metha'phisice'.³⁰⁴ De formis accidentalibus maxime habet illud
veritatem que extra subiectum produci non possunt in-
dividualiter dico notanter produci et non esse〈.〉 De hoc le-
ge S'ancti' T'homae' quol'ibeta' vii. ar: x.³⁰⁵ quol'ibeta' viii: q. ix³⁰⁶ et Capre'olum' 2. dis: iii.
q. i.³⁰⁷ S'anctus' T'homas' i. q. xlvii. ar: 2³⁰⁸ et 2. d. xii. i. ad iii.³⁰⁹Sed dubium est quomodo due materie solum nume-
ro distinguantur〈.〉 Respondet Capre'olus' ubi supra〈.〉 Quod ma-
teria prima non recipit ab aliqua forma substanciali quod sit
eadem numero vel diversa quia eadem numero manens
transfertur de una ad aliam formam respectu quarum est
indifferens〈.〉 Secus est de natura specivoca respectu indi-
viduorum et individuantium quia secundum varietatem illorum
acquirit vel perdit identitatem numeralem.

Sed grande oritur^bh dubium de eadem in numero forma
que prius est imperfecta et post hac fit perfecta. Quomodo
distinguatur imperfecta a perfecta et intensa a remissa
ibi Thomiste sunt valde diversi/ Nam aliqui ponunt bb [14^r
gradus in inherencia vel in inesse vel participatione talium
i. dis: xvii.³¹⁰formarum de quorum numero sunt〈.〉 Versor〈/〉 Mon'te'^bi〈/〉 Cap'reolus'
in multis passibus habentes pro se verba S'ancti' T'homae'. Capre'olus'
dicit³¹¹ quod eadem essencia in numero albedinis potest cau-
sare vel racione agentis vel dispositionum in subiecto va-
ria esse (a se distincta) non quidem effective sed eo mo-
do quo subiectum est causa propria actus sui et illa eadem
numero albedo prius imperfecta successive potest esse
perfecta vel educi de imperfecto ad perfectum absque ad-
dicione realitatis alicuius: forme ipsius. hoc modo quod al-
bedo secundum tres gradus ita loquendo et facta alba secundum
sex est eadem essencialiter sed est novum esse additum for-
me〈.〉 Ita quod posterius esse seu inesse acquisitum est aliud a
priori continens tamen prius eminenter. Nec variant essen-
ciam forme illa nova esse〈.〉 Quia sunt modi essendi sed mo-
dusS'anctus' T'homas' i. q. l. ar:^bj iiii. ad 2.³¹² actus est modus essendi substantie, i. q. xliiii ar: 2 in c.³¹³ essendi non variat racionem specivocam. Et nota quod illa
esse non differunt specivoce quia non sunt species neque nu-
mero quia proprie non sunt sub specie sed sunt modi spe-
civoce racionis quorum unus continet alterum superemi-
nenter〈.〉 Differunt tamen quia sicut esse reducitur ad predi-
camentum sue essencie Ita esse illius forme ad esse indivi-
duale. Dico igitur quod proprie non differunt numero: sed
aliquo modo reducuntur ad talem differenciam improprie
et quod impossibile est posterius esse simul manere cum prio-
re in eodem subiecto quia adveniente perfectiori esse
forma non manet sub imperfectiori. Herpheus autem i.
dis: xvii. q. iiii.³¹⁴ et post eum Pe'trus' Ni'gri' in cly'peo' ac Armandus
tractatu secundo ca: 262〈.〉³¹⁵ Volunt quod forma intensibilis
Her'phei' q'u'ol'ibeta' q. xiii.³¹⁶ Pe'trus' de Berga'mo'〈:〉 »Forma est variabilis terminative sed« non »subiective«〈.〉³¹⁷ S'anctus' T'homas' i. q〈.〉 ix et iii.³¹⁸in essencia sua habeat gradus et quod esse forme non suc-
cedat alteri esse vel intentatur sine essencia forme〈.〉 Atqui
impossibile reputant formam habere gradus in suo esse
et non essencia〈.〉 Nota Her'pheum' ubi supra. q〈.〉 v dicit quod forma
remissa: adveniente intensa non perditur in subiecto
sed sit perfectior ita quod eadem forma prius imperfecta: cc [14^vaccidens^bk numeratur per subiectum i. q. xxxix.³¹⁹ et i. d. ix q. xii³²⁰ et iiii. d. iiii. q〈.〉 i.³²¹ i. q. xxix〈.〉³²²sed modo perfectior facta: habet plus quam prius secundum par-
tes virtuales eo quod primus gradus continetur in secundo
qui sunt distinguibiles abinvicem habitu: sicut totum et
pars: Sed revera difficillimum est ponere distinctionem
inter tales gradus quia si differunt numero impossibile
est ipsos actualiter et simul esse in eodem subiecto: Si
differunt specie impossibile sequitur scilicet quod conveniant
et differant specie: Dicendum quod forma remissa et intensa
eadem in numero differunt sicut totum perfectionale et
pars et potest esse differencia numeralis potencialis (quia
in actu non est) ita tamen quod altera pars fiat nonens in
actu〈.〉 Non enim est inconveniens in formis latitudinem
essencie habentibus fieri divisionem in plura numero
distincta non positive: sed privative〈.〉 Quia pars essentie
separata fit nonens〈.〉 Et potest illa distinctio dici numeralis
habitualis〈.〉 Potest etiam dici distinctio^bl racionis rei necessitan-
tis: quia tales forme in subiecto existentes cogunt intel-
lectum ad ponendum esse remissum et intensum in eis.
Cogunt i'd est' quantum ad specivocacionem actus necessitant
intellectum. non autem quantum ad exercitium actus ita accipio
cogere hic et superius. sed et longum scito sermonem subaudi: esse de illa specivocatione actus quia dubium est prolixum〈.〉 An duo actus intellectus quorum alter circa intensum alter circa remissum versatur differant specivoce vel non:^bm

S'anctus' T'homas' vide de anima q. i. ar: vii ad vi.³²³ po'tentia' q. vii ar: 7³²⁴ et i. q〈.〉 l ar: 4 ad ii.³²⁵ An S'anctus' T'homas' posuerit intensionem et remissionem in essencia for-
marum aut in inesse ipsarum me fugit qui dicit in i. 2. q. liii
ar: 2³²⁶ quod sit quedam diminutio essencie habitus sed principium
habens a subiecto participante similiter q. lii.³²⁷ per totum
astruit. In quibus locis meo iuditio vult quod forme augmen-
tabiles (non includentes indivisibilitatem) essencialiter non
includant magis vel minus: quia modus essendi non est de essen-
ciali intellectu rei cuius est. Quamvis ergo ipse senserit in his lo-
cis quod essencia formarum intendatur vel remitratur tamen conveniunt
eis illa predicata: seu magis et minus propter subiectum quod Aris'toteles'
(in predicamento qualitatis) dicit qualitates in abstracto ponens
non dici secundum magis vel minus sed bene in concreto〈.〉³²⁸ Idem videtur
velle secunda secunde. q. xxiiii. ar: iiii.³²⁹ sed eadem q'uestio' ar: v.³³⁰ videtur velle
quod intensio formarum fiat per inesse ipsarum et per participationem
subiecti〈.〉 Idem i. dis. xvii. q. 2 ar〈.〉 2.³³¹ et de spi'ritualibus' crea'turis' q. iii. in
c.³³² utrumque tenet〈.〉

dd [15^r

est maxima
unitas vel est unitas ab intellectu obiective non dependens:
quia preter unitatem talem non est ponenda alia preter concursum
intellectus ut habent Cap'reolus' i. dis: viii et pluribus aliis locis³³³
Herpheus in q'u'''o'libeta' Do'minicus' Flan'drinus' Petrus Ni'gri' Thomas Caie'tanus' Paulus Soncinas Armandus Gra'tia' dei〈.〉 Idem numero dicuntur aliqua mul-
tipliciter〈.〉 Unomodo accidentaliter vel materialiter idest quo ad
susceptivum sic albedo et dulcedo sunt idem numero per accidens
in lacte: quia coaptacio albedinis ad illud subiectum est alia quam
S'anctus' T'homas' i. d. xxiii q. i. ar: i.³³⁴dulcedinis et ex alia causa et sic non habent idem principium per se〈.〉
De hoc lege S'anctum' T'homam' iiii. meta'phisice' et v. et vii.³³⁵ Alio modo substancia-
liter et hec sunt triplicia〈.〉 Quedam enim sunt unum in actu et
potencia ut punctus et unitas〈.〉 Alia sunt unum numero in
actu plura actualiter includencia ut Petrus includit ma-
teriam et formam. Alia sunt plura in potencia ut lignum et
totum integrale.

nolo hic facere
difficultatem propterea quia facilis est nec de ipsa firma
potest tradi noticia et quod infinita uni accidunt. Nam di-
stinctio accidentalis est inter extrema habentia principia
distinctiva accidentalia〈.〉 Vel dicitur illa que ab accidente originaliter〈.〉
Sic Socrates sedens differt a se ipso non sedente et a Platone
currente〈.〉 S'anctus' T'homas' de veri'tate' q. iii. ar: 2 ad tercium³³⁶ nota quod plurali-
tas racionis quandoque reducitur ad diversitatem rei sic Socrates sedens et
idem Socrates non sedens differunt racione que reducuntur ad diversitatem
substancie et accidentis.

est alteritas ex-
tremorum differentia intrinseca specivoca differentium〈.〉
Patet ex Por'phirio' de differentia secundum Aris'totelis' vi to'picorum'³³⁸ vii et viii.
meta'phisice'³³⁹ et licet Porphirius speciem definiverit per predicari: si-
militer Aris'toteles' in to'picis' non tamen est de racione speciei predicari de plu-
ribus numero differentibus. Tum primo quia ens racionis nullius
entis realis est constitutiva differentia. quia da oppositum tunc
ens racionis erit de intellectu entis realis et eius constitutivum
de spi'ritualibus' cre'aturis' q. viii〈.〉³⁴⁰sed predicari est ens racionis quia secunda intencio/ species autem pro
substrato³⁴¹ est ens reale. Tum secundo quia non omnis species predi-
catur de pluribus ut patet de angelis Authoritate S'ancti' T'homae' ee [15^v
bnin omnibus locis ubi de angelis disputat.³⁴² Tum tercio. quia
vii et viii. meta'phisice'³⁴³ dicitur ipsum quod quid est rerum compleri sufficien-
ter per genus et differentiam〈.〉 Tum quarto quia inferiora de qui-
bus predicatur superius non continentur in actuali intellectu su-
perioris sed potenciali〈.〉 Sed nullum tale constituit racionem
illius ad quod se habet taliter〈.〉 Nec obstat quod differentiam po-
nit per predicari istorum predicabilium. quia non loquitur de essen-
tiis rerum absolute sed de secundis intencionibus attribuendis
rebus ex proprietatibus earum〈.〉 Tum secundo quia ille differentie po-
nunt distinctionem contentorum sub primo membro dis'tinctionis'〈.〉
Verum cum sit difficultas de differentia et eius constitutione〈.〉
Ideo pro nunc relinquo ponens aliam definicionem.

Distinctio specivoca a³⁴⁴ Est alteritas b extremorum c for-
maliter inequalium: secundum absolutam: d et per se racionem:
formarum differencium: aut se ipsis distinctorum ita
quod illa distinctio potest esse talis ex parte utriusque extremo-
rum vel ex parte unius〈.〉

A: patet ex S'ancto' T'homa' i. q. xlvii. ar: 2.³⁴⁵ et viii. meta'phisice' quia forme
Idem 3. con'tra gentiles' c. lxxxx.vii.³⁴⁶rerum habent se sicut numeri.³⁴⁷ B: per Her'pheum' 2 dis: iii q. 2 ar: i.³⁴⁸
C: S'ancti' T'homae' 2〈.〉 dis: xxxii q. 2 ar: iii. ad primum³⁴⁹ et 2. con'tra gentiles' c. lxxxi.³⁵⁰
ubi dicit essencialem differentiam sumi secundum principia essencia-
lia de tri'nitate' q. xiiii.³⁵¹ de virtu'tibus' in communi q. xii in c.³⁵² D patet quia
differentie se ipsis differunt sicuti »non querimus quo'niam' distinguun-
tur racionale et irracionale«〈.〉 S'anctus' T'homas' i. dis: xiii. q. i ar: 2 in cor:³⁵³ Verum est
tamen quod differencie licet sint eedem essencialiter cum specibus con-
stitutis non tamen debent dici species/ quia Aris'toteles' dicit ipsas non
esse substantias in predica'mento' et vii. meta'phisice' dicit ipsas habere modum
partis.³⁵⁴ Illa definitio datur de principio specivocativo
intrario sed non de extrinseco de quo infra〈.〉 Exempla sunt le-
via et innumera.

i. d. xiii. Nota quod species eiusdem generis per suas formas vel differentias
i. d. xiii. q. i. ar: 2.³⁵⁵ et d. xxvi. ar: 2.³⁵⁶ et co'ntra gentiles' 4. c. xxiiii:³⁵⁷ habent directam oppositionem inter se sed ab aliis aliorum
generum distinguuntur »per suas formas secundum habere et non
habere« iiii. quol'ibeta' ar: vii.³⁵⁸ Ita intellige S'anctum' T'homam' qui dicit quod omnis
distinctio formalis est per aliquam oppositionem.³⁵⁹

ff [16^r
Nota maximam circa hanc distinctionem〈:〉 Quecumque differunt se-
cundum principia essencialia aut secundum absolutam racionem for-
me specivoce distinguuntur specivoce〈.〉 Her'pheus' ubi supra ar:
2.³⁶⁰ Nec illa maxima est efficax〈.〉 Quecumque differunt secundum per-
fectum et imperfectum specie distinguuntur. Tum primo quia
non est universaliter vera〈.〉 Tum secundo quia forma preintelligitur quasi
sue perfectioni〈.〉 Dicit tamen S'anctus' T'homas' quod magis et minus similiter
perfectum et imperfectum variant racionem formalem si ex formis
specie differentibus causantur〈.〉 Que valet istam apud Capre'olum'〈.〉
i. d. xvii. q. 2 ar: i.³⁶¹Omnes forme substantiales differentes secundum magis et minus:
secundum perfectum et imperfectum differunt specivoce quod ego
sic intelligo. idest arguunt distinctionem specivocam/ et lo-
quor hic de perfectione essenciali quod autem simpliciter arguant
et probent〈.〉 Non videtur quia species ad quodcumque comperetur
est talis sed imperfectio canis respectu ligni est perfectio.
habens imperfectionem annexam respectu hominis: ergo non
est principium distinctivum speciei〈.〉 De hoc vide varias
opiniones doctorum i. dis: viii.³⁶²

Idem Her'pheus' i. d. xvii q. iiii ar: i.³⁶³Herphe'us' i. quol'ibeta' q. xiii.³⁶⁴ et post eum Pe'trus' Ni'gri' in cly'peo' q. ix.³⁶⁵ po-
nunt duplex principium specivocativum id est distinctivum
specierum. Quoddam formale et intrinsecum et essenciale et
est in unoquoque vel ipsa tota essencia eius ut in simplici-
bus: sicut albedo et nigredo distinguuntur a seinvicem se
Idem i. d. 2. q. 2. ar: 2〈.〉³⁶⁶ipsis〈.〉 Vel est pars que est forma in compositis ut homo et
asinus per suas formas distinguuntur. Aliud est principium
distinctivum extrinsecum et est vel finis vel efficiens〈.〉 Per fi-
nespatet i. ethi'corum'³⁶⁷ 2 phi'sicorum'³⁶⁸ v me'taphisice'³⁶⁹ 2. post'eriorum'³⁷⁰ et in prolo'gio' q. iii.³⁷¹ dicuntur aliqua distingui inquantum diverse fines re-
quirunt diversa media formaliter differencia quibus attin-
guntur. sic distinguuntur serra et dolabra³⁷²: per causam effe-
ctivam distinguuntur res dupliciter〈.〉 Uno modo quia facit mul-
ta ex uno sicut ex luto domum: amphoram et ollam. Alio modo
dis'tinctio' per causam effectivam lec: iiii.³⁷³quando plura efficientia causant aliqua plura que numquam fiunt
unum nec nata sunt fieri ex uno ut Cirurgus ex materia
molli facit emplastra Et faber ferrarius secures ex ferro.
Hec ille: fundamentum autem habes viii. meta'phisice' ex quo textu
formantur ille propositiones〈.〉 Quecumque forme non sunt receptibi-
les in eandem materiam propriam ille differunt specivoce: ut serra
et tunica.³⁷⁴ Colera que fit in materia amara: Et flegma quod gg [16^v
fit in dulci et crassa nec valet〈.〉 Ergo quecumque sunt recepti-
biles in eandem materiam propinquam sunt eiusdem speciei quia
comittitur fallatia consequentis nisi addatur producibiles ab
eodem agentis principio et adequato〈.〉 Exemplum in ligno fit scrinium
lectulus et rota tamen ille forme accidentales differunt specie/ quia
principium movens quod dicitur ars non est idem: Nec illa est vera〈.〉
Quecumque forme recipiuntur in diversis materiis propinquis
differunt specie/ quia ex argento et auro et vitro potest fi-
eri eadem forma phiale in specie et hoc est propter idem mo-
vens per eandem artem〈.〉 Licet illorum omnium sit una ultima mate-
ria non tamen proxima quia alius actus alterius materie est
ut dicitur ibidem et 2〈.〉 de anima〈.〉³⁷⁵ Dicitur etiam in vii.³⁷⁶ ubi supra quod forme
ab eodem agente specivoco aut principio naturaliter non
producibiles differunt specie quia simile naturaliter gene-
rat simile〈.〉 Ibidem et 2. phi'sicorum'³⁷⁷ 2〈.〉 de generacione.³⁷⁸ Hic nihil dico de
productione dei respectu rerum. Nota illam S'ancti' T'homae' quod a duo-
busde po'tentia' q. iii. ar: ix ad xxi.³⁷⁹ agentibus disperatis producuntur forme specie differentes〈.〉
Dicit tamen Cap'reolus' quod agencia specie distincta etiam in natura-
libus effectum eiusdem speciei producunt ut ignis et sol calo-
remCap'reolus' 2. d. xv q. i.³⁸⁰ unius speciei〈.〉 Tamen secundum multos videtur esse ordo
in illis duobus agentibus〈.〉 Nota et hanc〈:〉 Omnes operaciones
procedentes a formis vel principiis specie differentibus dif-
feruntS'anctus' T'homas' de uni'one' 'verbi' q. v.³⁸¹ specie. Hoc modo differunt visio et auditio.

»Effectus proporcionatus agenti differt specie secundum di-
versitatem agentis« iii. d. xxxiii. q. i ar: 2. qo. iiii. ad i.³⁸² ut »ani-
malia generata« »ex putrefactione« et »ex semine« sicut et virtus
Do'minicus' Flan'drinus' vii: meta'phisice'³⁸³acquisita et infusa differunt specie. ibidem〈.〉

Quecumque habent diversos fines proximos differunt specie
exemplum ut temperancia acquisita cuius finis est modeste vi-
vere secundum policiam et temperancia infusa cuius finis est vi-
vere modeste secundum deum. Ibidem ad iiii.³⁸⁴

Dubitatur quomodo differunt esse et essencia/ materia et forma〈/〉
actus et potencia que non parum distant〈.〉 Dico quod sicut
Aris'totelis' de anima et vii meta'phisice' dividit substantiam in materiam for-
mam et totum compositum. ita hic possum essentiam dividere
2. de anima lec: 2〈.〉³⁸⁵in totalem essenciam in partes essencie. et in illud quod
compositum essentie non facit ipsam ens per accidens sed ad
idem genus reducitur sic dico. licet nec forma nec ma-
teria nec actus nec potencia universaliter loquendo sint hh [17^r
essencie totales sunt tamen vel partes essencie vel tota es-
sencia: et si partes differant essencialiter quia ex actu pro-
prio et propria potencia fit per se unum tamen actus et potencia
essencialiter differunt large capiendo essenciam pro entitate rei
propria et sic reducitur ad essencialem loquendo de essen-
ciis se habentibus ut actus et potencia. Tangitur illa dis'tinctio' in
ultimo membro ubi dicitur se ipsis distinctorum quia proprie racio ma-
terie includit formam sed non essencialiter et sic se ipsis
Ca'preolus' i. d. viii. q: i.³⁸⁶ Cly'peus' q: xxxii. partis secunde.³⁸⁷distinguuntur〈.〉 Nota illas esse improprias: esse est ens: esse
est res quia esse non est ens capiendo participialiter cum
non existat: nec nominaliter quia proprie non est essencia:
secundum patet quia a quiditate res sumitur sed esse non est qui-
ditas debet ergo distinctio essencialis large accipi ita quod ta-
lis distinctio est per negationem et non per positionem exempli
gratia sicut possum dicere habitus essencialiter distinguitur
a privatione: quia essencia habitus non est ipsa privacio
ita hic de essencia possum dicere quod ab existencia essenciali-
ter distinguatur. quia essencia non est realiter^bo existencia est
tamen differentia quia esse est rei actualitas realis privacio autem non.
tamen esse non potest substerni intencionibus generis: speciei:
et differentie (sicut essencia in concreto significata).

contra essencialem: sepa-
rata: Queritur U'trum'^bp dis'tinctio' formalis vel speci-
voca preter essencialem sit ponenda. Circa hanc
2. phi'sicorum'³⁸⁸ et vii meta'phisice'³⁸⁹ et i. lec: iiii.³⁹⁰q'uestionem' procedam per notabilia conclusionesque desiderio bre-
vitatis. Nota primo quod forma proprie est que dat esse rei
et est racio cognicionis ideoque partes definitionis for-
males dicuntur: unde fit quod omne illud dicitur esse forma ali-
cuius quod est racio cognoscendi ipsum: maxime dum sine
ut patet vii meth'aphisice'³⁹¹ sed quid prima secunde q〈.〉 xiii. ar〈.〉 iii.³⁹² 2. q. 17: ar: i.³⁹³ nec hoc est semper verum〈.〉eo non potest proprius conceptus haberi. per hoc excludo sub-
iecta accidentium que non ponuntur formaliter sed omnino ex-
trinsece in distinctionibus eorum. tamen hoc aliter fit in accidentibus
copulatis et simplicibus〈.〉 Sed quia hec distinctio precipue locum
habet de formali ratione potenciarum habituum et actuum:
ex ratione obiectorum sumpta. ob id. Nota secundo quod formalitas ii [17^v
est precise racio formalis vel principium formale per quod
S'anctus' T'homas' i〈.〉 q. 2.³⁹⁴obiectum terminat cognicionem cuius est et propter quod ha-
bitus vel potencia ordinantur in ipsum exemplum color^bq prout se
extendit ad lumen est racio formalis omnium visibilium
prout sunt priora visione et per quam specificatur visio〈.〉
Sic etiam mensura dicitur esse racio formalis sui^br mensura-
bilis quia est principium cognoscibilitatis〈.〉 Nec distinguitur
v. meta'phisice' lec: vi.³⁹⁵ et x lec. 2³⁹⁶ sicut bonitas et cognoscibilitas obiecti differunt racione et idem re:illa formalitas semper realiter ab obiecto sed quandoque se-
cundum racionem et nota quod est duplex formalitas vel forma
potenciarum vel habituum scilicet obiectiva vel terminativa
et essencialis sive intrinseca. Terminativa dicitur illa ra-
cione cuius ordinabilia ordinantur ad ipsam sive sit corre-
lativum secundum rem sive secundum racionem: exemplum. racio forma-
lis scibilium est racio terminativa habitudinis cuiuslibet
sciencie ad ipsa ordinate〈.〉 Hoc modo relativa secundum ter-
ciumv. met'aphisice' lec: 15〈.〉³⁹⁷ modum eciam specificantur a suis correlativis quia ter-
minant formalem conceptum illorum que ad aliquid dicuntur〈.〉
vii: meta'phisice'Forma essencialis est tota essencia vel pars intrinseca es-
sentie tamen inferius loquemur de forma intrinseca accidentali〈.〉
Nota tercio quod speciem voco totale et completum esse rei〈.〉
De conceptu specivoco voco illud quicquid est de intel-
lectu formali alicuius et sine quo alterum in propria natura
intelligi^bs non potest: sicut de forma ita de specie dico quia
i. phi'sicorum' 7: me'taphisice' lec. iii.forma ab Aris'totele' dicitur species^bt rei〈.〉³⁹⁸ Et nota quod racio in plus se
habet quam diffinitio quia ens per accidens habet propriam ra-
cionem sed non definitionem^bu explicantem quod quid erat esse.

Nota quarto quod correlativum potest esse de essenciali con-
ceptu relacionis: quia est aliquid essencie〈.〉 Nam intellectus
formans verbum cordis vel definicionem relacionis necessa-
rio cointelligit correlativum tanquam illud ad quod terminatur
essencia relacionis. Nota quinto. quod forma vel species
secundum philosophum vii. metha'phisice' lec〈.〉 vi.³⁹⁹ capitur uno modo pro prin-
cipio effectivo et exemplari per quod vel ad cuius simili-
tudinem causa efficiens producit effectum sibi vel suo princi-
pio similem〈.〉 Nam hec sunt verba textus ab arte fiunt quorum-
cumque species. i'd est' exemplar est in anima. Speciem autem dico quod quid
erat esse cuiuslibet et primam substantiam quod omnes exponunt i'd est'
formam〈.〉 Ex quibus sequitur quod si ars in mente artificis potest dici kk [18^r
species forma et ipsum quod quid est artificiatorum quod eque con-
veniens est dicere de obiectis respectu suorum habituum
et ceterorum.

Relacio includit
correlativum suum formaliter et specivoce. Probatur
authoritate S'ancti' T'homae' et multorum Thomistarum asserentium rela-
tionem trahere speciem et racionem ab opposito suo〈.〉 Quia secundum
Aris'totelem': Si quis diffinite noverit unum relativorum reliquum nosci-
turus est〈.〉⁴⁰⁸ Pre〈terea〉: illud est de intellectu formali et specivoco
quod est de intellectu illius a quo omnia accidentia sunt remota〈.〉 Sed
Ar'mandus' c. 179^bv409 et Mo'nte' 3 phi'sicorum' c^bw410 Ver'sor' de relatione⁴¹¹ Do'minicus' Flan'drinus' v. meta'phisice' q. xvi. ar: xx⁴¹² et q. xiii. ar. iii. de potenciis〈.〉⁴¹³Aris'toteles' sic docet⁴¹⁴ assignare correlativum igitur est de intellectu spe-
civoco sui relativi et plus quam subiectum in distinctione accidentis〈.〉 Per
hoc autem non dico correlativum esse de essencia relativi quia de
eo non predicatur vere et affirmative: ut genus vel differentia (sed
hec pretereo)〈.〉 Pre〈terea〉: Quicquid in conceptu suo specificativo im-
portat ordinem ad aliquid ab illo alio specificatur: quia hoc:⁴¹⁵ or-
doSpecificativum extrinsecum requirit igitur: Specificativum et formale distinctivum: in-
cludentis ordinem: voco illud: sine quo propria racio et completa ha-
beriS'ancti' T'homae' i. q. xxvi〈.〉⁴¹⁶ Ca'preolus' ubi supra. Ver'sor' de ad aliquid〈.〉⁴¹⁷ non potest sed completa racio relationis sine correlativo haberi
non potest quia non est possibile me intelligere duplum nisi intelli-
gam dimidium et hoc quo ad respectum〈.〉 Et dico notanter: rela-
tionis racio: quia relativum per se ipsum est tale cum significet formam
Ar'istoteles' de relatione.⁴¹⁸ Ca'preolus' i. d. 30 q〈.〉 i〈.〉⁴¹⁹referibilem potencialiter〈.〉 Sed relatio significat ipsam formam
relacionis conceptam〈.〉 Nam dicitur ipse respectus precise et formaliter ha-
bitus ab illo quod est relativum. ideo dicit Sil'vester' quod relacio est una
realitas cuius racio includit duas realitates.⁴²⁰

〈Secunda conclusio〉

Secunda conclusioPotencia: habitus: et actus: recipiunt speciem ab obiectis〈.〉
Probatur sic. Omne importans necessariam habitudinem ad proprium
et principale obiectum ex illo recipit speciem et differentiam forma-
lemi. q. xviiii. ar: iii⁴²¹ et q. lxxvii ar: iii⁴²² de ani'ma' q. xiii.⁴²³ Do'minicus' Flan'drinus' v me'taphisice' q. xiii ar: iii.⁴²⁴ Idem Mon'te'⁴²⁵ sed quelibet potencia est huiusmodi〈.〉 Igitur maior probatur ex prima con-
clusione. Minor est Doc'toris' sancti et Do'minici' de Fla'ndria' dicentis: Dicere
potencias formaliter per se ipsas distingui et non per habitudines
implicat. quia est dicere quod distinguantur et non distinguantur per se
ipsas ergo distinguuntur per diversas habitudines ad obiecta.
Exemplum〈:〉 Intellectus per habitudinem ad intelligibile. voluntas
ad appetibile. sciencia ad scibile et virtus ad finem habent speciem. ll [18^v
Nota quod potencia dicit duo: scilicet absolutum vel principale et
sic per se ipsam distinguitur ab alio. et connotatum quod est
respectus vel habitudo vel ordo ad principale obiectum
racione cuius obiectum dicitur esse prius potencia secundum ra-
cionemS'anctus' T'homas' ubi supra et de po'tentia' q. ix ar〈.〉 ix ad 3⁴²⁶ veri'tate' q. xxiii.⁴²⁷ i'd est' conceptum specivocum et formalem: probatur per
primam conclusionem〈.〉 Contra hanc partem conclusionis ar-
guunt quidam virtualiter sic. per illud res non habet esse specifi-
cum nec per^bx illud distinguitur specifice quo remoto ad-
huc habet esse specivocum et distinctum a quolibet alio.
Lege S'anctum' T'homam' de po'tentia' q〈.〉 ix ar: vii ad ultimum⁴²⁸ de ani'ma' q. uni ar: xiii ad tercium〈.〉⁴²⁹ i. q. lxxvii.⁴³⁰ et in aliis locis〈.〉Sed potencie remotis obiectis et finibus adhuc distin-
guuntur et habent speciem probatur quia nullo colore exis-
tente adhuc visus esset〈.〉 Dicendum quod minor universaliter implicat pre-
supponens potencias manere remotis universaliter omnibus obiectis〈.〉
Nam quelibet potencia habet racionem cognoscibilis et ap-
petibilis〈.〉 Unde obiecta totaliter sine potenciis removeri
non possunt: quo ad intellectum et voluntatem. Dicitur secundo quod po-
tencie ordinantur ad obiecta mediate quia per actus〈.〉 Actus
autem non producuntur absente obiecto et illa videtur esse
mens S'ancti' T'homae'. Dicitur tercio quod voluntas et intellectus disting-
uuntur se ipsis essencialiter sed non specifice et formaliter
patet per primam conclusionem. Dicitur quarto quod potencie pas-
siveCa'preolus' i. d. i q〈.〉 i et iiii. d. xlix q. 2〈.〉⁴³¹ proprie distinguuntur per movencia ipsas. non terminan-
cia: bonum enim movet appetitivam: cognoscibile apprehensivam
sed distinctis moventibus respondent distincti motus et
distincta mobilia〈.〉 Et capio hic movens: pro quo: et quod mo-
vet:2. et 3. phi'sicorum'⁴³² quia non est verum universaliter loquendo quod illa distinctio re-
ducitur ad causam efficientem. Dicitur quinto. quod quo ad significa-
tum se ipsis sed quo ad connotata obiectis differunt formaliter:
nec potest aliqua potencia quo ad connotatum manere
sine obiecto.

Probatur conclusio quo ad habitus et actus per ph'ilosophum' in
predicamento ad aliquid ubi inquit habitus sunt dispositiones mm [19^r
horum que sunt ad aliquid nec inconveniens reputat ha-
bitum esse quale et relativum: atque in utrisque generibus annume-
rari.⁴³⁹ Idem v. meta'phisice'⁴⁴⁰ dicit c'apitulum' de ad aliquid et de habitu et virtute〈,〉
quarto topi'corum'⁴⁴¹ 2 et vi. ethi'corum'⁴⁴² et vii. phi'sicorum'⁴⁴³ quia sunt relativa secundum
dici. de praedica'mentis' ad ali'quid'⁴⁴⁴ Ar'mandus' trac: 2 c. 173.⁴⁴⁵Relativum secundum dici dicitur quod non significat primo
et principaliter ipsam relacionem sed absolutum aliquod ad quod
S'anctus' T'homas' de po'tentia' q〈.〉 vii ar: x ad xi.⁴⁴⁶ et i. q. xiii ar: vii ad i.⁴⁴⁷ et i. d. xxx. q〈.〉 i. ar: 2⁴⁴⁸ et v.⁴⁴⁹consequitur relacio pura fundamentum. Relativum secundum esse dicitur quando
nomen significat primo et principaliter ipsam relacionem:
sive sit realis sive racionis. Sciencia virtus et habitus primo
et principaliter important absolutam qualitatem sed ex conse-
quenti relacionem seu respectum ad obiectum. Similiter actus.
Unde: omnis actus elicitus^by determinatur ad esse nature. quan-
tum ad speciem. non ex se solo formaliter: sed ex principio vel ter-
mino.Ca'preolus'. d. xxiii q. i.⁴⁵⁰ Virtus secundum Ca'preolum' non est purus respectus nec purum
absolutum nec ens per accidens^bz quia dicit absolutum sub re-
spectu: S'anctus' T'homas' iii. d. xxiii. q. i. ar: iii.⁴⁵¹sed est absolutum aliquod copulatum respectui vel ad se
vel in ordine ad aliud quod propter iusticiam addo. De habi-
tu probatur: quia habitus secundum proprium modum distinctionis ha-
bituumS'anctus' T'homas' prima 2e. q. liiii ar: 2. iii. d. xxiii. q〈.〉 i. ar: iii. qu'estiuncu'la 3⁴⁵² et d. xxxiii. q〈.〉 i. ar: i.⁴⁵³ »importat ordinem ad aliquid« et distinguitur »secundum distin-
ctionem eorum ad que« dicitur:⁴⁵⁴ cum autem habitus sit dispositio ad duo
ordinata scilicet ad naturam et operacionem. sic distinguitur per na-
turam et obiectum specivoce. Vide S'anctum' T'homam' et dic consequenter.

Nota secundo quod sunt duplices forme: quedam recipientes
speciem^ca S'anctus' T'homas' ia. 2e. q. 52 ar: i.⁴⁵⁵ et q. liiii. ar: 2〈.〉⁴⁵⁶ ab intrinseco hoc est »secundum seipsas vel aliquid sui« i'd est'
per aliquod principium intrinsecum et essenciale ut in rebus com-
positis et ille habent »determinatam racionem« secundum se considerate
Do'minicus' Flan'drinus' v. me'taphisice' q. xiii. ar: iii.⁴⁵⁷ut »sunt calor albedo et alie qualitates que non dicuntur in ordi-
ne ad aliud et multo magis substantia que est ens per se.« Alie sunt
recipientes speciem ex illo ad quod ordinantur sicut sunt habi-
tusMon'te' iii. phi'sicorum'⁴⁵⁸ i. 2. q. xlix⁴⁵⁹ et iii d. xxiii: q. iii.⁴⁶⁰ dispositiones actus et motus etc. Nam »omnia« »que dicuntur
secundum ordinem ad aliquid: distinguuntur secundum distinctio-
nem eorum ad que dicuntur.«⁴⁶¹ sed habitus et virtus ordinantur ad
i. 2. q: lii ar. i.⁴⁶² et q. liiii ar: 2⁴⁶³ et prima 2e. q. 49.⁴⁶⁴ et iii d. xxiii.⁴⁶⁵naturam et ad actus. Idem S'anctus' T'homas'. Quapropter conclusio est
vera sed aliqui notam improprietatis S'ancto' T'homae' inurere videntur: dicentes
improprium esse dictum quod aliqua habeant speciem ab
extrinseco sicut S'anctus' T'homas' dicit de motu et habitu:⁴⁶⁶ conceden-
tes quod predicta secundum essenciam non recipiunt speciem
ab extrinseco sed bene secundum esse et subsistenciam qua-
nn [19^v si esse motus sit respectus cum tamen ab eisdem concedatur
esse rei absolute: esse absolutum: Modus dicendi est: quod motus
secundum essenciam est forma fluens cui superaddit tres relaciones
reales scilicet respectum ad movens. mobile. et ad terminum ad
quem: et hoc secundum esse^cb vel subsistenciam quasi esse et sub-
sistencia motus sit respectus〈.〉 Sed clarum est S'anctum' T'homam' non loqui
de absoluto sed respectivo〈.〉 Quicquid tamen sit: hec conceditur
ab eis: Omnis relacio sive respectus recipit speciem ab opposi-
to termino qui est extrinsecus: et ista: motus importat re-
spectum igitur recipit speciem ab extrinseco termino: tenet in
darii:⁴⁶⁷ et arguunt illi in alio loco sicuti et S'anctus' T'homas'. Omnis actio
ia. 2e. q. liiii. et q: i. ar. iii.⁴⁶⁸habet distinctionem suam a principio et passio a termino sed
obiecta sunt principia vel termini actuum qui sunt operati-
ones igitur ab eis recipiunt speciem〈.〉 Circa maiorem vide Aristotelem2. phi'sicorum'⁴⁶⁹ dicentem quod medicacio est a medicina non ad medicinam:
sanacio autem ad sanitatem a qua denominatur. Unde dicitur quod actio
denominatur a principio et passio a termino et sic intentum
meum patet hoc modo〈.〉 Quicquid connotat respectum ad ex-
trinsecum hoc ab extrinseco recipit speciem sed potencia: mo-
tus: habitus: et actus sunt huiusmodi: igitur maior patet quia
per hoc ab absolutis differunt respectiva〈.〉 Similiter minor vi-
de S'ancti' T'homae' de ani'ma' q. i. ar: xiii.⁴⁷⁰ et i. q. xix ar: 2⁴⁷¹ et q. 77 ar. iii.⁴⁷²
et prima secunde q. i. ar: 3⁴⁷³ et. q. 54 ar: 2⁴⁷⁴ et 3 q. 53⁴⁷⁵ et q. 49⁴⁷⁶ et q.
lvii.⁴⁷⁷ Ex quibus omnibus clarescit quod potencie habitus et
actus distinguuntur per suos fines vel per sua obiecta:
Contra hoc arguo sic. primo. nullum ens reale. refertur ad
nonens vel ad ens racionis. relacione reali· quia non dependet
ab aliquo istorum sed obiecta potenciarum. virtutum. actuum.
quandoque non existunt in natura rerum probatur: quia
finis secundum esse reale sequitur ordinata ad finem sed obie-
cta predictorum sunt fines igitur obiecta illorum non possunt terminare
racionalem relacionem nisi quando sunt ergo antequam sunt non possunt terminare habitu-
dines eorum et per consequens dis'tinctio' talis minus proprie ponitur.

Contra secundo. finis in propria racione sue causalitatis est habere
esse in intencione sed esse in intencione est ens racionis ergo non potest habere
causalitatem racionalem et per consequens non potest esse mensura actuum: maior patet quia finis
est primum in intencione. Contra argumenta insto sic. finis est causa causarum igitur
ubicumque reperitur racio finis ibi et esse causam causarum reperitur. sed racio finis convenit
obiectis quia sunt illa gratia quorum sunt habitus et actus igitur.

oo [20^r
Ad hec argumenta respondebo per dicta Hervei primo deinde
aliorum〈.〉 Quorum primum est (Her'pheus' 2. q. i. in solutione argumentorum)〈:〉⁴⁷⁸ Necesse est
ponere in genere cause finalis aliquem finem principalem actu preexistentem omni ei quod
ordinatur in ipsum. probatur. In nullo genere nonens potest esse causa prima vel principa-
lis: entis〈.〉 Sed fines secundarii sunt non encia ante terminum motus vel actionis igitur
ante actionem agencium non possunt esse causa principalis: vel principalis finis〈.〉 Nota
tamen quod causalitas finis non est movere sed dare bonitatem et appetibilitatem et
hoc potest convenire non enti inquantum aliquis finis actu praeexistens potest movere
ad amorem et cognitionem nonentis sicut conservacio individui actualis ad
amorem sanitatis future〈/〉 hoc ergo est singulare in genere cause finalis. quod ens in
potencia cum actuali intencione eius ad quam movet principalis finis sit causa
finalis secundaria. quia aliquod actu nonens. possibile tamen potest dare amabilitatem
ei per quod potest fieri vel attingi sive subiective sive effective. per virtutem tamen finis
agentis in actu: et talis causalitas finis actu non existentis est causalitas secundum quid re-
spectu existentis quia illud quod est nonens in re et in ^ccintencione non^cc potest esse causa alicuius
rei sed quod est nonens in actu. potest tamen esse et est in intencione alicuius agentis illud potest
esse causa secundaria finalis sed esse principale esse in intencione agentis habet a causa principali
finali et efficiente igitur habet causalitatem finalem ab ipso.

Secundum dictum. Causalitas finalis cause et efficientis quandoque sunt idem re quantum
ad entitatem illam que est causa finalis et efficiens. et quandoque diversa re et semper
sunt diversa racione〈.〉 Prima pars probatur quia ultimus finis et primum agens sunt idem
re. Pre〈terea〉: quando agens est in potencia ad amorem finis tunc convenit quod finis vel bonum
est causa effectiva et finalis. Effectiva inquantum effective movet volunta-
tem ad amorem〈.〉 Sed finalis inquantum dat appetibilitatem. Secunda pars probatur. quia
deus qui non est in potencia ad amorem alicuius finis: agit effectum aliquem quandoque
propter alium finem (saltem propinquum a se) dicendo quod deus det gratiam propter glo-
riam que quidem gloria non est causa finalis dei sed genere a qua realiter distinguitur〈.〉
ita dicimus quod deus fecit bestias propter hominem. Tercia pars probatur. quia causali-
tas cause efficientis est efficere rem sive per motum et mutacionem sive per simplicem
emanacionem sive cum novitate essendi sive sine novitate. Sed causalitas
cause finalis universaliter loquendo non est imprimere aliquid effective ipsi agenti immo est
appetibilitatem alteri dare. Et nota hic (Her'pheus' 2. q'u'ol'ibeta' q. 2) quod differunt »inten-
cio finis et finis intentus:« quia »intencio finis est actus voluntatis respectu finis
et iste actus in agente per intellectum et voluntatem est causa effectiva« »sed finis« »in hoc
quod dat amabilitatem« agenti »habet racionem causalitatis finalis ideo quando dicitur causalitas fi-
nis in intencione est causalitas effectiva· falsum est. licet causalitas intencionis que est de fine sit«
»effectiva« tamen nihil prohibet plures causas in eandem essenciam coincidere〈.〉⁴⁷⁹ Her'pheus' omnia.
Tercium dictum quando dicitur agens primum vel secundum agit propter finem ly^cd propter non
dicit causalitatem finis respectu agentis sed respectu effectus ut quando dicitur quod deus pp [20^v
agit propter^ce finem alium a se tunc ly^cf propter dicit causalitatem
finalem respectu effectus dei sicut quando dicimus quod deus
fecit celum propter electos sicut propter finem. Finis qui
sunt ipsi electi est aliud a deo: tamen istum finem oportet
reduci finaliter in deum quia deus fecit electos propter se〈.〉
Quando etiam dicitur quod agencia sunt propter suos ef-
fectus sicut fines tunc falsum est quia nullum nobilius vel
eque nobile ordinatur ad ignobilius vel eque nobile si-
cut ad finem〈.〉 Sed agencia principalia sunt nobiliora suis
effectibus vel equaliter nobilia ergo. Si autem intelligatur
quod agencia non solum agunt propter finem effectus sed
etiam propter aliquem finem qui sit causa finalis eorum.
hoc verum est quodam ordine ut si dicamus quod vegetabi-
lia agunt propter sensibilia et hec propter hominem sicut
finem et homo propter deum〈.〉 Sed nullum agens secunda-
rium agit propter aliquod creatum sicut propter finem to-
talem immo omnia sunt propter ultimum finem qui est deus〈.〉
Nec hoc est verum quod ignis agit propter formam ignis
sicut propter finem principalem sed bene conceditur si-
cut propter ^cgsub finem^cg〈.〉 Ex hoc dicto sequitur.

Quartum dictumQuartum. Agens non solum agit propter aliquem finem
ut sit sed eciam propter aliquem finem qui talis est. sicut
aliquis exhibet honorem virtuoso quia est talis〈.〉 Unde preter
Sic Aris'toteles' i. post'eriorum'⁴⁸⁰ procedit ad ultimum finem dicendo: peciit argentum: ut solvat: solvit: ut non iniuste operetur sic ulterius procedendo quo modo usque fit status et ille fit quando venitur ad summam iusticiam que deus est〈/〉finem productum (actione agentis) propter quam agens a-
git ut sit oportet dare aliquem finem preexistentem ante
actionem agentis qui scilicet talis est non autem ut sit〈.〉 Unde
et deus et omnia agencia agunt propter finem qui deus
est〈,〉 Non ut sit sed quia talis est nam ideo omnia ordinanda
sunt in ipsum quia ipse est finis〈.〉 Hec omnia virtualiter Her'pheus'
2. quol'ibeta' q. i. dicit:⁴⁸¹ Omnis finis acquiritur per actionem agen-
tis vel ut in se sit: vel ut sit aliquid huic acquisitum quia seu
ipsum preexistens acquiritur huic et sic finem acquiri nihil aliud
est quam illud quod est ad finem: consequi finem: secundum quod est ordi-
nabile in ipsum sed nulla res ordinata ad finem consequitur fi-
nem nisi^ch ex agente: eam in finem effective ordinante: propterea
non oportet quod finis ab agente intentus sit effectus ab eo: immo
potest esse preexistens actioni agentis: ordinantis illa que sunt
in ipsum ordinabilia. Contra〈:〉 primo methaphi'sice'⁴⁸² dicitur qq [21^r
quod finis habetur in termino motus et 2. phi'sicorum':⁴⁸³ quod finis est ul-
timum in executione ergo finis est effectus acquisitus per
agens〈.〉 Dicendum quod p'hilosophus' loquitur de finibus propter quas agunt agen-
cia: ut sunt: quia tales acquiruntur per motum et non habentur
nisi in termino motus〈.〉⁴⁸⁴ Si autem p'hilosophus' loqueretur de finibus universaliter:
dicendum quod omnis finis est (terminus vel aliquid ultimum)
talis quod acquiritur in termino motus vel ut sit. vel ut aliquid
acquisitum huic ita quod licet fit aliquid in se ante motum non
tamen acquiritur (ei quod est ad finem) ante terminum motus vel
actionis〈.〉 Ita etiam finis est ultimum in executione non quidam quod
in se sit sed quia acquiritur ei quod est ad finem.

Quintum^ci dictumQuintum^cj dictum est. Quod totalis et prima racio causali-
tatis finis: est esse illud amore cuius aliquid agitur ab alio:
capiendo amorem pro appetitu quocumque impresso ab agente
primo: agentibus et moventibus: suos effectus ad finem presti-
tutum et propterea dicitur gratia cuius quia dat agenti amabilita-
temCa'preolus' i. d. i. q. i〈.〉⁴⁸⁵ et bonitatem ex hoc quod ordinatur in finem〈.〉 Agitur: hic
capitur communiter pro quocumque fieri vel esse. Tenendo hanc opinio-
nem〈.〉 Respondeo ad primum. quod ens reale potest realiter re-
ferri ad illud non ens in actu: quod potest esse et quod cohabet:
causam realem principalem et cum hoc habet esse in intencione
que est realis actus. ad probationem dico quod sicut causalitas a-
gentis dependet a causa finali ita potencia vel actus potest
referri in finem. Ad minorem dico quod si finis: nec in se nec
in simili: nec in intencione existeret tunc inferretur conclusio.
Ad probativum syllo'gismum' dico quod quando tales sub fines sunt tunc ces-
sat relacio agentis ad finem quia tunc sunt effectus. Ad
secundum. quod finis dicitur esse causa prout est primum in intencio-
ne. non sic intelligendo. quod esse primum sit causa causalita-
tis finalis quia oppositum est verum. probatur. quia finis non
ideo est causa quia intenditur: sed ideo intenditur quia est
finalis causa attamen semper est primum in intencione sicut
causa sine qua non quia agens non ageret nisi intenderetur
finis. Secundum Cly'peum' v. q:⁴⁸⁶ diceretur quod virtus vel habitus re-
fertur tantum realiter ad illum actum a quo causatur et non quem
causat.

v. meta'phisice' q. 2.Paulus Sonci'nas' dicit finem movere methaphorice.⁴⁸⁷ Quod est.
nihil in alio causare. sed esse id propter quod: sive cuius gratia: ^r
aliquod agens agit. quia quodam modo finis trahit agens.
hanc dicit esse mentem S'ancti' T'homae' addens admodum probabilem
esse sententiam dicentium: quod causalitas finis non consistat in
huiusmodi methaphorica mocione sed in hoc quod aliquid ha-
beat bonitatem et appetibilitatem. Sed an illa differencia
v. meta: q. 3.sit ponenda vel non lectori committo. Pau'lus' ubi supra
dicit »quod causalitas finis« non convenit^ck rei »quantum ad esse quod
habet extra sed« secundum esse »quod habet in anima«〈.〉 Unde secundum
ipsum est duplex finis scilicet existens: cuius gratia et amore
operatur agens〈.〉 Alius actu non existens sed tantum in poten-
cia propter quem producendum agens agit sicut agens naturale
propter formam: primo fini convenit eciam causalitas agen-
tis: sed secundo causalitas ^clfinis tantum^cl. Quoniam itaque arguitur quod nul-
lum ens in potencia tantum vel non ens: est causa entis rea-
lis sed finis secundo modo captus est ens in potencia et non ens in
actu igitur〈.〉 Respondet quod finis dum causat: est realiter: non
quidem in se. sed in voluntate per amorem. sicut intelligibile
in intellectu per speciem: sed amor et species intelligibiles sunt
encia realia⁴⁸⁸ igitur finis prout est in potencia in se: est in
actu per amorem. Sed contra. quia si finis eo modo est
causa tunc coincidit cum efficiente ergo male dicitur quod con-
venit ei causalitas finis tantum〈.〉 Respondet quod amor vel species
utique proprie movet voluntatem quia realiter effective mo-
vet sed negat quod causalitas finis sit causalitas amoris: quia
licet relacio causalitatis ipsius finis: fundetur in illo esse
quod finis habet in anima: tamen illud esse finis non fundat re-
lacionem pro se sed pro fine qui producitur. ideo non dicitur finis
sed quod producitur: Secundo dicitur quod finis ad extra prout stat
sub esse suipsius in anima movet. Do'minicus' de Flan'drinus' i. metha'phisice'
et v. de causa finali videtur velle quod finis in intencione sit
ens racionis sed dicit quod aliquod ens racionis per respectum
ad ens reale potest esse causa. realis entis sicut actus inten-
cionale utputa species coloris in oculo potest esse causa re-
alis actus per respectum ad colorem.⁴⁸⁹ sed propter brevitatem
relinquo legenti. Lambertus dicit »quod illud quod est finis«
acceptum »secundum quod est in intencione agentis« »praecedit omnes
alias causas« et »habet racionem« causalitatis finalis »quia de
2. phi'sice'.racione« eius »est movere efficiens«. Acceptum vero secundum esse ss [22^r
quod habet »in executione operis« tunc »habet racionem« »effectus«
quia tunc non movet〈.〉⁴⁹⁰ Sed contra: intencio non movet rea-
liter sed finis est intencio: ergo: Dicit quod intencio prima i'd est' res
primarie concepta non pure speculativa sed practica que
est de re factibili a nobis potest realiter movere efficiens.
Sed talis intencio est finis quando accipitur in racione cause: Exempli
gratia〈:〉 Intencio domus in mente carpentarii dicitur finis et re-
aliter movet eum ad domificandum. Nunc opinionem
conclusio ista S'ancti' T'homae' prima secunde q. i. ar: i. ad i.⁴⁹¹ prima secunde q〈.〉 xii ar: i.⁴⁹²S'ancti' T'homae' afferam. Finis que causa causarum est non habet
racionem cause nisi prout est in intencione. Nota secundo.
quod intencio est realis actus voluntatis respiciens finem
prout est terminus motus vel alicuius quod in ipsum ordinatur.
ar: iiii. ad. tertium〈.〉⁴⁹³ veri'tate' q. 22. ar. i.⁴⁹⁴»Motus equidem voluntatis« prout »fertur in« »finem« acquisibi-
lem »per ea que sunt ad finem vocatur intencio.«⁴⁹⁵ Naturalia
que voluntatem non habent inclinantur naturali inclinacione ad fi-
nes suos a primo motore qui est deus. Ex dictis sequitur
quod finis per intencionem habet esse reale in agente quia ha-
bet realem intencionem que dicitur esse ipsius finis. Ex alio se-
quitur quod non est de racione cuiuslibet finis quod acquiratur quo
Ca'preolus' i. d. i. q. i〈.〉⁴⁹⁶ad esse: sed quod acquiratur ab aliquo ordinato in ipsum secundum
haberi: inquantum finis dicitur esse terminus alicuius ordinati
in ipsum. Nota quod finis intentus determinat agens ad effe-
ctum fit autem illa intencio in racionali creatura per volun-
tatemprima secunde q: i. ar: iiii.⁴⁹⁷ in aliis per inclinacionem i'd est' appetitum naturalem: Pri-
mum in ordine intencionis est quasi principium movens
appetitum: quo subtracto appetitus a nullo moveretur〈.〉
Sed tale principium est ultimus finis igitur primum in or-
dine intencionis est ultimus finis〈.〉 Minor probatur. quia nisi
patet de bono universi i. q〈.〉 xviiii ar: vi: ad 3.⁴⁹⁸esset ultimus finis nihil appeteretur nec aliqua actio termi-
naretur〈.〉 Ex hoc discursu sequitur quod finis primo movens semper
preexistit actioni agentis et sic quando dicit S'anctus' T'homas' quod finis est effe-
ctus agentis intelligit de sub fine vel de secundario fine.
i. meta'phisice' lec. x〈.〉⁴⁹⁹Nota quarto: quod racio finis est racio boni: probatur: eo modo movet
finis quo modo intenditur〈.〉 Sed finis per bonitatem intenditur
veri'tate' q. xxi. ar: v.⁵⁰⁰igitur per bonitatem eius movet〈.〉 Maior patet: quia causalitas
convenit ei in intencione〈.〉 Minor probatur quia intencio semper est
boni vel veri vel apparentis ergo congruit opinioni Herphei et videtur probabilis. Dico igitur ad primum quod nul-
tt [22^vlum ens reale refertur ad ens racionis vel ad nonens actu ve-
rum est: si illud nonens actu non sit in potencia maxime
si non precessit actum vel habitum secundum se vel in suo simili)^cm si
non habet aliquid reale ad ipsum pertinens: si non habeat
alterum ens reale in actu per quod ad tale ens in potencia
moveat sed finis eciam qui actualiter non existit habet omnes
illas condiciones quia habet amorem realem sui in omni
con'tra gentiles' iii. c. xvii ar: vi.⁵⁰¹ 2. d. i. q. xiii. 4⁵⁰² veri'tate' q. xxi. ar: i. ad i.⁵⁰³agente. Habet eciam finem principalem actu existentem
quia nulla causa secunda potest habere racionem ultimi finis.
Nec aliquid habet racionem finis nisi per ordinem ad ultimum finem
nam finis posterior semper est causa quod intenditur prece-
dens finis cetera^cn superius patent.

Pro illo quod in oppositum adducitur. Nota quod sic arguendo in da-
rapti〈.〉⁵⁰⁴Lege S'ancti' T'homae' i. meta'phisice' lec: 4. in fine.⁵⁰⁵ Omnia appetunt bonum. Omnia appetunt finem igitur
finis est bonus et sic in darii:⁵⁰⁶ quicquid appetitur sub racione
boni appetitur. sed finis appetitur igitur sub racione bo-
ni appetitur〈.〉 Ultra procedendo in darii. Quicquid est racio
appetendi finem hoc est racio causalitatis finalis〈.〉 Sed bo-
nitas est racio quare appetitus tendit in finem igitur boni-
tasCap'reolus' i. d. i q. i.⁵⁰⁷ est racio causalitatis finalis: Maior quia voluntas (que
semper est boni) habet circa finem tres actus scilicet in-
tencionem: voluntatem: et fruicionem qui distinguuntur secundum di-
versas raciones boni et finis〈.〉 Patet igitur ex illis discursibus:
veri'tate' q. xxi. ar: v. c.⁵⁰⁸ et. i. meta'phisice' lec: iiii〈.〉⁵⁰⁹bonum secundum racionem boni esse causam per modum cause fi-
nalis. Nam dicit S'anctus' T'homas' quod bonum minus principaliter impor-
tat respectum qui est habitudo perfectivi secundum quod aliquid
natum est perficere non solum secundum racionem speciei sed etiam
secundum esse quod habet in re〈.〉 Et hoc modo finis perficit ea que
sunt ad finem igitur finis movet sub racione bonitatis. Probatur
finem habere racionem causalitatis finalis ex bonitate quia
si quereret quis quare finis habet esse in intencione: Re-
spondetur: quia est bonus quia est appetibilis. quod si verum
est non est tanta diversitas Herphei et sancti Tho'mae' quan-
tam aliqui Thomiste faciunt: Nam S'anctus' T'homas' i. meta'phisice' lec: iiii.⁵¹⁰
sic dicit formaliter〈.〉 Sic igitur causam finalem Aris'toteles' per tria
notificat seu quia est terminus motus et per hoc opponitur
principio motus quod est causa efficiens et quia est primum
in intencione racione cuius dicitur causa.⁵¹¹ Et quia est per se appeti-
uu [23^rbile racione cuius dicitur bonum〈.〉 Hec ille ex quibus claret quomodo finis
con'tra gentiles' 3. c. 3〈.〉⁵¹²dicitur causa et appetibilis tamen primum dictum ab omnibus non eodem
modo exponitur〈.〉 Dico igitur (declarando quoniam finis Tho-
misticus sit causa seu per bonitatem et appetibilitatem suam si-
cutlec: iiii. ex secundo meta'phisice'⁵¹³ habetur et v. meta'phisice'⁵¹⁴ alias non diceretur gratia
cuius) quod finis quantum ad illud quod dicitur finis: et si extra ipsum
con'tra gentiles' iii. c. xvi. in fine⁵¹⁵ et c. xx〈.〉⁵¹⁶agens non sit semper: tamen quantum ad bonitatem suam ap-
prehensam et intentam dicitur movere efficiens ad producen-
dum aliquid. Item S'ancti' T'homae' de veri'tate' q. 22 ar: xii^co videtur velle
quod finis sit racio agendi ipsius agentis sed »racio agendi est
forma agentis per quam agit« igitur »oportet« finem inesse agen-
ti »sed non inest agenti« »secundum esse nature perfectum« quia tunc
quiesceret agens igitur inest per^cp modum finis intencionis
igitur finis preexistit in agente per »intellectum cuius est re-
cipere aliquid per modum intencionis«〈.〉⁵¹⁷ Hec ille: incipiendo
ab ultimo sequitur primo quod finis preeexistit realiter secundum
suam intencionem〈.〉 secundo quod finis nunquam haberet illud esse
reale nisi esset agens per intellectum. Tercio quod duo sunt de
racione finis scilicet esse intentum et hoc convenit cuilibet fini et esse
in sua natura vel realiter vel secundum racionem sed nulla pars il-
lius disiunctive convenit omni fini〈.〉 Sequitur quarto quod finis
per intencionem suam est forma realis. per intellectum agen-
tis quandoque ab agente realiter distincta probatur nullum ens ra-
cionis potest esse forma vel principium^cq vel racio actionis
realis sed finis est racio realis actionis igitur. Hec missum
facio: teneat quilibet quod sibi videtur consonum.

'de' veri'tate' q. 22 ar〈.〉 x. ad i.⁵¹⁸Distinctio specivoca vel formalis po-
tenciarum. habituum: virtutum: et actuum penes formalem racionem
S'anctus' T'homas' iii. d: 24 q. i. ar: i. ad i.⁵¹⁹ et i. q. i. ar: i. ad 2.⁵²⁰ vii me'taphisice' lec: vi⁵²¹ et prima secunde q. liiii: ar: 2. ad 2.⁵²²et non materialem finium et obiectorum est attendenda〈.〉 Sup-
posito quod obiecta habent se active ad aliqua illorum. probatur
sic. »Unumquodque agit secundum quod est in actu« per formam suam⁵²³
3 phi'sicorum'⁵²⁴ et ix meta'phisice'〈.〉⁵²⁵ Sed obiecta agunt in potencias passi-
vas 2 de anima⁵²⁶ et in aliquibus generant habitus 2 ethi'corum'⁵²⁷ igitur
agunt in ipsas potencias secundum quod sunt in actu per formas〈.〉
Sed forma obiecti est racio formalis ad quam predicta ordi-
nantur igitur obiectum agit per racionem formalem ut co-
lor agit in visum per lumen et intelligibile in intellectum
per lumen intellectus vel magis quo ad propositum per in-
xx [23^vtelligibilitatem vel entitatem et hoc idem realiter agit in ap-
petitumS'anctus' T'homas' prima secunde q. xviii. ar: v.⁵²⁸ per bonitatem sed effectus eo modo habet ordi-
nem ad causam vel potencia mobilis eo modo ordinatur ad ob-
iectum et diversificatur secundum speciem quomodo causatur vel movetur sed
secunda secunde q. v ar: 3.⁵²⁹causatur vel mo'vetur' ex obiecto sub racione formali: igitur potencia que
movetur et habitus qui causatur ex racione formali obiecti diversi-
ficatur genere vel specie ex illo quod est formale quia secundum S'anctum' T'homam'. Spe-
ciesS'ancti' T'homae' de cha'ritate' ar: 13. ad vi.⁵³⁰ et i q〈.〉 i. ar: i. ad 2〈.〉⁵³¹ 2〈.〉2 q. i: ar: i.⁵³² in opus'culo' de demon'stracione'〈.〉⁵³³ Cap'reoli' in prolo'go' q. ult:⁵³⁴ Cly'peus' q. vi.⁵³⁵ cuiuslibet habitus dependet ex illo quod est formale in
obiecto quo sublato non manet species habitus.

Nota quod formalis racio obiecti (que sumitur secundum proporcio-
nemS'anctus' T'homas' iii. dis. xxvii q. 2. ar. iiii qla. 2. rei ad animam prima secunde: q. xvi: ar: 2 ad 2.⁵³⁶ iii. d. xxvii. q. 2. ar〈:〉
iiii. qla: 2⁵³⁷) in scienciis est medium demonstracionis⁵³⁸ per quod
conclusio cognoscitur et in quacumque cognitione est illud per
quod obiectum movet potenciam vel terminat eius actum: In
aliis autem obiectis racio formalis dicitur principium per quod vel sub
quo modo agens potest in passum et loquor hic de obiecto motivo〈.〉
Nota secundo. quod racio formalis quandoque est eadem realiter cum
suo obiecto et similiter due raciones formales diversas scien-
cias vel habitus respicientes sunt eedem realiter〈.〉⁵³⁹ Exemplum primi:
diffinicio hominis per quam demonstratur passio inesse subie-
cto est eadem realiter cum eo〈.〉 Exemplum secundi〈:〉 Racio formalis ani-
malis prout consideratur de sensu et sensatu similiter racio
sub qua consideratur de generacione et corruptione sunt eadem
realiter racione differentes sicut eciam due raciones veri et boni
sunt eedem realiter quia idem essencialiter: dicitur bonum
et verum: sed differunt racione〈.〉 Similiter raciones sub quibus deus est ob-
iectum fidei et charitatis sunt ipse deus. Quandoque vero
racio formalis realiter distinguitur ab obiecto ut sonus
a numero et lumen a colore〈.〉 Ex quibus sequitur conclusio.

Unitas et pluralitas racionum formalium
(que diversificant aut identificant habitus secundum speciem) non
De ani'ma' q. i. ar: xiii. ad iii.⁵⁴⁰ Mo'ntis' 2 de ani'ma'⁵⁴¹ Fla'ndrini' v meta'phisice' q. xiii: ar: iii.⁵⁴² S'ancti' T'homae' 2. d. xxvii q〈.〉 i ar: 2. ad 2.⁵⁴³ducunt secum unitatem et pluralitatem efficiencium i'd est' cau-
sarum effectivarum nec convincunt pluralitatem finium reali-
ter distinctorum quia de fine sunt tres actus realiter diffe-
rentes scilicet intencio: fruicio: et velle: sed clarum est illos
actus posse esse de eodem fine in numero igitur: cum identitate
reali finis et cum differentia racionis potest stare pluralitas actuum reali-
ter distinctorum〈.〉 exemplum i. patet de racione fidei et charitatis. Illa yy [24^r
conclusio est contra volentes distinctionem presentem reducere ad
causam effectivam precise quod est falsum:

Nota secundum Aris'totelem' quod neque materia neque forma generatur vel fit
sed totum compositum sicuti artifex non dicitur facere aes nec speram
vii. me'taphisice' lec. vi.⁵⁴⁴ idem i. et 2 phi'sicorum'〈.〉⁵⁴⁵sed aeneam speram〈.〉 Ita eciam generare et facere conveniunt toti com-
posito. Ex quibus apparet quod sicut totum compositum incipit esse
i. metha'phisice'⁵⁴⁶a toto efficiente ita et distingui et sicut dicitur formaliter tale
propter formam producentis ita distinctio eius formalis extrin-
seca est talis propter principium productivum agentis cui effe-
ctus est conformis qua propter distinctio qua aliquid distinguitur
effective per suam causam distinguitur contra formalem distinctionem
vel saltem non est eadem convertibiliter et sic patet conclusio:
Ita arguendo unum et idem efficiens in numero propter distin-
ctas formas est principium distinctorum effectuum sicut eadem
res per calorem est principium calefactionis et digestionis cibi et nu-
tricionis ergo distinctio formalis effectuum non ducit secum
distinctionem efficientium.

〈Conclusio quinta〉

Conclusio quinta et responsivaDistinctio formalis specivoca sed non essencialis Est alte-
ritas extremorum secundum racionem formalem obiectorum diversas
habitudines habentium: talis est: distinctio intellectus et volunta-
tis quia sunt extrema habentia diversas habitudines ad distin-
ctas raciones formales quia racio boni est obiectum formale voluntatis:
racio cognoscibilis est obiectum intellectus: talis est distinctio in-
ter potencias sensitivas: inter scientias: habitus et virtutes ex hac
conclusione patet quod habitus et potencie non distinguuntur essenciali-
ter per obiecta quia non intrinsece: nec adequante sicut per causas efficien-
tes ut patet per quartam conclusionem sed formaliter et specivoce capi-
endo^cr formam vel speciem pro illo: quod est de intellectu proprio
alicuius. Identitas est unio extremorum propter unam racionem forma-
lem obiecti eandem habitudinem habentium. hoc modo sunt idem grammatica
Petri et Ioannis. Secundum est signum reduplicativum et importat
specificativum vel formalificativum⁵⁴⁷ (sic loquor propter penuriam
terminorum) proprium ac principale ac formale. per quod habitus distinguuntur.
quia in eadem re realiter possunt esse plures raciones formales (i'd est' specifica-
tiva principia) correspondentes distinctis habitudinibus exempli gratia de
eodem pomo habet quis noticiam: et desiderium propter aliam et aliam
causam〈.〉 Nam desiderium (sive sit actus sive habitus non curo) importat
ordinem ad aliquid: quia est bonum et absens. ita quod bonitas respondetur ad q'uestionem' factam per
propter quod que querit causam〈.〉 Noticia autem^cs fertur in aliquid propter cognoscibilitatem.

zz [24^v
Ex iam dictis satis aperiri arbitror distinctionem formalem
seu specivocam extrinsecam: prout ordinata ad alterum: per il-
lud alterum dicuntur specivocari et formaliter distingui.
Superest modo distinctio formalis prout duo actus vel
habitus in diversis potenciis subiectati sic se habentes quod unus est
forma alterius et per consequens formalificativum et distin-
ctivum formale quo modo differant sicut patet de charitate que dicitur esse
S'ancti' T'homae' prima secunde q. xiii. ar. i.⁵⁴⁸forma virtutum et de electione que dicitur esse substancialiter in volun-
tate et formaliter in racione〈.〉 Similiter de usu et intencio-
ne et econtra de imperio quod et actus racionis essencialiter
sed formaliter ipsius voluntatis. Circa hanc materiam No-
taS'ancti' T'homae' prima secunde q. xv. ar: i.⁵⁴⁹ et q. xvi. ar: i.⁵⁵⁰ primo quod S'ancti' T'homae' de veri'tate' q. 22 ar: xiii. in c.⁵⁵¹ ponit intenci-
onem esse actum voluntatis in ordine ad racionem: per re-
gulam: Quandocumque sunt duo agencia ordinata tunc secundum
dupliciter potest agere〈.〉 Uno modo secundum quod competit nature sue.
Alio modo secundum quod competit nature superioris agentis〈.〉 Exempli
Intenciogratia〈.〉 Moveri deorsum (quamquis nulla actio inferioris agen-
tis fiat: nisi presupposita actione superioris) convenit aque
secundum propriam naturam ideo attribuitur ei absolute〈.〉 Sed fluere
et refluere conveniunt aque ex impressione superioris
agentis scilicet lune〈.〉 Ideoque non attribuuntur aque ab-
solute sed in ordine ad lunam. Sed racio et voluntas
sunt potencie adinvicem ordinate: et absolute conside-
rando racio est prior: tamen efficitur voluntas prior et supe-
rior per reflectionem inquantum movet racionem: Igitur aliqua
operacio potest attribui uni potencie in ordine ad aliam: Unde
voluntati attribuitur aliquis actus dupliciter: uno modo
absolute et secundum suam naturam inquantum tendit in proprium
obiectum absolute: hic actus competit ei absolute (sicut velle
et amare) quamvis etiam presupponat actionem racionis: Alio
Intenderemodo competit voluntati actus aliquis secundum id quod ex im-
pressione racionis relinquitur in ea et hoc modo intendere est
actus voluntatis: quia nihil aliud videtur esse: quam ex eo: quod
quis vult: in aliud tendere sicut in finem: et per hoc differt a velle
quod est circa finem absolute〈.〉 Sed intendere dicit ordinem
in finem secundum quod finis est in quam ordinantur ea que sunt ad
finem. Sed illa ordinacio non invenitur in voluntate secundum a [25^r
propriam naturam sed secundum exigenciam racionis quia relacio
activa in finem est racionis tantum. Cum proprium sit racionis ordinare
et conferre: q'ua'n'do'cumque in actu voluntatis apparet aliqua or-
dinacio vel collacio: talis actus est voluntatis non absolute
et simpliciter. sed in ordine ad racionem et sic dicitur esse voluntatis
substancialiter vel materialiter et racionis formaliter: quia relacio acti-
va et virtus impressa se habet ut forma sed actus relatus pas-
sive suscipiens impressionem ut materia. Nec sequitur. Inten-
cio est formaliter in intellectu igitur principaliter quia ibi
dicitur esse actus principaliter ubi est subiective sed in vo-
luntate est subiective igitur. Nota quod non loquor hic de
intentione secunda de qua diffuse dixi in quodam libello: quem
multis mendis plenum esse videtis: an autem sordes iste ex
negligencia vel incuria impressoris: aut ex livore: aut ex
obscuritate scripti exemplaris suborte sint: nescius sum:
non debuisset ille bonus homo suscepisse opus quod ela-
borare nequiverat: nec promisisse maiorem diligenciam quam re-
perio: facile parcerem si dictiones aut litteras invertisset: sen-
tenciam in suo vigore relinquens (quia nemo tam linceus est
quin aliquando apertis oculis cecuciet) sed quia non modo litteras
sed etiam sententias invertit: merito hanc querelam legitis. at
hec sine detrectione sui honoris dico.⁵⁵²

Nota quod electio eciam est actus voluntatis in ordine ad ra-
cionemElectio quid comparantem adinvicem ea que sunt ad finem quia electio
ut habet Aris'totelis' 3 et vi ethi'corum' est appetitus intellectivus vel
consiliativus i'd est' appetitus in ordine ad intellectum:⁵⁵³ Est igitur
electio actus voluntatis materialiter substancialiter〈.〉 Sed intelle-
ctus formaliter quia id quod est proprium racionis (scilicet conferre unum
Regulaalteri et tandem preferre) invenitur in electione ex impressione ra-
cionis quia actus qui est essencialiter unius potencie vel habitus
recipere potest formam et speciem a superiori potencia vel habitus secundum
Ususquod inferius ordinatur a superiori. Nota quod usus etiam est actus vo-
luntatis substancialiter primo et principaliter: racionis autem tanquam diri-
gentis quia usus importat applicationem ad rem et illa applica-
tio est per voluntatem directam per racionem: Nota quod dicit S'anctus' T'homas' i. q.
Imperium21. a: 2. ad. i.⁵⁵⁴ de iusticia. Nota econtra quod imperare est actus racionis
essencialiter secundum quod virtualiter manet in ipso aliquid de actu
voluntatis quia imperare est ordinare illum cui imperatur ad aliquid b [25^v
agendum intimando vel denunciando sed exercitium illius ordi-
nacionisvi metha'phisice' non completur sine virtute actus voluntarii: Nota quod
praxis secundum Do'minicum' Flan'drinum' attribuitur intellectui formaliter〈.〉
Sed voluntati subiective materialiter substancialiter. et
Praxisquando arguitur: ibi dicitur esse subiective ubi est formaliter et ibi dicitur
esse substancialiter quia essencia et forma sunt idem. Respondet quod
verum est in formis recipientibus ab intrinseco speciem sed non
quando recipiunt speciem ab extrinseco quia in his non est idem esse
in aliquo substancialiter et formaliter〈.〉 Fundat se in prima secunde q.
liiii. ar: 2⁵⁵⁵ et xviii. ar: iiii:⁵⁵⁶ et xiii. ar: i.⁵⁵⁷ Ex illis patet quod distin-
ctio illorum potest reduci ad presentem quia illud dicitur esse forma ali-
cuius ad quod alterum ordinatur tamquam ad superius a quo in aliquo
genere cause recipit impressionem ad quam consequitur ordo vel
de virtu'tibus' q. 2 ar. v.⁵⁵⁸ iii. d.^ct 27 q〈.〉 2. ar: iiii: q. 2.⁵⁵⁹ secunda secunde q〈.〉 xxiii. ar: iiii.⁵⁶⁰ de ma'lo' q. xi. ar. ⁵⁶¹respectus ad suum superius probatur per illam maximam S'ancti' T'homae' prima secunde
q. xvi.⁵⁶² Quod virtus prioris actus remanet in actu sequenti
vel inferiori ad quam comparatur sicut formale ad materiale. Et
per illam: Q'ua'n'do'cumque concurrunt duo ad constituendum aliquod
unum tunc unum: illorum est ut formale respectu alterius. propter
quod fit quod actus qui est essencialiter unius potencie vel habitus
recipit formam a superiori potencia vel habitu. Sed contra
q'u'ol'ibeta' viii ar: 19〈.〉⁵⁶³secundum S'anctum' T'homam'〈.〉 Beatitudo comparata ad aliquid sicut actus ad po-
tenciam Beatitudo»consistit originaliter et substancialiter in actu intel-
lectus formaliter autem et completive in actu voluntatis« sed
voluntas non est nobilior et superior intellectu: nec dele-
ctacio nobilior visione beatifica ergo male diciturque formale su-
mitur a superiori potencia vel actu. Dicendum quod S'anctus' T'homas' exponit se
ipsum dicens quod delectacio perficit operacionem beatificam sicut pulcri-
tudo inventutem et sic formale dicitur aliquod per se concomitans accidens
ad alterum: Nam 4. d. 3: q. i⁵⁶⁴ formale dicitur omne illud quod est completivum ali-
cuiusCharitas sive substancialiter sive accidentaliter. Contra〈:〉 Chari-
tas est forma aliarum virtutum et tamen dicitur subiectari in voluntate
que non est nobilior intellectu ergo formale non dicitur illud quod
est superioris potencie: vel voluntas erit superior intellectu〈.〉 Di-
cendum quod charitatis actus sunt superiores et perfectiores acti-
bus aliarum virtutum nec est inconveniens quod potencia inferior
habeat pro aliquo tempore habitum perfectionem quam potencia superior〈.〉 c [26^r
Si superior nata est recipere perfectiorem habitum sed lumen
prima secunde q. iiii. ar: iii. ad 2〈.〉⁵⁶⁵glorie est perfectius charitate et subiectabitur in intellectu〈.〉
Hic videndum est quomodo charitas sit forma virtutum: Dicen-
dum quod non est forma essencialis intrinseca sed extrinseca
per se requisita ad actum meritorium.

S'anctus' T'homas' 3 d. 23. q. iii. ar: i. q. iii.⁵⁶⁶ et prima secunde q〈.〉 iiii.⁵⁶⁷ et q: 23.⁵⁶⁸Nota quod actus humani possunt dupliciter considerari: Uno modo
secundum speciem nature. Alio modo secundum speciem moris: speciem rei
vel nature habet quilibet actus ex racione potencie et ob-
iecti proprii ut supra patuit. Sed speciem moris habet a
potencia dirigente et movente ipsam: vel ex obiecto vo-
luntatis:Ca'preolus' 2. d〈.〉 35. q. i. et iii d. xxiii q. i. Ca'preolus' dicit »quod omnis actus« elicitus »est determina-
tus ad esse nature« quo »ad speciem (non ex se solo formaliter
sed ex suo principio vel termino).« Et ad esse moris quo
ad speciem. actus interior est determinatus »ex obiecto et
fine et ex conformitate«⁵⁶⁹ ad legem eternam. exterior vero
quo ad aliquid ex interiori et quo ad aliquid ex circumstan-
ciis et obiecto: individuationem autem quilibet habet ex sub-
iectoS'anctus' T'homas' prima secunde q. i. ar: iii. ad. ulti'mum'〈.〉⁵⁷⁰ ut patet supra in X.⁵⁷¹ Ex illa dis'tinctione' pono istam enunc-
tiationem. Cum identitate specivoca numerali reali eius-
dem actus quo ad speciem nature. stat dis'tinctio' specivoca quo
ad esse moris et econtra. Probatur quia cum eadem oc-
cisione in numero secundum speciem nature. stat virtus et
vicium que differunt secundum speciem moris posito casu quo
quis unica occisione trucidet impium et iustum. Item
perfodere gladio furem nocturnum et confodere inno-
centem hominem sunt eiusdem speciei naturalis sed non
moralis. Item suspendere furem comburere sacrilegum
quo ad speciem moris conveniunt et differunt secundum spe-
ciemFides nature. Racio dictorum est quia motus non reci-
pit speciem a termino per accidens sed ab eo quod est ter-
minus per se〈.〉 Sed fines naturales accidunt actui morali
et econtra ergo actus naturalis potest stare cum diversitate actus
moralis. Hoc etiam modo fides in formis et formata in specie
nature sunt penitus idem sed in specie moris differunt quia idem d [26^v
Ca'preolus' 3. d. 23. q. i.⁵⁷²potest esse et desinere esse virtus secundum quod sibi abest vel
adest aliqua perfectio. Nota »quod actus humani habent spe-
ciemsecunda secunde q〈.〉 23. ar: iii: et iiii.⁵⁷³ Actus voluntarii distinguuntur secundum diversa motiva de malo: q. 14. ar: iii:⁵⁷⁴ et bonitatem secundum quod regulantur debita regula et
mensura:«⁵⁷⁵ sed est duplex regula recta scilicet racio humana
recta per quam definitur virtus moralis 2. ethi'corum'⁵⁷⁶ et deus qui
est prima regula a qua humana racio regulatur. Ex quo se-
quitur: primo. quod virtus humana secundum propriam speciem potest
esse sine charitate quia aliquis peccator potest reddere de-
positum secundum rectam racionem licet iusticia illa non sit per-
fecta sine charitate· Secundo sequitur quod nullus virtutis actus
est perfecte bonus sine charitate〈.〉 Probatur: quia licet aliquis
possit habere rectum habitum circa bonum particulare sine
charitate hoc tamen est imperfecte quia sicut bonum parti-
culare non dicitur bonum perfectum nisi ordinetur ad princi-
pale bonum: Ita virtus particularis boni non est perfecta
»Charitas non producit actus aliarum virtutum elicitive sed imperative« et ideo »requiruntur alie virtutes« ad eliciendum actus imperatos a charitate quia virtus elicit actum »secundum racionem proprie forme« sed imperat actum quem ad finem suum advocat de cha'ritatis' virtu'tibus' q. 2 ar: v. ad iii. et ix.⁵⁷⁷nisi ordinetur ad virtutem principalis boni. Ex his sequitur
quod charitas (virtus circa principale i'd est' divinum bonum existens)
est forma virtutum communis. A. effectiva. B〈.〉^cu A: probatur quia
cadit in definitione virtutis meritorie sed non dat propriam
speciem virtutibus quia istam habent a propriis finibus sed
communem prout est principium merendi: B: probatur quia licet
charitas possit dici forma exemplaris virtutum (inquantum
operantur ad similitudinem eius) non tamen proprie quia non
sunt eiusdem speciei cum charitate nec generantur ad eius
similitudinem sed charitas effective imponit formam ac or-
dinationem debitam: ad finem principalem et sic dicitur forma
virtutum secundum quod virtutes sunt circa obiecta particularia
ordinabilia ad bonum principale quod est obiectum chariatis.
Hec distinctio qua virtutes distinguuntur a non virtutibus per
charitatem: reducitur aliquo modo ad presentem distinctionem
quia in agentibus ordinatis: fines secundorum agencium or-
dinantur ad finem primi agentis et per consequens mo-
dificantur per actionem primi motoris sed in viribus anime
voluntas habet locum primi motoris inquantum imperat
actus aliarum potenciarum secundum intencionem ultimi finis
igitur »vires mote a voluntate recipiunt« »consumationem
in fine et sic charitas dicitur finis aliarum virtutum in-
quantum3. d. 23. q. iii.⁵⁷⁸ per eam fini ultimo coniunguntur.«

e [27^r
Secundo formam quia omne movens imprimit similitudi-
nem suam motis sed hec forma secundum formam voluntatis est li-
bertas secundum formam habitus voluntatem perficientis (qui est
charitas) est meritorium et sic omnes habitus qui sunt in viribus motis
a voluntate perfecta charitate participant formam charitatis.
De peccatis Cap'reolus' i. d. i q. i.⁵⁷⁹Hic aliud est dubium de distinctione humanorum actuum inquantum
dinstinguuntur per circumstancias. Nota ergo quod circumstancia
non est sola relacio sed potest esse actus et substancia et tem-
pusS'anctus' T'homas' prima secunde q. vii. ar: i.⁵⁸⁰ et locus dummodo sit extra substanciam actus et aliquo
modo attingat actum igitur dico quod illa differentia est accidentalis quia
circumstancie sunt accidencia humanorum actuum. Tamen dicit
trac: 2. cap. 114〈.〉⁵⁸¹ i. secunde q. 72 ar: ix.⁵⁸² de malo q〈.〉 2 ar: vi.⁵⁸³Arman'dus' quod circumstancie »sunt intrinsece actui quantum ad bo-
nitatem vel maliciam moralem«⁵⁸⁴ quam mutare possunt quod ego
verum esse reor de circumstanciis quarum corruptiones a di-
versisaliqua circumstancia mutat speciem actus aliqua non〈.〉⁵⁸⁵ proveniunt motivis quia tales diversificant species pec-
catorum sicut est accedere ad uxorem alterius et de his que
ad racionem pertinent et possunt transferre peccatum de uno
genere in alliud. hoc est (ut eis utar verbis) de circumstanciis
importantibus convenienciam vel disconvenienciam
ad rectam racionem sicut est accipere rem sacram de loco sa-
cro invito domino. De circumstanciis autem quarum corruptio-
nes habent idem motivum cum principali actu credo Sancto
Thoma inficiari〈.〉 Exempli gratia quia est idem motivum avari quo
movetur ad accipiendum ubi non oportet: quando non oportet
plus quam oportet et sic de aliis quia hoc facit propter inordina-
tum appetitum pecunie ideo est unum peccatum et sic de hac differencia.

Cap'reolus' i. d. 8. q〈.〉 2. et secunda i. et d. xv.⁵⁸⁶ et Her'pheus' ut supra in P et Q〈.〉⁵⁸⁷breviter nota. quod secundum aliquos non
omnis distinctio generica est realis i'd est' realiter distinctorum
i'd est' rerum realium. probatur (quia^cv secundum Cap'reolum' non quodlibet predi-
camentum dicit unam naturam universalem realem distinctam
realiter a natura quam dicit aliud: nisi dicatur quod sunt diversa^cw
genere ergo diversa numero illius generis non numero simplici-
ter: illius opi'niones' sunt: Her'phei'〈,〉 Ar'mandi'⁵⁸⁸ et Pe'tri' Ni'gri'⁵⁸⁹ quem sepius non nomino
ob familiaritem eius qua sepius utor: Qua propter si quis
invenerit. hic. quod penes alios legerit putabit: vel coivisse
ingenia vel aliorum dictum esse: Secundum alios Thomistas dicitur quod omnis f [27^v
distinctio generica est realis ut tenent Do'minicus' Flan'drinus' et Mon'te'⁵⁹⁰ et plu-
res alii quia secundum ipsos distinctiones predicamentorum originaliter
sumitur secundum diversos modos essendi: a quibus sumuntur
diversi modi predicandi penes quos immediate distinguuntur:
Secundum illos: diversorum generum (non subalternatim politorum)
1⁵⁹¹sunt diverse species et diversa individua. Pre〈terea〉: predicamenta
2sunt impermixta. Pre〈terea〉: quando unum predicamentum negatur ab
3alio tunc fit propositio immediata. i. post'eriorum':⁵⁹² Pre〈terea〉: v. meta'phisice'⁵⁹³ ph'ilosoph'us
ens extra animam dividit in x. predicamenta sed diviso entis
4extra animam est realis〈.〉 Pre〈terea〉: dicit S'anctus' T'homas' »quod ens contrahitur
5ad genera diversa secundum diversum modum praedicandi. qui con-
sequitur diversum modum essendi quia quociens ens dicitur i'd est' quot
modis aliquid predicatur. tociens esse significatur. i'd est' tot
modis significatur aliquid esse«:⁵⁹⁴ Respondebis (si placet primam
opinionem fovere) ad primum quod diversa genera habent diversas
species quantum ad modum predicandi specivocum: vel quantum
ad connotata. Ad secundum quod verum est quantum ad modum predi-
candi. Ad tercium idem dic vel quod hoc est propter connotatum
vel dic ut Ca'preolus' dicit quod actio non est passio: tamen eadem res est ac-
tio et passio. quia aliquid in racione unius. quod non est in ra-
cione2. d. i. q. 2〈.〉⁵⁹⁵ alterius importatur. quia actio supra racionem motus ad-
dit respectum originis producentis ad productum fundatum in
agente et terminatum ad motum. Passio vero respectum pro-
ducti ad producens fundatum in motu et terminatum ad agens
sic patet primum. Secundum quia actio et passio sunt forma pro-
ducta et sunt ipse motus. hec virtualiter Cap'reolus' quorum non
inmemor fui in R et in aliis foliis:⁵⁹⁶ Quicquid sit tenendum: pro
utraque parte sunt fortes raciones: Cap'reolus' autem mihi difficultatem infert
propter respectus de quibus dicit. Ad quartum dicendum quod ens extra animam
dicitur dividi in x predicamenta id est substerni intencionibus predicamen-
talibus. ita quod quandoque eadem res dicitur sic dicidi quem admodum si idem
lignum dealbaretur et denigraretur diceretur dividi per album
et nigrum. Ad quintum dicendum quod modi predicandi presup-
ponunt modos essendi i'd est' fundantur in re ita quod una res fun-
dat quandoque plures predicationes et propterea res. tociens esse
significatur i'd est' correspondet predicativis actibus intellectus
ipsius: nec hoc est universaliter verum (saltem respectu eiusdem) quod
dici de presupponat esse in i'd est' in eodem de quo predicatur quia g [28^r
locus in concreto predicatur de locato in quo tamen non est.
Pro secunda opinione dicat Thomista ad opponentem tali-
ter contradictoria illius (quecumque distinguuntur predicamenta-
liter distinctio realiter) est vera. puta: Aliqua non distincta predica-
mentaliter distinguuntur realiter quia homo et leo differunt rea-
liter et non predicamentaliter igitur prior est falsa. Dicendum
quod si bene daretur contradictoria est vera seu aliquid quod
non est homo est animal. nam capra non est homo tamen est animal. sed hec relinquo:

h [28^v
Pro pueris arguo sic. Omnis distinctio realis vel est singu-
larium extremorum vel communium (sic patet reductio bimem-
bris)^cy: sed communium est triplex subdivisio et membrum secundum
suas universales descriptiones igitur: minor probatur. quia alia est
distinctio inter musicam et perspectivam inquantum precise po-
nuntur in predicamento qualitatis et alia prout intelliguntur cum vel sub
respectu et alia est inter substantiam et qualitatem. prima est essen-
cialis. secunda specivoca vel formalis extrinseca. tercia est generi-
ca tantum: quia aliud est illud quod habet modum materie in qualitate et substantia.

Pro pueris arguo sic. Omnis distinctio racionis vel est repug-
nans vel non repugnans. primum membrum est ultimum in hac fi-
gura et sub eo continetur omnis distinctio que rebus non con-
venit quibus attribuitur. Non repugnans dividitur in innatam
necessitantem et non repugnantem specialiter captam: probatur quia
distincta secundum racionem primo modo sunt precise ipsa encia racionis:
secundo modo sunt extrema que sunt extrema realia vel una res rea-
lis: Tercio modo non dicitur proprie ens racionis sic distingui sed res de-
nominative: Et una dividitur contra aliam distinctionem igitur
opponuntur: probatur secundo quia alia est distinctio inter cecitatem
et surditatem: inter non ens et non bonum: inter genus et speciem
quando capiuntur pro entibus racionis: et alia inter bonum et ens in-
ter hominem et animal. et alia quando idem a se ipso distin-
guitur. et alia inter Pe'trum' et Pau'lum' quando dicitur specivoca. Nota
tamen quod repugnans potest dici eciam realis si dicerem quod homo
realiter non esset animal illa repugnat secundum rem sed non i [29^r
secundum racionem: probatur primum quia bonum ens: animal et homo
sunt res reales sed encia primo modo capta sunt encia racionis sed
sicut se habet res ad esse ita ad distingui: Cum autem Petrus
dicitur esse Petrus tunc intellectus eidem extremo reali attri-
buit esse idem et illud esse attributum non est res quia alias
subiectum et predicatum quando idem dicitur sibi ipsi idem distinguerentur^cz
realiter: illa est manuductio puerilis. Nota etiam quod non
repugnans (si dicerem Petrum et Pau'lum' distingui numero ex eo
quod non repugnat eis) posset dici realis sed improprie quia
per principia distinctiva ipsorum differunt et sic necessitant in-
tellectum^da ad ponendum talem distinctionem. Idem autem habe-
re locum duorum extremorum non potest extra intellectum.

Nota quod sicut distinctio que est per positivum et per negativum
membrum ex parte primi potest reduci ad realem: et ex parte secundi
membri ad dis'tinctionem' racionis. ita aliqua distinctio potest dici generica
ex parte unius membri. sed non ex parte alterius: Exempli gratia si-
cut distinctio inter habitum et privacionem et inter hominem
et non hominem potest dici realis vel racionis reductive quia habet unum
membrum reale vel racionis propter privaciones et negaciones que sunt
encia racionis (de quibus in complemento huius libri multorum opi-
niones recensui)〈.〉 ita deus potest dici esse diversus genere a cre-
aturapo'tentia' q. 7. ar: 3 ad 3.⁶⁰³ non quod sit in genere sed quia est extra genus vel potest
dici quod inter deum et creaturam sit distinctio essencialis quia
distinctio est communior differentia ideoque in racione sua non
includit convenienciam extremorum distinctorum in aliquo
univoco neque excludit sed est commune quid ab utrisque abstrahens〈.〉
Et his exiliter congestis claudo libellum cui facile quili-
bet lector veniam dabit intellecto: quod precursorem in hac
re non viderim cuius vestigia aut sequtus essem aut meis
coaptassem pedibus cognito etiam quod maximam huius li-
belli partem et extemporaliter composuerim et eius lucubra-
tionem successivis susceperim temporibus. Nolo distin-
ctiones hoc loci ita conglomerare tanquam non possit aliquid
aufferri ab eis: nolo tam extendere quasi extensiores esse
non possint: nulli precludo viam: nec mihi. nam quod aliis.
et mihi licet: Quod alii reprehendere valent. ego potis sum
impugnare utcumque: taliter quisque iudicabit. qualis est: Verum
ne ianuatim aliquos mutuasse terminos videar (Eo quod 29^v
abstractis atque in tivum^db verbalibus usus sum) reducam lecto-
rem hucusque deductum ad fo'lium' L: in quo causa latet:⁶⁰⁴ cui addo lo-
quendi modum mei ducis S'ancti' T'homae' quibus non deerunt future scilicet
que nulli logico: nullique methaphisico prohibitus est abstra-
ctorumS'anctus' T'homas' de ente et essencia et aliis locis multis〈.〉 usus.⁶⁰⁵ et quod intellectus rem ab externis abstractam
naturis clarius limpidiusque suo actu confodit ac percognos-
cit. finem dicendorum facio deo optimo maximo trino et
uni. beatiss'imae' virgini Mariae omnibus sanctis et Paulo et
Catharine gracias agens.

Protestacio huius opelli Perlege⁶⁰⁷ confectum lector studiose libellum〈.〉 In quo: siquid
inest: quod primum offendere patrem Nititur: exclu-
das: nec me dictasse putato. Eiicio quodcumque potest ge-
nerare prophanos Mortales: et olens damnata piacula
ditis. Sit doctrina procul Christo contraria nostro Cu-
ius in exiguo testabor corpore laudes.

Impressum Wittenburgii per Ioannem
Gronenberg. Anno M. D. VIII.
III Kalendas Ianua'rii'

30^r

Ad Illustrissimum D'ominum' D'ominum' Fridericum: ducem Saxoniae. sacri
romani imperii prefectum pretorio et principem electorem
romanorum regie maiestatis imperiique regiminis locum te-
nentem etc. Landgravium Thuringiae. Marchionem Misne.
etatis nostre et munificentissimum et singularem divini cultus
auctorem: Andreae Bodensteini Carolstatini Sapphica
epistolam commendantis sese eius celsitudini.

30^v