1^v
Acutissimo artium professori Christo-
fero Sertorio alias Schappeler Gallensi.¹ viro celeberrimo: fau-
tori singulari. Magister Andreas Bodenstein S'alutem' P'lurimam' D'icit.'

Varios mihi hominum mores impetusve animadvertenti. Christofere
doctissime. valde tuum generose dialectice desiderium: ac diligens tua in-
dago crebro occursavit. adeoque placuit. ut unicus mihi videris
qui dialecticam librare soleas exactissime. Qui peculiari innixus
studio. hoc efficere maxime studeas. quatinus rationis caliginem. mentis
turbam: opera dialectice vehementer expugnas. que tibi dialectica
talis semper est visa (nam ex isto ore verborum Lenocinio^a tuorum frequen-
tissime audieram) quales sunt qui excrescentes resecant ramos. ut bo-
na arbor citius meliusque suum afferet fructum. recte loqueris rectissi-
me sentis. Cuius segnities: lepidissimo tuo sermone non excitaretur?
Cuius: inquam de invidis timor haud tanta (ut ira dicam) persuasione for-
tesceret: ac ut constantis officium viri est. aut fautori tanto non presta-
ret obsequium. aut invidentiam tanta pro pietate fugeret. Scio nemi-
nem〈.〉 Ego etiam nedum ut officiosus iuventutis amator videar: dialec-
ticis oelementis adhereo. verum ut tue virtuti obtemperare. obsequi
et me opere aliquid iuvare intelligas. In te nempe ingenii acumen ru-
tilat. In ore scientiarum principalissima (quam sepiuscule^b nomine significavi) est
que a cunabulis ingenii acrimoniam purgando adauxit. Est in te
Moralis (que animam illuminat) virtus. Theologia quoque qua perfice-
ris. Est denique omnium virtutum bonorumque indoles. Quod cum natura
provideret nomen tibi Sertorii robore validissimo. animi consilio²
aliorum superantis vel facile aequantis indidit. ut nemine tua praestantia
et huic nomen conveniat. Hanc ob rem Vir studiosissime (licet inter
saxum et sacrum statutus sim)³ pervidendam^c in cornu fenum.⁴ parvi fatiam ta-
citum livorem: si rem modo tibi gratam: hesito haud neutiquam optatis-
simam: ferre valeo. si nostra de ingenuitate discipulorum benemereri dili-
gentia potest. Si etiam amicis labor exigue minerve accomodatus fo-
re estimatur. nunc grammatoziphus⁵ transcribo de intentionibus Opuscu-
lum ut me in maioribus propitiorem agnoscas. Vale fauste fautor
integerrime.

2^r Hic tenet index opus et labores
Ut bonus lector valeat tueri
forcium pugnas celebres virorum
Limine primo

Questio Principalis.

Utrum Logica sit principaliter de primis intentionibus.⁸ Tres sunt Ar-
ticuli in ea. in primo dicitur quid sit prima intentio secundum opiniones.

Opinio	Prima	est	Guilhelmi ockan
	Secunda		Nominalium
	Tercia
	Quarta		Petri Tartareti

Questio prima〈.〉⁹

Utrum Intentio vel res subiecta definiatur.
Quinta opinio est quorundam Thomistarum.

¶ In Secundo Articulo.

Nota quid intentio voluntatis: intellectus.

¶ Questio prima.

Utrum idem sint in significato Verbum intellectum. Ver-
bum cordis. Verbum interius. Ipsum intellectum. conceptio intellectus.
Definitio. Propositio. Noticia. Verbum dictum. Verbum expressum〈.〉
Imago. similitudo expressa. Passio anime. Conceptus mentis. et intentio〈.〉¹⁰

¶ Questio secunda.

Utrum actus cognitionis possit dici noticia.¹¹

¶ Questio tertia.

Utrum noticia vel verbum cordis sit respectus.¹²

¶ Questio quarta.

Utrum aliquis sensus interior possit formare verbum simile. etc.

¶ Questio quinta.

Utrum verbum cordis distinguatur ab intelligere.¹³
Nota quoties dicitur Species intelligibilis.
Quid intentio formaliter.

¶ Questio sexta.

Utrum ratio generis sit subiective in intellectu.

Questio septima.

¶ Utrum Logica considerat essentiales intentiones.
Duplex Imago.

Intentio	Prima	est	primarius	conceptus de re〈.〉
	Secunda		secundarius

2^v

¶ Questio octava.

Utrum nature vel speciei intelligibili ratio universalitatis conveniat〈.〉¹⁴

¶ Questio nona.

Utrum verbum cordis et res intellecta distinguantur realiter.¹⁵

¶ Questio decima.

Utrum Conceptio intellectus vel Intentio ex parte intellectus produ-
catur ab intellectu.¹⁶
De Intentione ex parte rerum.
Duplicia intelligibilia.
An secunda intentio sit.
Quid est intentio et intentionalitas et intentionale.

¶ Questio undecima.

Utrum universale sit substantia vel accidens.¹⁷

¶ Questio duodecima.

Utrum secunda intentio sit in aliquo subiective. quando capitur
pro illo quod sequitur actum intellectus.¹⁸
Opinio prima respondet affirmative et in re intellecta.
Secunda similiter sed in intellectu.
Tercia dicit quod secunda intentio nullubi est subiective.

¶ Articulus Tercius.

Respondeo ad principalem questionem quod logica est principaliter
de secundis intentionibus.¹⁹

¶ Questio prima.

Utrum Sola intentio definiatur.

¶ Questio secunda.

Utrum Sola res.

¶ Questio tertia.

Utrum Res sub intentione.²⁰

¶ Questio quarta.

Utrum Logica possit acquiri per demonstrationem.

¶ Questio quinta.

Utrum Logica sit modus sciendi.

3^r

Magistro Andree Rudolffo vulgo
Bodenstein Carlstadio bonarum professori arcium Vitus Tru-
metarius²¹ stugardiensis. S'alutem' P'lurimam' D'icit'.

¶ Audieram prioribus diebus metaphisicam P'aternitatis' tue lectionem: preceptor
observandissime.²² qua palam tuis auditoribus profitebaris. Dialecticam
maiorum disciplinarum genitricem secundas intentiones considerare. et ut de-
cuit me. cum tue informationi utramque aurem diligentissime admoverem
tu disseruisti. ego vero auscultando accepi Logicem eo cultu secundas
prosequi intentiones. qui Clycie solem in Heliotropium conversa.²³ et Leuco-
thoen Phoebus indies non cessat prosequi. audivi inquam et memoria
teneo. vehementer me allexit quod ingenio profuturum arbitrabar. In-
tentionum et Questionum discissum opus. voluit sepiuscule rogandi
aviditas rumpere silentia. Nam institit frequenter. Postremo tamen tua
erga me pietate suffragante, vix ausus eram rogare. Sed tibi forti-
tudine adiutus supplico. tua consilia. tua adminicula humiliter implo-
ro. nec orare definam. ni animum ad intentionum naturas appellas.
Si fortem agis virum. si non fugis laborem (quod philosophi munus est) haud
harum preces literarum contemptui habebis. modicos prefatarum rerum sudores
lubens ultroque subibis. ad construendum de intentionibus opus breve
et succinctissimum ob ferventem Leonis calorem.²⁴ iamiam breve spero.
Verum si te non movet continua. ac non interrupta oratio. movere et tan-
gere subditorum querela. Solet equidem fluentem discipulorum erga insti-
tutorem excitare sudorem et abdita ex penetralibus afferre. quod si
feceris discipulis tuis rem eorum officiis multo maiorem communica-
bis et vera amicicia te usum esse confitebimur. Postremum obte-
stor ut detecta de intentionibus. fabella veritatem sine velo agnoscam〈.〉
Vale. Datum nostro in contubernio. Anno domini. Millesimo quin-
gentesimoseptimo. Decima Iulii.

Ioannis Ruhel²⁵ Aschaffenburgii ad
Logicen Tetrastichon Elegiacum.

3^vIdem.

Magister Andreas Bodenstein Carlsta-
dius Vito suo Laudatarum arcium Baccalaureo. S'alutem' P'lurimam' D'icit'.

Quod ad me Ioanni Ruhel epistolium dedisti et quid velis intel-
ligo. tu de re dialectica aliquid me enodasse fateris aliquidve expli-
caturum speras. et ut ais. breve intentionum opusculum summopere
prestolaris. Magna (mihi crede) satis longa est difficillimorum brevi-
tas. et arduum per inaccessam terram iter. quod tu exiguum opusculum
ego vastum esse pelagus opinor. quod navigare. ne dicam transfreta-
re (preter luculentam detrectorum labem et sine estuantibus linguis^d in
me coniectis) non valeo. vide quam deformia terriculamenta occur-
sabunt. quanta pericula: quantas inimicicias ille meus intentionum
sudor sit allaturus. et forte tam graves quam intolerabiles quas si
prudenter circumspicerem. forte malorum turbella emulorum ab omni
me labore sua maledicentia deturbaret. At vero tua erga litte-
rariam sortem diligentia. ad dictandum me compellans: id efficit: ut im-
minentia non metuam pericula. sed et inemaculendas maledictorum no-
tas putem (letali crimine dempto) quorum torpens desidia nusquam est in-
structior. nullubi locorum velocior. quam ubi insidias moliri potest.
Illi magna in re velle aliquid superbire autumant. et quales sunt tali-
ter suspicantur. quibus hoc verbo epistola nostra respondet. Scio nullum egre-
gium (dempta paupertate) bonum pallido sine livore me possessurum
sed ego tue acquiescens honeste petitioni. tuisque parens monitis. ne
ignavie incuser. quam vehementer odi. veridice dialetice quantum
deliciarum possum his canicularibus effingere diebus. tibi et ceteris meis
discipulis dicabo. equidem tibi constare arbitror quantis aliarum le-
ctionum negotiis sim implicitus. quapropter inelaboratum rudemque 4^r
hunc Codicillum bono animo excipe. verum hunc de intentionibus colle-
ctaneum operire. ac factum ad litterariam impressoris officinam deduc
ut emaculatum excudat cura. atque impressum reduc. Deinceps illum
et me tuis contubernalibus et discipulis meis charissimis commenda
et credito. et si quid utilitatis nostra exilis Minerva potest afferre. ego
acrior (si modo possum) explorator vegeciora philosophie tentoria ir-
rumpam. et illic que nactus fuero bona lubens amicorum lege communica-
bo〈.〉 Vale et Salve. tercio Idus Iulias Millesimoquingentesimoseptimo.²⁶

¶ Si queris quid illa intelligi fabella velim: scies. soli olim
Veneris cum Marte concubitum illustrantibus revelanti radiis. Indi-
gnatam Venerem Leucothoes amorem immisisse. Ille vero Phoe-
bus patefactionis dans penas. adeo amore Leucothoes exarsit
ut radiata lumina terre negaret. ceterisque omnibus posthabitis uni-
ca in virgine universum lumen figeret. Teste Ovidio in 4 metamor-
phoseos canente: »Ureris igne novo: quique omnia cernere debes
Leucothoen spectas et virgine figis in una«²⁷ etc. Ita quoque radiata
lumina. hoc est. propriam considerationem Logice omnibus aliis pretermissis
tantum in secunda intentione figit. nec alias res intelligit nisi forma-
te fuerint secundis intentionibus. De Clycie quoque notam fabellam ita ac-
cipe. quod quocumque dialectica suum florem. hoc est. considerationem verte-
rit: semper illi presto est secunda intentio. sicut Clycie deorum commiserati-
one in heliotropium conversa: folia sua semper admovet: ita quoque
dialectica suam considerationem semper secundis intentionibus adiectat etc.
Vive vale bene.

4^v

〈Questio principaliter〉

Queritur utrum Logica sit principa-
liter de primis intentionibus〈.〉
¶ Argumentum primum. et probatur autoritatibus et ratione〈.〉 pars affirmativa
autoritate^e philosophi qui ubicumque loquitur de universali logico. intelligit primam
1 metaphi'sice' 2 posterio'rum'. 1 de anima.intentionem. quia dicit universale generari in anima per viam sensus. memorie et expe-
rimenti〈.〉 ut patet 1 metaphisice.²⁸ et 2 posteriorum.²⁹ Etiam dicit 1 de anima³⁰ quod
»animal universale nihil est aut posterius«³¹ suis singularibus. ¶ Secundo patet
autoritate Purphi'ri' qui dicit universalia res esse conceptas seu speculatas〈.〉³²
B'eatus' Tho'mas'¶ Tertio patet autoritate. S'ancti' Tho'me' super periher'meneias'. ubi dicit quod significa-
tum vocis. seu conceptus est de principali consideratione logice.³³ quod non potest
intelligi de secundis intentionibus.

¶ Rationibus fortissimis patet sic. ¶ Prima〈.〉 Omnis scientia considerans sub-
iectum et passionem. principaliter est de subiecto〈.〉 Sed logica considerat primam
1 posteriorum 2 metaphi'sice'intentionem ut subiectum. et secundam ut passionem. ergo principaliter considerat pri-
mam. tenet consequentia in darii.³⁴ Maior est nota 1 posteriorum.³⁵ 1 et 2 meta-
phisice.³⁶ Minor habet dubitationem sed probatur. quia secunde intentiones impor-
tant et significant accidentia sive relationes rationis subiectatas vel inheren-
tes primis intentionibus id est rebus prout sunt concepte. ¶ Secundo pro-
batur. Sicut se habet subiectum reale et passio realis ad realem scientiam
ita se habet subiectum rationis et passio rationis ad scientiam rationis. Sed subie-
ctum reale principaliter consideratur ergo subiectum rationis quod est prima^f inten-
tio principaliter consideratur. ¶ Tertio. Passiones terminorum minus principa-
liter considerant quam termini. ergo passiones rerum conceptarum minus consideran-
tur in logica quam res concepte. consequentia tenet a simili. Antecedens
patet quia grammaticus principaliter considerat partes orationis et minus prin-
cipaliter genus casum et declinationes. ¶ Quarto probatur. Illa principa-
liter considerantur in scientia quorum diffinitiones in scientia traduntur. sed in lo-
gica diffiniuntur prime intentiones et non secunde ergo etc. Minor probatur quo
ad omnes operationes intellectus quas respicit logica secundum suas tres
partes. quia genus non potest vere diffiniri pro secunda intentione. quia illa re-
latio non predicatur de speciebus. quia illa est falsa〈.〉 Homo est genus. Leo
est genus. Ista autem conceditur homo est animal in qua intentio generaliter con-
cepta predicatur de prima intentione specivoce concepta. Si dicis quod aliud
est in logica quod diffinitur et aliud cui diffinitio attribuitur.
¶ Contra sequeretur quod diffinitio esset extranea a diffinito nec dif-
finito inesset sed alteri. et sic non esset diffinitio essentialis. Nec con5^r
vertibilis cum diffinito quod repugnat Philosopho in 6 topico-
rum.³⁷ Similiter patet de enunciatione et syllogismo. ¶ Quinto〈.〉 Scientia
considerans subiectum et proprietatem subiecti. principalius considerat subie-
ctum quam proprietatem. Sed secunde intentiones sunt proprietates primarum. ergo prin-
cipaliter considerantur. ¶ Sexto〈.〉 Artifex rationis considerat ea que diri-
gunt rationem ut dicit S'anctus' Tho'mas' in tractatu de fallaciis.³⁸ secundum prime intentio-
nes dirigunt intellectum in suis operationibus. ergo logicus qui est artifex ratio-
nis principaliter considerat primas intentiones. Minor probatur quia in hoc
distat conceptio philosophorum habentium scientiam logice et ideotarum. quia
ideote non concipiunt res iuxta distinctiones suas in prima secunda et tercia
operatione intellectus sed omnia intelligunt confuse et absque distinctione quod
patet in prima operatione. quia ideote eodem modo intelligunt hominem animal et
rationale et album. sed logica docet quod etiam primarii conceptus qui sunt primi
intentiones sunt ab invicem distinguibiles intelligibiliter. quia animal
habet intelligi sub communiori conceptu quam homo. ¶ Septima ratio quia
praedicamenta sunt entia realia. et tamen sub ordine ad aliquod accidens
rationis in logica considerantur. Unde in predicamentis ponuntur alique propri-
etates predicamentorum reales ad denotandum quod sunt encia realia
ut in predicamento substantie. Commune est omni substantie in subiecto non esse〈.〉
Hec sunt argumenta Montanorum Thomistarum〈.〉³⁹ Et est unus de illis
qui dixit quod universale capitur dupliciter〈.〉 Uno modo pro significato. sic universale est secunda inten-
tio concretive sumpta et universalitas abstractive sumpta.⁴⁰ Alio modo pro de-
nominato id est pro subiecto quod denominat. Dixit secundo quod intentio prima
est essentia naturae^g vel quidditas absoluta^h41 et secundum se apprehensa. In-
tentio secunda dicitur conceptus comparativus secundum quod intellectus comparat naturas〈.〉
Et dixit quod natura universalis dupliciter concipitur per intellectum. Uno modo abso-
lute. sic omnis scientia considerat naturam universalem. Alio modo concipit natura universalis ab
intellectu per eius speciem intelligibilem comparative. inquantum comparatur ad in-
tellectum a quo capit unitatem. et ad inferiora a quibus capit multipli-
citatem. sic solum in logica consideratur et substat intentionibus. hec ille.
¶ Et ego arguo sic. Omnis scientia habetur per demonstrationem. logica est
scientia. ergo logica habetur per demonstrationem. Maior est nota. quia scien-
tia est habitus conclusionis per demonstrationem acquisitus. sed nulla demonstra-
tio potest fieri ex secundis intentionibus. ergo logica non est de secundis intenti-
onibus. quia scientia per eadem acquiritur circa que est. Minor syllogismi pro-
batur. quia Omnis demonstratio fit ex necessariis veris primis. sed secunde in-
tentiones sunt ultime in ordine entium. et non sunt necessarie. quia depen5^v
denta contingenti operatione intellectus. ¶ Secundo. Nullum ens intentio-
nale potest concurrere ad generationem entis realis. sed secunde intentiones sunt
entia rationis. et logica est habitus realis. ergo non possunt concurrere ad ac-
quisitionem logice〈.〉 ¶ Tertio propter quod unumquodque tale et illud magis. sed secunde
intentiones considerantur in logica propter primas. ergo prima magis. Maior
3 topicorum. 1 posteriorum Avicenna.patet 3 Topicorum in fine et 1 posteriorum.⁴² Minor probatur. quia dicit Avicen-
na »quod logica est de secundis adiunctis primis«⁴³ quasi consideraret secundas propter
primas. ¶ Quarto〈.〉 Secunde intentiones principaliter accipiuntur a proprieta-
tibus rerum. ergo proprietates rerum principaliter considerantur in logica. sed pro-
prietates rerum sunt reales. ergo res sunt cause intentionum. probatur
B'eatus' Tho'mas'prima pars maioris per S'anctum' Tho'mam' de universalibus⁴⁴ trac. 2 opus 26. ¶ Quinto〈.〉
Quero ex te quare intellectus tuus non potest attribuere homini hanc
intentionem secundam genus. Si dicis quia proprietas hominis non est talis quod
multiplicetur per species. ergo convenit homini ex natura rei illa intentio species
et non genus. ¶ Ex illo arguo sic〈.〉 Quicumque considerat aliquod accidens
propter principium. ille magis considerat principium et radicem super qua fun-
datur. et ex qua sequitur hoc accidens. Sed logicus considerat secundas intentiones
propter unam radicem vel fecunditatem sive sit .a. sive .b. ergo principaliter consi-
derat hoc principium vel formale primarum intentionum. Confirmatur per
B'eatus' Tho'mas'S'anctum' Tho'mam' de natura generis ca. 5.⁴⁵ ubi dicit quod universale capitur »dupliciter〈.〉 Uno
modo« pro »ipsa natura cui intellectus propter aliquid in ea inventum inten-
tionem attribuit. et sic universalia que rerum naturas significant predicantur in quid.
7 metaphi'sice'animal namque est substantia illius de quo predicatur et similiter homo.« Idem patet 7 metaphisi-
ce. lec. 13.⁴⁶B'eatus' Tho'mas' ¶ In oppositum tamen et pro veritate est D'octor' S'anctus' 4 meta-
phisice. lec. 4⁴⁷ in opusculo de universalibus trac. 2〈.〉⁴⁸ Et quia h'oc' magis Thoma-
stris aliquibus reluctabor. ideo eum inferius in testem vocabo. ¶ Et
arguo sic. Si logica est de primis intentionibus. vel natura considera-
ta in logica consideratur sub eadem ratione sicut in aliis scientiis. vel non〈.〉
Si primum. sequitur quod logica ratione obiecti erit scientia realis quod est 4 metaphi'sice'contra Aristotelem 4 metaphisice. et contra S'anctum' Tho'mam' undiquaque.⁴⁹ Si secundum〈.〉 Tunc
quero vel illa natura realis universalis consideratur sub eadem unitate. vel sub alia
unitate〈.〉 Si dicis sub alia unitate Queroⁱ Utrum sit unitas rationis vel
unitas rei. Utrum sit absoluta vel respectiva. Non potes dicere quod sit
absoluta unitas et realis. quia alias conveniret rei secundum esse absolu-
tum B'eatus' Tho'mas'quod est contra Doc'torem' S'anctum' in de ente et essentia.⁵⁰ contra Aristotelem 1 posterio-
rum⁵¹. 1 de anima⁵² et contra intellectum. Nec est unitas realis. quia universalia hoc modo
considerata non sunt logice considerationis. et hoc intellige quo ad bonum 6^r
B'eatus' Tho'mas'intellectum quam dat. S'anctus' Tho'mas' de potentia dei q. 7 ar. 6 in cor'relario'.⁵³ Si-
militer
1 et 3 metaphisice.in 1 parte. Et in summa contra genti'les' li. 2. ca. lxxv.⁵⁴ Et 1 metaphisice⁵⁵
et in 3.⁵⁶ Nec primum potest dici. quia sequeretur quod logica non esset distincta
ab aliis. ¶ Tertio illud »proprie assignatur obiectum alicuius« »habitus
sub cuius ratione omnia referuntur ad« »habitum. Sicut homo et lapis re-
feruntur ad visum inquantum sunt colorata.« sed nature et prime inten-
tiones referuntur ad habitum logicalem inquantum secunde intentiones attri-
buuntur rebus. ergo secunde intentiones principaliter considerantur in logica〈.〉 Ma-
ior B'eati' Tho'me'est Doc'toris' S'ancti' par. 1 q. 1 ar. 7. in cor'relario'.⁵⁷ Et in 1 posteriorum〈.〉⁵⁸ Minor est
1 posteriorum 4 metaphi'sice'eiusdem S'ancti' Tho'me' 4. metaphisice.⁵⁹ de natura generis.⁶⁰ consequentia est formalis in Da-
rii⁶¹. igitur sequitur ex premissis. ¶ Quarto〈.〉 Intentio universalitatis a S'ancto' Th'oma' B'eatus' Tho'mas'
raro vel nunquam capitur pro natura. sed illa principaliter consideratur in logi-
ca ergo. Maior patet in 1 parte q. 85 ar. 3 ad primum.⁶² ¶ Quinto〈.〉 Quero
Utrum illa radix et fecunditas. ut exempli gratia in homine. propter quam in-
tellectus attribuit ei illam intentionem speciem sit a parte rei sicut homo
vel non. Si secundum. habeo propositum. Si primum. sequitur primo quod universale sub
hoc formali principio. quod tu dicis intentionem. in logica sit a parte rei〈.〉
B'eatus' Tho'mas'Sed hoc est contra S'anctum' Tho'mam' par's' 1 q. ubi supra ar. eodem ad ultimum.⁶³ Sequi-
tur secundo quod natura secundum se et absolute considerata sit universalis. Sed hoc est
B'eatus' Tho'mas'contra S'anctum' Tho'mam' in 2 parte 1 trac. de ente et essentia.⁶⁴ ergo probatur sequela
quia convenit ei illa radix secundum te sine quacunque intellectione vel compara-
tione ad aliud.

In hac questione ad laudem sancte
trinitatis tria per ordinem determinabo. deo duce〈.〉 Primo varias
doctorum de intentionibus opiniones memorabo. In secundo arti'culo' me-
am opinionem. et que ex ea sequuntur. et quod illa sit opinio S'ancti' Tho'me'
probabo. In Tertio et ultimo principalia argumenta opinionis contrarie
dissolvam. et quedam obiecta ex solutione eventura discuciam. ¶ Quo
ad primum articulum in primis obvia venit〈.〉 Modernorum⁶⁵ opinio quorum
Opinio Guilhelmi ockam.Guilhelmus Ockam princeps estimatur dicens quotli'betum' 4 q. 19 quod prima
intentio capitur dupliciter. Uno modo large. Sic dicitur »esse signum intelli-
gibile existens in anima quod non significat intentionem vel conceptus in anima
vel alia signa precise. Et hoc dico sive signum accipiatur pro illo quod potest
supponere in propositione et esse pars propositionis. Sicut sunt chategoreuma-
ta. sive« capitatur »signum pro illo quod non potest supponere nec esse extremum
propositionis quando accipitur significative cuiusmodi sunt sincathegoreumata 6^v
et isto modo non solum cathegoreumata mentalia que significant res que non
sunt significative. sed etiam sincathegoreumata mentalia et verba et coniuncti-
ones et huiusmodi dicuntur intentiones prime« etc. »Sed stricte dicitur prima inten-
tio nomen mentale precise natum esse extremum propositionis. Et suppo-
nere pro re que non est signum. Sicut conceptus hominis animalis substan-
tie.« »Et breviter Omnia nomina mentalia. que naturaliter significant res singulares
que non sunt signa. Similiter large accipiendo dicitur intentio secunda anime con-
ceptus qui significat non solum intentiones anime. que sunt naturalia signa rerum
cuiusmodi sunt intentiones prime stricte accepte. Sed etiam prout signa
mentalia ad placitum significantia signa« cathegoreumata »mentalia. Et
isto modo forte non habemus nisi vocale correspondens intentioni secunde〈.〉
Stricte autem accipiendo dicitur intentio secunda conceptus qui precise significat inten-
tiones naturaliter significativas. cuiusmodi sunt genus. species. differentia. et alia huiu-
smodi. quia sicut de omnibus hominibus predicatur conceptus hominis sic dicen-
do〈.〉 Iste homo est homo. Ille homo est homo.« »Ita de intentionibus pri-
mis que supponunt pro rebus. predicatur unus conceptus communis qui est inten-
tio secunda. Sic dicendo homo est species.« »albedo est species. animal est genus〈.〉«
»Et ista intentio secunda significat ita naturaliter intentiones primas. Et potest pro eis
supponere in propositione〈.〉 Sicut intentio prima significat naturaliter res extra et potest pro
eis supponere.«⁶⁶ Hec prefatus Guilhelmus ubi supra. Sed contra eum arguo
sic. Si solum conceptus vel nomina mentalia sunt prime intentiones. vel hoc
est inquantum significant. vel non. Non secundum quia dicis quod naturaliter significant. res extra〈.〉
Et probatur quia alias alie res essent intentiones quod negas. Si primum
ergo species intelligibilis que est prima similitudo et primum signum in intellectu
rei ad extra erit prima intentio〈.〉 Et conceptus erit tercia intentio. Et actus
intellectus erit tercia intentio. probatur quia intellectus in actu primo et ha-
bituali est per speciem intelligibilem. per quam intelligendo format con-
ceptum. que omnia significant quandoque ut ais rem singularem. Sicut species in-
telligibilis hominis in intellectu. et actus intelligentis. et conceptus quam
tu quandoque vocas nomen mentale. singula significant hominem. ¶ Secundo insuf-
ficienter^j determinas de intentionibus. quia solum dicis de intentionibus ex parte in-
telligentis vel intellectus. Sed multe sunt intentiones ex parte rei intellecte
igitur insufficienter determinas de intentionibus. omittendo intentiones ex
parte rei intellecte〈.〉 Minor probatur quia conceptus dicitur intentio inquantum est
similitudo per quam intellectus tendit in res vel rem. Et res dicitur intentio
quia intenditur. Confirmatur Quicumque format sibi conceptum de re concipit
rem. sed tu potes formare conceptum de rebus. ergo principis res. sed bene se7^r
quitur tu concipis hanc rem. ergo hec res est concepta. quia op-
positum est impossibile. Si est concepta ergo est intenta〈.〉 Tenet consequentia. quia
idem sunt secundum rem conceptus et intentio ex parte intelligentis. Et nomen
mentale secundum opinionem tuam ut patet de exemplo tuo de hominis conceptu
igitur per locum ab oppositis idem est secundum rem. res concepta. intenta. et
Philosophusnominatum mentale. quia ille referuntur ad invicem〈.〉 Immo secundum Philosophum in pre-
dicamentis.⁶⁷ Res possunt esse sine tali conceptu non autem ediverso.
2 de anima.Et in 2 de anima dicitur quod obiecta sunt priora actibus et habitibus.⁶⁸ quod similiter
4 metaphi'sice'.clarere potest ex 4 metaphisice.⁶⁹ Igitur intentio non solum est ex parte intelli-
gentis sed rei in quam fertur. ¶ Tertio〈.〉 Omnis ordo signorum sumitur ex or-
dine significatorum. sed prime intentiones et secunde sunt signa. ergo ordo ipsarum sumi-
tur ex ordine rerum significatarum. Sed res significantur per illos conceptus non solum
rationis sed realis. ergo etiam ordo est in rebus non solum rationis sed rea-
lis. Maior primi syllogismi patet. quia ad illa referuntur. Et probatur
quia propter hoc ponis aliquos conceptus universales. aliquos particulares. Minor
probatur quia dicis quod secunda intentio est conceptus precise significans intentiones
naturaliter significativas〈.〉 Minor subsyllogismi. probatur quia intentio prima sig-
nificat res que non sunt signa. Et secunda secundum te significat primas et predicatur
de rebus ut dicendo. Homo est species. animal est genus. ¶ Sed contra hoc arguo
sic. Primo vel homo eodem modo intenditur apud intellectum et significatur per
conceptum cum dico. Ille homo est homo. et cum dico〈.〉 Homo est species. Si di-
cis quod sic tunc frustra ponuntur due intentiones vel duo conceptus
Si dicis quod non. quero utra istarum sit prima intentio. et co-
geris dicere illam〈.〉 Homo est homo. quia idem de se ipso. Et istam ille homo est homo
quia si ille homo diffiniretur. tunc illa propositio. ille homo est homo. esset in primo modo di-
cendi 7 metaphi'sice'per se. ut patet 7 metaphisice.⁷⁰ ergo illa est secunda. homo est species. quia acci-
dit homini quod sit species. sed ille predicationes non sunt rerum ad extra sed rerum
conceptarum obiective.⁷¹ quas propositiones ille vocales significant. et per consequens erit
aliqua res concepta prima intentio et aliqua secunda intentio. Sed dicitur quando
dico. Ille homo est homo〈.〉 Homo est species〈.〉 Ibi non predicatur res de re. sed con-
ceptus de conceptu. ergo tua instantia est nulla〈.〉 Contra. hoc est contra Aristotelem
qui res extra animam existentes ponit in predicamento. et dicit unam de
alia predicari〈.〉⁷² Similiter in divisione antepredicamentali. dicit quod »eorum que sunt
alia de subiecto dicuntur in subiecto vero nullo sunt. ut Homo de aliquo homine«
dicitur quod non intelligitur de conceptibus.⁷³ quia omnis conceptus secundum te est in subiecto scilicet
in anima. Et hoc argumentum potest etiam sumi ad probandum universalia realia.
Et confirmatur per primam regulam antepredicamentalem quam non contingit
salvare de conceptibus〈.〉 Nam conceptus animalis et hominis realiter distinguun7^v
tur. Patet etiam eundem dicentem. Singula autem eorum que dicta sunt
ipsa quidem secundum se in nulla affirmatione dicuntur. Horum autem ad se invi-
cem complexione affirmatio fit. Et antea dedit exemplum figuraliter de ho-
mine. equo. bicubito. tricubito. et de aliis. ¶ Preterea〈.〉 Illa est falsa〈.〉
Homo est species. capiendo eam pro conceptibus vel pro altero unum extremo-
rum et unum pro re. Similiter potest dici de illa Homo est homo. ¶ Preterea〈.〉
Ea que sunt in voce significant passiones anime (hoc est secundum te et bene quidem)
conceptus vel nomina mentalia. Et ea que sunt in anima illa significant que
sunt in re. Sed aliquis conceptus dicitur primus et aliquis secundus. vel secunda in-
tentio. ergo illis conceptibus correspondent res non solum extra animam ex-
istentes. sed etiam in anima non subiective. sed obiective. ergo ex parte rei con-
cepte 1 periar'meneias'.ita est quod aliqua dicitur prima intentio. Maior patet. 1 periar'meneias'.⁷⁴ Minor
probatur. Quia conceptus sunt signa rerum. ergo male dicis. quod secunda intentio
sit conceptus significans primum conceptum. ¶ Preterea intellectus non eodem
modo intelligit hominem cum est compositus ex corpore et anima. et cum dicitur species
et cum bibit vel commedit homo. quia primum intelligit hominem in communi
et secundum se non cointelligendo singularem hominem. Secundo potest intel-
ligere hominem ut pro est in singularibus. Tertio prout intelligitur esse
una natura secundum rationem multiplicata. tamen realiter secundum supposita sua.
Sed primo modo concipit per primum conceptum hominis. et secundo modo. sed tertio
concipit hominem ut obiective unum. que unitas dicitur universale non quidem subie-
ctive in intellectu. quia natura concepta non est in intellectu subiective
3 de anima.ut dicit Aristoteles. 3 de anima. quod »lapis non est in anima. sed species lapi-
dis.«⁷⁵ ergo obiective. et sic erit aliqua unitas rationis universalis obiective.
¶ Preterea res referuntur ad intellectum sub aliqua habitudine ad eum
sed illa habitudo non est intentio prima. ergo est intentio secunda. Minor pro-
batur quia non est res realis. immo habitudo sub qua referuntur res
ad intellectum est intentio formaliter conveniens rei in ordine ad intellectum〈.〉
¶ Preterea tu intelligis illam habitudinem intellectus ad rem et edi-
verso. vel per conceptum vel non. Non potest dici secundum. quia nihil intelligimus
cuius conceptum non formamus. Si per conceptum. ergo ille conceptus sequun-
darius significabit rem intentam. ¶ Preterea non potes dicere sicut tamen
in quotlibe'to' 5 q. 21 quod ens rationis sit ens reale.⁷⁶ Capiendo ens rea-
le extense pro illo quod est verum ens in rerum natura. Quia potest aliquis
formare conceptum de aliquo ente. quod nec est subiective in anima. nec est in
rerum natura existens. Sicut possum conceptum formare de illa propositione
ens fictum est nihil et de illa etiam est coniunctio. sic de aliquo ente. 8^r
Quamquam conceptus de illis sint reales quia conceptus de si. etsi. tamen. dum.
non. non supponunt pro rebus. et tamen ratio tua de illis negociatur. di-
cendo quod conceptus illorum secundum se acceptus Sincathegoreumatum non
supponit pro rebus. ergo est aliquis conceptus non significans res ad extra
nec significnas alium conceptum. Qua propter est aliquod ens rationis obiecti-
ve4 metaphi'sice'. in intellectu. quod etiam Aristoteles. 4 metaphisice docet. dicens si
aliqua esset essentia circa que non operaretur racio. non essent entia.⁷⁷ Et dat
exemplum de negationibus ex quibus fiunt vere propositiones dicendo non
ens esse non ens. ¶ Preterea〈.〉 Tu concipis falsitatem. vel illa falsitas
concepta vel intenta est in intellectu tuo vel in re〈.〉 Non secundum quia
verum et falsum sunt in anima. 5 metaphisice.⁷⁸ et in predicamentis dicitur quod sunt
in complexione.⁷⁹ igitur est in intellectu tuo. et hoc vel obiective vel subiecti-
ve. si subiective. ergo intellectus tuus vere concipiens falsitatem. est formaliter
falsus. Si illa propositio falsum est falsum erit vera et falsa. ergo obiective〈.〉
¶ Considerabit studiosus lector nos hoc impugnasse hoc. scilicet quod res
non posset dici intentio. in sequentibus vero〈.〉 An conceptus intentio
dici possit vel non. alterum ostendemus. Sed quia Guilhelmus dicit quod secunda
intentio significet conceptus precise significantes intentionem naturaliter significativam.⁸⁰ Ideo
crebrius instare libet. ¶ Primo sic〈.〉 Omnis conceptus de conceptu. vel est re-
flexus vel superior ad illum. Sed secunda intentio est conceptus de conceptu. igitur
vel erit reflexus vel superior ad illum. Maior nota. Nam possumus dupli-
citer considerare conceptum. Uno modo intelligendo in communi de eo
quid sit scilicet quod conceptus est aliquod signum in anima significans aliquid et hoc est per
conceptum superiorem. Alio modo intelligendo illum particularem concep-
tum utputa hominis et hoc fit reflexe. quia intellectus reflectitur supra se intel-
ligendo conceptum hominis per eandem speciem. Sed primum non potest dici quia con-
ceptus primus vel intentio prima. et intentio secunda dicitur conceptus secundus. Sed quo
ad fieri et quo ad esse a primo ad secundum non sequitur consequentia. excludendo re-
lationes 8 phi'si'corum.in ipsis ut ostendit Philosophus. 8 phi'si'corum et in 5 metaphi'si'ce de
priori.⁸¹ ergo secunda intentio non potest dici conceptus primo modo. ¶ Preterea. nunquam
est secunda intentio nisi sit in prima. sed non ediverso. igitur secunda initentio non
potest esse conceptus generalior prima. Antecedens patet. quia secunda intentio significat pri-
mam et non ediverso. sed multa sunt signata quorum signa non sunt. Sicut
dicit Philosophus de quadratura circuli quod sit scibilis. cuius scientia tamen non est
reperta.⁸² Confirmatur quia a signato ad signum non valet consequentia formaliter. quia
4 metaphi'sice'.secundum Philosophum 4 metaphisice.⁸³ Multa sunt in profundo maris et terre. quo-
rum signa vel conceptus non habemus et tamen possunt significari et sciri. Confirmatur 8^v
quia similato ad similitudinem non valet consequentia. in creatura est ima-
go et similitudo dei. deum representans. et tamen a creatore ad creaturam non
sequitur esse. igitur. Ockan tamen dicit ad primum argumentum quotli'beti' 5. q. 12.⁸⁴ Si
dicitur secunda intentio actus reflexus. tunc sequitur quod de illo actu reflexo erit
alius actus in infinitum procedendo quod forte conceditur ab eo quotli'beto' 2 q. 12.⁸⁵
ergo erunt infinite intentiones secunde scilicet prima secunda tercia quarta etc. Hanc
questionem que timet positionem universalium realium. inferius forte ad ma-
num sumemus.

opinio secunda.〈Secunda opinio〉

Secunda Opinio de intentionibus
Autore Petro Nigri tenet »quod secunda intentio est actus intel-
ligendi« »inquantum accipitur loco rei intellecte.« ut »asinus dicitur habere esse in-
tentionale. pro quanto stans sub actu intelligendi habet esse intentum sive in-
tellectum.«⁸⁶ Sed illa opinio sic procedens est insufficiens. igitur relinquen-
da. antecedens ex prioribus argumentis patet. ¶ Contra eam tamen arguo sic. Omnis
predicatio vicaria per prius convenit illi cuius vices vel locum ge-
rit alterum. Sed ens rationis vel secunda intentio convenit actui intelligendi
loco rei vel inquantum actus accipitur loco rei. igitur secunda intentio per se
et per prius convenit rei concepte. quam actui. Maior est nota. Nam si co-
mes aliquo honore afficitur regis positus loco. Tunc honor convenit re-
gi per se et per prius. Comiti vero per regem. ut videre licet in concessu achade-
mico. Minor patet ex descriptione tua. ¶ Oppugnat Petrus Nigri
Petrus Ni'gri'q. 4 sic. Illud quod convenit alicui per naturam. »per nihil extrinsecum potest sibi
aufferri. sed« ens reale convenit actui ex natura sua.⁸⁷ ergo non potest auffer-
ri ab actu per rem intellectam. probatur minor.^k quia actus intelligendi sem-
per est ens reale sive accipiatur loco rei. sive non. et semper est subiective
in intellectu. Si dicis concedo quod actus dicitur realis ratione subiecti. non autem
cum accipitur loco rei. ¶ Sed contra vel acceptio loco rei est ens reale vel
non. Si primum. tunc stamus in equivocatione. quia ego voco ens rationis vel
secundam intentionem illud formaliter loquendo. quod non est nisi apud intelle-
ctum obiective. quod autem tale ens rationis sit ponendum ex superioribus patet
ut est universalitas genereitas. Si vero ita intelligis secundum intentionem tunc
non est actus intellectus. quia hec est in intellectu subiective. illa autem nus-
piam. ut patet de hac propositione concepta. non ens est non ens. falsum est fal-
sum. et tamen non est subiective in intellectu nec est extra animam. quia alias non ens
esset ens. quod implicat. Si dicis rerum est quia est propositio complexa. non
autem de re simplici. ¶ Contra. Quicumque intelligit propositionem intelligit 9^r
et predicatum et subiectum. quia coniungit unum cum altero ut patet 1 phisico-
rum et 6.⁸⁸ nam qui intelligit totum et partes intelligit. et unumquodque perfecte
intelligitur cum resolvitur in ea ex quibus est. ¶ Preterea illa propositio est ve-
ra non ens est non ens 4 metaphisice.⁸⁹ sed ab eo quod res est. vel non est oratio
dicitur vera vel falsa. Tamen res huius propositionis non habet esse reale. ergo rationis
non subiective. quia alias haberent esse reale. ergo obiective. Minor proba-
tur. autoritate Aristotelis. 2 metaphisice et 4 et in fine predicamen-
ti substantie.⁹⁰ ¶ Preterea. Illa reduplicatio inquantum vel accipitur loco
rei intellecte. vel dicit causam in subiecto vel in predicato. non primum. quia
actus non est causa. nam si sic conveniret ei per se. et non loco rei. Si secundum
ergo secunda intentio erit subiective in re intellecta. quod tamen etiam est falsum〈.〉
¶ Preterea〈.〉 Quicquid est formaliter in subiecto reali est ens reale. sed secunda inten-
tio est in actu reali. ergo est ens reale. Maior probatur. quia unumquodque est
in aliquo per modum recipientis. ¶ Arguit ulterius Petrus Nigri〈.〉 Ens
rationis circuit omnia predicamenta.⁹¹ sed actus intelligendi etiam acceptus
loco rei intellecte. non circuit omnia predicamenta. ergo〈.〉 Et quando respondetur
quod circuit omnia predicamenta non in essendo. sed representando. Repli-
cat eadem ratione species intelligibilis est secunda intentio. quia etiam represen-
tat omnia predicamenta. Tum quia representat rem realem et non potest competere en-
ti rationis. quod distinguitur ab ente reali. ¶ Sed contra exemplum illius opini-
onis de asino. Arguo sic. Esse intentionale convenit unicuique rei in-
tellecte vel intente ergo male ponitur differentia secunda intentionis. Cum dicis secunda
intentio^l est actus intelligendi. inquantum accipitur loco rei intellecte. Antecedens
probatur. quia quecumque cognoscuntur ab intellectu. habent ordinem inten-
tionis ad ipsum. sed intellectus apprehendit res. secundum esse absolutum. intel-
ligendo que per se conveniunt eis. Et hoc per primam intentionem. quandoque vero intelli-
gendo ea que rebus secundum esse abstractum. vel intelligibile conveniunt. per
secundam intentionem. igitur non solum dicitur secunda intentio. sed etiam prima a re-
bus sub illo actu stantibus convenire.

〈Tercia opinio〉

Tercia Opinio est que forte nomina-
lium est dicens. quod secunda intentio est terminus secunde impositionis. ¶ Distin-
guo vel intelligis terminum vocalem mentalem. vel scriptum esse secundam in-
tentionem. Si primum. tunc videtur non esse verum formaliter loquendo. quia vox
non intenditur. sed est signum intentionis vel intellectus.⁹² probatur. Omnis inten-
tio dicitur vel ab intendo ex parte intellectus. vel ab intendor ex parte rei. Sed
vox vel terminus vocalis nullo istorum modorum dicitur intentio. ergo etc. Minor proba9^v
tur. quia intellectus non intendit in vocem universaliter loquendo. (quod ideo dico
quia potest tendere etiam in vocem ut patet 1 periar'meneias')〈.〉⁹³ Nec vox intenditur
sed est signum intentionis vel conceptionis. ubi supra. et 4 metaphi'si'ce. No-
mina enim significant rationes. ¶ Nec terminus scriptus potest esse intentio secunda.
quia ille terminus potest optime esse sine omni consideratione intellectus. sed secunda
intentio nunquam. igitur. Nec mentalis nisi intelligas quod res intelle-
cta dicatur terminus. ut ex primo de anima elici potest c'ontra' erro'res' vel ratio rei in-
tellecte.⁹⁴ quod si dicitur non omnino impugnamus. sed tunc improprie accipis
impositionem. quia impositio est a voluntate. ¶ Preterea nullum signum
predicatur essentialiter de signato. Illa enim est falsa〈.〉 Conceptus mentis
est vox. sed terminus secunde impositionis est signum secunde intentionis. ergo illa
est extrinseca immo falsa secunda intentio est secunda impositio. Astat Cli-
piatus S'ancti' T'homae' miles Petrus Niger et pugnat hac ratione.⁹⁵ »Relatio«
»de qua tractat logicus est secunda intentio. et« tamen »non est terminus secunde impo-
sitionis^m. Tum quia terminus secunde impositionis est vox ad placitum in-
stituentis significans.« sed intentiones »non significant ad placitum.« »quia non sunt voces
quarum solum est significare. sed« solum »respectus rationis. igitur non omnis secunda intentio
est terminus secunde impositionis.«

Quarta Opinio.

precedentibus multo-
verior de intentionibus est Magistri Petri Tartareti in prohemio
secunda intentioveteris artis q. secunda articuli secundi. dicentis »secundas intentiones non esse termi-
nos mentales. Sed secunda intentio est relatio seu respectus rationis cau-
satus per actum comparativum nostri intellectus comparantis unum in ordine ad aliud〈.〉
Pro cuius declaratione est advertendum. quod duplex est actus.« »scilicet sim-
plex per quem aliquid simpliciter« cognoscitur» et absolute. non in ordine ad
aliud. Alius est actus comparativus per quem cognoscitur aliquid in ordine ad ali-
ud ut actus intellectus quo ego cognosco hominem in ordine ad animal. vel
prima intentioad aliquid aliud et per talem actum causantur secunde intentiones. Sed prima in-
tentio est obiectum cognitum vel cognoscibile. non causatum per actum com-
parativum intellectus super quod nata est fundari secunda intentio. vel cui
nata est« secunda intentio »aliqua « attribui. ¶ »Ex istis sequuntur alique propositiones〈.〉
propositio prima¶ Prima〈.〉 secunde intentiones nunquam fundantur. id est nunquam alicui attribuun-
tur secunda propositionisi secundum esse cognitum illius. ¶ Secunda propositio〈.〉 Iste secunde intentiones
nunquam attribuuntur alicui. nisi ratione alicuius proprietatis in illo reper-
te. Ex quo sequitur quod intellectus non potest attribuere Petro quamcumque
secundam intentionem. sed solum illam que potest sibi convenireⁿ ratione alicuius pro10^r
prietatis tercia propositio in eo reperte. ¶ Tercia propositio. Secunde intentiones non habent es-
se. ideo ista non est concedenda secunde intentiones sunt. probatur. quia nec ve-
riori« neque perfectiori »modo« »habent esse secunde intentiones^o quam illa quibus at-
tribuuntur seu in quibus fundantur. Sed« »quibus attribuuntur sub illa ratione
qua ipsis attribuuntur. habent esse tantum cognitum. De quibus non potest verifi-
cari« illud »verbum est secundum adiacens〈.〉 Ista« »non conceditur. Adam est. ergo etiam
correlarium.non debet concedi de secundis intentionibus que in ipsis fundantur^p. ¶ Ex istis sequun-
tur primum.alique correlaria. ¶ Primum quod ad hoc quod de aliquo« habemus » scien-
tiam non requiritur quod illud habeat verum esse. sed sufficit quod« habet »esse cogni-
tum. Nam de rosa non existente possumus habere veram scientiam. etiam de se-
cundis secundum.intentionibus. que non existunt. ¶ Sequitur secundo quod ipse secunde inten-
tiones non inherent alicui. capiendo inherere proprie. Sed tantum diminute et
subiective. diminute« ut »sunt in aliquo subiective proprie. Quia ad hoc quod ali-
quid in aliquo subiective« et proprie sit. oportet quod »illud cui inheret etiam sit〈.〉
obiectio.Et si quis dicat. Quid dicetur ad Avicen'nam' qui dicit quod logica est de secundis
solutiointentionibus adiunctis primis. ¶ Respondetur quod secunde intentiones non ad-
iunguntur primis. secundum inherentiam. sed solum secundum denominationem vel quasi
subiective et secundum quid. Sic videlicet quod secunde intentiones seu termini secundarum
intentionum denominatione extrinsica predicantur de primis.«⁹⁶

Malo tecum. mi Petre. in hac questione
iocari quam contendere. non equidem studui verum inpugnare sophie^q. Sed
celebris Thome nitor dictata tueri. qui enim prorsus opinionem tuam
hostiliter aggreditur. venit divi Thome castra expugnaturus〈.〉 ¶ Quan-
do dicis de secunda intentione ut supra. videris insufficienter determinasse de in-
tentionibus. secundo eas male diffinivisse. tercio non bonas sequelas et
correlaria elicuisse. ¶ Nunc ad primum redeo ac porrecta argu-
mentatione. Omnis intentio est relatio et respectus rationis. Sed prima inten-
tio est intentio. ergo est relatio vel respectus rationis. et per consequens diffinitio
convenit alteri a diffinito. Maior probatur. quia intentio formaliter impor-
tat habitudinem cuiusque rei intellecte ad intellectum. Sed illa ha-
bitudo est relatio sive respectus. igitur intentio est formaliter relatio si-
ve respectus. Maior patet ex nominis diffinitione. Intentio enim est 〈relatio〉⁹⁷ rei
intellecte ad intellectum^r ac ediverso. et ut magis pateat no-
bis iter. Nonne intentionalitas dicit formalitatem conveniens^s rei ex
natura sua et potest terminare actum intellectus.⁹⁸ Minor probatorii syllo-
gismi patet. Quia habitudo illa consistit in extremis. Minor prin10^v
cipalis syllogismi patet. quia intentio dividitur in primam et secundam. sicut
communius quoddam secundum rationem. ¶ Sequitur correlarie〈.〉 Quod insufficienter de-
terminatur de speciebus alicuius generis relicta generis natura. ¶ Preterea nullum
ens rationis causatur a causa reali. Sed actus comparativus est ens reale.
igitur non potest causare secundam intentionem. Minor probatur. quia est accidens in
subiecto reali〈.〉 Maior patet. quia causa significat influxum 2 phi'si'corum.⁹⁹ 5 me-
taphi'si'ce.¹⁰⁰ quod tu concedis in 1 phi'si'corum.¹⁰¹ igitur causa realis effectus re-
cipit influxum realem. qui non est ens rationis. ¶ Preterea〈.〉 Omnis causa
totalis univoca est eiusdem speciei cum effectu. Sed actus comparativus est
causa totalis univoca. igitur effectus eius qui est secunda intentio. Minor
probatur primo quia tantum ab illo causatur. vel diffinitio tua erit insuffi-
ciens. Tum quia non ab alia causa. nisi diceres intellectum qui tamen non
potest esse causa univoca. Homo enim generat hominem ut causa univoca
quia adequatur huic effectui. et sol^t ut causa equivoca. quia universalior. Sed
actus comparativus inmediacius causat secundam intentionem quam homo hominem
et non est universalior. cum posito tali actu ponitur aliqua secunda intentio. Intel-
lectus vero comparans est causa universalior ut sol. Sed dicitur relatio rationis cau-
satur ab ente reali ut patet de scibili〈.〉 ¶ Contra proprium est relationum
fundari inquantum talis est et non causari. hinc in relationibus ponitur
subiectum fundamentum et terminus. immo relatio identitatis in re eadem〈.〉
Confirmatur quod sit realis relatio secunda intentio. Quia omnis respectus in-
trinsicus adveniens ponitur in ad aliquid quod est reale predicatum 5 meta-
phisice.¹⁰² et ut dicunt tui comites in formalitatibus Scoti. Sed secunda in-
tentio est respectus intrinsicus adveniens. igitur. Minor probatur quia neces-
sario ponitur positis fundamento et termino. quia posito actu comparativo et po-
sito fundamento et termino ad quem comparatur res. neccessario sequitur secunda in-
tentio. Deinceps quia solum dicis de intentione ex parte rerum (et bene qui-
dem quo ad intentiones logicas). et de actibus intellectus per quos fiunt vel re-
presentantur. vel ut summatim ditam. nihil dicis de intentionibus ex parte in-
telligentis. qua propter boni preceptoris munus videris pretermisisse. Nam
quidquid intelligitur per similitudinem suam intelligitur 3 de anima.¹⁰³ Cum intelle-
ctus non valeat exire in actum. nisi per species rerum ubi supra et 1 posteriorum〈.〉¹⁰⁴
Sed tam prima quam secunda intentiones intelliguntur. igitur per suas similitudi-
nes vel species. Sed tu nihil vel parum dicis de illis similitudinibus. ergo〈.〉
¶ Preterea primo periar'meneias'. Voces significant conceptus vel passiones rerum
et conceptus significant res. Sed illa secunda impositio species vel genus est
vox auribus perceptibilis. igitur significat mihi aliquem conceptum qui 11^r
ulterius significat rem obiective apud intellectum. Sed de tali conceptu
nihil est dictum. igitur. Confirmatur. Quia tu dicis quod per actum cognos-
cimus intentiones et non ut per speciem intelligibilem〈.〉 igitur per illum sicut in quo
cognoscimus etc. Dicis etiam quod est alius actus intellectus. quo »cognosco ho-
minem in ordine ad animal.« et est alius quo cognosco hominem absolute.¹⁰⁵
¶ Preterea 4 metaphisice.¹⁰⁶ Nomen significat rationem. Sed de rationibus intentio-
num nihil est dictum quid sint. ergo etc. ¶ Preterea. Quidquid intellectus in-
telligit illius conceptum format. Sed secundas intentiones intelligit. ergo. Ma-
ior nota. quia intellectus operando non producit nihil〈.〉 Minor est clara.
Cum vero dicitur de actu comparativo. quero vel actus est comparativus per essentiam vel
extrinsice. Si primum. igitur realiter distinguitur ab actu non comparativo. et tamen
possunt esse circa idem obiectum et ab eadem ratione motiva. Si secundum
quero an illa comparatio sit realis vel rationis. non primum. quia sequeretur quod il-
la esset vera. actus est comparatus. cum dicatur comparativus et obiectum comparatum.
Nec secundum. quia neque est prima nec secunda intentio. Dimitto primum. acce-
do ad secundum. et videtur quod diffinitio prime intentionis sit falsa. ut tu ac-
cipis causare. Quia intentio prima est causata per actum intellectus.
probatur. quia vel intentio convenit rei per se vel non et in ordine ad intellectum
non primum〈.〉 Quia tunc res extra animam esset intentio. quod enim convenit ali-
cui per se semper ei convenit. 1 posteriorum〈.〉¹⁰⁷ Sed res extra animam nunquam dicitur
intentio quando non habet ordinem ad actum intelligendi. igitur intentio prima
non convenit rebus in se. Si secundum sequitur quod est causata capiendo cau-
sare sicut accipitur in secunda intentione scilicet prosequi. Confirmatur. quia prima
intentio est obiectum cognitum. igitur solum convenit obiecto in ratio-
ne cognitionis.

Tertio de propositionibus et correlariis il-
latis periculum faciam primum de primis. Quia prime propositioni secunda
esse contraria apparet.

¶ Digressus sum. redeo. Et arguo sic. Prima propositio dicit quod nunquam fun-
dantur. et secunda quod nunquam attribuuntur alicui. nisi ratione alicuius proprie11^v
tatis reperte. igitur illa proprietas est fundamentum secunde intentionis〈.〉
Dico quod non contradicunt. Nam quod primo dicit quod non fundantur est intelligen-
dum de re non cognita vel que non habet esse cognitum. tali enim rei non convenit
secunda intentio. Nam nihil est in re extra animam quod correspondet huic
intentioni species. cum nihil rerum extra animam sit unum in multis. Sed secundo dicit quod
non attribuuntur alicui nisi ratione proprietatis reperte in illo. non equidem
potest intellectus Petro quamcumque intentionem attribuere. Sed illum solum
que potest ei convenire ratione alicuius proprietatis etc. Quod non sic est intelli-
gendum videlicet quod sit unum principium a parte rei. vel proprietas que sit
causa totalis intentionis. Sed sic quod sit aliquid a parte rei prout tamen
intellecta est quod sit concausa. non autem principalis. sed minus principaliter. Si-
cut exempli gratia. Species non habet aliquam unitatem a parte rei. simpliciter
unam (que tamen unitas est potior pars universalis), sed convenit rebus que in multis in-
dividuis. que multiplicatio per posterius facit rationem universalis. Illam autem
unitatem principaliter facit intellectus intelligendo hominem non cointelli-
gendo individua. Hanc solutionem et bene dictum notate bene
vos charissimi^u Thomiste. Ad propositum dicendum quod hoc proprie dicitur fun-
damentum alicuius in quo alterum est. Sed aliquid potest alteri attribui non
quod sit in eo. sed in alio. Attribuuntur enim honores homini alicui cum
Albertus 1 ethicorumtamen formaliter loquendo. (ut ait Albertus re et nomine magnus primo
ethico.)¹¹¹ Honor non sit in honorato. sed in honorante subiective. Sed
B'eatus' Tho'mas' in quotlibeto.ut aliis Thomistis respondeam^v quibus ad dicti confirmationem. S'ancti' Tho'me'
quotli'betum' 10 ar. 12. obiectio¹¹² ubi inquit quod »honor debetur alicui secundum sta-
tum quem habet in rep'ublica'. Sic enim in persona resp'ublica' honoratur.«¹¹³ Hec ille.
¶ Ex illo arguo sic a simili. Honor debetur vel attribuitur diviti.
propter illam conditionem status. igitur honor est in divite subiective. quo
debetur ei. Quis?^w concedat consequentiam hanc. Nemo peripateticorum rationis
compos. Qua propter non sequitur〈:〉 Species debetur vel attribuitur rei secundum con-
ditionem repertam in re. igitur fundatur in illa subiective quasi res sit funda-
mentum et subiectum intentionis secunde. igitur non contradicunt propositiones quamvis in-
tellectus noster non possit attribuere homini genus et speciem propter proprietatem
tamen proprie non fundatur intentio in re subiective. Verum si quando B'eatus' Tho'mas'
et alii famigerati logici de secunda intentione fundata loquuntur. id non est
subiective sed occasionaliter. et sine quo non. intelligendum esse paucis decla-
rant. ¶ Correla'ria'〈:〉 Conditio rei vel proprietas quo ad materiale intentionis
est occasio principalis. Extrinsica vero et motiva quo ad formale significatum
intentionis〈.〉 ¶ Correlaria ita inpugno in primis primum. Omnis scientia ha12^r
betur per demonstrationem. Sed in demonstratione non sufficiunt res cognite
solum. ergo male dicitur quod ad hoc quod habeatur scientia de aliquo sufficiat quod habeat
esse cognitum. Maior patet primo poste'riorum'.¹¹⁴ Minor probatur. Quia omnis
doctrina et disciplina ex preexistente sit cognitione (ubi supra)〈.〉 Quod omnes
interpretantur sensitiva. Patet idem primo metaphisice de generatione artis
2 posterio'rum'et universalis.¹¹⁵ idem 2 posteriorum.¹¹⁶ Sed rosam non existentem nullus cognoscit per
exteriorem sensum. igitur de tali non potest esse scientia〈.〉 ¶ Preterea〈.〉 Impossibi-
le 1 posteriorumest illius habere scientiam. cuius sensum non habemus primo poste'riorum'.¹¹⁷ Sed nul-
lus habet sensum de intentionibus. igitur nullus habet ipsarum scientiam. ¶ Preterea〈.〉
2 et 5 metaphi'si'ce.Esse est causa veritatis. 2 et 5 metaphi'si'ce.¹¹⁸ et in predica'mentis' substantie¹¹⁹
et 9 metaphisice.¹²⁰ Unumquodque cognoscitur secundum quod est in actu. Sed ro-
sa non existens non habet esse neque actum. Similiter et intentiones igitur etc. Mi-
nor patet de intentionibus maxime. quia dicis quod non sunt. Ad hoc dicitur. per esse in-
telligitur tam esse existentie quod res habent extra causas suas. tam esse
cognitum quod habent in causis. ¶ Contra hoc arguitur. Quia Philosophus in 2
metaphisice.¹²¹ et in aliis locis loquitur de esse existentie. ut patet quia dicit
formaliter in textu conclusive. Qua propter existentium principia opor-
tet esse verissima. ex quo manifestum est philosophum ipsum esse intellexisse existentie〈.〉
1 metaphi'si'ce.¶Contra dicit Philosophus in 1 metaphi'si'ce¹²² contra Plato'nem'. de falso esse scientiam et
tamen falsum est non ens 1 posteriorum.¹²³ Similiter de negationibus dicit. igitur
non solum intelligitur sententia sua de esse existentie. Sed etiam de esse cog-
nito. Ad argumentum dicitur quod privatio cognoscitur per habitum qui cadit sub
sensu et non ens per ens. Dicitur secundo quod ille qui invenit aliquam scientiam
necesse est quod habeat aliqua principia existentia cognita vel per se vel per
accidens a sensibus. Secus autem est per doctrinam vel docendo aliquem. Sic
enim possumus estate in caumatibus acquirere de nive scientiam. ¶ Sed con-
tra. Accipio principia Scoti hoc modo. Omnis noticia alicuius obie-
cti dependet ex obiecto et intellectu.¹²⁴ Sed secunda intentio cum sit ens ratio-
nis nullo modo potest esse causa habitus realis. igitur de ipsis non potest es-
se habitus realis. Et intellectus non sufficit ad causationem scientie
Scotus in quotlibeto. ut habet Sco'tus' in quotli'beto' et in prolo'go'^x primi sen'tentiarum' q. 3. inquiens. » Obie-
ctum autem se habet ad habitum sicut causa ad effectum.«¹²⁵ ¶ Confirmatur quia vel
illa cognitio intentionum est cognitio in se vel in nobis〈.〉 Non in se. quia
secunda intentio non potest se manifestare intellectui. cum totum eius esse cau-
setur. vel magis sequatur actum intellectus. Nec in nobis. quia illa presup-
ponit priorem. Ita placuit dubitare de secundo correlario〈.〉 Sed et haud
displicuit ad commoditatem Guittenburge pubis et Ephebe tene12^v
ritudinis erectionem〈.〉 Luculentum Tartareti dictum quod ex S'ancto' Tho'ma'
hausisse arbitror. licet plures hic magis amore preceptorum quam di-
ligentiori indagine veraque super divinis angelici^y Tho'me' scriptis
hactenus sint capti. Quibus nihil iucunditatis. hac nostra opera at ve-
ri aliquid est allatura. Qua propter nisi amotis stupore amoreque his
litteris ardentia lumina figant. Illis lectoribus et oleum^z et operam perdidis-
se¹²⁶ videbimur. Quod parvi facio cum mee opinioni hac in re quam-
que diversis in libris egregii^aa et eximii communis doctoris Tho'me' emuli
optimi.¹²⁷ Exercitum solidum firmum ac nulla vi argumentativa mobi-
lem^ab presente Thoma^ac constituentes assencientur. Eam ob rem leto animo
magna^ad doctissimorum hominum fiducia ad illam sententiam actutum men-
tem appello Tartareti querentis〈:〉 Utrum intentio generis vel res sub-
iecta intentioni diffiniatur. Qui post obiecta argumenta hoc discursu
respondet. »Illud diffinitur a logico quod per se consideratur ab eo. sed res sub-
iecta intentioni non consideratur per se a logico〈,〉 Sed solum per accidens pro quan-
to sibi attribuitur aliqua intentio. ¶ Secundo sic. Illud quod hic diffinitur debet
esse univocum. sed nulla res subiecta intentioni generis est univoca ad omnia
illa que dictuntur genus. igitur. Item〈.〉 Si hic diffiniretur res subiecta^ae intentioni
quero de illa vel esset animal vel color. vel substantia vel quantitas.« »Sed nullum
istorum est dicendum. quia qua ratione diceretur unum eadem ratione dicendum esset et re-
liquum.« »dicas quod quodlibet istorum diffinitur. probatur quod non〈.〉 Quia tunc diffi-
nitum non esset convertibile cum diffinitione. Cum diffinitum non esset
aliquod unum et tamen diffinitio esset unum. ¶ Pro solutione ponuntur ali-
qua dicta. Primum. Hic diffinitur pro per se significato concretive designato
ut probant iste rationes〈.〉 ¶ Pro cuius declaratione dicitur secundo. quod genus ac-
cipitur tripliciter sicut et alia concreta. scilicet pro per se significato ut est« una » inten-
tio causata per actum comparativum intellectus. Secundo accipitur genus pro
denominato quod est prima intentio. ut animal de quo verum est dicere quod est genus〈.〉
Tertio accipitur pro aggregato ex prima intentione et secunda. Et
iste acceptiones fiunt per intellectum〈.〉 Et istis duobus modis ultimis non
accipitur ibi genus. sed primo modo. Ubi tamen forte de rigore logices de-
beret accipi pro re subiecta. Cum concreta de rigore logices« suppo-
nunt »pro rebus subiectis. ¶ Dicitur tercio quod predicari per se convenit secundis in-
tentionibus et per accidens rebus subiectis. quia predicari est terminus secunde intentio-
nis importans secundam intentionem. Ideo per se non potest dici de primis in-
tentionibus. Esse tamen per se convenit primis intentionibus et exercet illud im-
primis quod predicari signat in secundis. Ex quo sequitur probabiliter quod nomina 13^r
concreta secunde intentionis respectu huius predicati praedicatur. supponunt
pro denominato vel subiecto respectu huius quod est esse. ¶ Pro cuius decla-
ratione dicitur quarto quod predicatio est duplex. scilicet« »exercita et signata.¹²⁸ Exer-
cita que fit mediante isto verbo est. ut homo est animal. Signata que fit me-
diantibus istis verbis dicitur. predicatur affirmatur. verificatur. ut cum dicitur. genus predi-
catur de specie. superius affirmatur de suo inferiori.¹²⁹ Et adverte quod pre-
dicatio signata in intentionibus secundis non potest exerceri in eisdem
nisi forte in his que se habent sicut superius et inferius. vel ut subiectum
et propria passio. Primum patet quia ista predicatio signata genus predi-
catur de specie male exercetur per istam.¹³⁰ species est genus〈.〉 Secundum patet. quia
ista genus predicatur de hoc genere. Convenientur exercetur per istam. Hoc genus est
genus. Et ista.¹³¹ predicabile predicatur de universali. per istam. universale est predicabile.
Ex« quo infert »quod predicatio signata in intentionibus secundis desperatis ex-
ercetur in primis. ut ista genus predicatur de specie exercetur per istam. homo est animal〈.〉
Secundo infert quod a predicatione signata in secundis intentionibus ad predicatio-
nem exercitam in primis non est consequentia formalis. Quia stat antecedens esse verum
consequente falso. ut« cum »predicabile predicatur de universali est signata. et tamen non exer-
cetur in primis. His suppositis dicitur primo quod illud quod hic diffinitur. non est res
subiecta intentioni generis. ut probatum est. Secundo dicitur quod hic diffinitur intentio ge-
neris concretive« signata〈.〉 »Quia illud hic diffinitur cui per se inest diffinitio Sed
hoc inest tantum intentioni secunde. Eo quod in diffinitione ponuntur predicata intentio-
nalia. que per se primo insunt intentioni et rei subiecte per accidens. Ideo dicitur tercio
quod res subiecta intentioni est illud in quo exercetur diffinitio intentionis.«¹³²

〈Quinta opinio〉

Quinta Opinio est montanorum Tho-
mistarum. dicentium quod hoc nomen intentio derivatum est ab illo verbo con-
tendo is ere.¹³³ quia est illud in quod intellectus sua cognitione tendit. unde
differenter tendit in aliud. voluntas et intellectus. quia voluntas tendit in
aliud sub ratione boni et mali. et sic tendit in rem prout in se est. quia bonum
et malum sunt in rebus. 6 metaphisice.¹³⁴ Sed intellectus tendit in rem secundum
esse quod habet in intendente. quia tendit in rem sub ratione veri vel falsi. que non de-
bentur rebus secundum se. sed secundum esse quod habent in anima. Dicitur etiam intentio ab
intus et teneor. quia est illud quod intus in mente tenetur. Unde quamvis
intentio possit capi tripliciter.¹³⁵ scilicet. pro actione intendentis. et pro re inten-
ta. et pro illo quo aliquid intenditur. vel etiam pro habitudine inter intendentem
et rem intentam. Tamen hic in nostro proposito debet accipi pro re intenta. ¶ Se-
cundo considerandum est. quod duplex est intentio scilicet prima et secunda. Inten13^v
tio prima est res vel quiditas per eius speciem intelligibilem primario et
secundum se concepta. Sed secunda intentio est accidens rationis in re secundario vel com-
parative concepta. Vel ut alii dicunt. Est una relatio rationis causata ab
actu comparativo intellectus. derelicta in obiecto cognito et comparata ad
aliud in quo obiecto est subiective. Sed terminative est in illo ad quod tale ob-
iectum comparatur. Sicut exempli gratia. cum concipio essentiam hominis per suam
speciem intelligibilem obiective ipsam representantem secundum se et absolute.
Tunc illa essentia vel quiditas sic intellecta^af vocatur prima intentio.
Sed quando concipio secundario eandem essentiam. per comparationem ad sua inferi-
ora. que sic se habent. quod solum numero differunt. Tunc in tali essentia derelin-
quitur et causatur per intellectum unum accidens^ag. quod vocatur secunda intentio et
significatur per hoc nomen species. Hec ille formaliter. ¶ Contra interpretationem
nominis primo sic. Tu dicis. quod intentio est illud in quod intellectus tendit.¹³⁶
Sed hoc est falsum. quia illud quod intellectus concipit. secundum te non tendit. sed in-
tus tenetur ergo. Secundo intellectus intendit aliqua cognitione in rem. vel ergo
illa cognitio est operatio intellectus. vel species intelligibilis. secundum non
dicis. nec primum. quia operatio non est cognitio. immo per talem intellectus
producit cognitionem vel notitiam. de veritate q. 4. ar. 1¹³⁷ quotli'betum' 5 ar. 9¹³⁸ quotli'betum' 8
ar. 4¹³⁹ de poten'tia' q. 7 ar. 5.¹⁴⁰ Nec est res cognita. ut iisdem locis patet. ergo.
illa cognitio dicitur intentio proprie. qua intellectus intendit. Quod si concedis in-
sufficientiam astruis. Verum bene dicta illorum invadere nolo. Quapro-
pter quod aliquid possit dici intentio. ex parte intellectus et voluntatis
B'eatus' Tho'mas'concedo. ut S'ancti' Tho'me' prima secunde q. 12 ar. 1 et 2.¹⁴¹ Sed tamen satis negligenter
dicis de illa intentione qua intellectus intendit. quia non concedis hoc de forma
speculari quam tamen hoc nomen intentio ex parte intellectus videtur significare.
quia significat in aliud tendere. Sed hoc non convenit speciei intelligibili semper. quia
est quoddam medium inter potentiam et actum. quotli'betum' 7 ar. 2¹⁴² de veritate q. 8
ar. 14.¹⁴³ Intentio vero significat actualem tendentiam in aliud. sed de hac materia
latius dicemus in 2 ar'ticulo'.¹⁴⁴ ¶ Contra secundum notabile〈.〉 Arguo sic. nulla habi-
tudo adveniens alicui convenit ei secundum se et primarie concepto. sed prima inten-
tio est habitudo adveniens rei intellecte. ergo non convenit rei secundum se et pri-
marioB'eatus' Tho'mas' concepte. Maior patet^ah per D'octorem' S'anctum' in de ente et essentia. Minor pro-
batur. quia intentio est quedam habitudo intellectus ad rem intellectam〈.〉
¶ Preterea〈.〉 Omnis intentio aut est universalis aut particularis. Sed natura vel quiddi-
tas secundum se considerata. nec universalis est nec particularis. igitur natura secundum se conside-
rataB'eatus' Tho'mas' non potest dici intentio prima. Maior nota. Minor probatur^ai per S'anctum' T'homam'
de en'te' et essen'tia' ca. 2¹⁴⁵ opus'culum' 55¹⁴⁶ et in 1 par'te'.¹⁴⁷ ¶ Preterea vel diffinitur inten14^r
tio accepta formaliter vel materialiter〈.〉 Non materialiter. quia tunc ens per accidens
diffiniretur secundum hanc opinionem dicentem. quod ens reale et rationis faci-
unt ens per accidens. Nec formaliter. quia tunc est processus in infinitum. patet
quia illa intentio concepta haberet habitudinem per aliam intentionem ad
intellectum〈.〉 Et illa iterum per aliam etc. Dicitur quod intentio est illud quod resul-
tat ex re concepta et intellectu concipiente. ¶ Preterea prima intentio est
res secundario et comparative concepta. prout consideratur in logica tua. ergo male
dicitur quod sit res secundum se concepta. consequentia tenet. quia secundario conceptum et secundum
se opponuntur. Antecedens probatur. quia secunda intentio. secundum hanc opinionem est
in illa subiective. que est prima in logica. sed talis est res comparata ut pa-
tet ex descriptione secunde intentionis. ¶ Contra exempla posita Arguo
sic. Exemplum de prima intentione non est logice considerationis. probatur. quia
logica non considerat res absolutas vel quidditates rerum. cum hoc sit
metaphisici. Sed prima intentio convenit quidditatibus rerum secundum se consi-
deratis. igitur tam diffinitio intentionis prime. quam exemplum non pertinent ad
hoc propositum〈.〉 ¶ Preterea. cum dicitur essentia hominis quiditative intellecta est
prima intentio. sequitur quod intentio convenit ei per essentiam. Quia illud
quod verificatur de aliquo in conceptu suo quidditativo. hoc convenit ei semper et
per essentiam. sed natura quiditative concepta est intentio. ergo extra intellectum potest
dici intentio. quod est impossibile ex nominis interpretatione posita sive
primo sive secundo modo accipiatur. ¶ Sequitur quod inconvenienter intenci-
o prima formaliter loquendo definita sit et hoc stando in principiis. Doctoris -
Sancti Exempli gratia licet res secundum essentiam possit concipi. Attamen accidit ei
quod sit concepta vel intenta. vel quod intellectus tendat in eam. Sic inten-
tio non est res hoc modo. sed aliquid resultans ex tali tendentia. Dicit ul-
terius illa opinio. Si concipio secundario eandem essentiam per comparationem
ad sua inferiora. Tunc in tali essentia derelinquitur et causatur secunda in-
tentio. ¶ Contra. Illa essentia comparata vel differt per aliquod accidens ab
essentia absoluta vel non. Si primum sequitur quod illa comparatio faciens di-
versitatem erit prima vel secunda intentio. non prima ut patet ex diffinitio-
ne. nec secunda. quia hec sequitur comparationem. nec dicitur quod sit accidens reale. igitur
non differunt accidentaliter. et sic convenit ei per essentiam illa comparatio. Quod
quantum preceptionibus invicibilis Thome et Theologorum luminis repu-
gnet. iudicio bonorum emulorum relinquo〈.〉 Si autem dicis quod sit secunda in-
tentio〈.〉 ¶ Contra. diffinitio non convenit ei. que est. secunda intentio est accidens
rationis in re secundario vel comparative concepta. verum hec obiectabula aliter
loquentibus nihil officiunt〈.〉 ¶ Preterea ponuntur due diffinitiones secunda14^v
rum intentionum. et in secunda dicitur. quod intentio secunda est subiective in re secunda-
rio concepta et terminative^aj in illa re ad quam tale obiectum comparatur.
¶ Contra. Intellectus potest concipere hominem et comparare ad supposita hominis
extra animam. igitur intentio secunda ad quam terminatur species erit in illis supposi-
tisB'eatus' Tho'mas' extra animam. Sed hoc est contra S'ancti' Tho'me' de pote'ntia'.¹⁴⁸ ¶ Preterea〈.〉 Homo nunquam
potest dici secunda intentio idemptica predicatione. sed homo idemptice et extra
animam potest dici species. 7 metaphisice.¹⁴⁹ igitur species non solum significat secundam
intentionem. Sed contra illud quod dicitur scilicet secundam intentionem esse subiective in
obiecto cognito〈.〉 ¶ Arguo sic iam obiter (quia in 2 ar'ticulo' ex intentione)〈.〉
In quibuscumque est subiectum intentionis secunde. in illis est secunda intentio〈.〉
Sed in rebus extra animam est res obiective concepta realiter^ak. et hoc large
capiendo esse in^al. igitur in illis est secunda intentio. Confirmatur. quia res pro-
ut est apud intellectum. non est tam firma ut possit esse aliquo modo sub-
iectum proprie loquendo. Cum non sit in anima nisi obiective sicut color in
visu〈.〉 ¶ Correlarium〈.〉 Secundum hanc opinionem Socrates possit dici spe-
cies. Probatio. Quicquid est in predicato. quod de subiecto dicitur est in
subiecto. sed homo predicatur de Socrate inquantum species. igitur species predicatur de So-
crate. et sic fieret falsa accidentis〈.〉 ¶ Correlarium secundum. equus secundum se ac-
ceptus et comparative est realiter in isto equo et isto qui trahit currum. ergo ex con-
sequenti species trahit currum. quod forte audivi aliquos concessisse. Sed hoc
est movere risum〈.〉 Vel oportet dicere quod intentio species non sit subiecti-
ve. neque concepta. quod inferius clarescit. Et hec exiliter dicta sufficiunt in
primo articulo. Non volo dictata placere cunctis. Nam bono tar-
dam puero Minervam^am offero et mentem ratione nostram^an solvo ligoque.

〈Secundus articulus〉

In secundo Articulo. dei auxilio Tria
puncta discutientur. In primo quid intentio tam voluntatis. intellectus et
rei intellecte. etiam an intentio sit in prima subiective an ne. secundo re-
spondebo ad quesitum. tercio confirmabo hoc esse tenendum a veris Thomi-
stis. ¶ Quantum ad primum non. quod intentio est nomen significans in aliud
tendere ut habet D'octor' S'anctus' in prima secunde q. 12 ar. 1¹⁵⁰ ubi imprimis notandum
quod intentio quo ad interpretationem nominis convenit intellectui et voluntati〈.〉
Itidem ubi supra ar. 5 in cor'relario' de inten'tione' volun'tatis'.¹⁵¹ Dicit egregius Tho-
mista Armandus.Armandus quod sit duplex. nam »actus voluntatis dicitur intentio« qua
ipsa tendit.¹⁵² Et res volita vel intenta dicitur intentio voluntatis.¹⁵³ ut exem-
plo patet. Dum dico intentio mea est ire ad templum.¹⁵⁴ tunc capitur pri-
mo modo. Cum vero aio »intentio mea est scribere«¹⁵⁵ ibi capitur pro re intenta 15^r
scilicet pro ipsa scriptura. De hac intentione voces et calamos in presentia-
rum rumpimus cum aliam quam hanc speculationem requirat. ¶ Nunc de inten-
tione ex parte intelligentis tenendum est. quod intentio dicitur illud »quo median-
te Petrus Nigriintellectus tendit in cognitionem rei.« ut Petrus Nigri ait.¹⁵⁶ Vel est il-
lud »quod per modum representantis ducit« nos »in cognitionem« alicuius rei.¹⁵⁷
Armandus.ut Armandus docet. hoc modo species intelligibilis potest dici intentio
similiter actus intelligendi quem aliqui confusum vocant. et verbum cordis vel
mentale. quod alias dicitur forma specularis. et communiter a Sancto Tho'ma' con-
ceptus formatus vel imago. ut patet 1 parte ques. 93.¹⁵⁸ Et probatur sic. cui-
cumque convenit diffinitio alicuius. illi convenit et diffinitum〈.〉 Sed diffinitio
intentionis convenit omnibus illis predictis. Maior nota. Minor probatur.
Quia per unumquodque illorum^ao intellectus tendit per speciem in alterum actum
per verbum mentale productum ab illis. Si queris an omnia illa sunt in ali-
quo subiective. Respondeo quod sunt in intellectu subiective. ut patet ex
D'octoris' S'ancti' parte 1 q. 93 ar. 1 et 7¹⁵⁹ et in aliis plurimis locis. Attamen aliqui
Thomistarum de specie intelligibili et actu nullam. sed de verbo cordis
magnam habent dubitationem. ¶ Sed contra eos arguo^ap sic. Quicquid pro-
ducitur per operationem immanentem manet in eodem cum producente. Sed
verbum cordis vel imago expressa producitur ab operatione immanente ip-
sius1 ethicorum. intellectus. igitur Maior potest deduci ex 1 ethico'rum'.¹⁶⁰ Minor ex S'ancto' T'homa'〈.〉¹⁶¹
¶ Preterea. D'octor' S'anctus' ubi supra sic dicit formaliter. »Verbum autem in anima nostra
sine actuali cogitatione esse non potest.«¹⁶² ¶ Preterea illud dicitur intentio
quo instrumentaliter intellectus utitur ad intelligendum et in quo intelligit.
Sed verbum cordis est huiusmodi. igitur dicitur intentio〈.〉 Minor patet quotlibe'tum'
5 ar. 9 ad primam.¹⁶³ ¶ Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' formaliter contra gen'tiles' li. 1 ca. 56. quod
»vis cognoscitiva non cognoscit aliquid actu. nisi adsit intentio.«¹⁶⁴ ¶ Ex
quo arguo^aq sic. intellectus non potest cognoscere sine specie actu et imagine
igitur dicuntur intentiones Sed nota quod ratio intentionis magis convenit verbo cor-
dis. quam aliis. quia est quo intendit et in quod. Qua propter implurimum dicitur
intentio ut patet contra gen'tiles' li. 4. ca. 11. ¶¹⁶⁵ ¶ Preterea. Omnibus intentionibus
commune est quod sint in intellectu et non in re. nisi intelligens cognoscat
se ipsum. igitur intentio magis convenit speciei actu (proprie tamen verbo interio-
ri) quam rebus. Immo conceptio intellectus formaliter dicitur intentio. ¶ Prete-
rea〈.〉 Illud maxime dicitur intentio inter prefata quod est similitudo propria et actua-
lis rerum conceptarum. sed verbum cordis est huiusmodi. igitur. Notandum quod
B'eatus' Tho'mas' verbum cordis a^ar S'ancto' Tho'ma' in summa contra gen'tiles' li. 1 et li. 4¹⁶⁶ ut supra semper vo-
cat verbum cordis intentionem. Sed pro vera et diligentiori harum intentio15^v
num indagine non parum fructus scientieque sinceris Thomistis allatura
statui hic questiunculas lectu amenas notatu dignas recensere.
Quarum noticia mirum immodum ad penetralia Thome iter est fa-
ctura. non meo ex capite cui forte diffiderim^as. Sed ex invicto Tho-
mistarum instructissimorum exercitu. litteraria arma et armarium in ad-
versarios torquebo. Non certe inquirit montem qui scandit ad altum. val-
libus ignotis ima latere solent. Est ergo prima questio〈.〉

〈Prima questio〉

Utrum idem sint verbum interius. conceptus
intellectus. verbum intellectum. verbum conceptio intellectus. diffinitio vel
propositio secundum duplicem operationem intellectus. verbum intellectuale. concep-
tio rei intellecte. verbum cordis. similitudo rei. noticia. hoc ipsum intel-
ligi ratio. intentio. imago expressa. species intelligibilis. imago.
exemplar. Dicendum quod omnia illa dicta in una re significata possunt convenire. li-
cet differunt secundum rationem propter quam etiam aliqua non conveniunt uni conceptui
in numero vel specie. ut patet de exemplari et imagine in creaturis.
Nota quod non intelligo per rem significatam rem intellectam que est extra animam si-
cut alii Tho'mam' volunt intelligere. sed specularem similitudinem quam intellectus
B'eatus' Tho'mas'format de re. Probatur responsum per D'octoris' S'ancti' opus'culum' 53 de intellectu et in-
telligibili.¹⁶⁷ in summa contra gen'tiles' li. 1 ca. 54¹⁶⁸ li. 4. ca. 11¹⁶⁹ de po'tentia' dei q. 7 ar. 6.¹⁷⁰
quotlibe'tum' 7. ar. 4¹⁷¹ quotlibe'tum' 5 ar. 9.¹⁷² 1 parte. q. 93¹⁷³ et q. 34.¹⁷⁴ Cogor hoc ad-
ducere^at S'anctum' Tho'mam' quia hunc laborem propter diversitatem Thomistarum sub-
ivi. Nota quod verbum nostrum interius conceptum est quedam ratio et similitudo
rei intellecte que dicitur exemplar. si habet rationem principii. Exempli gratia.
Ratio quam artifex format de domo in mente sua est principium domus〈.〉
Sed similitudo rei naturalis in intellectu nostro concepta comparatur ad rem sicut
ad principium effectus. quia nostrum intelligere a sensibus principium accipit. ut
B'eatus' Tho'mas'dicit S'anctus' Tho'mas' parte 1. q. 14 ar. 8.¹⁷⁵ Nota S'anctus' Tho'mas' in 4 contra gen'tiles'¹⁷⁶ dicit quod verba inte-
riora vel conceptiones intelligibiles primorum principiorum naturaliter in intel-
lectu existentes ex eo procedunt. ergo conceptio vel verbum interius est subie-
ctive in intellectu. ¶ Nota pro maiori declaratione et confirmatione re-
sponsiB'eati' Tho'me' Verbum secundum D'octoris' S'ancti' de ve'ritate' q. 4 ar. 1 in cor'relario' »quod nomina imponuntur« »secundum
quod cognitionem de rebus accipimus.« »Et ideo quia verbum exterius cum sit sen-
sibile est magis notum nobis quam interius secundum nominis impositionem. per prius enim
vocale verbum dicitur verbum. quam verbum interius. Quamvis verbum interius naturaliter
sit prius utpute exterioris. causa efficiens et finalis. Finalis quidem〈.〉
Quia verbum vocale ad hoc a nobis exprimitur. ut interius nobis manife16^r
stetur^au. Unde oportet quod verbum interius sit illud quod significatur per verbum exte-
rius. Verbum autem quod exterius profertur significat id quod intellectum est. non«
autem »ipsum intelligere neque hoc intellectum qui^av est habitus vel potentia ni-
siVerbum intellectum. quatinus et hec intellecta sunt. Unde verbum interius est ipsum interius
intellectum〈.〉 Efficiens autem. quia verbum prolatum exterius. cum sit significatum ad
placitum. eius principium est voluntas. sicut et ceterorum artificiatorum.
Et ideo« »in mente proferentis. verbum« interius^aw »preexistit sicut quoddam
exemplar exterioris verbi. Ita scilicet quod in loquente triplex verbum in-
venitur scilicet« illud »quod per intellectum concipitur. ad quod significandum verbum exterius pro-
fertur. Verbum cordisEt hoc est verbum cordis.« »Item exemplar exterioris verbi et hoc dicitur ver-
bum interius quod habet« imaginationem^ax »vocis. Et verbum exterius expressum quod
Verbum exteriusdicitur verbum vocis. Sicut in artifice precedit intentio finis. et deinde
sequitur excogitatio forme artificiati. et« ultimum »artificiatum in esse
producitur.« Et »ita verbum cordis in loquente est prius verbo. quod habet« imagina-
tionem^ay »vocis. et postremum est vocis.«¹⁷⁷ Hec ille egregius doctor quasi for-
maliter. ¶ Arguo sic verbum cordis preexistit in intellectu. sed nulla res in-
tellecta preexistit in intellectu. ergo. Maior est S'anctus' Tho'mas' et minor^az simili-
ter sive etiam intellectus intelligit seipsum idem non preexistit in seipso. Nota
B'eatus' tho'mas'ulterius ut dicit S'anctus' Tho'mas' in eadem q. et ar. ad septimum〈:〉 »quando effectus
habet a causa non solum quod sit. sed etiam quod significat. Tunc sicut causa
est« prior »in essendo. ita« etiam »in significando.« »Ideo verbum interius per prius
habet« rationes et »significationis et manifestationis. quam verbum exterius. quia« hoc »non in-
stuitur ad significandum nisi per verbum interius〈.〉«¹⁷⁸ Considerandum est etiam quod
S'anctus' Tho'mas' quandoque dicit de verbo quasi sit quid essentiale. quod adversarii ad
confirmationem sue opinionis trahere nituntur. hoc dicit propter divina ut patet
in solutione ad nonum eiusdem ar'ticuli'. quod melius declarat.¹⁷⁹ S'ancti' Tho'me' par'te'
B'eatus' Tho'mas'1 q. 34. ar. 1.¹⁸⁰ ¶ Preterea ait idem. q. 4 de ve'ritate' ar. 2 in cor. quod intellectus
noster est illud »ad quod operatio nostri intellectus terminatur quod est ipsum intelle-
ctum.«ipsum intellectum. »quod dicitur conceptio intellectus. Sive sit conceptus significabilis per vocem
complexam sive incomplexam«〈.〉¹⁸¹ ¶ Ex illo arguo^ba sic. terminus motus et mo-
tusconceptio intellectus. sunt in eodem subiecto. Sed operatio intellectus est motus quidam
et conceptio intellectus est terminus ut patet in opus'culo' de intel'lecto'¹⁸² et in eadem
q. de veri'tate' ar. 1 ad primum.¹⁸³ ergo conceptio intellectus non est semper res intel-
lecta. ¶ Nota quod duplex est operatio intellectus. una que vocatur in-
divisibiliumdiffinitio intelligentia per quam intellectus format in se ipso diffinitionem
vel conceptum alicuius incomplexi. significabilem per vocem incomplexam. »Alia«
propositio»operatio est intellectus componentis et dividentis secundum quam format enunti16^v
ationem« significabilem per vocem complexam. »et utrumque istorum per operationem
intellectus constitutorum vocatur verbum cordis.« quotli'betum' 5 ar. 9.¹⁸⁴ et de veri'tate'
ubi supra ar. 2 in cor.¹⁸⁵ ¶ Arguo intellectus non constituit res vel substan-
tias. cum sit minoris entitatis. ergo verba cordis substantiarum non sunt sub-
stantie. ¶ Preterea〈.〉 »Omne intellectum in nobis est aliquid realiter.
progrediens ab altero.«¹⁸⁶ Sed substantia non progreditur realiter ab in-
tellectu nostro. ergo non est conceptio intellectus. Item conceptio est effectus
Noticia verbum dictumactus intelligendi etc. ¶ Nota verbum est »noticia« secundum S'anctum' Augus'tinum' » ex-
pressa ab alio que est in nobis noticia actualis.«¹⁸⁷ Dicitur etiam quod verbum
verbum intellectumest dictum. quod verbum est intellectum. Differunt tamen dicere et intelligere in nobis
quia dicere^bb non solum significat intelligere. sed intelligere cum hoc quidem ex se exprimere
aliquam conceptionem. Nec aliter possumus intelligere nisi huiusmodi con-
ceptionem exprimendo. Et ideo omne intelligere in nobis proprie loquen-
do B'eatus' tho'mas'est dicere. S'anctus' Tho'mas' parte 1 q. 34 ar. 1 ad tercium. diligentius inquirit
Nam dicere proprie importat habitudinem ad verbum quo mediante ad rem
refertur. Sed »intelligere importat« »habitudinem« »ad rem intellectam«.¹⁸⁸ Ex illo
patet quod non valet solutio aliorum dicentium quod noticia capitur pro re-
cognita intelligendo rem que non est in animo subiective. quia clarissime
dicit S'anctus' Tho'mas' quod »intelligere in nobis« »est dicere.«¹⁸⁹ et hoc significat exprimere quod
subiective non convenit. nec rebus naturalibus. quia res naturales magis
sunt nostre intentionis quam ediverso probatur. ¶ Preterea ad septimum dicen-
dum in eodem ar'ticulo' ubi dicit quod voluntas non habet aliquid progrediens a seip-
sa nisi sit in ea per modum operationis. Sed intellectus habet aliquid progre-
diens ab eo non solum per modum operationis. sed etiam per modum rei opera-
te. Et ideo significatur verbum ut res procedens. sed amor ut operatio precedens〈.〉
Sequitur primo〈:〉 Si omne verbum et omnis res intellecta sunt idem sequitur quod in-
tellectus noster erit causa rerum. sequela est falsa patet quia ediverso dicitur
de poten'tia' q. 7 ar. 10 ad quintum.¹⁹⁰ ergo〈.〉 Maior probatur ex predictis. Sequi-
tur secundo quod verbum quandoque dicitur res procedens et quandoque noticia actualis
Nota etiam quando »mens intelligit seipsam eius conceptio non est ipsa
mens. sed aliquid expressum a noticia mentis«〈.〉 Ideo intelligit se sicut alia
ut dicitur 3 de anima.¹⁹¹ Hec D'octor' Com'mmunis' de veri'tate' q. 4 ar. 2¹⁹² Et in opus'culo' 53.¹⁹³
¶ Est etiam notandum ubi supra quod verbum intellectum in nobis duo habet
de sua ratione. scilicet quod sit intellectum et ab alio expressum. Illa autem duo
nulli rei obiective concepte proprie convenire possunt. probatur sic. quia
verbum expressum res materiales in hoc statu intelliguntur per abstractionem a conditionibus in-
dividuantibus. sed abstrahere non est exprimere. Immo abstrahere 17^r
convenit illi quod intellectus intelligit^bc in verbo expresso. Et breviter vo-
lens vere salvare. S'anctum' Tho'mam' et veritatem non sophistice cogitur dicere
verbum intellectum et rem intellectam non esse idem. ¶ Preterea dicit Sanctus -
Thomas in 1 par'te' q. 93 ar. 1 in cor. »quod imago aliquid« superaddit similitu-
dini. Imago»scilicet quod sit ab alio expressum. Imago enim dicitur« »eo quod agitur ad imi-
tationem alterius〈.〉 Unde ovum quantumque sit alteri« »simile et equale« »non dicitur ima-
go eius« quia »non est expressum«.¹⁹⁴ Similiter de ratione perfecte imaginis est equali-
tasSimilitudo expressa ar'ticulo' secundo. Nec quelibet similitudo expressa ab alio dicitur imago. quia si
est similitudo secundum genus tantum. aut secundum accidens commune non propter hoc
dicitur aliquid esse ad imaginem alterius. requiritur enim quod sit similitudo secundum
speciem. vel secundum aliquod accidens proprium speciei. ¶ Contra. Nullum verbum
cordis est eiusdem speciei cum re intellecta. igitur ex predictis non potest dici
imago. Dico ex ar. 7 in cor'relario'¹⁹⁵ et hoc. Quod non debet sic intelligi. quod sit eius-
dem speciei cum re. Sed quod sit similitudo speciei vel representantem speciem ar. 8.
in cor. In quo ar'ticulo' dicit notatu dignum〈.〉 »Manifestum est autem quod diver-
sitas obiectorum diversificat species verbi et amoris. non enim idem« »specie.
in corde hominis verbum conceptum de lapide et« »equo. nec idem specie amor
attenditur.«¹⁹⁶ Hec ille accuratissime dicit. idem 1 par'te' q. 34 ar. 3 in correlario^bd
»in nobis sunt diversa verba secundum diversa que intelligimus.«¹⁹⁷ ¶ Qua-
propter arguo^be sic〈.〉 Idem non est obiectum suiipsius. nec diversificat se
ipsum. Sed res intellecta est obiectum verbi. et ipsum diversificat^bf. igitur
non sunt idem verbum et res intellecta. Dicitur tamen anima est obiectum suiipsi-
us. ergo〈.〉 Maior habet instantiam. ¶ Contra. Conceptio quam anima habet de se
vel scientia non est ipsa anima. ergo stat maior. ¶ Preterea. Omne verbum est in
corde. omnis conceptio est in mente. omnes rationes sunt in intellectu
nostro sicut in subiecto. sed res intellecte non sunt subiective in intelle-
ctu nostro. nec in corde nec in mente. ergo res intellecta non est verbum. non
est ratio. non est conceptio intellectus. tenet consequentia in festino. Maior patet de
poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor.¹⁹⁸ et ar. 11 ad decimum.¹⁹⁹ Et ubi supra. Consi-
dera tamen diligenter quod similitudo potest esse quoddam preambulum precedens
imaginem inquantum est aliquid communius imagine. et consideratur ut
subsequens inquantum significat quandam imaginis perfectionem. Dicimus
Verbum. interiusenim imaginem alicuius esse similem vel non esse similem ei inquantum
perfecte vel imperfecte representat ipsum. Quia autem illa imago vel no-
ticiaConceptus mentis expressa dicatur verbum. ostendit S'anctus' Tho'mas' par'te' 1 q. 34 ar. 1 dicens〈:〉
»Primo et principaliter interior mentis conceptus verbum dicitur. Secundario« » ip-
sa vox interioris conceptus significativa. Tercio« »ipsa imaginatio vocis ver17^v
bum dicitur.« Quarto et »figurative« dicitur verbum illud »quod verbo significatur vel efficitur〈.〉
Sicut consuevimus dicere. hoc est verbum« regis.²⁰⁰ Hec ille. patet igitur quod
conceptus. intellectus. et verbum essentialiter conveniunt. licet variis significationibus
Verbum cordis.realiter distinguantur. Similiter dicit quod de ratione sua habet verbum cordis quod
ab alio procedet. scilicet a noticia concipientis. patet quod illud verbum sit con-
ceptio intellectus. »Nam verbum interius ita procedit a dicente quod in ipso
manet.« sed hoc convenit conceptui. ergo. Maior ponitur in hoc ar'ticulo' ad primum.²⁰¹
NoticiaMinor contra gen'tiles' li. 4.²⁰² ¶ Contra. Illud quod procedit a noticia. non est noti-
cia. sed verbum procedit a noticia concipientis〈.〉 ergo. Dico quod noticia potest ca-
pi multifariam. Primo »pro actu concipientis.« Secundo »pro habitu«. Tertio »pro
eo quod intellectus concipit cognoscendo.« »Cum ergo dicitur verbum est noticia
non accipitur pro actu« intelligentis nec pro habitu. sed pro tercio.²⁰³ ¶ Hec il-
leAugustinus ad primam virtualiter〈.〉 Contra〈.〉 Augusti'nus' in 9 li. de trini'tate' dicit quod noticia
et amor in anima existunt substantialiter et essentialiter.²⁰⁴ non tanquam accidens
in subiecto^bg. ut color aut figura in corpore. ergo noticia non est accidens
B'eatus' Tho'mas'nec est verbum cordis. Respondeo dicit S'anctus'Tho'mas'. quod noticia capitur
quattuor modis.²⁰⁵ Primo pro ipsa natura cognoscitiva. Secundo pro poten-
tia cognitiva. Tertio pro habitu cognitivo. Quarto pro ipso cognitio-
nis actu〈.〉 Loquendo ergo de noticia primo modo constat quod non est accidens
mentis. sed est in mente substantialiter et essentialiter. Sicut dicitur quod rationale
est in vivo. Si autem loquimur de noticia tribus aliis modis accepta
sic potest considerari dupliciter. Uno modo inquantum comparatur ad cognoscen-
tem. sic inest cognoscenti sicut accidens in subiecto. vel inquantum com-
paratur ad cognoscibile. et ex hac parte non habet quod insit. sed quod ad aliud
sit. Illud autem quod ad aliquid dicitur non habet rationem accidentis. ex hoc quod est ad
aliquid. sed solum ex hoc quod inest. et inde est quod sola relatio secundum rationem sui
generis cum substantia. Si autem capitur aliis modis et hoc quantum ad absolutum
est accidens. Si autem quantum^bh ad respectum tunc non habet rationem accidentis. quia
propria ratio relationis est »quod sit ad aliquid. quod vero sit aliquid secundum rem
S'anctus' Tho'mas'habet ex illa parte qua inest.« quod convenit sibi ex ratione accidentis. ut habet. S'anctus' Tho'mas'
de po'tentia' q. 2 ar. 5 in cor.²⁰⁶ q. 8. ar. 2 in cor.²⁰⁷ Sed ex illa solutione sequun-
tur dubium pri'mum'duo dubia. Primum〈.〉 Utrum actus cognitionis posset dici noticia〈.〉²⁰⁸
dubium secundumSecundum〈.〉 Utrum noticia vel verbum cordis sit respectus.²⁰⁹ Ad primum dico
quod actus cognitionis non est oparatio intellectus Sed est illud quod intelle18^r
ctus format cognoscendo. Sed operatio intellectus est motus ad hoc verbum
B'eatus' Tho'mas'D'octoris' S'ancti' par'te' 1 q. 34 ar. 1 ad quintum dicit. quod »intellectus fit in actu per formam
rei intellecte.«²¹⁰ Dico secundo quod actus cognitionis potest〈:〉 Uno modo capi pro
operatione intellectus et sic non est verbum. Alio modo capitur pro illo ad quod
B'eatus' Tho'mas'operatio terminatur in mente in qua est. sic est verbum. ut elici potest ex S'ancto' Tho'ma'
de veri'tate' q. 4 ar 2 ad^bi 7.²¹¹ sed dico illa probabiliter opinativeque^bj. Et ergo cre-
do quod notanter dixerit actus cognitionis et non intellectus. Ad secundum di-
co quod hoc nomen verbum imponitur ad significandum qualitatem absolutam quam
sequitur respectus similitudinis. in relativis enim nominibus quedam impo-
nuntur ad significandum respectus ipsos. sicut hoc nomen similitudo. Que-
dam vero ad significandum aliquid ad quod sequitur respectus〈.〉 ¶ Arguo contra. re-
lativum non potest esse sine correlativo. sed verbum vel noticia significat respe-
ctum. ergo non potest esse sine re representata. quod tamen est falsum ut patet
de rosa in hieme. Dicendum quod duplex est respectus. Actualis et Ha-
bitualis. Maior de primo vera est non de secundo. Dico secundo quod re-
spectus qui consequuntur actus anime possunt^bk esse etiam de eo quod non est in actu ex-
istens. »Verbum importat processionem intellectus.« ergo argumentum non
B'eatus' Tho'mas'concludit. Hec S'anctus' Tho'mas' de veri'tate' materia 4. questi. 5 ad primum.²¹² Ad
B'eatus' Tho'mas'maiorem^bl secundi dubii solutionem lege S'anctum' Tho'mam' par'te' 1 q. 34 in contra di-
centem quod »nomine verbi significatur. non solum respectus ad patrem. sed etiam ad«
creaturam.²¹³ et ad quartum dicit quod »nomen verbi principaliter est impositum ad
significandum relationem ad dicentem et ex consequenti ad creaturas.«²¹⁴ Nostrum
autem verbum est similitudo illius. ut habet de veri'tate' q. 4.²¹⁵ igitur nostrum verbum prin-
cipaliter significat respectum ad exprimentem. vel intelligentem. et ex consequenti rem
B'eatus' Tho'mas'conceptam. Revera dicit idem de poten'tia' q. 8 ar. 1 in cor. Quod verbum in quo
»intellectus« »intelligit rem aliam a se ab alio oritur«. quia »ab intellectu per
actum suum.« sed »et aliud representat.« quia est »similitudo rei intellecte.«²¹⁶ Huius
4 topicorumsimile habes 4 topi'corum' de scientia que significat ordinem ad subiectum et ad sci-
bile.²¹⁷ Patet igitur quomodo relatio est de ratione verbi. Ex prioribus satis con-
stare potest identitas^bm verborum et conceptionum in sequentibus vero probabi-
tur. quod conceptio intellectus etiam dicatur ratio et diffinitio et intentio
B'eatus' Tho'mas'patet primum per Doc'torem' S'anctum' de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor. Ubi dicit quod rationes
nominum sequuntur conceptiones intellectuum. et ita dicit »sicut est quidam
conceptus intellectus vel ratio cui respondet res ipsa. que est extra animam
ita est quedam conceptio vel ratio cui respondet res intellecta. secundum quod
huiusmodi. Sicuti rationi hominis vel conceptioni hominis respondet res extra
animam. Rationi vero animalis vel conceptioni generis aut speciei respondet 18^v
solum res intellecta.«²¹⁸ Sequitur ex illo primo quod ratio intentionum est
conceptio et est formaliter intentio. Secundo sequitur quod secunde intentiones ni-
hil habent extra animam eis correspondens quod est contra alios Tho'mistas'. Nota
bene quod illa coniunctio vel disiunctiva rerum vel terminorum non semper hoc munus
exercet. sed fere impluribus declarat. doctores enim cum unum duo-
bus terminis significant alteri ignotiori addunt notiorem. coniunctione
vel media. ut dicendo Homo vel animal rationale et Achilles vel Cadmus
B'eatus' tho'mas'dedit grecas litteras non eodem modo fingitur. vel quod D'octor' S'anctus' observavit hec
Ratiodicens conceptio vel ratio quasi unus terminus alicui alio sit notior. Confir-
matur per D'octoris' S'ancti' sen'tentia' 1 dis. 2 q. 1 ar. 3 ubi dicit »quod ratio« »nihil aliud est quam id
quod intellectus apprehendit de significatione alicuius nominis. et hoc in his que
diffinitiohabent diffinitionem. Est ipsa rei diffinitio secundum quod Ph'ilosoph'us dicit«²¹⁹ 4 meta-
phisice. lec. 7 et ultima.²²⁰ »Ratio quam significat nomen est diffinitio. Sed que-
dam dicuntur habere rationem sic dictam. que non diffiniuntur. sicut quantitas qua-
litas. et huiusmodi que non diffiniuntur.«²²¹ Hec ille. quod est omnino conso-
num Aristoteli ubi supra dicenti. Dico autem unum significare hoc si
hoc est homo. si sit aliquid homo. hoc est hominem esse. Et idem an-
gelicus intentio doctor dicit ubi supra. non enim hec dicitur quasi ipsa intentio quam
significat nomen rationis sit in re. Aut etiam ipsa conceptio cui convenit
talis intentio sit in re extra animam. Cum sit in anima sicut in subiecto. sed
dicitur esse in re. inquantum in re extra animam est aliquid respondens conceptioni
anime. Sicut signatum signo. Unde sciendum quod ipsa conceptio intelle-
ctus tripliciter se habet ad rem. que est extra animam. »Aliquando enim hoc quod intellectus
concipit est similitudo rei existentis extra animam. Sicut hoc quod concipitur in
hoc nomine homo. Et talis conceptio intellectus habet fundamentum in re
inmediate inquantum res ipsa ex sua conformitate ad intellectum facit
quod intellectus sit verus et quod nomen significans illum intellectum proprie de re
dicatur.«²²² ¶ Arguo sic. nihil est similitudo suiipsius. sed conceptus
intellectus de homine est similitudo hominis. ergo non sunt idem. Dicitur quod
B'eatus' Tho'mas'res bene »est similitudo rei extra animam existentis« quod notantur dicit D'octor' S'anctus'〈.〉
¶ Contra inmediate subiungit quod intellectus est verus ex conformitate
rei intellecte ad intellectum. ergo dicit hoc de re intellecta. ¶ Preterea quando
dicitur »res ipsa ex sua conformitate ad intellectum facit quod intellectus sit
verus.« quero vel supponunt pro eodem intellectus et res vel pro diversis. si
secundum habeo propositum. Si primum sequitur quod eadem res facit conformi-
tatem suiipsius. »Aliq'ua'n'do' autem hoc quod significat nomen est non similitudo rei existen-
tis extra animam. Sed est aliquid quod consequitur ex modo intelligendi 19^r
rem que est extra animam. Et huiusmodi sunt intentiones quas intellectus
noster adinvenit sicut« significatio »huius nominis genus non est similitudo ali-
cuius rei extra animam existentis. Sed ex hoc quod intellectus intelligit animal
ut in pluribus speciebus attribuit ei intentionem generis〈.〉 Et huiusmodi
intentionis licet proximum fundamentum non sit in re. sed in intellectu. Tamen
remotum fundamentum est res ipsa. Unde intellectus non est falsus.
qui has intentiones adinvenit.«²²³ ¶ Sequitur primo quod sicut prima inten-
tio habet propriam rationem capiendo intentionem pro re. Ita secunda intentio habet
propriam rationem quam significat nomen. ut genus significat primo rationem generis que
est in intellectu subiective^bn. »Aliq'ua'n'do' vero id quod significatur per nomen non
habet fundamentum in re neque proximum neque remotum. sicut conceptio
Chymere²²⁴. quia neque est similitudo alicuius rei extra animam. neque consequi-
tur ex modo intelligendi rem aliquam nature. Et ideo ista conceptio est
falsa.«²²⁵ ¶ Sequitur secundo ex dictis »quod omnes rationes sunt« »in intellectu
nostro sicut in subiecto.« et in rebus sicut »in radice«²²⁶ vel in fulcimento
ut dicit hic ad quartum et de po'tentia Dei' ubi supra. Dicit etiam hic quod admodum nostram
opinionem iuvat »quod ratio hominis non dicitur esse in homine quasi res quedam in
ipso. Sed est sicut in subiecto in intellectu. et est in homine sicut in eo
quod prestat fulcimentum veritati ipsius.«²²⁷ Dii boni quid gratius usquam
esse potest quam veritatem scientia confirmare. falsitatem confutare adver-
sariorum. Cum igitur queritur^bo in quo sint intentiones pro conceptionibus capte
subiective. Respondet. nunquam mihi sine honoris prefatione nomi-
nandus S'anctus' Tho'mas' in intellectu. et ad quintum ubi supra〈.〉 Dicit »rationes«
autem »intellecte habent duplicem firmitatem. scilicet firmitatem sui esse. et
hanc habent ab intellectu sicut alia accidentia a suis subiectis. Et fir-
mitatem sue veritatis. Et« »habent ex re cui confirmantur^bp. Ex eo quod res est
vel non est. locutio et intellectus veritatem vel falsitatem habet.«²²⁸ Patet igitur
quod ratio et conceptio intellectus et diffinitio sunt idem. et hoc secundum aliquas
B'eatus' Tho'mas'considerationes. Quapropter notate secundum S'anctum' Tho'mam' 1 sen'tentia' dis. 33 q. 1 ar. 1
ad tertium »quod ratio sumitur dupliciter. quandoque enim ratio dicitur id quod est
in ratiocinante scilicet ipse actus rationis. vel potentia que est ratio. quandoque^bq etiam
ratio est nomen intentionis« »secundum quod significat diffinitionem rei prout ratio
est diffinitio sive prout est argumentatio. Dico igitur quod cum dicitur quod est
alia ratio paternitatis et essentie^br in divinis. non accipitur ratio secundum quod est
in ratiocinante tantum. sed secundum quod est nomen intentionis. et significat diffinitionem
rei. quamvis enim in divinis non possit esse diffinitio nec genus. nec
differentia. nec compositio. si tamen intelligatur ibi aliquid diffiniri. alia 19^v
erit diffinitio paternitatis. alia diffinitio essentie. In omnibus autem inten-
tionibus hoc communiter verum est quod intentiones ipse non sunt in rebus. sed in
anima tantum.« »habent tamen aliquid in re respondens scilicet naturam cui intelle-
ctus huiusmodi intentiones« tribuit〈.〉²²⁹ hec ille formaliter. ¶ Ex illo arguo
1 periarme'neias'.sic. Omne nomen significat conceptionem intellectus immediate primo periar'meneias'.²³⁰
Sed aliqua sunt nomina intentionis. ergo intentio est conceptio intellectus.
¶ Preterea. Nulla intentio est in rebus. sed multe res concepte sunt
in rebus. ergo multe res concepte non sunt intentiones. Maior nota〈.〉 Mi-
nor probatur quia res naturales concepte sunt in rebus. Si dicitur quod res intellecte
sunt in anima. ¶ Contra〈.〉 omnis intentio tantum est in anima. ergo nulla inten-
tio est in rebus. ¶ Arguit^bs Dominicus. »unius rei est« una »diffinitio
et essentia. sed unius rei possunt esse plures rationes. ergo ratio« et diffinitio
non sunt idem.²³¹ ¶ Preterea probatur quod intentio non sit idem quod diffinitio. quia
omnis intentio est in anima tantum. sed ratio sive diffinitio est etiam in re
quia alias diffinitio non verificaretur de diffinito. ¶ Preterea nulla con-
ceptio predicatur de re. quia hec est falsa. homo est conceptio. sed omnis ratio predi-
catur de re. nam hec vera est. homo est animal rationale. ¶ Preterea quedam est ratio
substantie. sed intentio sive conceptio saltem cum sit accidens non est ratio sub-
stantie. ergo ratio substantie non est idem quod intentio sive conceptio. ¶ Pre-
terea »intentio est similitudo rei ad extra. et per consequens species intelligibilis.«
Dominicus de flandria »sed ratio non est species intelligibilis.«²³² Hec Dominicus de flandria 4 me-
taphisice. q. 7. ar. 4 quinto adducit et solvit. ¶ Dicendum ad primum Ra-
tio potest accipi dupliciter. Uno modo pro forma tocius que est essentia. et sic
unius rei est una ratio. Alio modo accipitur pro diffinitione vel conceptione
rei quam intellectus format in se. sic unius rei possunt esse plures rationes.
secundum quod ille imperfecte representant res. ¶ Ad secundum dico. quod secunde in-
tentiones tantum sint in anima tam radicaliter. quam formaliter. formaliter quidem
quia in anima subiective. radicaliter. quia illa quorum huiusmodi rationes
non sunt in re extra animam. sed solum sequuntur actum intelligendi. de po-
ten'tia' q. 7 ar. 6 in cor'relario'.²³³ q. 1 ar. 1 ad decimum.²³⁴ et in 1 sen'tentia' ubi supra dis. 2
B'eatus' Tho'mas'q. 1 ar. 3²³⁵ dicit enim in forma. S'anctus' Tho'mas' ad decimum de poten'tia' »quod intellectui
respondet aliquid« »dupliciter. Uno modo immediate quando« scilicet »intellectus
concepit formam rei alicuius extra animam existentis. ut hominis vel lapidis.
Alio modo mediate. quando« scilicet »aliquid sequitur actum intelligendi et in-
tellectus reflexus supra ipsam considerat illud«²³⁶ etc. ¶ Ad tercium dicit ille
quod si conceptio accipitur secunde intentionaliter. similiter et ratio tunc non predicatur de
re. Si prime intentionaliter sic capitur dupliciter. Uno modo in abstracto 20^r
sic non predicatur. Alio modo in concreto sic predicatur de re. homo enim est
illud quod concipitur scilicet animal rationale. et est illud quod est ratio. ¶ Ad quartum
dicit quod sicut est quedam ratio substantie ita conceptio quamvis sit accidens.
sufficit enim quod proximum significatum conceptionis sit res que est substantia. ¶ Ad
quintum dicit quod duplex est similitudo rei. quedam informans. talis est species
intelligibilis. alia formata et talis differt a specie intelligibili.
et dicitur conceptio. etiam dicitur quod argumentum non valet. ¶ Quamvis pro
meis viribus probaverim intentionem esse verbum. tamen firmiores adducere^bt
B'eatus' Tho'mas'rationes me opere non tedet. ubi lumen doctorum. S'anctus' Tho'mas' in primis oc-
currat in sum'ma' contra gen'tiles' li. 1 ca. 54. dicens. »Considerandum est quod res ex-
terior intellecta nobis in intellectu nostro non existit secundum propriam
naturam. Sed oportet quod species eius sit in intellectu nostro. per quam fit in-
tellectus in actu. existens autem in actu per huiusmodi speciem. sicut per propri-
am formam intelligit rem ipsam. Non autem ita quod ipsum intelligere sit actio
transiens in« rem intellectam. »sicut calefactio transit in calefactum. Sed
manet in ipso intellligente.« Et »habet relationem ad rem que intelligitur ex
eo quod species predicta. que est principium intellectualis operationis. ut for-
ma est similitudo illius. ¶ Ulterius autem considerandum est. quod intellectus per
speciem rei formatus intelligendo format inseipso quandam intentionem
rei intellecte. que est ratio ipsius quam significat diffinitio. Et hoc quidem ne-
cessarium est. eo quod intellectus intelligit indifferenter rem absentem et pre-
sentem in quo cum intellectu imaginatio convenit. Sed intellectus hoc amplius
habet quod etiam intelligit rem ut separatam a conditionibus materialibus sine qui-
bus in rerum natura non existit. et hoc non posset esse nisi intellectus intentio-
nem sibi predicta formaret. Hec autem intentio intellecta cum sit quasi ter-
minus intelligibilis operationis. est aliud a specie intelligibili. que facit
intellectum in actu. quam oportet considerari ut intelligibilis opera-
tionis principium. licet utrumque sit rei intellecte similitudo. per hoc enim quod
species intelligibilis que est forma intellectus et intelligendi principium
est similitudo rei exterioris. Sequitur quod intellectus intentionem« format
»illi rei similem. Quia quale unumquodque talia operatur. et ex hoc quod in-
tentio intellecta est similis alicui rei. Sequitur quod intellectus forman-
do huiusmodi intentioni rem illam intelligat.«²³⁷ Hec ille formaliter〈.〉 ¶ Ex qui-
bus elicio primum〈.〉 Quod intelligere operatio intellectus existens importat
relationem et rem que intelligitur. ¶ Secundo arguo^bu. Nulla operatione imma-
nente potest aliquid produci extra proprium subiectum. Sed intentio. ratio. diffini-
tio formatur vel producitur ab intellectu operatione immanente. ergo. Maior 20^v
probatur. Quia per hoc differt operatio inmanens et transiens. Minor est
S'ancti' Tho'me' Conclusio formalis in ferio.²³⁸ ¶ Preterea. Quicquid intelle-
ctus format in seipso hoc est in eo formaliter et subiective. Sed intentionem in-
tellectus format in seipso. ergo. in darii²³⁹. Maior et Minor S'ancti' Tho'me' ergo secunda
intentio et prima sunt formaliter in intellectu. ¶ Oritur dubitatio ex tex-
tu Tho'me' dicentis Quod imaginatio convenit cum intellectu in formatione
intentionis.²⁴⁰ ¶ Queritur ergo. An imaginativa virtus que a quibusdam fantasia
dicitur. etiam possit formare intentionem. et videtur quod sic. Quia dicit doctor -
Sanctus ar. 9 ad secundum. »Sensus exterior non format sibi aliquam formam
sensibilem〈.〉 Hoc autem facit virtus imaginativa. Cuius forma« quoddam »simile
est verbum intellectus.«²⁴¹ Similiter patet parte 1 q. 93 ar. 6. ad quartum.²⁴² Proba-
tur ratione. Cuiuscumque forme actus exprimitur alicui. ibi est forma. sed in vir-
tute imaginativa exprimitur actus illius formate intentionis. ergo intentionem for-
mat fantasia. Relinquo. Dicitur etiam quod »hec intentio intellecta cum sit
terminus intelligibilis operationis.«²⁴³ ¶ Utrum ergo intentio vel verbum cordis
B'eatus' Tho'mas'distinguatur realiter ab operatione intelligibili.²⁴⁴ Et videtur quod non. dicit enim^bv Doctor -
Sanctus quod predicta conceptio consideratur ut terminus actionis in opus'culo' ut supra.²⁴⁵
et de verita'te' q. 4 ar. 1 ad primum. dicit quod actio »intellectus motus dicitur non qui-
dam actus imperfecti. sed motus perfecti« qui est operatio. accipitur tamen motus
pro eo ad quod motus terminatur i'd est' operatio pro operato. dum Damas'cenus' dicit » ver-
bum interius esse motum mentis«.²⁴⁶ ¶ Et preterea. Verbum interius semper
sequitur intellectum in actu suo. ¶ Ex quo arguo^bw sic. Motus capit speciem
3 et 5 phi'si'co'rum'.et essentiam a termino ad quem a quo non distinguitur essencialiter 3 et 5 phisicorum.²⁴⁷
Sed ex predictis. intelligere est motus. et verbum cordis est terminus. ergo non
distinguuntur realiter〈.〉 ¶ Preterea. quando duo sic se habent quod unum neces-
sario sequitur alterum in eodem genere. unum est de essentia alterius. sic est de ver-
bo et operatione intellectus. ergo. ¶ Preterea〈.〉 Calefactio non distinguitur rea-
literB'eatus' Tho'mas' a calore. ergo intelligere est idem realiter cum verbo. idem habes apud^bx S'anctum' Tho'mam'
par'te' 1 q. 93 ar. 7 in cor. ubi dicit. »Verbum autem in anima nostra sine actua-
liB'eatus' Tho'mas' cogitatione esse non potest.«²⁴⁸ ¶ Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' de poten'tia' q. 8. ar. 1
in cor. »Non tamen est extrinsicum ab ipso intelligere intellectus. Cum ipsum
intelligere compleri non possit sine verbo predicto.«²⁴⁹ et intelligit hoc de verbo cor-
dis. vel conceptionis intellectus ut patet in precedentibus et sequentibus pun-
ctis. ¶ Sed contra. »conceptio differt ab actione intellectus« »et quasi« quoddam per
ipsam constitutam. »intellectus enim sua actione format rei diffinitionem vel
etiam propositionem affirmativam seu negativam.«²⁵⁰ Hec formaliter de poten'tia' ubi supra.
et in opus'culo' 53²⁵¹. ¶ Arguo sic nullum ens reale realiter constituitur 21^r
per seipsum. sed conceptio realiter constitutur per operationem intellectus. ergo realiter
distinguitur^by ab actione intellectus. Dicatur. constituere in rationali potentia
est acquirere in naturalibus. sed per motum realem acquiritur terminus realis. Sicut
per albefactionem albedo. attamen secundum multos non distinguuntur realiter.
species intelligibilis.¶Nota diligenter. Quod species intelligibilis dicitur principium intelligendi et si-
militudo rei exterioris. per quam intellectus exit in actum et format inten-
tionem in qua intelligit res hoc modo. intellectus agens qui principaliter agit
similitudines rerum in intellectu possibili sua illustratione facit fantas-
mata actu intelligibilia que recipiuntur in intellectum possibilem non
eadem numero. nec specie. ut multi dicunt. Quia intellectus eis utitur
ut instrumentis reponendo species intelligibiles in thesauro specierum. per
quas exitur in actum formando intentionem. Hec elici possunt ex quotlibet 8 ar. 3²⁵² contra
gen'tiles' li. 2 ca. 73.²⁵³ Et si plura huius veritatis testimonia munimentaque habere
B'eatus' Tho'mas'desideras facile colliges^bz ex S'an'cto Thoma contra gen'tiles' li. 4 ca. 11. ubi ita
loquitur. »Licet intentio« in angelis »intellecta sit eis omnino intrinsica. non«
tum »ipsa intentio intellecta est eorum substantia. quia non est idem in eis intelli-
gere et esse.«²⁵⁴ ¶ Sequitur primo. quod intentio formaliter concepta in creaturis
saltem est intrinsica. quo ad firmitatem. hoc est unum accidens^ca existens subiective
in ipso intendente. probatur. quia forma de quotlibet accidente verificatur. sed intentio
est accidens. ergo est formaliter intentio. ¶ Preterea. Illud quod est alicui intrin-
sicum. et non est de substantia eius illud est accidens in eo. sed intentio est huiusmodi
igitur. ¶ Sequitur secundo. quod conceptio et actio intellectus sunt idem. quia ex
hoc quod intelligere in angelis non est esse. sequitur quod intentio non est eorum sub-
stantia. Ego reor Wil'helmum' Ockan'um' suam opinationem hoc ex fonte hausis-
se cum dicit eam esse qualitatem intellectui inherentem.²⁵⁵ Quoniam autem inhereat
B'eatus' Tho'mas'sive transeunter. ut videtur sentire. D'octor' S'anctus' qui dicit quod sit quasi passio et quod
B'eatus' Tho'mas'nunquam sit sine intelligere.²⁵⁶ quod tamen hic determinare omitto subiungit S'anctus' T'homas'.
»Dico autem intentionem intellectam id quod intellectus in seipso concipit de re
intellecta. que quidem in nobis neque est ipsa res que intelligitur. neque est
ipsa substantia intellectus. sed est quedam similitudo concepta in intellectu de re in-
tellecta. quam voces exteriores« signant. »Unde et ipsa intentio verbum inte-
rius nominatur quod est exteriori verbo signatum. Et quidem quod predicta inten-
tio non sit in nobis res intellecta inde apparet. quod aliud est intelli-
gere rem. et aliud est intelligere ipsam intentionem intellectam. quod intellectus
facit. dum super suum opus reflectitur. Unde et alie scientie sunt de rebus. et
alie de intentionibus intellectis. Quod autem intentio intellecta non sit ipse in-
tellectus in nobis. ex hoc patet quod esse intentionis intellecte.« etiam »in ipso in21^v
tellectu consistit. non autem esse intellectus nostri. cuius esse non est suum intel-
ligere.«²⁵⁷ cum ergo in deo sit idem esse et intelligere. intentio intellecta in ipso est
eius intellectus. et quia intellectus in eo est res intellecta. Intelligendo
enim se intelligit omnia alia. ut in primo ostensum est. relinquitur quod in deo
intelligente seipsum sit idem intellectus. et res que intelligitur. et intentio in-
tellecta. ¶ Animadverte primo diligenter quod intentio intellecta neque
est res intellecta neque substantia intellectus.²⁵⁸ nescio quam probationem afferrem
B'eatus' Tho'mas'desisto afferre ex^cb S'ancto' Tho'ma' ne nodum in scirpo querere videar. In-
tentio capitur dupliciter elicitive. Uno modo formaliter pro illo quod est tale. sic
est unum accidens reale in intellectu. transeunter inherens quod intellectus
format. et dicitur formaliter intentio. Alio modo pro illo cuius est illa intentio
similitudo. scilicet pro re. sic est radicaliter fundamentaliter extra animam. quandoque
substantia. quandoque accidens. et non dicitur formaliter intentio. probatur. illud est formaliter in-
tentio. cui diffinitio convenit intentionis. sed illa convenit verbo interiori non rei
nisi fundamentaliter. ergo. Minor patet. quia intentio dicitur vel ab intus et tene-
or sive intendor et ab intendere que formaliter conveniunt verbo cordis.²⁵⁹ pro-
batur. quia semper intus tenetur formaliter. quia subiective. quod in accidentibus
idem est. Item est illud in quod intellectus tendit. et per quod propter considera-
tionem rerum quod in nobis iudicamus sepius. de rebus tamen non existentibus
sufficit quod intentio sit talis similitudo quales res sunt. vel quo modo sunt.
Dicitur etiam ab intendere. quia media que sunt ordinata ad finem in rationa-
libus etiam tendunt in finem.²⁶⁰ sed verbum cordis est aliquod ordinatum in rem
sicut in finem. igitur. ¶ Preterea〈.〉 Illud est intentio propriissime quo intelle-
ctus tendit et in quod tendit. tale est verbum cordis vel intentio intellecta〈.〉
¶ Preterea. Illud est formaliter intentio. quod vox intentionis significat. sed tale est
conceptio intellectus. et non res intellecta ut patet primo periar'meneias'.²⁶¹ ergo〈.〉 Hoc tamen
est indubitatum apud S'anctum' Tho'mam'〈.〉 Nota deinceps. quod intellectus noster
format intentiones primas et secundas que propter obiecta quorum sunt similitudi-
nes habent ordinem primi et secundi.²⁶² quia si est intentio obiecti de primo
intelligibilium ordine dicitur prima. si de secundo est secunda. inquantum scilicet in-
tellectus noster post considerationem rerum primam reflectit se supra illud
quod intelligentiam sequitur. sicut est esse generis. esse speciei. esse indivi-
dui etc. Tunc format secundam intentionem. ut patet de poten'tia' q. 1 art. 1 ad de-
cimum.²⁶³ q. 7 ar. 6 in cor.²⁶⁴ Sed nulla probatione aliis Thomistis hic
B'eatus' Tho'mas'opus est. cum S'anctus' T'homas' duabus ostendat rationibus ex quarum secunda elicitur
quod aliud est intelligere rem. et aliud ipsam intentionem intellectam. hinc
statuit^cc dubitatio cum principale nostrum propositum sit dicere de inten22^r
tionibus logicis. ¶ An logica intentiones secundas. que verba secundaria dici
B'eatus' Tho'mas'possunt. considerat〈.〉 Responsio. ut habet D'octor' S'anctus' parte. 3 q. 25 ar. 3 in cor.
»Duplex est motus anime in imaginem〈.〉 Unus quidem in imaginem ipsam secundum
quod est res quedam.« Alius »in imaginem inquantum est imago alterius. et in-
ter hos motus est hec differentia.« nam »primus motus quo quis movetur in imagi-
nem
prout est res quedam est alius a motu qui est in rem. Secundus autem
motus« »est unus et idem cum illo qui est in rem.«²⁶⁵ Hec ille. quod multifariam proba-
ri potest. sed sit una ratio. Ubi unum propter alterum ibi ambo unum. sed mo-
tus est in imaginem propter imaginatum. ergo〈.〉 Intellige egregia dicta^cd S'ancti' T'homae'
Exempli gratia. Videns aliquam imaginem in speculo potest stare in imagi-
ne considerando ipsam quomodo sit in speculo et que sit causa quod apparet in spe-
culo et non in alio vitro in quo opacum non est obiectum. sic est spe'ci'alis cogni-
tio vel visio de imagine〈.〉 Alio modo videns imaginem alicuius retro se
stantem videt et ipsum unica visione. quia immediate fertur in ipsum per ima-
ginem. et sic non est spe'ci'alis cognitio imaginis. ita etiam in proposito
est. nam intellectus format in se intentionem vel conceptionem. vel verbum in
quo tanquam in forma speculari. ut patet parte prima. et hoc unica cognitione.
et illud cuius est verbum cognoscit.²⁶⁶ hoc modo logica potest esse illis secundis in-
tentionibus. Si autem volumus intentiones considerare quantum ad causas
vel quantum ad subiectum. vel quantum ad naturas earum. sic est spe'ci'alis scientia de
illis et aliis puta de animalium historia. Immo si considerantur inquantum sunt
in intellectu inmateriali qui est abstractus a materia. sic de eis est metha-
phisica6 metaphi'sice'. speculatio. cuius est considerare res sine materia et motu 6 metha-
phisice.²⁶⁷B'eatus' Tho'mas' ¶ Preterea dicit S'anctus' T'homas' in 4 li. contra gen'tiles' ubi supra quod »omne intel-
lectum inquantum intellectum oportet esse in intelligente.«²⁶⁸ Intellectum autem
in intelligente est intentio intellecta. et verbum. sicut verbum lapidis in intel-
lectu est lapis intellectus. non realis natura lapidis. quia »lapis non est
in anima sed species«²⁶⁹ eius. sed conceptus lapidis. vel similitudo lapidis. ergo res intel-
lecta non est intentio hoc modo confirmatur quia esse intentionis intellecte. sive ver-
bi interius concepti. est ipsum suum intelligi. sed esse rerum intellectarum non est
ipsum intelligi. quia possunt etiam esse sine intellectu. ergo. ¶ Preterea a maiori
magis videtur quod intentio in homine intelligente seipsum sit idem quod res intel-
lecta.
vel homo naturalis. quam intentio in homine aliarum rerum. sed in homine intelligen-
te seipsum. verbum interius conceptum non est homo verus naturale esse habens hominis. sed est homo intellectus tantum. quasi quedam similitudo hominis veri ab in-
tellectu apprehensa. ergo multo magis hoc verum est de intentionibus aliarum
rerum. Minor est Sancti Thome. ¶ Preterea per hoc differt verbum dei et ver22^v
bum hominis. quod illud est ipse deus. verbum autem hominis non potest dici simpliciter et
absolute homo. sed secundum quid. scilicet homo intellectus^ce. unde hec falsa est homo est
Intentio procedensverbum. sed hec vera esse potest. homo intellectus est verbum〈.〉 Subiungit.²⁷⁰ »est autem de
ratione interioris verbi quod est intentio intellecta quod procedet ab intelligen-
te secundum suum intelligere. cum sit quasi terminus intellectualis operationis. In-
tellectus enim intelligendo concipit et format intentionem sive rationem intelle-
ctam que est interius^cf verbum.«²⁷¹ Hec ille. Arguo sic quod est de ratione alicuius
ab eo separari non potest procedere ab intellectu est de ratione intentionis intel-
lecte. ergo et per consequens solum intelligere intellectus et hec verba possunt dici inteni-
ones. sequitur etiam quod nulla substantia potest hoc modo dici intentio intellecta〈.〉
¶ Preterea principium et principiatum in creaturis realiter distinguuntur
sed res naturalis est principium similitudinis concepte in intellectu nostro. ergo res
naturalis non potest dici intentio intellecta. vel similitudo concepta que idem sunt〈.〉
¶ Preterea dicit quod duplex est imago. scilicet »aliqua que non communicat in natura
cum eo cuius est imago. sive sit imago eius quantum ad exteriora accidentia
sicut statua enea est imago hominis nec tamen est homo. sive sit imago quan-
tum ad substantiam rei. Ratio enim hominis in intellectu. non est homo. nam et
Philosophus dicit. ›lapis non est in anima sed species lapidis‹〈.〉 Imago autem alicuius
rei que eandem naturam habet cum re cuius est imago. est sicut filius regis in
quo imago patris apparet et est eiusdem nature cum ipso.«²⁷² Hec ille〈.〉 Eli-
cio primum quod falsissima est illa solutio et omnino adversaria. S'anctus' Tho'mas'.
quam alii dant pro solutione. estimantes. ut aiunt. quod conceptio sit res obie-
ctive apud intellectum et res intellecta sit res ad extra.²⁷³ Probatur. quia res
intellecta obiective et res extra animam loquendo de uno homine vel asi-
no non est diversarum naturarum. immo est una natura〈.〉 Exempli gracia〈.〉
Visus videns colorem et ille idem color non visus sunt una res in nume-
ro. nec intellectus noster potest variare naturas rerum. ergo per conceptionem
vel rationem nullo modo intelligitur res intellecta〈.〉 Immo res obiective
intellecta. sicut equus nihil aliud est quam equus extra animam quem tamen conci-
pit intellectus. ¶ Et nota unum pulchrum scilicet quod »intellectus noster aliqua
naturaliter cognoscit. sicut prima intelligibilium principia quorum intelligibiles
conceptiones que verba interiora dicuntur. naturaliter in ipso existunt et ex eo pro-
cedunt. Sunt etiam quedam intelligibilia que non naturaliter intellectus noster cogno-
scit. sed in eorum cognitionem ratiocinando pertingit. et horum conceptiones in in-
tellectu nostro naturaliter non existunt. sed cum studio queruntur〈.〉«²⁷⁴ Hec ille. Et idem
Prima intentio.in prima secunde〈.〉 ¶ Si queris quid est prima intentio. quid est secunda〈.〉²⁷⁵ Re-
spondet Dominicus de flandria 4 metaphi'si'ce q. 7 ar. 5 in cor'relario'²⁷⁶ quod il23^r
la primarius conceptus de re. Ista autem est secundarius conceptus de re quod
ego sic intelligo. prima intentio formaliter accepta est conceptio intel-
lectus vel verbum cordis cui immediate correspondet res ad extra.
Secunda inten'tio'Secunda intentio formaliter accepta est conceptio intellectus vel verbum cor-
dis. quod intellectus mediante specie intelligibili format de re cui ni-
hil respondet a parte rei. vel secunde intentiones sunt quedam rationes quibus in re in-
tellecta nihil respondet. sed ea quorum sunt huiusmodi rationes intellectus non
attribuit rebus prout in seipsis sunt. sed solum prout intellecte sunt. si-
cut patet de ratione generis et speciei et aliarum intentionum intellectualium. Nam
Solvit obiectionem.nihil est in rebus cuius similitudo sit ratio generis vel speciei. Nec tamen intellec-
tus est falsus. quia ea quorum sunt iste rationes scilicet genus et speciem non at-
tribuit rebus secundum quod sunt extra animam. sed solum secundum quod sunt in intelle-
ctu. quoniam vero iter per exempla breve est et efficax auctoritate Se-
nece.²⁷⁷ Pono exemplum de genere. Hoc nomen genus significat unam rationem
vel conceptionem intellectus. cui in re intellecta scilicet in animali nihil respon-
det. quia animal non est unum in multis cum tot sint animalia. quot species eius.
sed illud cuius est ratio generis. quod scilicet est aliquid consequens actum intellectus.
sicut est secunda intentio ex parte rei. intellectus non attribuit animali
prout in seipsa est. sed solum prout est apud intellectum. similitudo enim animalis
que fundatur in re. non est ratio generis. est autem similitudo illius. quod est extra
animam. ex hoc autem quod intellectus in seipsum reflectitur. sicut intelligit res
existentes extra animam. ita intelligit eas esse intellectas. et sic sicut est que-
dam conceptio intellectus cui respondet res ipsa que est extra animam. ita est quedam
conceptio vel ratio cui respondet res intellecta secundum quod huiusmodi
sicuti rationi hominis vel conceptioni hominis respondet res extra animam. ra-
tioni vero animalis vel conceptioni generis aut speciei respondet solum res in-
tellecta. non autem est possibile huiusmodi esse rationes horum nominum
que de deo dicuntur. quia sic intellectus attribueret ea deo. non secundum quod in
se est. sed secundum quod intelligitur. quod patet esse falsum. esset enim sensus cum dicitur
deus est bonus. quod deus sic intelligitur. non autem quod sit. Ex quo sequitur quod homo
species dicitur solum secundum quod intelligitur et non secundum quod est. non enim ratio speciei
in re fundatur nisi mediate. patet etiam quod per hoc differt ratio generis et speciei
et rerum que sunt extra animam. quod hec representat illa que rebus conveniunt secundum
quod sunt^cg. Illa autem est similitudo illorum que non conveniunt rebus secundum quod
sunt. sed prout in intellectu sunt. de poten'tia' q. 7 ar. 6 in cor.²⁷⁸ et videtur quod
asserere rationis esse ipsas res intellectas est in deo ponere diversas
res formaliter differentes. Nam alia est ratio sapientie et iusticie deitatis 23^v
que tamen uniuntur in deo quod est una simplicissima essentia quam intel-
lectus noster deficientibus et diversis similitudinibus cognoscit. ¶ Nota
bene quod secunda intentio formaliter loquendo est secundarius conceptus de
re existens subiective^ch in intellectu et est similitudo per quam intellectus intelligit
Petrus Ni'gri'res intellectas inquantum huiusmodi〈.〉 ¶ Contra hanc opinionem arguit Petrus -
Nigri. q. 4 in Clipeo thomistarum dicens. »Si ista opinio intelli-
gat« quod »secunda intentio est conceptus secundarius obiectivus id est obiectum de
secundo genere intelligibilium. tunc est vera〈.〉 Et ita credo eos intelligere〈.〉
Si autem intelligat quod est secundarius conceptus formalis. idest secundus actus
concipiendi. quo concipio rem per respectum ad aliud distinctum secundum rem
vel rationem. tunc est falsa. Tum quia omnis actus intelligendi sive primarius
sive secundarius est ens reale. sed secunda intentio non est ens reale. igitur etc.
Tum secundo. quia omnis conceptus formalis ponitur in predicamento qualitatis.
igitur est ens reale. Tum tercio. quia omnis conceptus formalis habet causam re-
alem. igitur est ens reale. Tum quarto. quia omnis conceptus formalis habet effe-
ctum realem scilicet habitum. igitur est ens reale〈.〉 Tum quinto. quia omnis conceptus si-
ve primarius sive secundarius est intellectu subiective. igitur est ens re-
ale. ¶ Alia opinio dicit quod secunda intentio nihil aliud est. nisi forma spe-
cularis facta per actum intelligendi. infra intellectum existens. in qua intelle-
ctus speculatur ipsam rem. ¶ Contra. quia illi qui ponunt^ci istam formam spe-
cularem scilicet S'anctus' Tho'mas' et sui sequentes. non dicunt eam esse ens rationis
nec secundam intentionem. sed dicunt eam esse« verbum »mentale. Non tamen negant«
qui »sit ens reale distinctum contra ens rationis. Tum quia illa forma specula-
ris est in intellectu subiective. igitur est ens reale. Tum quia habet causam
realem. scilicet actum intelligendi et intellectum cum obiecto. Tum etiam. quia est
in genere qualitatis. igitur« est »ens reale et non ens rationis. vel secunda intentio.«²⁷⁹
¶ Dico ad primum〈.〉 Minor est falsa loquendo de intentione ex parte intel-
lectus. et concedo omnia argumenta probantia intentionem secundam esse con-
ceptum realem Ad argumenta secunde opinionis concedo omnia argumenta
et probo sic. omnis conceptio intellectus est intentio. sed genus. species. universale etc.
intelliguntur per conceptionem intellectus. non primo. quia huic correspon-
det res extra animam. ergo per secundam et hoc debet quilibet verus Thomista dicere.
sed forte movit. Pe'trus' Ni'gri'. consideratio intentionum illarum. que quoniam in logi-
caB'eatus' Tho'mas' considerantur superius patuit. ¶ Preterea dicit S'anctus' Tho'mas' de ente et es-
sentia quod secunde intentiones sunt in intellectu singulariter.²⁸⁰ quod non potest intelli-
gi de intentione obiecta. quia illud quod est obiective in intellectu non ob id sin-
gularisatur. ¶ Preterea quod etiam est contra Thomistas adduco tibi do-
ctorem SanctumB'eatus' Tho'mas' de ente et essentia parte. 2 primi tractatus dicentem »quamvis
hec natura intellecta habeat rationem« universalitatis^cj »secundum quod comparatur^ck ad res extra
animam. Quia est una similitudo omnium« rerum. »tamen secundum quod habet esse in hoc in-
tellectu. vel in illo.« est particularis quedam species intelligibilis.²⁸¹ dicitur quod ali-
quid potest esse in intellectu obiective. sicut est similitudo rerum. Quod tamen tu
optime Pe'tre' Ni'gri' forte non obiectas. ¶ Sed Contra〈.〉 oppositum habes
B'eatus' Tho'mas'apud S'anctum' Tho'mam' in 1 sen'tentia' in 4 contra gen'tiles' in partibus.²⁸² sequitur ex illo laudabi-
li textu Sancti Thome quod ratio vel verbum quam similitudinem appellat. dicitur
genus vel species formaliter. Probatur quia nomina non significant res. sed passiones
1 periame'neias'.rerum in anima. 1 periar'meneias'.²⁸³ de poten'tia'. q. 7 ar. 6 in principio corporis.²⁸⁴ Signi-
ficatio nominis non immediate fertur ad rem. sed mediante intellectu. patet
etiam in summa contra gen'tiles' 35. ca.²⁸⁵ ordo nominis sequitur ordinem intellectionis〈.〉
Nam nomen est intelligibilis conceptionis signum〈.〉 ¶ Considera quod ratio
speciei est natura intellecta. quia verbum cordis. vel conceptio est id quod intelli-
gitur per se de veritate. q. 4 ar. 2 in cor.²⁸⁶ et ut prius dictum est. igitur concep-
tio illa est nature generis vel speciei. Natura scilicet repraesentative. quia est primum
Species intelligibilis.signum generis vel speciei. Natura scilicet representative. quia est proximum
signum generis vel speciei. ¶ Nota secundo quod duplex est species intelligibilis
scilicet una qua tantum intelligitur per quam intellectus aliam similitudinem format. et de il-
la non loquitur S'anctus' Tho'mas' de ente. etc. utrum parte 1 q. 85 ar. 2 in cor.²⁸⁷ Alia
est species intelligibilis formata et expressa ab intellectu. et talis per se intelligitur〈.〉
Probatur quia intellectus intelligit illam speciem que ducit nos in cognitionem
representati.²⁸⁸ sed illa non est species intelligibilis primo modo. quia est solum
in habitu. ut patet de veri'tate' parte 1.²⁸⁹ oportet enim quod fiat in actu. patet
B'eatus' Tho'mas'distinctio cum gloria dei apud S'anctum' Tho'mam' quotli'betum' 5 ar. 9 in cor.²⁹⁰ capiendo autem inten-
tionem pro re. que respondet tali rationi. dico quod talis secunda intentio nul-
lubi est subiective. Probatur quia ratio speciei non convenit humane nature
secundum absolutam considerationem. sed est de accidentibus que consequuntur eam
secundum esse quod habet in hoc intellectu hec S'anctus' Tho'mas' de ente et essen'tia'. ¶ Ex
quibus patet sicut ipse dicit »quod ratio speciei« »est de accidentibus que consequuntur«
naturam »secundum esse quod habet in intellectu.«²⁹¹ tamen ratio illorum accidentium que dicitur
ab eo natura intellecta est realiter in intellectu et subiective. et sic de-
cipiuntur per fallaciam equivocationis non distinguentes de intentione. potest
hoc etiam facile elici ex secundo contra gen'tiles' ca. 75²⁹² et. 1 parte. q. 85.²⁹³ sunt tamen aliqui
Thomiste qui nolentes intelligere S'anctum' Tho'mam' de ente et essentia dicentem
»quamvis hec natura intellecta habeat rationem« universalitatis »secundum
quod comparatur ad^cl res extra animam. quia est una similitudo omnium rerum. tamen secundum quod
habet esse in hoc intellectu. vel in illo est particularis quedam species intelligibi24^v
lis〈.〉«²⁹⁴ Ita solvunt dicentes〈.〉 Ad secundum dicitur. quod quando natura ipsa intelle-
cta. esse dicitur singulariter secundum quod est in hoc vel in illo intellectu. tunc non est
sistendum in ipsa natura intellecta obiective secundum se ipsam. sed est pro-
cedendum ad ipsam speciem intelligibilem. que est vicaria quiditatis seu
nature. Ita quod natura dicatur singularis. quia species intelligibilis que na-
ture gerit vicem existit singularis. ¶ Unde et ipsa species intelligibilis
saltem ipsorum accidentium est quodammodo eiusdem existentie cum accidente. sicut
species sensibilis coloris est eiusdem essentie cum colore. non tamen videtur hoc
censendum esse de specie intelligibili substantie. Nam illa cum sit in intel-
lectu inhesive tanquam accidens. non videtur esse taliter eiusdem essentie
cum substantia. quamvis quidam dicunt oppositum defendentes quod species intelligi-
biles non afficiunt intellectum inhesive. sed insunt intellectui per modum
localis continentie et allegant Philosophum dicentem. quod intellectus est locus
specierum.²⁹⁵ Et hii forsan concederent quod species intelligibilis et universalis non
singularisata in intellectu. fit ex natura intellecta. et sit illud cui at-
tribuitur intentio universalis. quod tamen sententie Philosophi nullatenus conforme est. Pos-
sit etiam quis rationem evadendo dicere quod doctor hic Auerroim impug-
nat qui ponebat quod si species intelligibilis esset singularis tunc et natura
per eam presentata esset singularis.²⁹⁶ dicit doctor invective quod etiam supponere
sit quod natura intellecta esse singularis. prout est in hoc vel in illo intelle-
ctu.²⁹⁷ ad huc tamen esse posset universalis per relationem ad individua. quorum
omnium est similitudo. Etiam dici posset quod ipsa natura intellecta dice-
retur singularis per relationem ad intellectum singularem. in quo tamen non esset sub-
iective. sed a quo cognosceretur obiective. Sed hic modus singularisationis
meo iudicio est extortus. quia quodammodo similiter quinimo diceretur po-
tius quod hec ipsa materia intellecta efficeretur singularis per relationem
intentionalem qua per intellectum ad individua comparatur〈.〉 Hec ille.²⁹⁸ Tho-
mastri astruunt. Contra primam tamen solutionem eorum quando dicunt.
quod ipsa natura specifica est similitudo naturalis et essentialis individu-
is.B'eatus' Tho'mas' Videtur esse D'octor' S'anctus' in pluribus locis presertim in li. 1 contra gen'tiles' ca. 30.²⁹⁹
elicitive. sic. nulla causa proprie dicitur similis effectui. sed natura specifica pro
re intellecta. prout capitur essentialiter et naturaliter est causa indivi-
duorum suorum. Cum superius sit causa formalis inferioris tercio et septimo
metaphi'si'ce.³⁰⁰ ¶ Preterea non valet solutio. quia dicit S'anctus' Tho'mas' quod il-
la natura intellecta est una similitudo rerum et una particularis species in-
telligibilis. sed nullo modo res intellecta dicitur species apud eundem.³⁰¹ et quia
preterfugere non possunt. dicunt. ut patet in prescripta solutione. quod quando ipsa 25^r
natura intellecta dicitur esse singularis secundum quod est in hoc intellectu. tunc in ea non
est sistendum. ¶ Contra arguo sic. in illo sistendum est quod est singula-
ris natura intellecta. sed conceptio vel intentio formaliter capta est huius-
modi. quia est subiective in intellectu et non natura intellecta cum sit universalis et quando-
que plurificata in multis. ¶ Preterea quicunque facit elenchum sophisti-
cum non interpretatur. sed illi faciunt elenchum sophisticum. ergo. Maior nota
1 elenchorum.³⁰² 4 metaphisice.³⁰³ cum talis solum appareat. Minor probatur
quia volunt primo dicta S'ancti' Tho'me' referre ad naturam obiective intelle-
ctam. et secundo ad speciem intelligibilem. quod est non secundum idem interpretari〈.〉 ¶ Pre-
terea vel ratio intentionis convenit nature. vel non. si secundum. habeo pro-
positum quod natura formaliter non dicitur intentio et quod de ea non intelligitur
B'eatus' Tho'mas'S'anctus' Tho'mas' Si dicitur primum. tunc est falsum. quia natura intellecta est una
numero. in hoc vel illo intellectu. ut patet in opusculo de universalibus.³⁰⁴ et hec de en-
te.³⁰⁵ illius tamen oppositum dicunt de natura. ¶ Preterea〈.〉 Si glosa illa es-
setB'eatus' Tho'mas' conveniens. sequeretur quod exemplum^cm S'ancti' Tho'me' de imagine nihil valeret. ergo〈.〉
¶ Preterea dicitis falsum. quia illud proprie significatur per nomina intentionum. quod in-
tellectus concipit de re 1 sen'tentia' dis. 2 q. 1 ar. 3. in cor.³⁰⁶ sed alique intentiones
secundum illos sunt res. igitur nominam intentionum non significant eas sed similitu-
dines earum formatas ab intellectu. Nec valet ad intelligendam^cn Sancti -
Thome opinionem sententia eorum de specie intelligibili. quia secundum eos il-
lud solum dicitur species intelligibilis. quo cognoscit intellectus. de qua specie non
est hec ad propositum. quia dicitur natura intellecta quod de specie rerum dici
non potest. ut passim colligitur ex scriptis ac operibus^co Tho'me'. ¶ Prete-
rea illa species non est ultima similitudo. sed solum in habitu de po'tentia' q. 7 ar. 2³⁰⁷
de veri'tate' q. 8. ar. 14 in cor.³⁰⁸ et argumentis. sed ultima similitudo de qua dicitur in 3
de anima quod ex intellectu et re intellecta fit unum est quedam species intelligibi-
lis ut patuit.³⁰⁹ ¶ Preterea ad illud non est procedendum quod non est
ratio vel conceptio intellectus. quantum ad unitatem nature. sed species intelligi-
bilis secundum eos est huiusmodi. igitur. Minor est nota. Maior patet
elicitive de poten'tia' q. 7. ubi supra. ¶ Preterea ratio vel conceptio est vica-
ria quiditatis et non species. de qua ipsi loquuntur. ergo ad eam non est proceden-
dum. nihil debet dici singulare propter alterum in quo non est. sed exempli gratia
natura humana non est in intellectu. vel in specie intelligibili. ergo non debet
dici singularis. Maior patet. quia singulare. vel dicitur per se. vel per alterum. per
alterum illud dicitur singulare. quod est in alio. sic species dicitur singularis inquantum est
in illo intellectu. vel alio. et non dicitur singularis in Petro vel Paulo〈.〉
Minor patet quia natura non dicitur aliter obiective esse in intellectu una 25^v
nisi quia intellectus intelligit naturam non intelligendo proprietates indivi-
duantes.
B'eatus' Tho'mas'S'anctus' Tho'mas' 1 par. q. 85³¹⁰ in summa contra genti'les' li. 2 ca. 65.³¹¹ quod est
naturam abstrahere modo dicit idem in de en. et essen. quod universalitas convenit rebus
secundum illud esse quod habent in intellectu. Demum id non valet quod dicunt
de essentia speciei intelligibilis et accidentis. quia species intelligibilis co-
loris et color differunt genere proximo. quia idem subiectum vel eandem potentiam non
perficiunt. de veri'tate' q. 8 ar. 14 in cor'relario'.³¹² ergo genere differunt. Si genere ergo essentialiter.
Dicitur essentia capitur communiter. ¶ Contra〈:〉 nemo dicit illa esse eiusdem
essentie que genere differunt. sed species intelligibilis et color differunt genere proximo
ergo non possunt dici eiusdem essentie. Et quando queritur〈.〉 Utrum ratio universalis attri-
buatur nature obiective intellecte. vel speciei intelligibili.³¹³ Respondet quod
nature et non speciei intelligibili. ut capitur apud S'anctum' Tho'mam' et probant his
rationibus.³¹⁴ Nam illud cui universalitas attribuitur de individuis predicatur. sed est
notorium quod species intelligibilis hominis non predicatur de Socrate vel Platone
quinimo ipsa species intelligibilis est accidens existens in intellectu subie-
ctive^cp〈.〉 ¶ Preterea secundo. si sic tunc intentio universalis attribueretur ei quod est
individuum. nam species intelligibilis efficitur in intellectu singularis.
Preterea tercio. universale est id quod intelligitur. species autem intelligibilis non
est id quod intelligitur. sed illud quo natura intelligitur. Sicut nec species
sensibilis est id quod sentitur. sed id quo sentitur aliquid. ¶ Ad primum di-
co quod〈.〉 Maior verba est. nam homo predicatur de Petro et Paulo et non inten-
tio universalitatis quod assumitur de specie intelligibili. Verum est proprie loquen-
do. non autem sicut supra dictum est. ¶ Ad secundum dico. quod non solum attribu-
itur quod est singulare immo est tale formaliter. inquantum intentio in intel-
lectu existens comparatur ad res extra animam quarum est similitudo. ¶ Ad terci-
um dico quod〈.〉 Maior est verba. sed minor^cq est falsa capiendo speciem intel-
ligibilem pro conceptione intellectus sicut in proposito capitur. nam intellectus
possibilis informatur specie intelligibili. Alio modo capta et ipsum non intel-
ligit. sed format per eam secundo vel diffinitionem. vel divisionem. vel compositi-
onem. que per vocem significatur. sicut »vis imaginativa format sibi aliquod ydo-
lum B'eatus' Tho'mas'rei absentis. vel etiam nunquam vise.«³¹⁵ ut patet per D'octorem' S'anctum' par'te' 1 q. 85.
ar. 2 et 3. et ad secundum. etiam patet ubi dicit cum dicitur »universale abstractum duo in-
telliguntur. scilicet ipsam natura et abstractio seu universalitas. ipsa natura igitur
cui accidit vel« intelligit.» vel« abstrahit. »vel intentio universalitatis non est
nisi in singularibus. Sed hoc ipsum quod est intelligi vel abstrahi. vel inten-
tio universalitatis«³¹⁶ sic dicitur etiam quod primo modo predicatur de rebus non secundo modo
quamvis secunda questio pro aliqua eius parte sit sufficienter probata 26^r
superius. tamen pro maiori declaratione moveo questionem.

〈Secunda questio〉³¹⁷

Utrum verbum cordis et res intellecta
distinguantur. et illud sit actus semper inherens intellectui nostro. Ad
quam dicunt montani Thomiste.³¹⁸ Sed tamen intrinsecus speculando et ver-
ba Doctoris Sancti ad medullam examinando talis conceptio quam ipsi
ponunt verbum cordis est met³¹⁹ res intellecta. secundum esse intelligibile ac-
cepta. que est illud quod intelligitur. et per speciem intelligibilem immediate re-
presentatur. licet posset dici quo per respectum ad rem exteriorem secundum es-
se naturale acceptam. Et quia illud esse intelligibile res intellecta non habet com-
plete. nisi quando actu per intellectum concipitur. Ideo dicitur esse quasi constitutum
quiddam productum et effectum per actum intelligendi. Sed quod inter speciem intel-
ligibilem et rem sic intellectam. non sit ponendum tale ydolum medium
B'eatus' Tho'mas'tanquam intelligibile verbum. patet manifeste per D'octorem' S'anctum' in de veri'tate' ma'teria'
4. q. 2. ubi dicit quod »verbum intellectus in nobis duo habet de ratione sua scilicet
quod est intellectum. et quod est ab alio expressum.«³²⁰ que duo conveniunt rei intel-
lecte cum ipsa sit intellecta. et ab intellectu expressa. id est sub esse intelli-
gibili accepta. Et similiter ma'teria' 3 q. 2.³²¹ dicit quod intellectus »effectus in actu per«
speciem intelligibilem »qua informatur« format »quiditates rerum«. et etiam componit
et dividit. sed iste quiditates non sunt semper accidentia. sed sunt met³²² res in-
tellecte et universaliter apprehense. que in diversis collocantur predicamentis
ergo conceptio intellectus per actum intelligendi formata quam ponunt alii verbum
cordis non potest dici similitudo accidentalis media inter speciem intelligibi-
lem et rem intellectam. et subdit^cr S'anctus' Tho'mas' ibidem quod ipsa quiditas formata
in intellectu.³²³ vel etiam compositio et divisio est quoddam operatum ipsius per
quod tamen intellectus venit in cognitionem rei exterioris. et sic est secundum quod
intelligitur. Et hoc iterum non potest verificari de verbo cordis. quod isti sem-
per ponunt accidens intellectus ab intellectu omniquaque productum et comple-
teB'eatus' Tho'mas' constitutum. etiam dicit B'eatus' Tho'mas' de poten'tia' ma'teria' 9 q. 5³²⁴ quod est » pri-
mo et per se intellectum« sive »sit diffinitio sive« aliqua »enunciatio« »dicitur ver-
bum interius«. quod significat »per vocem.« sed manifestum est quod illa species per intel-
lectum expressa non est diffinitio rei nec enunciatio. Cum secundum illos sit
simplex et indivisibile accidens^cs intellectui possibili post speciem intel-
ligibilem denominative inherens. ergo non potest dici verbum. Ex omnibus immedia-
te dictis. et ex Doct'ore' S'ancto' fideliter transsumptis colligo unam rationem for-
malem que talis est. Non est ponenda pluralitas sine necessitate. sed
nulla impellimur necessitate ad ponendum verbum cordis esse quan26^v
dam specularem et accidentalem esse similitudinem per actum intelligendi transe-
unter expressam mediam inter speciem intelligibilem intellectui possibili ha-
bitualiter impressam et rem intellectam. ergo ponere huiusmodi similitudinem tam-
quam ydolum medium est omnino superfluum^ct. Maior est nota. quia secundum Philosophum
1 posteriorum et 2 topico'rum'〈.〉1 posteriorum³²⁵ et 2 topicorum.³²⁶ appetibilius est aliquid cognoscere per pau-
ca quam per multa. cum pauca sint priora et notiora multis. ut ibidem
ostendit Philosophus per media demonstrationis. Sed minor^cu probatur. primo quia
B'eatus' Tho'mas'secundum Doc'torem' S'anctum' par'te' 1. q. 105. ar. 3 in cor. »operationis« »intellectus est« so-
lum »duplex principium in intelligente. unum« »quod est ipsa virtus intellectu-
alis.« et »aliud« quod »est principium intelligendi in actu. scilicet similitudo rei intel-
lecte B'eatus' Tho'mas'in« intellectu.³²⁷ etiam dicit S'anctus' Tho'mas' in summa contra gen'tiles' li. 1. ca. 47. ad
primum. quod »perfectio operationis intellectus dependet« »ex duobus.«³²⁸ scilicet ex perfe-
cta conformitate speciei ad obiectum. et perfecta unione speciei ad intellectum〈.〉
Ergo sequitur quod non sit necessarium ponere hoc tercium scilicet ydolum medium〈.〉
B'eatus' Tho'mas'.Secundo probatur. quia secundum Doc'torem' S'anctum' in questionibus de veritate disputatis
ma'teria' 3 q. 2 intellectus »effectus in actu per« speciem intelligibilem que est primum
quo »potest operari formando quiditates rerum et componendo et dividendo.«³²⁹ ergo
inter quiditates et speciem intelligibilem non oportet ponere aliquam acci-
dentalem similitudinem. Tercio probatur eadem〈.〉 Minor per S'anctum' Tho'mam' in de veri-
tate ma'teria' 3 q. 1 ad secundum. ubi dicit »quod ad speciem que est medium cognoscen-
di duo requiruntur. scilicet representatio rei cognite que competit ei secundum pro-
pinquitatem ad cognoscibile« ad »esse spirituale vel immateriale quod ei competit secundum
quod habet esse in cognoscente.«³³⁰ Sed illa duo perfectissime conveniunt speciei in-
telligibili impresse intellectui. ergo ipsa erit completum et sufficiens medium
cognoscendi quiditates rerum. Minor probatur. quia ipsa est abstracta im-
mediate a fantasmatibus rerum sensibilium. Quare maiorem habet pro-
pinquitatem ad ipsum cognoscibile quam illa forma accidentalis secundum ali-
os per actum intelligendi circa speciem intelligibilem producta. etiam species in-
telligibilis est subiective in intellectu cognoscente. a quo sortitur spirituali-
tatem et immaterialitatem〈.〉 Hec ille. ¶ Quamvis questio pro parte affirmativa
et in contrarium huius sit sufficienter determinata cogor tamen amore studioso-
rum captus plura adiungere. Cum dicunt quod res intellecta sit quo intelligi-
tur res secundum esse naturale. non potest esse quia idem non est principium intelligen-
di sui ipsius nam esset principium et principiatum. nec potest dici res quo ali-
quid intelligitur nisi sicut conclusio ex premissis. compositum ex partibus. prin-
cipium ex principiatis cognoscitur. quod si ita intelligitur non est dicendum de simili-
tudine〈.〉 Ad argumentum vero adductum de veritate. dico quod nihil probat 27^r
nec probari potest ex^cv D'octore' S'ancto' immo res intellecta non constituit sic visus
cognoscendo colorem non constituit ipsum. sequeretur etiam quod intellectus es-
set causa rerum quia constituens est causa constituti. ¶ Preterea operatio in-
tellectus esset transiens. quod est falsum. probatur sequela. quia quicquid constitu-
it aliquid separatum et extrinsicum hoc facit operatione transeunte. res autem
sunt extrinsice et separate. ¶ Contra〈.〉 intellectus abstrahit res ergo stabit
proprietas sermonis. Dicendum quod intellectus possibilis non dicitur abstrahere
aliter nisi ea que sunt coniuncta in rebus separatim intelligit. lineam enim in materia
sensibili existente intelligere potest sine materia. sicut visus cognoscit
albedinem in lacte et non dulcedinem. ut patet par'te' 1 q. 85.³³¹ et in summa
contra gen'tiles' li. 2. ca. 75〈.〉³³² ¶ Preterea illa est expositio extorta exprimere est ali-
quid sub esse intelligibili accipere. quia tunc magis esset passio intelle-
ctus eius quam actio cum intellectus perficiant per res intelligibiles. sed hoc est falsum〈.〉
sicut aliquis mediante signo vel sigillo exprimit figuram sigilli in ce-
ram. ita intellectus mediante specie intelligibili^cw exprimit verbum intelligi-
bile realiter. adducimus tamen illam similitudinem^cx non quantum ad actionem tran-
seuntem〈,〉 Que autem conveniens sit expositioni eorum. relinquo sedulo lectori
Tho'mam' ubi supra. Ad minorem quam ipsi putant manifestam. Dico quod est fal-
sa B'eatus' Tho'mas'.ut patet ex Doc'tore' S'ancto' in 1 sen'tentia' ubi supra ad rationem formalem dico conces-
sa maiore nego minorem. ad probationem dico^cy quod magis improbat quam
probat〈.〉 Nam similitudo est effectus speciei intelligibilis mediante intellectu
et est principium cognoscendi rem in actu. Ad aliam probationem non dico
solvendo eam. sed probando solutionem datam. quia intellectus operatio perficitur
per hoc ydolum. et fit perfecte in actu. utrum de veritate. q. 8 ar. 14 nam si species
ex se sine ydolo esset perfecta forma obiecti. sequeretur septimum ar-
gumentum et nonum quod intellectus esset in perfecto actu per species.³³³ Ad se-
cundam rationem ad antecedens dico quod intellectus format quiditates rerum
in se ipso subiective existentes. que dicuntur verba interiora habent tamen res
respondentes extra animam. concedo bene quod non est unum ydolum directe lo-
quendo inter speciem formatam et speciem intelligibilem. est tamen unum ydolum vel
ratio media inter speciem et rem〈.〉 Ad terciam probationem dico quod species in-
telligibilis representat in habitu rem cognitam non in actu. ¶ Ultimo
quod autem sit necessarium ponere tale ydolum probo autoritate et ratione.
Aris'toteles' 1 periar'meneias'autoritate Arist'otele' 1 periar'meneias' dicentis. »Sunt ergo ea que sunt in voce« »earum«
»que sunt in anima« »passionum« »note.«³³⁴ sed species intelligibilis non est passio. quia
habet esse firmum in anima. Nec intelligere quia est operatio. passio autem se habet
per modum operati. ergo passio in prefata propositione est aliquid in anima non ob27^v
iective. quia ab illo non patitur anima nisi aliquod eius recipit. sicut visus
non dicitur pati a colore. Nisi speciem color sibi similem educat de potentia
in actum. que species in oculo dicitur passio et non color. nam passio in paciente
color autem non est in oculo. 2. de anima.³³⁵ ergo oportet ponere aliquod quar-
tum in anima quod insit per modum passionis significate per vocem exterior est que dicitur
5 metaphi'sice'.verbum constitutum etc. Nam confirmatur 5 metaphi'si'ce lectione sexta dicit
Philosophus quod homo et musicum sunt unum per accidens.³³⁶ quia ambo uni insunt sed
differenter. quia homo corisco inest ut substantia. sed musica ut habitus
aut passio substantie. sed musica ut species nunquam inest per modum ha-
bitus. ergo oportet quod verbum expressum ab intellectu mediante musica in-
sit per modum passionis. ergo. Probatur quia forma in aliquo subiecto non corru-
ptiva dicitur passio inquantum eius esse non est firmum. sed transiens. ut eli-
ci potest ex Doc'tore' S'ancto' de virtute questio prima. »Sicut species in pupilla«³³⁷ dicitur
passio. confirmatur. quia res agunt instrumentaliter in intellectum. et ergo magis
dicerentur actiones quam passiones intellectus. ideo ipse non possunt dici pas-
siones. nec potest aliter glosari Aristoteles nisi contra naturam vocaboli passionis manifestissimam. est enim hec distinctio Philosophorum quod forme
accidentales vel insunt per modum habitus vel passionis. ¶ Preterea res
3 de anima.non dicitur in anima nisi inquantum sua similitudo est in ea vel species 3 de anima〈.〉³³⁸ ergo res non dicuntur passiones nisi ratione similitudinis. Sed illa non potest
ratione probatur.esse species. utrum ergo erit aliquod expressum ab intellectu. ¶ Ratione sic et
per modum questionis. Quero quando intellectus intelligit rosam in hyeme
vel suum intelligere terminatur in aliquo vel non. si in aliquo. non in rosa extra animam
vel in rosa naturali. quia talis non existit. sed secundum sententiam illorum. esse intelli-
gibile quantum ad inquisitionem presupponit esse in actu. cum unumquodque
9 metaphi'sice'.secundum quod est in actu cognoscatur 9 metaphi'si'ce〈.〉³³⁹ Nam esse est causa veri-
tatis2 metaphi'sice'. et predicamen'ta'. 2 metaphisice et in predicamentis.³⁴⁰ ergo terminatur in aliquo intellecto vel con-
cepto. quod non est species. quia talis est solum quo aliquid intelligitur. Nec in-
telligere. quia tale terminatur in aliquo. ¶ Preterea imaginatio vel fantasia
est de re presente vel existente. sicut de nive iam sub cane fantasiatur cuius
operatio circa nivem terminatur non naturalem vel realem cum talis non sit. ergo ter-
minatur in aliqua forma que potest dici nix imaginata concretive. que tamen non est nix
quia presupponitur quod talis non sit. sicut in imagine octavius quo modo non est
cognoscitur. ita intellectus et fantasia in imagine nivis vel similitudine
cognoscit nivem que tamen non est. Videtur ergo quod necessario ponitur tale ydo-
lum distinctum a re intellecta vel concepta. ¶ Pro maiori munimen-
to adduco et advoco sancti Tho'me' autoritatem (que mihi maior 28^r
B'eatus' Tho'mas'.semper videtur quam totum ingenium meum) in opus'culo' 53³⁴¹. de intellectu et intel-
ligibili inquientis. »Notandum quod intellectus intelligendo ad quattuor
potest habere ordinem. scilicet ad rem que intelligitur. Secundo ad speciem intelligibi-
lem qua fit intellectus in actu. Tercio ad suum intelligere. Quarto ad
conceptiones intellectus que quidem conceptio a tribus predictis differt. A re
quidem intellecta. quia res intellecta est interdum extra intellectum. Concep-
tio autem intellectus non nisi in intellectu. Et iterum. conceptio intellectus or-
dinatur ad rem intellectam sicut ad finem. ipse enim intellectus conceptionem
rei in se format. ut rem intellectam cognoscat. Differt etiam conceptio
a specie intelligibili. nam species intelligibilis qua fit intellectus in actu con-
sideratur ut principium actionis intellectus. cum omne agens agat secundum quod
est in actu per aliquam formam. quam oportet esse actionis principium〈.〉
Differt etiam conceptio ab actione intellectus que est intelligere. quia predicta
conceptio consideratur ut terminus actionis. et quasi quiddam per ipsum constitutum〈.〉
Intellectus enim sua actione format rei diffinitionem. vel etiam propositionem
affirmativam seu negativam. Hec autem conceptio intellectus in nobis pro-
prie dicitur verbum. Hoc enim est quod verbo« interiori »significatur. Vox enim exterior
neque significat ipsum intellectum. neque speciem intelligibilem Neque actum intelle-
ctus. sed conceptionem qua mediante« prefertur »ad rem〈.〉 huiusmodi igitur conceptio si-
ve verbum quandoque intellectus noster intelligit rem aliam a se ab alio exoritur
et aliud representat. Oritur quidam ab intellectu per suum actum. est vero
similitudo rei intellecte ipsum representans. Cum vero intellectus se ipsum in-
telligit verbum predictum sive conceptio eiusdem est propagatio et similitudo
scilicet intellectus se ipsum intelligentis.«³⁴² Idem de po'tentia' q. 8. ar. i. in cor.³⁴³ Dicitur quod
res intellecta dicitur res ad extra secundum esse naturale. et conceptio est res intellecta
secundum esse intelligibile〈.〉 ¶ Contra〈.〉 esse in intellectu accidit rebus〈.〉 esse naturale non
accidit rebus. ergo res intellecta non dicitur secundum esse naturale〈.〉 Maior concessa ab
B'eatus' tho'mas'.eis et a S'ancto' Tho'ma' est probata in de ente et essentia. Minor clarissima est.
¶ Preterea illa opinio videtur innuere^cz realem rerum processum ad intel-
lectum dum intelliguntur quod est falsum. ergo. Minor patet contra genti'les' li. 2 ca 75.³⁴⁴
Maior probatur quia alias conceptio intellectus esset omnino extra animam
sicut res intellecta secundum eos. ¶ Preterea illa solutio est insufficiens
quia assumit alteram partem probationis faciliorem. Sicut Pentathlus³⁴⁵
tangit athletam fugit autem peltastam^da346 de quibus Plato in phi-
losophia ita acriorem probationem fugit.³⁴⁷ scilicet quod conceptio sit medium
ordinatum ad rem conceptam sicut ad finem. Nam quamvis medium et finis
habeant eandem^db rationem intencionis vel finis. non tamen rei. quia medium rea28^v
le proprie captum. a fine realiter distinguitur sicut frenefactiva distinguitur a
1 ethicorum.militari. 1 ethicorum〈.〉³⁴⁸ Confirmatur. quia finis in executione est ultimus
si ergo conceptio est res intellecta. sequeretur quod idem precedat se ipsum rea-
liter. quia conceptio precedit rem intellectam in executione. cum ad hoc formatur
verbum ut res intelligatur. ¶ Preterea res ext prima in intentione finis
et ultima in executione. sed ediverso est de conceptione que ultima est inten-
tione. Nam volens intelligere necessario est quod habeat speciem
deinde quod precedat ad actum. tercio ad verbum. quarto attingit finem inten-
tumB'eatus' tho'mas'. scilicet rem intellectam. Cum vero dicit S'anctus' Tho'mas' quod conceptio intellectus
sit quoddam productum per ipsam operationem intellectus. Respondet quod Sanctus -
Thomas loquitur cum determinatione diminuente. quia dicit quod est quasi quoddam
et quodammodo constitutum quod maxime habet veritatem de re intellecta. quia illa
secundum suum esse intelligibile accepta est isto modo per operationem intellectus
producta. ¶ Contra et primo sic. Nam dicit ille egregius doctor Tho'mas'
quod sit quasi quoddam constitutum per actionem intellectus quod verum est.³⁴⁹ Mo-
tus enim proprie non constituit terminum. nec perfectibile perfectionem. ergo illa
diminutio si modo ita est determinat verbum. quo ad actionem intellectus non
quo ad rem intellectam. Secundo sic verbum intellectus quando non intelligit
seipsum ab alio exoritur. et aliud representat〈.〉 Sed res intellecta non oritur
ab alio scilicet intellectu. Tum primo. quia est principium intentionis quo ad ac-
quisitionem specierum. Tum secundo. quia non realiter oritur res ab intellectu quod
tamen verbo huiusmodi convenit. Nec aliud representat quia res intellecta
secundum esse naturale apud eos dicitur conceptio. sed esse intelligibile. Sed esse naturale
et esse intelligibile rei ad extra in eadem re faciunt tantum diversitatem
accidentalem. non essentialem. ergo non representat aliud. ¶ Contra secundam partem
solutionis arguo^dc〈.〉 Nihil dicitur constitui vel produci secundum relationem rationis
sed esse intelligibile vel esse intellectum est relatio rationis in rebus. ergo〈.〉
Minor patet. quia quando aliquid non dependet ex altero in eo non est re-
alis relatio. licet sit in dependente. ut patet de scibili ad scientiam
non dependente. sed res ab intellectu nostro non dependent. ergo〈.〉 Similiter etiam
res intellecta. quando intellectus non intelligit aliquid sui. est sem-
per B'eatus' Tho'mas'.extra animam ut patet in opus'culo' ubi supra. dicit enim S'anctus' Tho'mas' de rebus
naturalibus exemplificans. lapis et equus etiam dum intellectus ea intelligit
sunt realiter extra animam. Et propter illas res naturales dicit quod quando sunt extra
animam. quandoque autem dicit res esse in anima. quando scilicet intellectus intelligit seip-
sum〈.〉 Per se intellectum.de po'tentia' q. 9. ar. 5 in cor.³⁵⁰ ¶ Nota quod illud quod est primo et per se intellectum
quod scilicet intellectus in seipso concipit de re intellecta〈.〉 Non est res illa cuius no29^r
ticia per intellectum habetur. »cum quandoque sit intellecta in potentia tantum. Et sit
extra intelligentem. Sicut cum homo intelligit res materiales« vel naturales. »ut
lapidem aut animal aut aliud huiusmodi.« Oportet autem »quod intellectum sit in
intelligente. et unum cum ipso.«³⁵¹ ¶ Nota etiam quod quidam quoddam quedam non
est semper determinatio diminuens. sed declarans quandoque. immo etiam
agens. Porro cum dicitur quidam homo fecit magnam cenam.³⁵² quidam homo redemit
homines. non diminuitur homo quo ad preparationem cene. immo augetur cum
talis actus singulari conveniet et non universali. Sic cum dico verbum est quoddam
constitutum vel quasi constitutum. declaratur natura eius que inest transeunter et
per modum passionis. Quando obiicitur eis. verbum nostrum multiplicatur
ad multiplicationem rerum. Et quod »verbum nostrum sit frequenter imperfe-
ctum〈.〉«³⁵³ Dicunt quod hoc dicit S'anctus' Tho'mas' ut habeatur differentia substantiarum et acci-
dentium. Nam si verbum nostrum semper esset accidens. tunc non frequenter. sed
semper esset imperfectum. ¶ Contra illam solutionem arguo^dd sic. Ille due
stant simul. Quicquid est semper hoc est frequenter. sicut ad necessarium
sequitur possibile〈.〉 ¶ Preterea illa solutio est per locum ab autoritate ne-
gative. Secundo presupponit falsum. scilicet quod verbum nostrum si ponitur esse acci-
dens sit imperfectius rebus intellectis. Est enim multorum opinio quod verbum
B'eatus' Tho'mas'.coloris sit perfectius colore. Nam dicit S'anctus' Tho'mas' ubi supra. »Nihil autem no-
bilius et perfectius invenitur in creaturis quam intelligere.«³⁵⁴ Cuius verbum dicitur esse
terminus. Quod vero dicit multotiens verbum esse accidens non semper oppo-
situm habet de poten'tia' q. 7 ar. 6 et 1 sen'tentiarum' ut patet supra.³⁵⁵ ¶ Contra eos arguo^de〈.〉
Si S'anctus' Tho'mas' dixisset uspiam quod verbum vel conceptio esset res intelle-
cta. tunc non tot labores subivisset ad probandum verbum nostrum non
esse de natura intellectus. quod tamen probare conatur de poten'tia' q. 9 ar. 5 quem
textum hic recitare utilitas nos compulit. Nota »quod duo sunt de ratione
eius quod est intelligere.« scilicet »intelligens et intellectum.« Intellectum »per se« »non
est res« intellecta.³⁵⁶ quia ex re intellecta et intellectu non fit unum. sed ex intelle-
cto 3 de anima.per se et intellectu fit unum 3 de anima.³⁵⁷ quod quidem intelligendum non est
quod essentia intellectus fiat res intellecta vel species. Sed quia complete infor-
matur per speciem rei intellecte. dum eam intelligit. »Et hoc contingit per intentio-
nem que intellectum coniungit intelligibili.« quotlibe'tum' 7 ar. 2.³⁵⁸ Neque etiam intel-
lectum per se est similitudo rei intellecte. per quam scilicet speciem intelligibilem in-
tellectus informatur. ad intelligendum. quia intellectus non potest intelligere. nisi
secundum quod fit in actu per hanc similitudinem. que est intelligendi principium. Et dicitur
per quam informatur quod speciei intelligibili convenit. sed verbo non solum. sed etiam
formari. Inde dicitur similitudo formata. patet igitur quod per se intellectum non 29^v
est res. nec similitudo rei informans. sed est illud »quod intellectus in se ipso
concipit de re intellecta.« Et hoc sic intellectum dicitur verbum interius.³⁵⁹ Hec il-
le Verbum divinum. quasi formaliter. ¶ Differunt verbum nostrum et verbum divinum. Quia hoc
est tantum unum. Nam intelligere dei est unum. ergo verbum. consequentia nota ex superioris-
bus〈.〉 Illud autem est multiplex. quia aliud est intelligere nostrum quo intelligimus
lapidem. et quo intelligimus plantam. Ideo intellectus noster concipit multa. Te-
net consequentia. Quia motus non multiplicatur nisi et terminus ad quem terminatur〈.〉
¶ Secundo differunt. quia intelligere divinum non potest esse imperfectum. Un-
de verbum divinum est perfectum omnia perfecte representans〈.〉 Intellectus autem noster
imperfecte plerumque intelligit. et seipsum et alia. ut etiam patet super. q. 7
ar. 6 et in 4. contra gen'tiles'〈.〉³⁶⁰ ¶ Tercio differunt. quia in intellectu nostro aliud est in-
telligere. aliud est esse. Et ideo verbum conceptum in intellectu nostro cum pro-
cedet ab intellectu inquantum est intelligens. non unitur ei in natura. sed
solum in intelligere. Sed intelligere dei est esse eius. Unum verbum quod procedit a
deo inquantum est intelligens procedit ab eo inquantum est existens. Et
propter hoc verbum conceptum habet eandem essentiam et naturam quam intellectus con-
cipiens. ¶ Quarto differunt. quia »verbum« dei »dicitur genitum vel filius.« quia quod reci-
pit naturam in »viventibus dicitur genitum«. »Verbum autem nostrum non« dicitur » ge-
nitum« vel »filius. nisi methaphorice.«³⁶¹ quia non vivit. sed est accidens〈.〉 Ex quo sequitur
Quod verbum asini vel hominis non est homo vel asinus. quia alias esset genitum et fi-
lius. ergo simile est dicendum de omnibus aliis verbis nostris〈.〉 ¶ Et arguit^df (quidam egre-
gius^dg vir doctrine Cum de verbo in i par'te' nobis ar'ticulum' enodaret. Martinus -
Pollich de Mellerstat³⁶² sapiens Theologie professor cuius diligentia
indies de sacerrimis litteris bene meretur) hoc medio〈.〉 Si verbum nostrum esset res
intellecta. sequeretur quod verbum procederet essentialiter. quia secundum illos. idem
sunt essentialiter. homo conceptus vel verbum hominis. et homo naturalis
quod est falsum in creaturis. quia verbum hominis non procedit essentialiter ab
homine naturali.³⁶³ ¶ Et arguit^dh secundo〈.〉 Quia verbo divino simile est verbum
nostrum. quapropter sequitur^di quod verbum in divinis etiam essentialiter pro-
cedit. Et sic essent due essentie in divinis. quod ego nec cogitare
volo. ne dicam ponere fundamentum illius sequele. Probatur sequela
quia idem sunt res intellecta et verbum secundum eos. Hec ille.³⁶⁴

¶ Et ego arguo^dj sic. Si verbum nostrum ad cuius similitudinem dicitur verbum
divinum esset res intellecta. sequeretur quod verbum divinum procederet
per modum extrinsici. probatur sequela. quia deus cognoscit omnes creaturas
extrinsicas essentie sue. Sequeretur secundo. quod verbum in divinis magis
procederet ad patrem. quam a patre. Probatur sequela. quia res intellecta est 30^r
extrinsica et instrumentaliter agit in intellectu possibili. quod intellige
in nobis et de verbo nostro. quod est imago et similitudo verbi divini. et
sic sequeretur per modum imaginis. Sed quia illa sunt celestia. Satius est
mihi terras habitanti. silere illa quorum radix in celis fixa est quam tur-
piter obmutescere. Nam semper talia huiusmodi pie emendationi commen-
do. At vero plura de illo verbo nostro in periar'meneias' libro spero nos di-
cturos cum his lectoribus haud ingrata esse intellexero.³⁶⁵

Utrum conceptio intelle-
ctus. vel intentio ex parte intellectus. producatur ab actu intellectus〈.〉³⁶⁶ Pro
B'eatus' Tho'mas'responsione nota quod S'anctus' Tho'mas' in opus'culo' 53³⁶⁷ inquit. »Sciendum quod sicut secundum
actionem que tendit in materiam exteriorem est aliqua processio ad extra. Ita
secundum actionem que manet in agente est quedam processio ad intra. Et hoc
maxime patet in intellectu. Cuius actio scilicet intelligere manet in agente〈.〉
Quicumque enim intelligit ex hoc ipso quod intelligit procedit ad aliquid
intra ipsum quod est conceptio rei intellecte.«³⁶⁸ Hec ille formaliter.
Herveus¶Nota secundum Herpheum quotli'beta' 2 q. 8.³⁶⁹ quod operatio manens convenit
principio passivo et principio formali. Operatio principii materialis est
recipere actum vel perfectionem. Operatio principii formalis est formaliter facere
tale. prout dicimus quod albedo facit formaliter album. per quem etiam mo-
dum dicimus quod intellectio facit formaliter intelligentem. Sed differunt
dupliciter. Uno modo quia operatio manens principii passivi est in ipso
subiective. Sicut recipere vel actus receptus est in principio recepti-
vo. Sed operatio principii formalis est esse formaliter tale. que non est pro-
prie in ipsa forma quasi quoddam receptum in eam. et diversum ab ea. sed est in
habente ipsam. sicut lucere est in lucente. Alio modo differunt. quia opera-
tio principii passivi est recipere actum ab alio. sicut a causa efficien-
te reducente ipsum de potentia ad actum. Operatio vero forme absolute
accipiendo pro eo quod est esse formaliter tale non importat esse ab alio.
sicut a causa efficiente. Unde lucere^dk licet habeat causam effectivam
Non tamen eam importat. ¶ Nota secundo quod intelligere est operatio ma-
nens pertinens ad principium formale. quia operatio manens dicitur illa que respi-
cit illud cuius est talis operatio. ut in quo est. sicut videre visum. Sed intel-
ligere respicit intelligentem. sicut in quo est ergo etc. patet secundum quia omnis
operatio manens pertinet ad principium materiale vel formale. Sed intelligere non
dicit formaliter aliquid pertinens ad principium materiale. ergo. Minor probatur. quia in-
telligere formaliter potest convenire non habenti causam efficientem actus intel30^v
ligendi ut patet in deo. Sed operatio principii materialis importat habere cau-
sam efficientem a qua materiale recipit actum. Sed licet intelligere formaliter
non importat causam efficientem. tamen quantum ad rem pertinet in creaturis
habet utramque causam. sicut lucere calere. ¶ Ad questionem^dl respondet
Herpheus sic. Verbum vel forma specularis producitur per actum intelligen-
di confusum〈.〉³⁷⁰ Ubi nota secundum S'anctum' Tho'mam' in opus'culo' ubi supra. »Quod intellectus« habet
B'eatus' Tho'mas'.»apud se semper verbum« »informe«³⁷¹ non autem semper formatum. ¶ Arguitur per actionem
immanentem nihil producitur. sed intelligere est operatio immanens. ergo. Ma-
ior probatur. quia sicut se habet operatio transiens ad hoc quod aliquid per eum con-
stituatur. Ita operatio manens ad hoc quod per eam nihil producatur. Sed in
omni actione transeunte aliquid producitur. ergo in manente nihil. Respon-
det quod si maior ita intelligitur. sicut per actionem que est productio. Sic
maior est vera. sicut calefactio producit calorem. sed operatio manens
non est producere. Si autem intelligitur maior quod per actionem manentem.
tanquam per habere aliquod principium nihil producatur. Sic maior^dm est falsa.
immo sic »omne quod fit. fit per actionem« immanentem. »quia omne agens
agit per aliquod principium per quod habet esse tale formaliter quod pertinet ad opera-
tionem manentem.«» Ad probacionem« dicit quod vera est. si formaliter capitur pro-
duci.» ut sit sensus.« »Sicut operatio transiens est formaliter ipsum producere
Ita nulla operatio manens dicitur formaliter ipsum producere. licet dicat prin-
cipium per quod producens producit. Sic« dicit »in proposito quod licet intelligere
non dicat formaliter producere^dn« »vel dicere. Tamen dicit habere actum quo producens produ-
cit verum. vel per quem mens se movet ad verbum.«³⁷² Hec ille Herphe-
us. Sed qualiter ego respondeam destinavi^do mecum prius legere^dp Tho'mam'.
Hec superius dicta de intentione ex parte intellectus sufficere nunc arbitr-
or. Verum intentiones ex^dq parte rerum. et logicales recensere conabor.
B'eatus' Tho'mas'.¶ Imprimis adducere studeo dictata a S'ancto' Tho'ma' in opus'culo' de univer-
sa'libus' quia que universali conveniunt et intentioni tanquam superiori competunt〈.〉 Ubi dicit
merito B'eatus' Tho'mas'. Quod aliqui ponentium universalia esse in intellectu. dixerat
quod universale esset »nobis innatum et concretum et non fieri universalia per actionem intel-
lectus depurantis. et abstrahentis.« fulcientes »positionem suam per
2 de anima.dictum Philosophi in 2. de anima. ubi dicit quod intelligimus« dum »volumus. quod non
esset dictum nisi ipsa universalia essent nobis innata. et semper actu presen-
tarent2 posterio'rum'. se ipsi anime. Contra quos tamen est Philosophus« »in fine secundi posteriorum.« et
1 metaphi'sice'.1 metaphi'si'ce. »quod universale venatur per viam sensus memorie et« experimenti.
ergo non innascitur universale. »Commentator etiam dicit super prohemio de anima. quod in-
tellectus facit universalitatem in rebus.«³⁷³ Ad autoritatem dicit quod »sane« sit intel31^r
ligenda. hoc modo »quia in nobis est intellectus agens. quo est omnia facere«
non »quando vult se convertere supra fantasmata. et illustrare ea et facere« ea
»actu intelligibilia.« Ex quibus patet secundum D'octorem' S'anctum'. Quod universale tenet se ex par-
te rei. Etiam non solum ex parte intelligentis. Nam subiungit. »sententia« » Aris-
totelis^dr vera est.« »universale est unum in multis. et unum« post »multa.« quia
»tangitur in hoc duplex esse universalis. unum secundum quod est in rebus.« Et »aliud
quod est in anima.« Et subiungit quod »una et eadem natura que singularis erat
et individuatur per materiam in singularibus hominibus. efficitur postea universalis per
actionem intellectus depurantis ipsam a condicionibus que sunt hic et nunc〈.〉
Unde rationem universalis et predicabilis accipit ab ipso intellectu.«³⁷⁴ Hoc idem
B'eatus' Tho'mas'.habes contra gen'tiles' li. 2 ca. 75³⁷⁵ quia intellectus non dicitur aliter abstrahere res quam
quod intelligit unam et aliam. Non ita abstrahit quasi res abstracta ad in-
tellectum intelligatur procedere. nec repugnant illa duo. quod universalia non
sunt extra intellectum subsistentia. et quibus intellectus intelligens universalia intel-
ligat res extra animam. quia intelligere naturam generis et speciei est naturam ip-
sam intelligere. non intelligendo principia individuantia〈.〉 Et hoc contingit ex
conditione speciei intelligibilis in intellectu recepte. Et dicitur notantur na-
tura speciei vel generis in genitivo. quia ipsa natura recipit ab intellectu
rationem universalis. in quo tamen non est secundum essentiam. sed similitudinem et speciem. que est sin-
gularis in anima. et universalis secundum quod comparatur ad multa singularia. prout equaliter
est similitudo omnium ut patet supra de ente et essentia. ¶ Conside-
ra quod aliud est dicere animal inquantum animal. et animal inquantum universale. quia
animal inquantum animal. est animal solum. et significat essentiam simplicem. que de se
nec est una. nec multa. nec existens in his sensibilibus. nec in anima.
Unde significat quandam essentiam. quia nec est universalis nec particularis. et ideo dicit
Avicenna »rationalitas non est differentia«. animalitas non est genus. nec humani-
tas species.³⁷⁶ et hoc modo nihil est de ea verum dici in se quod convenit sibi secundum
quod huiusmodi. Unde quicquid aliorum sibi attribuitur falsa est attributio
verbi gratia homini ut homo convenit animal rationale. ergo natura hominis absolute con-
siderata abstrahit a quolibet esse. ita tamen quod non fiat preciso alicuius eo-
rum. et ideo ratio speciei non convenit homini secundum suam absolutam considerati-
onem. Sed oportet quod sit de accidentibus que consequuntur ipsam secundum quod habet esse
in hoc intellectu. vel illo. Et ideo nomen speciei non predicatur de Socrate. ut
dicatur Socrates est species. quod tamen de necessitate accideret. si conveniret
homini secundum esse. quod habet in Socrate. vel secundum suam absolutam considerationem secundum
quod est homo. Ex quo textu clarissimum est. quod ratio speciei vel generis. que est
in anima subiective convenit homini vel animali secundum accidentia que sequuntur ip31^v
sam secundum esse. quod habent in anima. sicut est esse intellectum. esse abstractum. ergo
ratio generis vel speciei convenit huic esse. Nota ergo quod esse abstractum est
unum ens rationis obiective in anima existens. quod intellectus intelligit in ratio-
ne vel generis vel speciei secundum proprietatem nature. et oportet hec caute intel-
ligere^ds S'anctum' Tho'mam' quia intentionem universalis quandoque vocat naturam. quandoque rem illam
vocat naturam.³⁷⁷ cui talis intentio attribuitur. quia permixtim vel vicissim
de intentione in intellectu. qui est in re quarum una est alterius similitudo. Alio
modo etiam potest considerari natura. secundum esse. quod habet in hoc vel illo. et sic de
ipso aliquid predicatur per accidens ratione eius in quo est. sic dicitur quod homo est albus quia
Socrates est albus.³⁷⁸ hoc autem modo habet duplex esse. unum in singularibus.
et aliud in anima. et secundum utrumque esse consequuntur hanc naturam accidentia
nam in singularibus habet multiplex esse secundum diversitatem singularium. secundum
autem hoc esse quod habet in singularibus. non potest dici quod ratio alicuius generis
vel speciei accidit alicui nature. quia non invenitur in individuis secundum uni-
tatem. ut sit unum quid omnibus conveniens quod ratio universalis existit. Relinqui-
tur ergo quod ratio generis vel speciei accidit alicui nature secundum esse quod habet in
anima. quod est esse abstractum. ab omnibus individuis. Ex quo interum pa-
tula veritas splendescit. scilicet quod ratio generis que est similitudo una nu-
mero in intellectu existens. non accidit nature extra animam. sed convenit il-
li quod accidit nature secundum esse in anima. quod est esse intellectum. ¶ No-
taB'eatus' Tho'mas' tenaciter cum dicit Doc'tor' S'anctus'³⁷⁹ quod ratio universalis existit in hoc quod sit unum
quid omnibus conveniens per similitudinem vel representationem. et hoc formaliter lo-
quendo de ratione generis. Sed radicaliter loquendo. et correspondenter
genus est illud ens rationis quod sequitur intelligentiam animalis quod convenit
rei concepte. Patet igitur finaliter quod ratio generis vel speciei non convenit natu-
re secundum esse absolutum. »nec est de accidentibus« naturam consequentibus »secundum
esse« »extra animam«. »Sed est de accidentibus que consequuntur eam secundum esse quod habet in«
anima.³⁸⁰ Hec ille solidus et immobilis doctor fere formaliter. ¶ Argu-
itur sic. Omni similitudini aliquid respondet. sed ratio generis vel speciei est si-
militudo in intellectu existens. ergo ei aliquid respondet. ¶ Preterea〈.〉 Quic-
quid intellectus concipit illius similitudinem format. sed accidentia rationis concipit
ergo illorum similitudines format. Maior patet. quia ratio et similitudo idem
sunt patet ex prioribus. sed ratio est illud quod intellectus concipit de re. Mi-
nor nota. ¶ Pro intellectu intentionum logicalium vel secundarum. Nota secundum
B'eatus' Tho'mas' Angelicum Thomam de po'tentia' q. 1 ar. 1 ad decimum. »Quod intellectui re-
spondet aliquid in re dupliciter. Uno modo immediate.« quia »videlicet intel-
lectus concipit formam rei alicuius extra animam existentis. ut hominis vel la32^r
pidis. Alio modo mediate. quando scilicet aliquid sequitur actum intelligendi.
et intellectus reflexus supra ipsum considerat illud. Unde res respondet con-
siderationi illius rei mediate id est mediante intelligentia rei. Ver-
bi gratia. Intellectus intelligit. naturam animalis in homine et equo et multis aliis
speciebus. Ex hoc sequitur quod intelligit eam ut genus. hinc intellectui quo
intellectus intelligit non respondet aliqua res extra immediate. que sit genus
sed intelligentie ex qua sequitur ista intentio respondet aliqua res.«³⁸¹ Hec il-
le formaliter et egregie〈.〉 Ex quibus sequitur primo. quod cum omni intentioni,
respondeat aliqua res extra hoc est mediate vel immediate. Mediate
ergo respondet intentioni natura subiecta. Immediate autem unum ens ratio-
nis quod solum esse habet in intellectu scilicet id quod consequitur actum intelligendi〈.〉
ergo est aliqua intentio secunda ex parte rei. et non solum ex parte intellectus. ¶ Se-
quitur secundo quod actus reflexus super id secundarium intelligibile format in-
tentiones vel rationes encium rationis. ¶ Sequitur tercio quod intellectus capi-
tur hic dupliciter. Uno modo pro forma speculari. vel pro ydolo. cum dicitur quo in-
tellectus intelligit. Alio modo pro potentia anime. cum dicitur intellectus intelligit〈.〉

Pro ampliori declaratione tam in-
tentionum primarum quam secundarum. Nota quod dicit B'eatus' Tho'mas' de poten'tia' q. 7
ar. 9 in cor. Quod duplicia sunt intellecta. Quedam sunt prima »in quas
primo intellectus intelligendo fertur. Secunda autem intellecta dicuntur inten-
tiones consequentes modum intelligendi.«³⁸² Et subiungit quod secundum opinionem
dicentium relationem esse de secundo ordine intelligibilium. sequeretur quod rela-
tio non sit in rebus extra animam. sed in solo intellectu. Sicut intentio generis
vel speciei. Ex illis patet quod intentio secunda. tam quo ad esse firmitatis tam
quo ad esse radicis vel veritatis est in intellectu. licet non eodem modo〈.〉
Probatur primum. quia intentio secunda est in intellectu nostro subiective
capiendo ipsam formaliter etiam ut est in ente rationis. ut in causa veritatis. que
est solum in intellectu nostro. et nunquam extra animam. quia consequitur intelli-
gentiam. patet ergo utramque intentionem esse in intellectu〈.〉 Sed prime inten-
tiones solum sunt in anima primo modo hoc est subiective. non secundo modo pro-
batur primum〈.〉 Omnis similitudo existens in anima subiective representans rem
que in anima est semper obiective. et nunquam extra ipsam. est in sola anima. Sed inten-
tio generis et spetiei est huiusmodi. ergo. Maior patet a simili. quia si aliqua figu-
ra representaret subiectum in quo est. tunc esset totaliter in eo. ut patet de
veste stulti. vel de pictura stulti in suo corpore. Luculentissimum hu-
ius B'eatus' Tho'mas'sententie apud S'anctum' Tho'mam' habes testimonium de po'tentia' q. 7 ar. 6 in cor. 32^v
Ubi sic inquit. »Sunt autem quedam rationes quibus in re intellecta nihil
respondet. sed ea quorum sunt huiusmodi rationes intellectus non attribuit
rebus prout in seipsis sunt. sed solum prout intellecte sunt. Sicut patet
de ratione generis et speciei. et huiusmodi intentionum intellectualium. Nam ni-
hil est in rebus. que extra sunt animam. cuius similitudo sit ratio generis vel
speciei〈.〉«³⁸³ ¶ Ex quo celeberrimo testimonio^dt arguo^du sic. Ratio generis vel spe-
ciei est alicuius quod intellectus attribuit rebus. prout sunt intellecte. sed il-
lud cuius est ratio nihil quod attribuit^dv rebus intellectis inquantum hu-
iusmodi non est prima intentio. cum hoc sit de primis intellectibus. Nec est
nihil. Quia attribuitur rei intellecte ob aliquam proprietatem. Ideo inten-
tio secunda tenet se ex parte rei obiective intellecte.³⁸⁴ et ex parte intellectus
non quod sit una res. immo plus differunt quam homo et color. quia ratio generis in
anima subiectata est res realis. Nec efficitur ab intentione obiectata
sed ab intellectu intelligente. Nota quod secunda intentio. Sicut exempli
gratia genus species attribuitur animali intellecto ut huiusmodi. ergo quod natu-
ra vel res attribuitur. non est principalis causa intentionis. quia nihil est in
animali extra animam cuius similitudo dicatur. Quapropter non est illa radix
ponenda. Nec tamen intellectus est falsus. quia ea quorum sunt huiusmodi
rationes. scilicet genus et species intellectus non attribuit rebus secundum quod sunt extra
animam. Sed solum secundum quod sunt in intellectu. ¶ Preterea conceptioni generis vel
speciei respondet solum res intellecta. Sed nulla res dicitur solum intellecta. ergo res
nature non respondet conceptioni illi. Minor probatur. quia hoc accidit rei.
¶ Preterea per hoc differunt rationes primorum intellectuum vel rerum extra animam. et rerum
in anima prout in intellectu sunt. quia illis aliqua res extra respondet. Istis vero
solum res in anima. ergo illud est esse reale. Istud esse rationis. Veritati il-
li B'eatus' Tho'mas' non dissonat quod de natura generis. ca. 5 S'anctus' Tho'mas' disseruit cum dixit〈:〉
»Actus intellectus potest ferri in intelligibile.« »prout est obiectum in natura
obiecti.« »inquantum terminat eius actionem. Et sic nihil sibi« attribuit.
»Sed solum considerat quid natura obiecti habeat. Unde possit aliquid
formari. quod naturam illius subiecti« insinuat. »utputa diffini-
tionem.« »Alio modo potest« actus »intellectus ferri in obiectum. non in natu-
ra sua. sed prout est abstractum« »a conditionibus materialibus.« Si »sic accipitur ut
in anima et sic anima attribuit sibi non considerans quid sibi debetur in natu-
ra obiecti. sed quid sibi per actum anime convenire possit. Et illud attributum
est ratio universalitatis.«³⁸⁵ Ex quibus disertissime dictis colligo primum scilicet quod ens re-
ale est primum obiectum quod primo representatur per speciem in intellectu. Et hoc appel-
lant alii per primam intentionem ex parte rei. quod verum est. quia res intenditur 33^r
quod ego quoque dicere cogor. Nam volentem disputare contra quem piam
oportet aut illius principiis aut nominibus utatur. quod Aristoteli multis
in locis gratum fuisse contra adversarios disputanti non ignoro. Quapropter
secundum vel secundarium obiectum. vel in quod fertur intellectus reflexus supra illud quod
intelligentiam sequitur. vel quod non est natura obiecti. sed conveniens na-
ture per actum anime secundum intentionem cum^dw S'ancto' Tho'ma' voco quod etiam estimo
alios Thomastros observare. Probatum est ex superioribus omnibus
iamiam memoratis. quod esse abstractum. esse universale. ens consequens ac-
tum intelligendi. secundarium intelligibile. secundum intellectum esse idem cum
secunda intentione et hoc ex parte rei. Dico notanter esse abstractum. quia si vo-
lumus considerare illud quod abstrahitur vel cui convenit esse abstractum〈.〉
B'eatus' Tho'mas' Sic interdum esse dicitur prima intentio. Nam par'te' 1 q. 85. ar. 1 dicitur〈.〉 Quod » abstra-
here« speciem »a particulari. vel speciem intelligibilem a fantasmatibus« est » con-
siderare. scilicet naturam speciei absque individualium consideratione principio-
rum que per fantasmata representantur.«³⁸⁶ Quod eadem q. ar. 2 ad secundum clarius
dicit. quia »cum dicitur universale abstractum duo intelliguntur. scilicet ipsa natura« »et ab-
stractio seu universalitas. Ipsa« »natura cui accidit vel intelligi. vel abstra-
hi. vel intentio universalitatis non est nisi in singularibus. Sed hoc ipsum quod est
intelligi vel abstrahi. vel intentio universalitatis est in intellectu.«³⁸⁷ Ex quibus
patet quod intentio aliqua est ex parte rei. Aliqua ex parte intellectus. Ita scilicet quod
universalitas vel intentio convenit rei. secundum esse in intellectu obiective et non tantum
subiective. ¶ Contra. Ipsum intelligi est verbum cordis. ut patet ex supe-
rioribus. Sed S'anctus' Tho'mas' vocat universalitatem ipsum intelligi.³⁸⁸ ergo universalitas est sem-
per subiective in intellectu. Dico quod dupliciter dicitur aliquod ipsum intelligi〈.〉
Uno modo quia eius esse solum consistit in actu intelligendi quo amoto re-
movetur esse eius. Hoc modo secunda intentio vel universalitas^dx vel secundum intellectum
dicitur ipsum intelligi. quia si nullus intellectus intelligeret esse universale non esset
hoc etiam modo verbum dicitur ipsum intelligi. Alio modo dicitur aliquod ipsum intelligi
quod est terminus actionis intellectus. et primum intellectum in quo intelligit alia
hoc modo universalitas ex parte rei non dicitur ipsum intelligi〈,〉 sed^dy conceptio vel verbum cor-
dis. quod probatur. quia actio immanens non terminat ad aliquod extra subie-
ctum eius. Probo etiam per exemplum eius. quia visus videt colorem pomi
sine eius odore. Sed manifestum est quod color qui videtur non est sine eius
odore. Si queritur ubi sit color quid videtur sine odore manifestum est
quod est in pomo. Sed quod sit sine odore perceptus hoc accidit ex parte
visus. inquantum in visu est similitudo coloris. et non saporis. Similiter
humanitas que intelligitur. non est sine hoc vel illo homine. sed quod humanitas 33^v
apprehendatur fine individualibus conditionibus quod est ipsum abstrahi ad
quod sequitur intentio universalitatis. accidit humanitati inquantum precipitur
ab intellectu in quo est similitudo nature speciei. et non individualium principium〈.〉
¶ Sequitur primo quod cum esse universalis sit in solo intellectu et natura intel-
lecta sit extra in singularibus. quod non sit ea subiective accidens rationis. quia
alias esset extra animam in singularibus. ¶ Sequitur secundo cum teneat se
accidens ex parte illius cui accidit quod universalitas teneat se ex parte rei cui ac-
cidat. ¶ Sequitur tercio quod hoc scilicet esse intellectum accidit rebus. secundum di-
versitatem similitudinum earum^dz ex qua sequela ambigo cum species et similitudo
sit huius et illius intentionis causa. Utrum ab una specie numero possunt pro-
duci diversa verba. Et videtur quod sic. quia per speciem hominis habemus no-
ticiam animalis et rationalis. ergo.

Quoniam questionem an est. presupponit
questio quid est. Ideo exploravimus in primis intentiones secundas es-
se. 1 elencorum.Nunc vero de quiditate earum differemus. Patet etiam predictum 1 elen-
corum. ubi dicit. secundum accidens igitur paralogismi sunt.³⁸⁹ quando similiter quodli-
bet assignatum fuerit rei subiecte. et accidenti. Ex quo textu patet pri-
mo quod affignatum superiori non debet attribui inferiori. ergo est aliquid faci-
ens diversitatem inter ea. Sed illud est accidens rationis. ergo est aliqua secunda in-
tentio〈.〉 Secundo patet quod medium vel superius dicitur accidere inferiori et hoc non
est secundum reale. igitur secundum esse rationis. ¶ Intentio que presentis res speculati-
onisArmandus dicitur. ut ait Armandus. »ipsa res que intenditur inquantum intellectus ten-
dit in ipsam« »per actum intelligendi.« et hec intentio capitur dupliciter. »Uno modo
formaliter et tunc significatur in abstracto. ut hoc nomen intentionalitas. et tunc in-
tentio dicitur« »illud quod resultat ex« »tendentia intellectus per actum suum in rem
ipsam.« que »habitudo in abstracto significat precise ens rationis〈.〉 Alio modo« capitur
»materialiter et tunc significatur in concreto.« et »significat et dicit illud quod intelligitur. quicquid sit
illud.« quia »intentio« est »concretum. intentionalitas abstractum. Et quamvis in
concreto res intellecta dicatur materialiter intentio. Que aliquando est ens
reale. tamen per illud quod« formaliter »importatur nomine intentionis« »in concreto« non
»semper est ens rationis.«³⁹⁰ »Dicitur autem« »intentio in concreto significare materialiter« »pro tan-
to.« »quia significat illud quod intelligitur in abstracto aut^ea ipsam habitudinem for-
maliter que rem intellectam consequitur. scilicet nomine intentionalitatis. Quia nomine
intentionis in concreto ipsum subiectum habitudinis non est principale
significatum. sed magis ipsa habitudo. Sed quia concreta in accidentalibus form-
liter« »principaliter significant accidens et formam. Materialiter autem subiectum acciden34^r
tis significant. in quo subiecto est forma accidentalis. sicut hoc concretum album
significat formaliter albedinem. quia album solam qualitatem significat.« »Secundario autem et
materialiter dat intelligere ipsam rem in qua est albedo. quia album dicitur res al-
ba. Ita etiam intentio cum sit concretum materialiter significat ipsam rem intellectam
in qua fundatur habitudo ipsum consequens. in qua est intellecta. sed formaliter
significat ipsam habitudinem que est ad modum forme.« »nomine igitur intentionis
formaliter et quantum ad formale significatum importatur habitudo rei intellec-
te ad actum intelligendi. Sed quantum ad materiale significatum intentio dicitur res in-
tellecta quecumque. sive ens reale vel rationis sit.«³⁹¹ »Hec autem res intellecta
quando est verum ens reale circumscripto omni actu intellectus potest dupli-
citer considerari.« Primo »absolute. ut est res precise non habendo respe-
ctum ad intellectum.« »sic nulla res dicitur intentio.« »Alio modo potest considerari
cum habitudine ad actum intelligendi inquantum est res intellecta. et sic
quedam habitudo ipsam consequitur que dicitur formaliter intentio. et ideo supra rem
absolute addit habitudinem rei ad intellectum.«³⁹² Sic res dicitur intentio
materialiter et habitudo formaliter. Ex quibus patet quod illa habitudo est ali-
quid superius ad primam et secundam intentionem. Nam non solum res reales
considerantur ab intellectu. sed^eb etiam res rationis. sicut est genus et species
dicimus enim genus est concretum〈,〉 generalitas abstractum.³⁹³ Sed quicquid
ab intellectu cognoscitur (ut tale) habet illam habitudinem ad intellectum ergo〈.〉
Nota quod intentiones important ordinem. quia primum non dicitur sine ordine
ad secundum〈.〉 Sed intentio aliqua dicitur prima. aliqua secunda. ergo. Ubi nota quod ille or-
do »non sumitur ex parte intelligentis. quia sic species intelligibilis« »esset
prima intentio. et actus intelligendi« »esset secunda intentio. et verbum mentale ter-
cia.« »Nec potest sumi ex parte actus intelligendi. quia« »sic. Socrates primo in-
tellectus« »esset prima intentio. et Plato esset secunda« intentio. »Et ideo oportet
quod ordo intentionum accipiatur ex parte rei intellecte. inquantum« huius-
modi secundum quod »duplex est genus intelligibilium.« »Nam quedam intelli-
gibilia sunt« »vera entia realia. que conveniunt rebus. non ex opere specula-
tivi intellectus. prout scilicet habent esse« obiective in intellectu. Immo cir-
cumscripto omni tali esse obiective. sunt res vere. sicut animal albedo
scientie. et privatio. sicut surdum cecum. Que et si non sunt res vere tum re-
aliter et veraciter rebus conveniunt. Ubi nota quod veritas est adequatio rei
ad intellectum divinum. vel secundum mensuram sic non sunt res vere. vel se-
cundum cognitionem et sic sunt res vere etc. »Hec omnia que sic rebus con-
veniunt dicuntur intentiones prime.« »Alia sunt« intelligibilia »que conveniunt
rebus secundum quod sunt obiective in intellectu et non« realiter. »Sicut est« »ge34^v
nus^ec species« individuum etc. Et ista dicuntur secunde intentiones.³⁹⁴ quia intelle-
ctus secundario tendit in ea. Subiungit laudabiliter preclarus Arman-
dus quod secundum duplicem modum essendi summitur duplex ordo intelligibi-
lium. Nam quedam habent esse secundum rem. et ab illis primus ordo sumitur. quedam
secundum rationem a quibus secundus. in quo ordine sunt secunde intentiones〈.〉³⁹⁵
¶ Conveniunt autem tam prima quam secunda intentio quantum ad illud quod im-
portatur formaliter nomine intentionis. quod est habitudo quam formaliter significat
intentio que est ens rationis. probatur. quia dependens ab opere nostri intelle-
ctus speculativi non existens in ea subiective est ens rationis. Et ergo diffe-
runt dupliciter. Primo. Quia prima intentio concretive capta significat materiali-
ter ens reale.³⁹⁶ sed secunda intentio nullo modo. Secundo differunt. quia secunda inten-
tio significat illud quod nunquam est extra intellectum. sed quod solum habet esse in intelle-
ctu obiective. Sed prima intentio materialiter capta est obiective in intelle-
ctu et existenter in re extra animam. ut lapis albedo. etc. quandoque autem si-
mul obiective et subiective ut scientia〈.〉 ¶ Nota hoc nomen intentionale venit
ab intentione et capitur dupliciter. essentialiter et denominative. ut li-
gnum album. Ita intentionale per essentiam alicui convenit. quod est intentio
ipsa enim intentio est intentionalis per essentiam. Aliquando convenit alicui
denominative et participative. capiendo intentionale essentiale. sic
intentiones^ed in intellectu subiectate dicuntur essentialiter intentionalia
vel intentionata. Quia sunt intentiones rerum. sicut sunt actus intelligen-
di. conceptus formatus. illa autem quorum sunt intentiones et representativa
dicuntur esse intentionalia denominative (pape fidum sancti Tho'me' asse-
clam Armandusintelligo et nunc exilio ob illum meum Armandum quem eiusdem esse
opinionis arbitror)〈.〉 Qui prudentissime subiungit quod »ille intentiones
possunt esse alicuius ut subiecti« et illud non denominant. »Alio modo« »ut obie-
cti representati« et illud »denominant.« »ut dicimus« homo bos lapis sunt in-
tentionaliter in anima.³⁹⁷ Quia similitudo magis importat habitudinem
ad obiectum representatum. quam ad subiectum. ut patet de imagine in spe-
culo. etiam intentio ex parte rei intellecte formaliter capte dicitur intentionale per essentiam eo modo quo ens rationis habet essentiam. Sicut dicimus quod ceci-
tas est privatio essentialiter. sed oculus habet esse privatum denominative. Et
sic intentionale denominative potest dici respectu secunde intentionis. Prima
intentio supra quam secunda fundatur quantum ad illud quod materialiter importat in-
tentio prima. quod est res intellecta. et ipsa res denominatur ab illo quod formali-
ter significatur per intentionem primam. »Et sic prima intentio« »est fundamentum 35^r
secunde sicut homo respectu speciei potest dici denominative intentionale. Et ipsa
res intellecta potest dici intentionalis ab habitudine quam formaliter prima
intentio dicit. Sed isti modi denominationis non sunt multum usitati.«³⁹⁸ Hec il-
le B'eatus' Tho'mas' u'niversalibus'prefatus et honore dignissimus Armandus. Sed pro testimonio Sancti -
Thome nota quod dicit in opus'culo' de universalibus. »Secundam intentionem appello illud
quod intellectus« secundario »intelligit de re.« Cum enim »intellectus« intelligit »naturam
lapidis« mediante specie intelligibili.³⁹⁹ quia non repugnat sibi esse
in pluribus. Secundo intelligit eam ut est participabilis a plu-
ribus. et secundum diversum participationis modum diversimode intelligit.
Nam in quantum est participabilis a pluribus specie differentibus intelligit
eam sub intellectu generis. Sed si solum participabilis est a pluribus nu-
mero differentibus intelligit sub intellectu speciei. Et sic patet quod alius
intellectus est intelligere lapidem secundum quod lapis et alius intellectus cum
intelligit lapidem secundum quod participatur universaliter vel particulariter. Quod sic est in-
telligendum. Alia est intentio essentialiter in intellectu hominis subie-
ctata (que quandoque dicitur verbum cordis vel ratio) lapidis cum secundum suam naturam
cognoscitur. Et est alius intellectus id est conceptio vel intentio que est sub-
iective et realiter in intellectu. In qua conceptione intellectus intelligit universali-
tatem lapidis. Probatio. Quia omnia appellari a fine iustum est.
Sed obiecta suorum verborum sunt fines. ergo. Sed aliud est esse obiecti pri-
mo modo. Aliud secundo modo sub cuius ratione cognoscentur res. ergo est alia et
alia conceptio. ¶ Contra quod〈.〉 est in subiecto reali est reale. sed intentio
essentialiter capta est subiective in anima. ergo〈.〉 secunda intentio est ens rationis〈.〉
ergo etc. Dico pro exempli causa. Species capitur dupliciter. Uno modo
prout est quedam ratio vel verbum in quo intellectus universalitatem intelligit. sic est
ens reale in anima. Alio modo capitur pro ipsa plurificatione universalis vel spe-
cialitate. ut ita dicam. Sic est ens rationis solum. nam subiective est in intelle-
ctu. ArmandusDenominatur tamen intentio. ut ait meus Armandus.⁴⁰⁰ ab intelle-
ctus intentione. ¶ Sed contra〈.〉 obiectum est prius actu circa ipsum. sed secunda inten-
tio sequitur actum a quo dependet〈.〉 Dicitur. Verum est de ente reali non autem rationis.
Et verum est de illo obiecto. quod non dependet ab actu intellectus〈.〉
Dicitur quod procedit in intentione. sed sequitur in executione et esse. Dicitur
verum de obiecto cognito non autem reflexo. Dico etiam quod hoc ens ratio-
nis precedit formationem prime intentionis. sed sequitur actum intelligendi pri-
me intentionis. que omnia vera esse possunt. Nota quod abilitas essen-
di in pluribus non est de essentia hominis. quia tunc homo qui est in Socrate es-
set abilis ad participationem plurium quod est impossibile. Et quia 35^v
unumquodque potest abstrahi ab eo quod non est de essentia eius. Ideo potest
intelligi absque hoc quod fit participabilis a pluribus. Homo enim secundum quod
homo^ee nec est universalis nec particularis. ergo illa obiecta separantur ab invicem〈.〉
Sed debes scire quod homo non dicitur universalis. nisi quia consideratur. Quapropter
consideratio hominis precedit esse universale. Sed hec consideratio accidit esse
hominis secundum esse quod habet in anima. Ex illis liquide constat quod intentio pri-
ma convenit rei secundum esse in anima. Similiter secunda^ef igitur intentio formaliter
significat habitudinem. materialiter vero rem〈.〉 Constat etiam loquendo de se-
cundario significato quod intentio prima est res in natura considerata. sed
secunda intentio est ens rationis attributum vel assignatum rebus secundum esse
intelligibile. Hec autem intentio sumit a rebus principium. quia sequitur
1 de animacognitionem illarum. Nam dicit Aristoteles primo de anima. »Animal universale
nihil est aut posterius« suis singularibus.⁴⁰¹ quia ratio universalitatis in re nihil est〈.〉
Universale autem est unum et plura. Plura inquantum in pluribus est. Alioquin
non possit predicari de pluribus. ut homo in re est plura. quia de pluribus
predicatur. Est autem unum in cognitione. Illa autem plura constituunt unum
intellectum inquantum sunt similia. Nam intellectus illa que in re sunt
plura per modum unius comprehendit. sicut hominem et asinum. inquantum
conveniunt in una operatione sensitiva. ¶ Sed erit dubitatio. Utrum
B'eatus' Tho'mas'universale sit substantia vel accidens.⁴⁰² Ad quam respondet S'anctus' Tho'mas' per distinctionem »loquendo
de universali secundum quod« »solum est in anima« »est« semper »accidens.«⁴⁰³ quod potest intelligi etiam
ex parte essentialis intentionis. sic est reale accidens. vel ex parte habitu-
dinis rei. sic est accidens non reale sed rationis. quod probo per S'anctum' Tho'mam' dicen-
tem quod universale per participationem quam habet ad animam est accidens.⁴⁰⁴ et est di-
spositio quedam in anima. et unum de individuis scientiarum vel forma-
tionum. Alio modo possumus loqui de universali quantum ad illud quod subiicitur
intentioni. sicut est res subiecta vel significatum materiale. Sic quandoque est
substantia quandoque accidens secundum diversitatem universalium. quia homo est substan-
tia. albedo accidens. Sed universale primo modo captum phisice et methaphi-
sice loquendo. nec est substantia. nec accidens. qua phisicus et metha-
phisicus non habent medium inter substantiam et accidens loquendo de essentia
rerum. sed logice loquendo non est inconveniens esse medium inter substantiam et
7 metaphi'sice'accidens. probo. quia secundum Philosophum 7 metaphisice. »Substantia dicitur que non de
subiecto« dicitur.⁴⁰⁵ Sed universale de aliquo dicitur. igitur universale non est substantia. potest argumen-
tum formari in cesare.⁴⁰⁶ hinc videtur repugnare dictum Aristotelis in
predicamento substantie cum inquit. Omnis secunda substantia de subiecto
dicitur.⁴⁰⁷ sed tamen non est repugnantia. igitur sicut non est inconveniens. quod aliquid 36^r
est substantia logica et non metaphisica. ita non est inconveniens quod sit aliquod
accidens apud logicum. et non apud methaphisicum. et hoc ideo fit quia logicus
considerat res secundum quod sunt in ratione. et ideo considerat substantias pro-
ut secundum acceptionem intellectus subsunt intentioni universalitatis. et ideo
quantum ad predicationem que est actus rationis predicantur de subiecto i'd est'
substantia subsistente extra animam. Sed Methaphisicus »considerat« res
prout »sunt entia. et ideo apud eius considerationem non« dicuntur »esse in sub-
iecto.« et dici »de subiecto. Hic enim accipit dici de subiecto« inquantum
est res aliqua et modo »alicui rei subiecto existenti in actu. et hoc impossibi-
le7 metaphi'sice' 1 de anima. est esse substantiam.« hec 7 methaphisice^eg. lectione 13.⁴⁰⁸ Dicitur etiam 1 de
anima quod diffinitiones dialectice sunt casse et vane.⁴⁰⁹ quod si intelligitur
quo ad usum verissimum est. Nam diffinitiones logice de rebus sunt per
accidentalia et extrinsica. quia si essent vere diffinitiones in logica et in-
trinsice. tunc usus demonstrationis conveniret logice scientie. quod non
placet S'ancto' Tho'me' 4 metaphisice.⁴¹⁰ nec Aristoteli dicenti quod non contin-
git cognoscere. secundum quascumque diffinitiones accidentia convenit in eodem
textu patet. intelligitur de accidentibus propriis et ergo diffinitiones dialectice
sunt vane. quia per eas non cognoscimus illa. que rebus naturaliter conveni-
unt. sed secundum quod sunt in intellectu. et hoc loquendo de usu non autem de do-
ctrina.1 et 2 poste'riorum'. 6 topicorum. quia 1 et 2 posteriorum et 6 topicorum.⁴¹¹ docemur quoniam debemus forma-
re bonas diffinitiones. mavult etiam dialectica aliis scientiis ancil-
lariBohetius quam sibiipsi ut supra Boe'tius' habetur de trinitate.⁴¹² quod autem aliquid pos-
set alicui logice competere. et non phisice vel metaphisice precisit. q. viii
de anima ar. 7 ad 17.⁴¹³ Considero etiam quod illa diffinitio secunde intentionis
cum dicitur quod est relatio sive respectus rationis causatus ab actu comparati-
vo nostri intellectus speculativi est de mente. S'anctus' Tho'mas' de potentia q. 7 ar. 11
in cor. ubi inquit »quod sicut realis relatio consistit in ordine rerum ad rem
ita relatio rationis consistit in ordine intellectuum. quod quidem potest dupli-
citer contingere. Uno modo quod ille ordo est adinventus per intellectum
et attributus ei quod relative. dicitur et huiusmodi sunt relationes que attribu-
untur ab intellectu rebus intellectis. prout intellecte sunt. sicut« est » re-
latio generis et speciei. Has enim relationes ratio adinvenit considerando
ordinem eius. quod est in intellectu. ad res que sunt extra. vel« »ordinem intelle-
ctuum adinvicem. Alio modo secundum quod huiusmodi relationes consequuntur
modum intelligendi videlicet quod intellectus intelligit aliquid in ordine
ad aliud. Licet illum ordinem intellectus non adinveniet. sed magis ex qua-
dam necessitate« consequitur »modum intelligendi. Et huiusmodi relationes 36^v
intellectus non attribuit ei. quod est in intellectu. sed«» quod est in« ratione.⁴¹⁴ Hec
ille immobilis doctor. Ex quibus patet quod relationes rationis primo
attribuuntur solum illis que sunt in intellectu et quod tales respectus
adinventi sunt principaliter fundamentaliter proximo saltu ab intelle-
ctu. Quia res intellecta est fundamentum. Sed hoc esse in intellectu
est ab intellectu principaliter. Quia homo secundum se nec est universalis nec parti-
cularis. Sed omnis intentio aut est universalis aut particularis〈.〉
igitur non convenit rebus secundum se intentio secunda〈.〉 Falsa est igitur opi-
nioSecunda intentio. dicentium. Quia intentio secunda fundatur in prima capientes primam secundum
esse naturale. Quia solum fundatur in prima per actum nostri intellectus.
¶ Preterea ex predictis secunda intentio potest ita diffiniri. Est relatio rationis
adinventa in rebus comparatis per actum nostri intellectus. Que descriptio est bo-
na. Quia per genus datur cum dicitur relatio rationis. per differentiam cum dicitur in rebus
consideratis. Diffinitiones enim accidentium in abstracto dantur per subiecta
in obliquo posita 7 metaphi'si'ce.⁴¹⁵ Similiter ponitur causa efficiens in aliis parti-
bus. Sed sane tamen intelligendum est cum dicitur secunda intetio diffinitur per naturam
subiectam. Quia videtur sequi quod ipsa ex parte rei sit in subiecto aliquo〈.〉 Pro
cuius discrimine questiunculam hanc moveo.

Utrum Secunda intentio ex parte rei intel-
lecte sit in aliquo subiective per modum actionis.⁴¹⁶ ¶ Prima opinio dicit quod sic
scilicet. quod secunda intentio est in re obiective concepta id est in obiecto pri-
mario ipsius intellectus. sive in prima secunda tercia operatione intellectus.
probatur sic. Unicuique rei secundum suum esse conveniunt proprietates rei ad extra.
reales rei concepte rationis tantum. Sed ille intentiones sunt proprietates rerum
non ad extra〈.〉 ergo conceptarum. ¶ Preterea〈.〉 secunda intentio attribuitur prime
propter aliquam proprietatem in ea repertam〈.〉 ergo est in ea subiective〈.〉
¶ Preterea. non sunt in intellectu^eh subiective. ergo in re. probatur antecedens
Quia non dicimus intellectus est genus^ei vel species. ¶ Secunda opinio dicit
quod tam prima quam secunda intentio est verus actus intelligendi. sed omnis actus in-
telligendi est subiective in intellectu. ¶ Contra primum arguo sic. Idem
sunt secundum te obiectum primarium. et res ad extra realiter. ergo habent idem esse. sed
rei ad extra non potest attribui secunda intentio. ergo nec rei concepte. ¶ Prete-
rea res naturalis intellecta non est nisi in rebus extra animam. Sicut color
visus non est nisi extra oculum. Sed secunda intentio non potest esse in re ad extra
ergo non in re intellecta. ¶ Preterea prima operatio intellectus 3 de anima est
B'eatus' Tho'mas'.simplicium quiditatum comprehensio.⁴¹⁷ Sed quiditatibus rerum non attribuun37^r
tur secunde intentiones. ergo nec obiecto primario quod est quiditas rei.
B'eatus' Tho'mas'.¶Preterea. S'anctus' Tho'mas' de poten'tia' q. 7 ar. 10.⁴¹⁸ »Res« »ipsa« »que est extra animam
omnino non attingitur ab« intellectus »actu. cum actus« eius »non sit transi-
ens in exteriorem materiam.« »et propter hoc relatio que consequitur ipsum actum
intellectus non potest esse in ea.« Sed secunda intentio est relatio rationis con-
sequens actum intellectus. ergo non potest esse in re. sicut scientia non est in
scibili. ita nec secunda intentio est in prima pro connotato. ¶ Preterea〈.〉 de
ente et essentia dicit quod »natura« »vel essentia« »accepta« per modum totius
»potest dupliciter considerari. Uno modo secundum rationem« et naturam »propriam et
hec est absoluta consideratio«. »hoc modo nihil est verum de ea« predicare
»nisi« que conveniunt »sibi secundum quod huiusmodi« sicut homini convenit animal ratio-
nale. et »quidquid aliorum« ei attribuitur »falsa est attributio.«⁴¹⁹ Talis natu-
ra sic considerata nec est una nec multa. ergo male dicitur quod secunda intentio sit
subiective in obiecto primario〈.〉 Ex natura enim rei est. quod sit primo conside-
rabilis secundum esse proprium quam secundum esse quod habet in alio. Hinc est quod
dicitur aliqua esse priora secundum naturam. non autem quo ad nos. 6 topicorum.⁴²⁰
1. posteri'orum'.⁴²¹ Probatio. Quia esse proprium et naturale primo conve-
nit rei. Alio modo consideratur essentia secundum esse quod habet in hoc vel illo
sic per accidens ei aliqua conveniunt ratione eius in quo est. Ex illo patet falsitas
dicentis quod ex natura sua homo habeat quod sit in pluribus numero differenti-
bus. et quod hoc habeat a quadam radice. in qua intellectus tanquam in principio
intrinsico fundat speciem. quia hoc accidit ei ratione individuorum. et non
convenit ei quod sit in pluribus. Hec autem natura habet duplex esse. Unum in
singularibus. aliud in anima. et secundum utrumque consequuntur dictam naturam ac-
cidentia. ratio enim speciei accidit nature. secundum illud esse quod habet in intel-
lectu. ergo non convenit homini primario concepto. ¶ Preterea〈.〉 consideratio
nature absoluta prius convenit quam per accidens in ratione sua. sed natura abso-
lute considerata et primarie abstrahit a quolibet esse in anima. et suppo-
sitis. igitur non convenit primario obiecto. Taceo quod sit subiective in eo.
¶ Preterea〈.〉 esse in anima ex parte obiecti non est reale. igitur non est subie-
ctum accidentis. ¶ Contra secundam opinionem arguo^ej sic primo quia est in-
sufficiens quia assumit solum de intentione ex parte intellectus. et non ponit
aliam intentionem secundam quod est falsum. quia intentio importat ordinem
intendentis ad intentum. sed ordo ille est in extremis. ergo utrumque extre-
morum potest dici intentio. ¶ Preterea〈.〉 relatio signi ad signatum non sol-
um est in signo. sed etiam in signato ad minus secundum rationem. ergo intentio non est
solum actus intelligendi significans conceptum quantum ad secundam vel rem inquan-
tum ad primam intentionem. Sed est etiam res signata. ¶ Preterea〈.〉 secunda in37^v
tentio est signum illius quod accidit rebus intellectis. sed tale non est res
nature. sed rationis. igitur vel erit forma vel secunda intentio. ¶ Preterea〈.〉 secundo
phisicorum dicitur abstrahentium non est mendacium. Quidquid est in intellectu
per speciem vel actum intelligitur.⁴²² sed esse abstractum (quod convenit rebus dum con-
ceptus concipit unam sine alia) cognoscitur ab intellectu per aliquem actum
non primum. quia esse abstractum non est res extra. nec per secundum. quia non significat pri-
mum actum significatum. ¶ Preterea〈.〉 quando tam signum quam signatum sunt in anima
tunc scientia considerans huiusmodi vel est metaphisica vel naturalis〈.〉 ergo
intentiones logice negliguntur. ¶ Argumenta prime opinionis〈.〉 Ad pri-
mum dico quod intentiones secunde conveniunt rebus ut sunt concepte. sed hoc esse
est aliud ab esse nature. Dico etiam ad maiorem si intelligitur de esse natura-
li vel de omni esse rei. quod est falsum. Ad secundum negatur consequentia. nam species
intelligibilis hominis attribuitur homini propter aliquam proprietatem in eo
et tamen non est in eo subiective. similiter rationes in nostro intellectu subiectate
de proprietatibus divinis sunt〈,〉 non tamen subiectantur in deo. simile est de man-
co homine picto representante pauperes. Ad tercium^ek dico quod hoc telum
proprium perfodit domum. nam species intelligibilis vel actus intelligendi sunt
subiective in intellectu. a quibus non denominatur. Dico etiam quod imago non
verificatur de subiecto suo in recto tamen in obliquo. licet illa sit falsa speculum
est imago vel imaginatum. et illa vera homo est imaginatus〈.〉 Verum tamen dici-
mus quod homo vel imago eius sit in speculo. ¶ Tercia opinio quam teneo
est quod secunda intentio ex parte rei intellecte nullibi est subiective. probo
B'eatus' Tho'mas'.autoritate et ratione. autoritate^el S'ancti' Tho'me' in opus'culo' de universalibus dicentis〈.〉
»sed« »advertendum«〈:〉 »cum dicitur〈,〉 res subiecta intentioni secunde predicatur. non est in-
telligendum quod res illa ita sit subiecta intentioni quod sit in ea« ut »accidens
in subiecto〈.〉 sicut subiectum scientie non dicitur hoc modo subiectum. ut scien-
tia sit in eo tanquam in subiecto. sed« sicut »in obiecto. scientia enim non est
in scibili. sed« 〈in〉 »sciente〈.〉«⁴²³ de poten'tia' q. 5 ar. 9.⁴²⁴ quod ad hoc quod aliqua relatio sit
que in neutro extremorum aliquid ponit non facit distantia creaturarum〈.〉
sed quod illa relatio non attenditur secundum ordinem aliquem qui sit in rebus. sed secundum
ordinem qui est in intellectu tantum. sed secunda intentio est relatio rationis qui
attenditur secundum ordinem in intellectu tantum et non rerum. igitur in neutro extre-
morum quibus attribuitur sicut sunt res. probo etiam autoritate Ar-
mandi⁴²⁵ et verorum Thomistarum. Ratione sic. Nullum accidens est in aliquo
quod est incapax ipsius. sed omne obiectum primarum est incapax secunde in-
tentionis. igitur nulla secunda intentio est in obiecto primario. Minor
probatur. quia obiectum primarium solum recipit predicationem illorum. que ei per 38^r
essentiam convenit. ¶ Preterea〈.〉 Illud in quo ponitur universalitas subiective
vel est ens reale vel rationis. si primum tunc erit accidens reale. si secundum
tunc non est in obiecto primario. ¶ Preterea. si specialitas subiective
est in homine concepto vel esse conceptum propter quod inest. est ens rea-
le. vel rationis. Si primum sequitur quod prius. Si secundum erit processus in infi-
nitum. quia illud^em esse conceptum iterum inerit per aliud ens rationis. ¶ Con-
firmo. quia universale non est unum in substantia cum aggregat in se accidens. scilicet inten-
tionem secundam et rem extram animam. que quandoque est accidens quandoque substantia. sed
tantum existens in intellectu sicut et secunda intentio non potest esse in illo sub-
iective. quod est extra. ¶ Contra homo dicitur species animal genus. sed denominati-
vum est in denominato. Dico quod extrinsice denominatur. sicut aliquis dicitur hono-
ratus non ab honore qui est in eo subiectatus. ergo sicut non sequitur. ille
honoratur propter virtutem. ergo honor est in eo. ita non sequitur. species attri-
buitur homini propter aliquod inventum in eo. ergo species est in homine. sunt
enim aliqua accidentia que extrinsice denominant et non sunt ut sic in denomina-
to ut scibile dicitur non a scientia. quia est in eo. patet per Philosophum 4 topicorum
ubi sic dicit. »quoniam autem eorum que ad que dicuntur.« »ut dispositio 〈et〉 habitus«. »in
alio enim nullo possibile est« ea esse »ad que dicuntur. alia autem non neces-
se« est »esse in illis. ad que dicuntur. contingit autem ut« dum »scibile est in anima«⁴²⁶
similiter murus dicitur mihi dexter non a virtute que est in eo. sed que est in me.
¶ Contra〈.〉 intellectus adinvenit intentiones in rebus ergo est in rebus. Di-
co quod est in rebus. non secundum esse proprium. sed abstractum. Et hoc est non
B'eatus' Tho'mas'.esse in rebus quia esse abstractum non est in rebus. Nam dicit^en S'anctus' Tho'mas' 4.
metaphisice ex qua sumitur argumentum. »Ens« »rationis dicitur proprie de« » intentio-
nibus quas ratio adinvenit in rebus consideratis. sicut« est »intentio generis« et
»speciei. et similium. que quidem non inveniuntur in rerum natura. sed« sequun-
tur »considerationem rationis.«⁴²⁷ Ex qua aurea sententia veritas splendescit〈.〉
Primo dicitur quod non inveniuntur in rerum natura. igitur illa radix non est ponen-
da〈.〉 Secundo dicitur quod sequuntur considerationem rationis. igitur talis considera-
tio est causa principalis intentionis secunde. Nam dicit idem Doctoreo S'anctus'
de natura generis^ep ca. 10^eq. Nihil »vero in natura rerum fuit super quod
intellectus fundaret intentiones universales.«⁴²⁸ ergo tale principium super quod intel-
lectus se fundaret non est ponendum extra in natura rei. ¶ Contra dicit Sanctus -
Thomas de universalibus quod »secunde intentiones principaliter accipiuntur a proprieta-
tibus rerum.«⁴²⁹ Intellectus enim meus non potest homini vere attribuere genus
nec Petro speciem. Dico primo quod dicit notantis a proprietatibus rerum et 38^v
non a rebus. Quia huiusmodi proprietates etiam conveniunt rebus quandoque
per accidens. Nam quod homo sit in pluribus numero differentibus et sit in illis multi-
plicatis convenit ei propter individua. non ex natura absolute. Dico
quod exempli gratia in universali sunt duo〈.〉 scilicet unitas^er que est principalis. et multi-
tudo que materialis. primum principaliter ab intellectu. Secundum a rerum pro-
prietatibus B'eatus' Tho'mas'.causatur〈.〉 Probatio. Quia dicit S'anctus' Th'omas' de universalibus〈,〉 cum dicitur »universale est
quod« predicatur »de pluribus)^es quod secunda intentio quam universale concludit formaliter
solum est in anima. Illud autem quod est in anima non predicatur de re extra ani-
mam cum oporteat predicatum inesse subiecto. Sed universale predicari potest secundum
naturam realem quam includit materialiter. ita quod quando dicitur〈.〉 universale« est quod » predica-
tur de pluribus. sensus 〈est〉.« »quod res subiecta universalitati predicatur de pluribus. ut
homo« et »asinus. Quod patet〈.〉 Quia si homo predicaretur de pluribus^et« »secundum quod universale
tunc Socrates esset universale. relinquitur ergo quod sola« ipsa »natura subiecta universaliter pre-
dicetur. Nam« sic »dictum est licet homo sit in re extra« singularis. »tamen hoc accidit sibi
secundum quod homo poterit considerari absque hoc quod est particularis. et« predicatur
de »pluribus. non tamen unus homo« »numero. sed« »specie. Nam homo qui predicatur de
Socrate« »est« »idem. quod Socrates. et qui predicatur de Platone« »est« »idem« »quod Pla-
to. cum predicatum insit subiecto et impossibile est unam rem numero esse
in pluribus numero differentibus. licet homo non predicetur de Socrate secundum quod
est particularis. Cuius ratio est. Quia terminus idem predicat quod significat. ergo
qualiter significat taliter predicat. Modo iste terminus homo significat naturam humanam
absque omni participatione et particulari ratione. ergo sic predicabit eam〈.〉 non tamen pre-
dicat eam sic universaliter. quia〈.〉 sicut supra dictum est. intellectus hominis^eu secundum quod
homo«〈.〉 »est« »alius a sua universalitate.«⁴³⁰ Idem habes 1 pa'rte'. 7 meta'phisice'.⁴³¹ ergo〈.〉 Patet igitur ex
his quod natura subiecta est minus principale intentionis. Et quod aliud est in logica
quod diffinitur et cui attribuitur vel convenit diffinitio. Probatur. Quia aliud
est esse universale aliud esse nature〈.〉 Sed ratio generis vel speciei est ipsius esse abstracti
vel universalis vel secunde intentionis. et tamen attribuiter rebus conceptis. igitur aliud est
B'eatus' Tho'mas' .quod diffinitur et aliud cui attribuitur. Maior ex^ev S'ancto' Tho'ma' de ente et es-
sentia. de natura generis 1 op'usculum' de universalibus.⁴³² Minor patet de poten'tia' q. 7 ar.
6.⁴³³ Pro quo nota quod communiter dicitur tam a Thomistis quam ab aliis. Cum dicitur quod spe-
cies est quod predicatur etc. Quia est duplex predicatio. Exercita et signa-
ta. Signata dicitur illa que convenit illis que diffiniuntur. sicut est secunda inten-
tio. Exercita dicitur que exercetur in contentis sub secunda intentione. sicut est homo
asinus. et per hanc distinctionem. solvitur argumentum. cum dicitur secunda intentio
predicatur de pluribus. ergo non diffinitur. Hoc argumentum non minus contra illos
qui ponunt primas intentiones diffiniri in logica pugnat quam contra nos〈.〉
Nam dicunt ipsi species^ew prout in logica^ex diffinitur est communis ad albedinem 39^r
paternitatem et hominem. quando tunc obiicitur eis. tunc species non predicatur de plu-
ribus numero differentibus. De specie dicunt quod duplex est predicatio ut supra〈.〉
¶ Contra〈.〉 diffinitio est de essentia diffiniti. ergo est impossibile quod diffini-
tio convenit alicui a quo distinguitur diffinitum. Dico primo quod in logica
non est inconveniens. quia logicus per extrinsica diffinit. et ad Aristo'telem' dico
6 topicorumquod cum nos diffinire docet 6 topi'corum'. quod magis illic de usu diffinitionis ve-
re loquitur cum dicitur quod diffinitio est esse diffiniti. Usus autem ad logi-
cam non pertinet ut supra dixi.⁴³⁴ Etiam sunt multe diffinitiones descriptive〈.〉
2 posterio'rum'Item 2 posteriorum per accidentia docetur diffiniri.⁴³⁵ probo autem quod necesse
sit quod aliud diffiniatur et quod alii attribuatur. Nam exempli gratia. Ille
cui propter aliquid in eo inventum. scilicet proprietatem. intellectus attribuit
speciem. sicut homini vel animali. significat substantias rerum. Homo enim dicitur substan-
tia illius de quo predicatur. sed illud quod attribuitur rebus consideratis. et quod facit
unitatem. et quod est species. vel etiam accipiendo ipsam naturam sub intentione
7 metaphi'sice'universalitatis. et sic accidens significat et predicat 7 metaphi'si'ce.⁴³⁶ Videtur enim impos-
sibile esse substantiam quodcunque universale dictorum. Dico secundo quod cum universale diffinitur
tunc duo simul coniuncta diffiniuntur. et ergo diffinitio nulli seorsum conve-
nit. sed ambobus simul tota diffinitio convenit. Sicut lii^ey diffiniretur
homo albus. tunc ratio hominis albi non esset ipsius albi. nec ipsius hominis〈.〉
1 phisicorumut patet 1 phisicorum in textu. quotli'betum' 2 ar. 2.⁴³⁷ ¶ Pro quo nota primo quod quam-
vis aliquid sit alicuius accidens. tamen si subiectum cum accidente simul accipiter
accidens fit de ratione eius. Exemplum. Album accidit homini. sed non homini
albo. ut probabiliter potest sustineri. Ita etiam logice loquendo. quamvis
universalitas accidat rebus consideratis tamen inquantum res stant sub inten-
tione universalitatis. sic eis potest convenire una diffinitio. ¶ Nota secundo
3 topicorum.quod album non ponitur in genere propter duplex significatum〈.〉 3 Topicorum. quia
significat naturam alteri permixtam.⁴³⁸ ¶ Et Preterea S'anctus' Tho'mas' dicit quod concre-
ta accidentium per se non sunt in genere. sed reductive.⁴³⁹ ut album musicum. et ut
B'eatus' Tho'mas'. dicit supra Bohetium in heb'domadibus'.⁴⁴⁰ quod abstracta universaliter hoc habent. quod ni-
hil admittunt extraneum. quod scilicet sit preter essentiam suam〈.〉 Sed concreta non
prohibenter habere aliquid quod non pertinet ad rationem ipsorum.
nisi solum quod est oppositum〈.〉 Exemplum. Album dicitur quod ha-
bet albedinem. et hoc bene potest habere aliquid quod non est de ra-
tione albi. ¶ Ex illis breviter respondeo. quod cum universale sit concretum duo com-
prehendit. naturam et intentionem. quod diffinitio universalis sit una ratio suo
modo composita. et quod ratio eius nulli earum ex quibus componitur seorsum et to-
taliter convenit. Sed aliquid nature scilicet pluralitas. et aliquid intentio39^v
ni scilicet unitas. Si autem diffiniretur universalitas. tunc abstraheret a natu-
ra subiecta〈.〉 Et hoc provenit ex eo. quia secunda intentio concretive sum-
pta dicit ens rationis in subiecto suo modo. et ergo in ratione eius aliquid ad-
mittitur non pertinens ad rationem eius in abstracto. Exemplum〈.〉 Illa diffi-
nitio genus est quod etc. non convenit animali extra. cum tot sunt animalia quot
1 de animaspecies eius 1 de anima.⁴⁴¹ nec convenit totaliter intentioni generice. Tum quia
non plurificatur. Tum quia non est in subiecto vel in speciebus〈.〉 Tum quia
non significat substantiam ut patet. igitur illa est diffinitio totius animalis et generis
que sunt unum cognitione. et intentio facit unitatem rationis propter quam genus
ambit omne predicatum. Ultima tamen pars et minus principalis et materialis
convenit nature. Prima. que est principalis convenit intentioni. Nec
tamen obstat quod dictum est scilicet quod sicut est una ratio hominis. ita una speciei.
Quia species potest capi pro formali vel per se significato. et pro materiali et connotato〈.〉
Dictum est nunc de intentione ex parte intellectus voluntatis. quoniam intentio
intellectus est formaliter intentio et essentialiter. et quod est subiective in eo
in rebus radicaliter. De intentione vero presertim secunda que nostre est spe-
culationis ex parte rei intellecte. quid sit. ubi sit. unde causetur hacte-
nus dictum est. Nunc ad secundam partem secundi articuli respondeo.

〈Pars prima articuli tercii〉⁴⁴²

Logica est principaliter de secundis in-
tentionibus. Quamvis multa possunt hic dici de principalitate considerati-
onis. et quoniam subiectum se habeat ad habitum. aut de unitate habi-
tus et scientie. quodve sit logica〈.〉 Tamen ne terminus canicularium dierum me etiam
aliis occupatum litteris alcioribus preveniat. dimitto hec indiscussa de-
terminaturus vita comite. deo duce. Thoma patrocinante. in veteri
B'eatus' Tho'mas' .arte. ¶ Considerandum igitur quod illa conclusio est S'ancti' Tho'me' formaliter in opu'sculo'
suo de intentionibus cum sic deducit virtualiter. Omnis scientia est de uno. sed universale
non est unum. igitur nulla scientia est de universali. et per consequens de intellectione. maior probatur
quia scientia est de ente〈.〉 Sed ens et unum convertuntur. 4 metha'phisice'.⁴⁴³ minor patet quia universale
congregat in se accidens i'd est' intentionem secundam et rem extra animam. que quandoque
est substantia ut homo. nec est unum accidentaliter. cum accidens sit in subiecto〈.〉 Universali-
tas vel secunda intentio non est in subiecto i'd est' natura. sed multe scientie sunt de universali-
bus. igitur universale est unum. minor subsillogismi patet. 1. poste'riorum'.⁴⁴⁴ sed non est
unum ex precedentibus unitatum modis. Igitur tercio modo scilicet quod est »unum unita-
te cognitionis. ita quod de ratione universalis non requiretur. nisi illa unitas« rationis »et
propter hoc dicit Aristoteles. quod est unum in multis scilicet cognitum〈.〉«⁴⁴⁵ Unde non potest
aliquis dicere quod universale sit unum relatione. cum secunde intentiones non referantur ad 40^r
res. sed potius ad se invicem. ut species dicitur species respectu generis et non
respectu nature obiecte. Ex quo patet quod est impossibile unam scientiam et
eandem determinare de universali per se quantum ad illas duas naturas quas inclu-
dit de essentiali intentione et de natura subiecta. sed quod dicitur de signo ut
huiusmodi intelligentiam de per se signato quod est secunda intentio ex parte rei. et
sic pocius una scientia est de uno per se et de alio per accidens. ergo logica cum
considerat universale non considerat ipsum quantum ad naturam subiectam per se. non
enim considerat hominem in eo quod homo. sed in eo quod species. et sic de aliis animalibus.
Et ideo logica principaliter est de secundis intentionibus. Sed
quia secunde intentiones accipiuntur principaliter a proprietatibus
rerum mediantibus primis. sicut species sumitur ab hominis proprie-
tate mediante tamen prima intentione i'd est' mediante forma speculari que dicitur pri-
ma intentio cum sit simulitudo rei ad extra. et hoc est quod dicit de potentia q. 1
ar. 1 »ad decimum dicendum^ez. Quod« »aliquid« »respondet« »intellectui« mediate. quia
scilicet »aliquid sequitur actum intelligendi et intellectus reflexus« super istud » conside-
rat illud. Unde res respondet« isti »considerationi« »mediante intelligen-
tia«⁴⁴⁶ quam hoc vocat primam intentionem. ita quod sit sensus secunda intentio ac-
cipitur mediante prima intentione i'd est' mediante actu intellectus for-
mato principaliter a proprietatibus rerum. i'd est' a communicabilitate illa vel
illa. vel ab incommunicabilitate sicut est proprietas individui per se. »et
ideo dicit Avicenna 1 sue methaphisice quod logica est de secundis inten-
tionibusAvicenna. adiunctis primis.«⁴⁴⁷ sic patet quod logicus non considerat rem subie-
ctam per se. nec sequitur quod sit scientia per accidens. quia considerat intentiones
principaliter. res autem inquantum possunt subici. Nam scientia quamvis hoc
modo diceretur per accidens. quia considerat unum scilicet subiectum per se. et partes sub-
iecti per accidens i'd est' per alterum. sicut metaphisica per se considerat ens per se
sicut est substantia. accidentia vero inquantum habent ordinem ad substantiam. nam
4 metaphisice scientia non solum est unius. sed illorum que ad unum dicuntur.⁴⁴⁸ hoc
enim sufficit ad unitatem scientie. quod ratio formalis sit una. sic est hec in pro-
posito. Nam ens rationis est ratio formalis. »Alie autem scientie conside-
rant universale. quantum ad rem subiectam〈.〉 Nam Ph'ilosophu's naturalis non considerat corpus
mobile inquantum genus sed inquantum mobile corpus.« »Musica non conside-
rat sonum inquantum accidens. sed inquantum sic. Ex quo patet quod huiusmodi scientie
non considerat universale sub ratione prima universalis. cum non considerent« id »quod facit
formaliter universale. sed dicuntur considerare universale. quia considerant res non
ut« res. »sed ut« universales.⁴⁴⁹ Hec ille quasi formaliter. probo autoritate Aris-
totelis 1 elencorum. ubi dicit quod disputatio doctrinalis procedit ex pro40^v
priis. dialectica ex probabilibus.⁴⁵⁰ sed probabilitas ex intentionibus que ac-
cidunt 1 elencorumrebus et non ex principiis rerum sumitur. igitur dialectica est de se-
cundis intentionibus. dialecticus enim. ut huiusmodi. nunquam procedit ex prioribus
igitur dialecticus. ut talis. non considerat primas intentiones. sed principia
1 topicorum.ipsarum. antecedens patet^fa 1 topicorum.⁴⁵¹ ¶ Preterea〈.〉 dialectica procedit
ex probabilibus vel illa probabilitas prout distinguitur a materia necessa-
rio sumitur ab accidentibus rationis. vel rerum extra. secundum non dicitur. quia non est
artifex realis. ergo primum et principaliter. quia omnis artifex ex propria mate-
ria 4 metaphisicesillogisat. Autoritate Aristotelis 4 methaphisice lec. 4. ubi
dicit sed differunt dialectica et methaphisica »modo potestatis. et subiun-
git. est autem dialectica tentativa de quibus philosophia est sciens.«⁴⁵² sed non
potest dici quod dialectica principaliter considerat primas intentiones. quia si sic
tunc non esset tentativa. ¶ Preterea〈.〉 quicumque procedit ex propriis et primis
ille est sciens. dialectica procedit ex propriis et primis. ergo dialectica est
sciens. conclusio falsa et in Darii⁴⁵³. ergo aliqua premissarum. non prima. quia patet
1. poste'riorum'. 1 et 2 meta'phisice'. 1 phisicorum.1 poste'riorum'. 1 et 2 metaphisice. 1 phisicorum.⁴⁵⁴ ergo minor est falsa. sed illa
est opinio adversariorum dicentium. quod est unum primum intrinsicum. ut
in homine ratione cuius attribuit ei intellectus speciem. et non genus. Conclusio
autem huius sillogismi est contra Philosophum. nam per hoc differunt philosophia et metha-
phisica. Autoritate inclyti Tho'me' ibidem inquientis. »Ens est du-
plex scilicet ens rationis et ens nature. Ens autem rationis dicitur proprie de illis in-
tentionibus quas ratio adinvenit in rebus consideratis.« »et huiusmodi« »ens
rationis est proprie subiectum logice.«⁴⁵⁵ Dicitur quod S'anctus' Tho'mas' non distinguit
subiectum a passione. sed unum per reliquum circumloquitur quasi tale ens ra-
tionis sit passio entis nature. Contra. S'anctus' Tho'mas' distinguit unum
ens ab alio dicens ens nature est subiectum ph'ilosoph'ie et ens rationis subie-
ctum logice.⁴⁵⁶ igitur fictio est. ¶ Preterea〈.〉 ens rationis accidit rebus intel-
lectus. igitur non est passio ipsarum. ¶ Preterea〈.〉 Omnis passio fluit
ex principiis subiecti. sed nulla secunda intentio fluit ex prin-
cipiis subiecte. igitur. minor patet in de ente et essentia. de na-
tura generis. Item quia sequitur actum intellectus. ergo non est passio. nec potest
habere modum passionis. Dicitur quod secunda intentio est subiectum speciale〈.〉 ergo〈.〉
Contra. Si speciale ergo proprium. Dicitur quod ens rationis est subiectum considerati-
onis sed non attributionis. Contra. idem est subiectum per se considera-
tionis et attributionis. igitur male seperantur. ¶ Preterea〈.〉 omnia entia que consi-
derantur a logico habent ordinem ad esse rationis vel sunt. quia non ad
reale esse ergo rationis cum inter ea non sit medium. probatio. quia scientie rea41^r
les res secundum esse reale considerant. sed esse rationis est esse secundum^fb quod ens
rationis non est existens in rebus extra. igitur solutio nulla. ¶ Preterea〈.〉 proprium est
dialectici ex extraneis procedere. sed esse primarum intentionum non est
extraneum eis secundum te. igitur. ¶ Preterea. S'anctus' Tho'mas' dicit quod dialetica pro-
cedit ad consideranda accidentia entis communia »ex intentionibus rationis
que sunt extranea a natura rerum.«⁴⁵⁷ igitur non utitur uno pro alio. probo ulterius sic.
¶ Sicut se habet ph'ilosoph'us ad principia intrinsica entis. ita se habet logicus
ad intentiones extraneas a rebus. Sed ph'ilosoph'us principaliter considerat
principia entis nature. igitur logicus principaliter intentiones enti na-
ture B'eatus' Tho'mas' .extraneas considerat. maior est comparatio ph'ilosoph'i et S'ancti' Tho'me' minor
patet similiter quarto metaphisice.⁴⁵⁸ Pre'terea'〈.〉 illud quod est proprie subiectum est extra-
neum enti nature. sed prima intentio et fundamentum. vel formale. ut
utar tuis verbis. non sunt extranea enti nature secundum^fc te igitur. Pre'terea' ni-
hil est in rebus cuius similitudo in anima sit ratio generis vel speciei. sed conside-
rata principaliter sunt genus et species in logica. ergo principaliter conside-
ratum in logica non est res extra. cuius ratio est similitudo. ¶ Preterea
dicit S'anctus' Tho'mas' quod diffinitiones sunt intentionum et attribuuntur rebus pro-
ut intellecta sunt.⁴⁵⁹ ¶ Preterea〈.〉 illud quod in logica principaliter consi-
deratur et per se omnino et solum in intellectu est. sed prima intentio non
est omnino et solum in intellectu. quia est extra animam subsistenter pro connota-
to^fd. sed secunda intentio quo ad similitudinem et quo ad signatum est in anima semper
igitur〈.〉 ¶ Argumentum commune. diffinitum debet esse proprie quod unum et univocum
sed prima intentio in logica non est huiusmodi. igitur non diffinitur. minor
probatur quia species predicatur de homine albedine numero et paternitate que non
conveniunt in aliquo univoco reali. ut concedis. Dicitur quod species acce-
pta pro signato propinquo qui est confusus conceptus cui attribuitur inten-
tio speciei. sic non est quid univocum. sed analogum. et tamen potest diffini-
ri secundum illam equivocam rationem. Alio modo accipitur species pro significatis re-
motis et secundariis per primam intentionem. sicut est homo locus
calor et sic est univocum ad eam de quibus dicitur. quia tunc habet conceptum
affirmativum precedentem suas species. qui est in genere predicamentali.
¶ Contra〈.〉 species prout dicit conceptum est equalis similitudo omnium specierum om-
nium predicamentorum. Igitur non est analogica vel equivoca similitudo. Di-
citur quod non est similitudo in intellectu existens. sed est aliquod confusum
conceptum cui potest attribui intentio generis. ¶ Contra〈.〉 quero vel illud
confuse conceptum est res nature hoc est prima intentio vel secunda inten-
tio. Si primum tunc erit abstrahibilis alius conceptus realis ab omni41^v
bus predicamentis. Qui non est alicuius transcendentis. Sed est contra communem
et usitatam doctrinam Ph'ilosoph'orum et contra veritatem. Quia conceptus com-
munis omnibus predicamentis est conceptus transcendentis〈.〉 ¶ Preterea sequitur
quod diffinitio generis non conveniet equaliter et eodem modo omni generi cu-
iuscumque predicamenti quod est falsum. quia non magis animal est genus quam
color et numerus. Cum unumquoque horum de pluribus speciebus predi-
cetur. Nec est verum quod de per se significato generis dicitur. Cum illud sit etiam
secundum te ens rationis. ¶ Preterea〈.〉 si ponitur tale confuse conceptum tunc erunt
duodecim conceptus transcendentes reales. scilicet generis. speciei. individui
generis subalterni. speciei subalterne. Et in aliquibus differentia vel
proprium similiter conceptus enti unius generis. vel ergo hoc confuse conceptum
erit ens rationis i'd est' secunda intentio. Si sic tunc secunda intentio diffinitur et per
se consideratur quod placet mihi. Dicit alius quod natura generica capi-
tur dupliciter.⁴⁶⁰ Uno modo pro materiali quod materiale est natura absolute concep-
ta et est quid equivocum. Alio modo capitur pro formali quod est conceptum
comparative vel respective. et tale est univocum. Contra〈.〉 ex illa solutione se-
quitur quod prius. ¶ Preterea〈.〉 Hoc comparativum conceptum vel est prima
intentio vel secunda. Sed prima. ergo erit aliquid in presento absolute. Cuius
ratio est esse comparatum quod inplicat et imaginatur illud quod homo comparatur
ad inferiora quasi natura humana sit aliquod unum. quod ad multa pos-
sit comparari. Si est secunda intentio habebo propositum. ¶ Aliud argumentum
commune. scientia considerans materiam et formam. principaliter formam conside-
rat. Sed intentiones secunde sunt forme primarum. igitur. Dicunt quod maior^fe
est vera de materia et forma substantiali. non autem accidentali. Tunc sta-
bit argumentum cum dicitur albedo est species color est genus. ¶ Preterea〈.〉
perspectiva considerat lineam visualem et tamen linea habet se ut materia
et contractum visuale. ut forma contrahens〈.〉 ¶ Aliud Argumentum commune〈.〉
ratio formalis principaliter consideratur in scientia. Secunda intentio est ra-
tio formalis prime. cum prime nunquam considerentur sine illis. Dicitur quod ma-
ior^ff sit vera de ratione formali que sumitur ex principiis scientie. sed huius non
sunt secunde intentiones. sed magis passiones primarum et proprietates. Sed
quam extraneum sit hoc a S'ancto' Tho'ma' ex superioribus patet. et arguo^fg
sic. Si prima intentio secundum principium^fh formale esset prima intentio. seque-
retur quod logicus possit considerare speciem non considerando secundam inten-
tionem. Sicut naturalis potest stare in principiis entis non considerando
passionem eius. sed illud implicat. quia sic considerat speciem simul et non
speciem. ¶ Preterea sequeretur hoc primum esset de essentia eius et sic prima in42^r
tentio et sic animal esset unum unitate reali in multis. igitur opposi-
tum est verum. Sed fundat se in hoc quod res concepta ut concepta sit pri-
ma intentio. ¶ Contra〈.〉 homo conceptus ut conceptus non est homo natura-
lis vel ens nature. Sed prima intentio est ens nature. igitur homo conce-
ptus ut conceptus non est prima intentio. Maior patet. quia arguitur a di-
cto secundum quid ad simpliciter. esse enim in opinione vel conceptione est esse
secundum quid 1 elenco'rum'⁴⁶¹ et peri'armeneias'.⁴⁶² Minor est S'ancti' Tho'me'〈.〉 Alia plura in eos
argumenta in principio questi'ionis' loco instantiarum posui. ¶ Preterea〈.〉
Quicquid convenit homini inquantum homo hoc convenit Petro et Paulo. sed
homini inquantum homo convenit radix vel principium intentionis prime ratione cuius
intellectus fundat super eum speciem. et non genus vel individuum. ergo illud prin-
cipium intrinsicum vel ratio formalis convenit Paulo. Sed cuicunque
convenit principium speciei vel radix. illi intellectus vere potest attribuere
speciem ut patet ex dictis. igitur species potest ei vere attribui〈.〉 Totus
B'eatus' Tho'mas'.ille discursus potest formari ex^fi S'ancto' Tho'ma' in de ente et essen'tia' similiter in
de natura generis. in opusculo de universalibus.⁴⁶³ Nota ergo quod illa proprietas non
est unum principium conveniens homini secundum se. sed per accidens. ut patet decla-
ranti de hac prima intentione homo. et illa proprietas dicitur aliquid inventum〈.〉
Nota quandocunque in subiecto ponitur causa quare sibi inest. tunc predi-
catum vere predicatur de subiecto. Sed ipsi dicunt (quod nos negabimus) homini
secundum quod homo convenit hoc principium. vel illa radix in qua intellectus per conside-
rationem suam fundat speciem. ergo illa semper est vera. et in quarto modo per se
homo est species. quod est falsum loquendo de specie logica et impossibi-
le〈.〉 Dicit ergo fidelis tomaster secunda intentio non oritur ex intrinsecis princi-
piis rerum. sed attribuitur rebus conceptis propter aliquam proprietatem in ea
inventam ergo sive dicat species est.⁴⁶⁴ que supponitur generi sive predicatur de
pluribus numero differentibus. semper convenit intentio rei per accidens.
¶ Preterea〈.〉 Notandum quod secunde intentiones potius referuntur ad se invi-
cem quam ad res sicut species est generis species. quapropter dixit Pur-
phirius. Oportet »in utrorumque utrisque rationibus uti«.⁴⁶⁵ nam relativa per se
invicem diffiniri non prohibentur. immo unum de intellectu
alterius est. sed accedit emula solutio dicens quod non est etiam
inconveniens in absolutis. cuius tamen oppositum dixit ut credo ille
idem. 1 phi'si'corum ubi inquit Arist'oteles' de absolutis quorum unum per alterum diffi-
niri non potest.⁴⁶⁶ sed non de relatis disserit enim Aris'toteles' sic amplius quecumque
in diffinitiva ratione insunt alicuius tocius diffiniti in ipsis ediverso non
est totum. Igitur genus et species vel male diffiniuntur a logico vel sunt 42^v
encia respectiva rationis tantum〈.〉 ¶ Notandum quod cum huc longa via venissem
Petrus Ni'gri'mihi vela complicare volenti huius secundi articuli cupido^fj lectionis Pe-
tri Nigri incessit. Quem cum revolverem mee opinioni emulum conside-
ravi. Quapropter ne indicula sollicite ignorantie notarer. ut fieri
solet non pignit aliqua recensere. Nota quod prefatus doctor in clipeo suo
thomistarum ques'tione'^fk 38.⁴⁶⁷ Qua querit utrum in diffinitione in qua dicitur »genus
est quod predicatur de pluribus etc. Diffiniatur intentio per se vel natura subiecta
intentioni« ponit duas opiniones. Prima tenet in precedenti diffinitione
quod non diffinitur res subiecta intentioni sed intentio. et dicunt isti de hac opi-
nione utputa Scotiste^fl quod sit diffinitio quiditativa talis. et probant
primum sic. Illud per se diffinitur in logica quod logicus per se considerat〈.〉
Sed logicus per se considerat intentionem〈.〉 ergo. maior probatur quia quod diffinitur in
aliqua scientia (cum quiditas primo cognoscatur) per se cognoscitur. minor universaliter no-
ta. ¶ Secundo sic illud quod hic diffinitur convenit univoce rebus omnium ge-
nerum. secundum idem nomen et secundum eandem rationem. sed impossibile est aliquam
rem qualemcumque sub intentione positam convenire univoce rebus omnium ge-
nerum. ergo〈.〉 minor patet. quia hoc maxime esset ens. sed ens non est genus.
¶ Tercio〈.〉 Si res sub intentione diffiniretur tunc res per accidens diffini-
retur. quia per hoc quod intentio sibi accidit. Sed omne per accidens reducitur ad per se
a quo illud per accidens dicitur. ¶ Preterea〈.〉 res diffinitur propter intentionem. ergo〈.〉
res magis〈.〉 Volens sustinere oppositum. quia utrumque est sustinibile. potest
dicere ad primum. quod per se capitur dupliciter〈.〉 Uno modo sine alio. Alio modo
quod est propter alterum. Secundo modo minor potest esse vera. sed non primo modo
capiendo per se. quia genus non diffiniretur sine re subiecta. res autem consi-
deratur sub intentione stans. vel dic'endum' ut supra ad secundum. quod res sub intentione
est aliquod unum commune ad omnem naturam genericam cuiuscumque predicamen-
ti. sed solum intentio que est in intellectu obiective per suam rationem que est
in intellectu subiective attribuitur rebus omnium predicamentorum. sufficit
enim quod formale intentionis sit commune ad omnia multiplicatis materialibus
per hoc nullum est inconveniens in huiusmodi intentionibus sicut est una forma sil-
logismi omnium terminorum cuiuscumque materie. ¶ Ad tercium. Dic'endum' res
sub intentione non est res per accidens. quia inquantum intentio stat attribuitur
rei et res suiicitur ipsi. sit unum de ratione alterius sicut de ratione hominis al-
bi. quia utrumque. ¶ Dic'endum' secundo tale per accidens bene diffiniri unde dicit
Aris'toteles' 1 Phi'sicorum'. ratio hominis albi etc.⁴⁶⁸ ¶ Dic'endum' tercio quod intentio accidit rebus
quia est eis extrinsica. ad probationem dic'citur'^fm ens per accidens reducitur ad ens
per se non idemptitate sed quo ad determinationem eius. quia sub una scientia 43^r
cadunt cum sint opposita. ¶ Ad quartum dic'endum'〈:〉 res diffinitur sub inten-
tione. nec illa valet autoritas in omnibus. non sequitur homo est albus al-
bedine igitur albedo alba. sic non valet res propter intentionem diffinitur
ergo intentio magis. ita intelligitur quod non sit ratio eius quia res diffi-
nitur nisi stet sub intentione.

〈Secunda opinio〉⁴⁶⁹

Alia Opinio huic contraria tenet quod
diffinitur res subiecta intentioni et non intentio et dicit quod sit diffinitio de-
scriptiva non quiditativa probacio. Quia diffinitio generis convenit na-
ture et non intentioni. quia ens rationis non predicatur. quiditative de ente
reali. hanc opinionem nullo modo teneo quia alias logica esset scien-
tia realis. Ad secundum dicunt scotiste quod intentio generis non predicatur de
specie secundum actum exercitum. sed signatum^fn tantum. vel ut supra. quod natura pre-
dicatur non intentio. ¶ Contra〈.〉 eodem modo diffinitur genus quo partes diffini-
tionis sibi conveniunt. sed diffinitio convenit intentioni solum secundum actum
signatum. igitur solum hoc modo diffinitur. Respondet Petrus Nigri.⁴⁷⁰ Quod
diffinitio generis non convenit intentioni essentialiter. quia sic omnes partes eius
de ipso in recto predicarentur. sed convenit generi solum quo ad notificati-
onem. et igitur genus non predicatur de pluribus specie differentibus secundum
predicationem. sed notificationem tenendo quod res sub intentione diffini-
tur. dic'itur' quod partim convenit rei partin intentioni. nam nature subiecte con-
venit predicari in quid. intentioni vero unitas rationis. ¶ Contra ar-
guit idem Burleus autor secunde intentionis.⁴⁷¹ unum desperatum non predica-
tur de alio. sed intentio generis et intentio speciei opponuntur desperate
igitur una non predicatur de alia pro intentionibus capta. sed tamen dicimus homo
est animal. ¶ Preterea〈.〉 Purphirius diffiniendo genus exemplificat de re
subiecta. quia dicit ut homo est animal〈.〉⁴⁷² ¶ Ad primum^fo dicit Pe'trus' Ni'gri' quod dicunt
Scotiste scilicet quod natura de natura predicatur. et non intentio de intentione〈.〉
dum aiunt quod genus predicatur de specie non secundum actum exercitum. sed so-
lum signatum. Unde licet predicari de inferiori quiditative non conveniat in-
tentioni secundum predicationem tamen secundum notificationem〈.〉 Respondet Tar-
taretus quod »in respectu universalium disparatum bene potest diffiniri per suum ter-
minum seu per fundamentum alterius disparati et hoc saltem diffini-
tione data per additamentum.« Ad secundum respondet idem »quod processus Pur-
phirii datur de manifestioribus nobis. Ideo exemplificat per primas
intentiones. non quia de ipsis dederit diffinitiones. sed quia per eas exercentur
que per secundas intentiones importantur.«⁴⁷³ Respondet Pe'trus' Nigri. quod ideo
Purphi'rius'^fp dat exemplum de animali quod predicatur de homine non quod animal diffi43^v
niisset. sed quia illud quod diffinitum existit fundatur in animali. et aliquo modo
noticia eius dependet ex fundamento suo ideo dat exemplum de
animali quod est prima intentio. ¶ Utrum autem illa diffinitio sit quiditativa
vel non〈.〉 Respondet quod non sit quiditativa. sed solum descriptiva. quia non omnia
que ponuntur in diffinitione predicantur de diffinito. Item datur per addita-
mentum. ergo etc. rationes non adduco brevitatis causa. et est ille sensus
diffinitionis. Genus est unus respectus rationis. vel consequens natu-
ram rei intellecte. ut intellecta est. que multiplicatur realiter secundum species
in quibus est essentialiter.

〈Opinio tercia〉

Opinio Tercia est Petri Nigri quod
in hac et omnibus diffinitionibus logicis. secunda intentio per se diffinitur acci-
piendo ly^fq per se prout determinat diffinitum. reprobat primo argumen-
tum Scoti et secundo. Sed tercio sic. quia ista diffinitio data est per entia
rationis. scilicet per universale et per predicatur quod non competit prime intentioni nisi
per ens rationis. sed ens reale non potest notificari per entia rationis〈.〉 Volens
tenere oppositum dicat quod intentio non solum. nec res sola. sed res sub
intentione. ¶ Contra. Noticia prime intentionis hic non inquiritur nisi
per accidens i'd est' pro quanto secunda intentio fundatur in ea. Ideo nullo mo-
do per se diffinitur. Tum secundo quia perfectius et citius potest acquiri
noticia prime intentionis sine secunda quam cum secunda. quia cognitio absolu-
ta est prior et perfectior cognitione respectiva. Dicitur quod argumentum
solum probat intentionem primam sine secunda. non diffiniri. Sed non ediverso
probatur. quia de natura intentionis est. quod rei ut intellecta est attribuatur.
igitur intentioni per se convenit diffiniri cum natura. ¶ Preterea cuius no-
ticia perfecta non potest haberi sine prima intentione hoc per se facit ad diffi-
nitionem hoc est ad noticiam diffiniti. sed secunda intentio non potest perfecte no-
tificari sine prima. igitur per se facit ad notificationem. consideratur tamen
per accidens prima intentio. quia non est per se sed per secundam intentionem logi-
ce speculationis. ¶ Preterea〈.〉 diffinitio generis est partim intentionis et
partim rei. igitur est diffinitio data per additamentum^fr. Et ideo patet
quod secunda intentio perfecte cognoscitur non sine prima. Sed prima bene potest
perfecte cognosci sine secunda. Et notabit studiosus lector que hic de
genere dicuntur ad alias intentiones logicas posse applicari. conside-
rabitque quod Scotus et Pe'trus' Ni'gri' bene dicunt. et ex S'ancto' Tho'ma' probatur. quia
sicut est una ratio rei extra. ita est una ratio illius quod attribuit rei
intellecte. ut huiusmodi. que ratio non est similitudo rei extra animam ergo〈.〉
¶ Tamen alterum etiam est probabile. et elici potest ex opus'culo' S'ancti' Tho'me' 44^r
ut patuit supra. Teneat igitur tenera iuventus utram libet senten-
tiam. que ei verisimilior videtur. Sed opinionem Burlei bonus Tho-
mista relinquat.⁴⁷⁴ Quoniam autem aliquibus genus vel species. vel differentie.
vel proprium. vel accidens. vel individuum. et quibus non sunt attribuen-
da. Nunc non valeo singula discutere. sed hec notaturum me in pre-
dicabilibus (que in tertio huius magisterii anno interpretari cona-
bor) spero confidoque dei auxilio〈.〉⁴⁷⁵ Sed prochdolor. quia aliis maledi-
cendi occasionem ille meus labor quem ut iuventuti prodessem per-
petior forte affert. sed nunquam obloquendi petulantia vel detrahen-
di me a profutura hominibus diligentia disturbabit.

〈Pars secunda articuli tercii〉

⁴⁷⁶Finitis itaque prioribus articulis iam
iam ultimum aggredior in quo argumenta principalis questionis dis-
solverim. Dicoque ad primum argumentum quod universale de quo Aristoteles
loquitur .2. poste'riorum'.⁴⁷⁷ i. metaphisice⁴⁷⁸ est una similitudo in anima que est princi-
pium artis et scientie. non autem est universale prout est ens rationis quod sequitur actum
intellectus. ¶ Pro quo nota quod universale capitur tripliciter. Uno modo pro
specie intelligibili que est similitudo universalis〈.〉 intellectus natura^fs est universalium. 3 de
anima.⁴⁷⁹ 1 poste'riorum'.⁴⁸⁰ 2 phisi'corum'.⁴⁸¹ sed nihil potest exire in actum aliquem nisi per for-
mam qua fit in actu. Cum igitur dicitur quod intellectus intelligit universalia in-
telligendum est sic. quod intellectus per unam speciem intelligibilem que est simili-
tudo universalis intelligit universalem naturam. et quando dicitur quod universale generatur. et quod sit
principium artis et scientie. optime et vere intelligi potest de habitibus quo
scilicet modo habitus per quos intellectus cognoscit universalia generantur in nobis
nam .2. poste'riorum'.⁴⁸² hoc facit principaliter. ut sciamus quis sit habitus princi-
piorum. Alio modo capitur universale pro natura que convenit multis vel pro
illo quod non est singulare ex natura sua. sic dicimus quod omnis scientia est universalium
et quod universalia sunt incorruptibilia. Tercio modo capitur universale pro ente ra-
tionis quod sequitur^ft intelligentiam rerum sic dicit ph'ilosophu's quod »animal universale« »nihil est aut
posterius«⁴⁸³ suis singularibus sic dicit. 10 metaphi'sice'. quod universale non significat sub-
stantiam neque est principium.⁴⁸⁴ patet illa distinctio ex 3. de anima.⁴⁸⁵ et 2.^fu po-
ste'riorum'.⁴⁸⁶ ubi dicitur de habitibus universalium. et hoc modo dicitur quod universale generatur. Sed
secundo modo non generatur neque corrumpitur universale 1. poste'riorum' item 3. metaphi'sice'.
4. topico'rum'.⁴⁸⁷ dicit quod universale est principium singularitatis^fv.⁴⁸⁸ sed pro tercio modo dicitur
quod universale est extraneum et quod sit attributum 1. elenchorum⁴⁸⁹ quod clarius patet
apud Porphi'rium' et in predicamentis.⁴⁹⁰ Ad argumentum dico quod de universali primo modo
est metaphisica et naturalis philosophia si est immobile. De universali secundo modo est omnis
scientia realis et metaphisica etc. De universali tercio modo tanquam de per se consi44^v
derato est logica et hoc est falsum quia Arist'oteles' semper loquitur de
universali logico. quia sic esset una scientia. sic patet solutio〈.〉 ¶ Ad secundum etiam
quia universale logicum quod est formalis ratio considerandi est res speculata. hoc
est per solam speculationem habens esse in intellectu. Vel tale ens rationis
solum convenit rebus speculatis inquantum consideratur et de illo universali est lo-
gica^fw principaliter. ¶ Ad tercium dico quod exempli gratia genus hoc nomen
secunde impositionis significat conceptum illius secunde intentionis genus. et per illum
conceptum significat ens rationis. nomina enim sunt signa intellectuum.⁴⁹¹ formaliter
ergo loquendo secunda intentio que est essencialiter conceptus secundarius. est
principaliter de consideratione logici ut in arti'culo' secundo patet. ¶ Ad quar-
tum dico. admissa maiore distinguo minorem. quia subiectum dicitur
proprie illud in quo est aliquid subiective. sed tale non habent secunde inten-
tiones que sunt entia rationis tantum. igitur probatio nihil facit. Dico quod
subiectum proprium logice est secunda intentio. sed prima intentio est subie-
ctum per accidens i'd est' per alterum quod est ens rationis pro tanto quia aliquid facit
ad cognitionem eius. ¶ Ad quintum dico admisso quod ens rationis
quod est secunda intentio non tamen concesso quod habeat aliquas passiones que sunt
predicari subici. non tamen ipsum est passio prime intentionis quapropter
concludit argumentum pro hac opinione. quod ens rationis sit^fx principaliter
consideratum non prima intentio. ¶ Preterea〈.〉 illa est inpropria subiectum
rationis〈.〉 Nam ratio ut in plurimum capitur pro diffinitione ut patet 4 me-
taphi'si'ce.⁴⁹² si autem sic subsumitur. ens reale subiectum existens principalius
quam passio eius consideratur. ergo ens rationis subiectum existens principalius
eius passione consideratur. et petitur. quod ens rationis habeat passionem et
non probatur. etc. ¶ Ad sextum negatur consequentia. quia non est simile. tum quia
passiones rationis terminorum sequuntur placitum instituentis. tum secundo
quia secunda intentio non est passio proprie capta. si tamen ab aliquibus poni-
tur significatio terminorum esse passio. Dicitur etiam quod est specialis pars
grammatice de genere et casu. que sunt principia congruitatis. et propterea
principaliter considerantur. Dicitur quod terminus capitur. uno modo pro voce
sicut et nomen potest capi. sic est phisice considerationis. quia ph'ilosophu's 2 de
anima docet quomodo formatur vox.⁴⁹³ Alio modo capitur terminus pro significatione
propter quam instituitur vel imponitur. sic universaliter de termino loquendo tunc est
grammatice scientie. et est ens rationis a voluntate factum. sic habet rationes
passionis. Dicitur etiam quod antecedens est falsum loquendo de con-
sideratione grammatica. Ad probationem dicitur quod partes orationis^fy ut ipsi capi-
unt passionem etiam sunt passiones terminorum. quia significatio est ens ratio-
nis que diversificat secundum modum partes orationis^fz. Dicitur etiam quod genus et 45^r
casus sunt principia congruitatis. Item dicitur quod secunda intentio non est pas-
sio rei concepte. sed attribuitur ei propter proprietatem in ea inventam. et omnia
argumenta illa procedunt secundum non causam ut causam. quia presupponunt
quod secunda intentio causetur ex natura rei sicut accidens a subiecto
quod est erroneum. Dico ultimo quod non est simile. quia passiones terminorum fuerunt
simul cum terminis institute. sed res concepte et intentiones secunde non simul
producuntur. immo res precedunt esse in anima esse abstractum quod est
esse secundarium. et hoc esse abstractum est secunda intentio secundum esse intelligi-
bile non conveniens rebus nisi per operationem intellectus. Potest etiam res
concipi quantum ad proprietates que ei in individuis conveniunt. sic non habet
esse abstractum. Dico finaliter non esse simile. quia significatio nominum est
ipsorum essentialis forma. sed esse universale non est de essentia rerum conceptarum〈.〉
¶ Ad septimum. admissa maiore que tamen potest distingui. quia dupli-
citer inquiritur diffinitio alicuius. Uno modo quo ad doctrinam. Alio
modo quo ad usum. vel sic diffinitio alicuius inquiritur. uno modo in
generali quo ad formationem diffinitionis. Alio modo quo ad applicatio-
nem illius formationis universalis ad particularem essentiam. Dico ad propositum
si maior intelligitur primo modo tunc est falsa. quia Ph'ilosoph'us 6 topicorum do-
cet in universali quoniam diffinitiones omnium essentiarum differunt formali^ga.⁴⁹⁴ sed non omnes
rerum essentie sunt logice considerationis alias esset scientia una
et plures et esset realis. etiam patet quia Aristoteles 6 topicorum destru-
it diffinitionem flegmatis et concupiscentie et aliarum rerum quo ad commu-
nem formam diffinitionis.⁴⁹⁵ et tamen manifestum est. quod logica non est prin-
cipaliter de flegmate et concupiscentia. Secundo modo dico quod scientia hoc
modo diffiniens principaliter considerat. probatio. quia inquirit naturam et
quiditatem rei quid sit et quid ei secundum quod huiusmodi conveniat. quod est
principaliter intendere. Ad minorem dico quod est falsa et superius suffi-
cienter soluta. sed tamen converso telo suum autorem cruentat〈.〉 Nam si secunda
intentio genus predicaretur de animali in quo esset subiective et animal inquan-
tum prima intentio logica predicaretur de homine. consequens esset per regulam
antepredicamentalem quod homo esset genus. probatio. quia genus predicatur de anima-
li inquantum prima intentio logica. et animal ut est huiusmodi predicatur de
homine. ergo genus de homine. hoc autem ex nostra opinione non sequitur. quia
secunda intentio est in prima subiective. Dico etiam tenendo aliam opi-
nionem quam tenet Herpheus et post eum Petrus Nigri quod aliud dif-
finitur sicut solvitur in argumento ad replicam. Dico concedo seque-
lam scilicet quod diffinitio esset extranea hoc modo videlicet quod genus dif-
finitum est extraneum animali. Dico etiam quod diffinitio non esset extranea 45^v
proprio diffinito quod scilicet significat predicationem generis vel notificat. esset tamen
extranea diffinitio exercenti predicationem generis. sicut est animal. dicen-
do homo est animal.⁴⁹⁶ Dico secundo tenendo aliam opinionem. quod tota
diffinitio convenit uni parti ex qua cum altera resultat quedam composita
ratio. extranea. Nam intentioni convenit esse unum. esse universale. Nature
autem convenit predicari in quid. sicut albedini convenit facere album. sub-
iecto vero sustentare. Cum autem dicitur. quod diffinitio dicat essentiam. Di-
co capiendo essentiam communissime. tam scilicet pro essentia simplici. et
etiam capiendo hoc modo diffinitionem. quod diffinitiones in logica sunt
essentiales. sed hoc est quasi abuti essentia igitur. Dico quod diffinitiones
in logica sunt notificative et descriptive non essentiales. ¶ Ad octa-
vum^gb dico quod secunde intentiones non sunt proprietates primarum adeo quod
causarentur ex eis. Dico secundo quod si essent proprietates tamen non conside-
rarentur minus principaliter. quia quamvis color et alia accidentia sunt proprieta-
tes substantie. tamen de illis potest esse specialis scientia. in qua principali-
ter considerantur. et ergo committitur quasi fallacia figure dictionis〈.〉 Nam in ma-
iore assumitur de subiecto et proprietate. in minore vero obmittitur sub-
iectum quasi sit scientia considerans proprietatem et passionem et absolute di-
cta scientia considerat proprietatem.

¶ Ad Nonum dico ad minorem quod prime intentiones in logica non^gc diri-
gunt rationem nisi sub secundis. homo enim non dirigit rationem in prima operatione
intellectus sed diffinitio que est intentio secunda. similiter homo est animal ille res
non dirigunt rationem. hoc non ostendit an bene sit formata propositio vel^gd non. sed
secunda intentio similiter. Syllogismus non est prima sed secunda intentio di-
rigens rationem in tercia operatione intellectus. quod modo scilicet debeat forma-
ri sillogismus. et ideo logica debet esse prima in acquisitione scientiarum. quia docet
modum diffiniendi. enunciandi. syllogisandi quo cetere scientie utuntur.
unde logica ut habet S'anctus' Tho'mas' de Tri'nitate' supra Boe'thium' q. 5. ar. 1. est modus scien-
di aliarum scientiarum et hoc revera per totam logicam patet.⁴⁹⁷ nam in predicamentis et pre-
dicabilibus nihil alud docet quam modum cognoscendi quiditates quo
ad magis commune et minus commune et sic de aliis〈.〉 In secunda operatione^ge dat modum
recte formandi et utendi propositionibus. Ad probationem minoris dico quod re-
cte per hoc logicus distat ab aliis. cum vero dicis quod docet nos alium
et alium esse conceptum albedinis alium hominis. dico quod non solum logicus docet
sed phisicus et metaphisicus. ut patet .1. phisicorum. ubi dicitur quod Perme-
nides non dum senserit albedinem esse distinctam ab homine.⁴⁹⁸ sed lo-
gicus docet hoc per secundas intentiones. quia albo attribuitur accidentis in-
tentio non hominis. ¶ Ad aliam minorem dico quod logica docet nos esse 46^r
distinguibiles primarios conceptus non proprio modo. sed communi et solum
secundo modo. ¶ Ad decimum dicit Petrus Nigri quod predicamenta capiuntur du-
pliciter〈.〉 Uno modo secundum ordinem inferiorum et superiorum. propter quem in logi-
ca considerantur. sic sunt entia rationis et principaliter considerantur. Alio
modo capiuntur pro ipsis rebus que stant sub ordine et ex quarum proprieta-
tibus causantur intentiones suo modo. tunc dicit quod solum gratia exempli consi-
derantur in logica et omnium per accidens.⁴⁹⁹ ¶ Sed contra〈.〉 ex illa solutione vi-
detur sequi quod logicus non haberet considerare decem res. quia de genere et
specie et de superiori et inferiori satis posset patere exemplum in predicamento
substantie. Dico^gf ergo quod logicus principaliter considerat ens rationis. vel
secundas intentiones sed non potest cognoscere perfecte eas cui scilicet sunt at-
tribuende et quibus conveniunt et quibus non. igitur ponit logicus decem ordi-
nes qui tum solum habent esse in intellectu et non conveniunt rebus secundum quod
sunt extra. sed secundum quod sunt in anima. et ergo cum argumento. dico quod ph'ilosoph'us
rationalis ponit primas et principales proprietates substantie esse encia ratio-
nis.⁵⁰⁰ vel secundas intentiones minus autem principaliter consideratas dicit esse
entia realia tamen sub intentione logica. ad illud dico quod intentio forma-
liter significat. quod etiam supra patet. Cum autem dicit quod omnis scientia considerat na-
turam universalem absolute consideratam. Sed logica considerat naturam universalem
comparatam. ¶ Contra te est proximum argumentum quia logicus non comparat
proprietates accidentalium predicamentorum ad inferiora sed magis ad subie-
ctum. igitur aut illas non considerat aut non est hoc dicendum. ¶ Pre'terea'. illa
natura comparative concepta non esse logice speculationis nisi esset
comparata. hoc patet ex distinctione tua. igitur illa comparatio est ratio principa-
lis et formalis considerandi naturam absolute consideratam in logica. re-
ductive tamen et sub modo quo ad intentiones logicales. Sed talis com-
paratio non est prima intentio. ergo secunda. igitur secunda intentio est formalis ratio consi-
derandi. et sic principaliter considerata. minor patet ex distinctione. ¶ Pre'terea'.
universale inquantum universale est per se consideratum in logica. sed universale inquantum universale
est secunda intentio. igitur secunda intentio est per se considerata in logica. ma-
ior nota ab omnibus logicis admissa. minorem probo quia universale formaliter
loquendo est ens rationis loquendo ex parte rei. ¶ Preterea. in omni sci-
entia denominans habet se ad denominatum. ut formale ad materiale. sed universale pro
secunda intentione est denominans et prima intentio est denominatum. maior patet.
quia denominans dat alicui rationem considerationis. minor patet. quia prima in-
tentio dicitur universalis denominative sicut homo. dicitur species vel universalis. nec potest dici quod
principium intrinsicum rerum denominat. quia non dicimus quod homo sit universalis vel spe-
cies nisi stet sub universalitate. ceteras rationes relinquo. igitur accedo 46^v
ad solvendum eas rationes quibus tum essem illius opinionis^gg etc.

Scientia acquiritur.Pro intelligentia future solutionis
ad articulum undecimum. nota primo secundum S'anctum' Tho'mam' contra gen'tiles' li. 2 ca 75 quod
»scientia dupliciter acquiritur« »sine^gh doctrina. per inventionem et per doctrinam. docens« ergo
»hoc modo incipit docere sicut inveniens incipit invenire offerendo
scilicet considerationi discipuli principia ab eo nota. quia« omnis doctrina et »omnis
disciplina ex preexistente fit cognitione. et illa principia sunt conclusiones«
docendo »proponendo exempla sensibilia ex quibus in anima discipuli for-
mentur fantasmata necessaria ad intelligendum. Et quia« »operatio« » exte-
rior« »docentis nihil« operatur »nisi adesset principium intrinsicum scientie. quod« est
in »nobis divinitus.«⁵⁰¹ ex quibus patet quod scientia potest in aliquo generari per quandam
manudictionem magistri apud discipulum cooperante intellectu^gi agente
qui est lumen. Si etiam posito quod logica sit. scientia generari potest per ma-
nuductionem non per demonstrationem. Nam nullius habemus scientiam nisi
eius quod quodammodo per sensum cognoscitur. et hoc intelligit per demonstati-
onem. quia in demonstratione sunt principia que per sensum memoriam et experi-
mentum deinde per intellectum cognoscimus. sed clarus est quod secunde intentio-
nes non cognoscuntur per sensum. sed per solum intellectum. igitur oportet
quod sit alius modus acquisitionis logice scientie quam per demonstrationem
factam ex principiis logice. et ille modus potest esse quod preceptor osten-
dit quid species. quid universale. quid dicendo huic nature que solum est multi-
plicabilis per plura numero differentia est species. si multiplicatur per species
est genus. et hoc modo per longam advertentiam generatur habitus logice per
Principium scientiequem aliquis non potest perfecte procedere ad actum secundum. nisi habitus per-
fecte habeatur. ¶ Pro maiori intelligentia nota »quod cuiuslibet scien-
tie principium est intellectus semper« quid »primum. sed non semper proximum. im-
mo aliquando fides est proximum principium scientie. sicut patet in scientiis
subalternatis. quia earum conclusiones sicuti ex principio proximo procedunt
ex fide eorum que« presupponuntur »in superiori scientia«〈.〉⁵⁰² hec S'ancti' Tho'me' de tri-
nita'te' q. 2 ar. 2 ad septimum. ¶ Arguo. ubicumque est dabile proximum
et primum principium^gj scientie ibi potest dari scientia et acquiri absque alio
tertio. sed logica in aliquo diligenti discipulo habet principium primum scilicet intelle-
ctum et fidem. si credit magistro. quoniam oportet omnem addiscentem credere〈.〉
1 posteriorum. 1 elencorum.⁵⁰³ ergo est aliquo in discipulo adminiculo precepto-
ris quod est generari logicam. non adhibita demonstratione. ¶ Contra〈.〉 scien-
tia est habitus conclusionis per demonstrationem acquisitus〈.〉 Dico quod hoc
modo logica non est scientia. quia demonstratio non pertinet ad hanc sci47^r
entiamLogica incerta. logicalem. ¶ Sciendum tercio quod logica inter omnes alias scientias
esse incertior. »quia certitudo scientie dependet a certitudine sub-
iecti. dicitur enim metaphisica certissima. quia habet subiectum certissimum quod
est ens et prima principia etiam nota sunt. Sed inter omnia subiecta scien-
tiarum debilissimum et incertissimum est subiectum logice. quia unumquodque
quantum habet de entitate. tantum habet de veritate et certitudine. ut dicit
Aristoteles 2 metaphi'si'ce. nunc autem secunde intentiones solum habent esse
in anima et ab anima. ex quo sequitur quod habent debilissimum esse. Nam inter
omnia genera entium entia que sunt in anima minus participant de entitate. ut
patet« per philosophum 2 phisicorum. et primo elencorum. et 4 metaphisice.⁵⁰⁴ »ergo minus
participant de veritate. et quia eorum certitudo est veritas« ea »ad plenum sci-
ri non potest nisi per primas intentiones. Nam nunquam cognita fuisset ho-
minis intentio que est species nisi cognito quod homo secundum quod intellectus« »erat a
pluribus differentibus solo numero. a quo accepit anima hanc intentio-
nem que est species. Ideo impossibile est scire logicam nisi fuerit sciens
et expertus in aliis scientiis. et specialiter in metaphi'si'ca. que in quolibet
ente inquantum huiusmodi facit demonstrationem ad quam logicus inquan-
tum huiusmodi demonstrationem non attingit. verumtamen quia huiusmodi
secunde intentiones communes sunt« »omnibus entibus.« Igitur »logica est
communis omnibus scientiis. et potest arguere in qualibet scientia. nam secunde
intentiones ducunt in cognitionem primarum inquantum fundate sunt in eis〈.〉
Ita quod per istam intentionem que est species« possum »cognoscere hominem. non
inquantum« est »homo. sed inquantum de pluribus differentibus numero predicatur.
et sic per alias intentiones. alias species aliarum scientiarum. Sed quia huius-
modi secunde intentiones applicantur rebus ab extrinsico. quia ab anima et
accidunt rebus. ideo per eas potest arguere« solum »probabiliter. nam sicut pa-
tebit in topicis arguere probabiliter est notificare« »per accidentalia et per
proprietates communes.«⁵⁰⁵ Hec S'anctus' Tho'mas' in opus'culo' de universalibus finaliter et forma-
liter recensuit quibus assentiri volo donec contrarium in partibus vel scriptis eius
legero. Declaro sic una queque scientia tantum habet de certitudine quantum
habet de entitate scientie. quia 1 de anima. 1 posteriorum⁵⁰⁶ essentie scienti-
arum ex certitudine obiectorum vel subiectorum ordinantur. ordo autem in
essentialiter distinctis essentias variat. sed logica habet incertissimum sub-
iectum. igitur est ultimo ordine scientiarum. ¶ Pre'terea' omnis demonstratio ex primis
i'd est' certioribus procedit. quia idem sunt primum et certum. 6 topi'corum'.⁵⁰⁷ reddendo
paribus paria. sed logica habet obiectum quod est ultimum in entitate ul-
timum certudine. igitur ex principiis logicis non potest vere formari demonstratio〈.〉
¶ Sequitur correlarium quod non omnino cautum est dicere quod illa pars 47^v
logice acquiriuntur per demonstrationem. ¶ Preterea idem est medium in de-
monstratione propter quid et diffinitio. sed secunde intentiones non vere dif-
finiuntur. igitur ipsarum diffinitiones non possunt esse causa vel medium demon-
strationis. ¶ Preterea nullum ens rationis potest esse causa entis rea-
lis^gk. sed omnes diffinitiones in logica similiter si modo sunt demonstratio-
nis componuntur ex entibus rationis. igitur demonstratio in illis non est
causa habitus realis. ¶ Preterea nulla scientia precedit esse sui
obiecti. quia obiecta sunt priora habitibus. primo de anima.⁵⁰⁸ secun-
do ethicorum.⁵⁰⁹ sed secunda intentio sequitur actionem intellectus
que procedit a quodam habitu speciali. igitur.

¶ Notandum ergo quod logica generatur in nobis vel in discipulo aliquo per docto-
rem vel vivum vel inanimatum. discipulus vero habita logica. format
consimiles intentiones secundarum rerum de logices intentione. dicitur quod pri-
mus parum habuit. et unumquisque granum ad dialecticum granarium
afferens illud auxit. ut habet Aristotelis 2 methaphi'si'ce. secunda intentio
in doctore precedit. sed semper sequitur actum intellectus in eodem quapropter
cum sit res rationis.⁵¹⁰ tantum ab anima et in anima habens esse. minimum
habet entitatis. ¶ Nota quarto circa textum quod prime intentiones per acci-
dens et propter alterum sunt logice considerationis. quia perfecte sciri non
possunt secunde incognitis primis. sicut totum perfecte et distincte non sci-
mus nisi partes sciantur et tamen partes non sunt per se in consideratione scientie de
toto. sed per totum〈.〉 Et ideo superius aliam opinionem annexi〈.〉 ¶ Nota quinto
circa textum quod impossibile est aliquem perfecte scire logicam sine
aliis scientiis. probatur. quia alie scientie considerant primas intentiones. sed
secunde intentiones in logica considerate non possunt plene haberi sine
primis. igitur ex illo textu videtur posse elici scilicet quod logica acquiratur
per species intelligibiles primarum intentionum. sed loquor hec solum opinati-
ve. motus tamen ex principiis S'ancti' Tho'me' dicentis de potentia.⁵¹¹ quod per actum intelle-
ctus relinquitur aliquod et intellectus reflectens se supra illud considerat illud.
¶ Arguo intentiones secunde causantur per actum reflexum. sed talis non habet
in principio propriam speciem a qua procedit. igitur habent eandem speciem cum
primarum specie. Minor patet. quia actus reflexus et rectus ab una spe-
cie procedunt. ¶ Preterea secunda intentio sequitur actum intellectus. qui procedit
a specie prime intentionis. igitur non distinguitur a specie prime. Videtur
ergo dicendum (quamquam neminem vel audiverim vel legeri. qui suffragaretur
mihi) quod logicam intellectus causet ex speciebus intelligibilibus primarum
intentionum que in aliis scientiis considerantur. quia secundas non possunt
sine aliis scientiis intelligere perfecte. et hoc non est inconveniens. quia anima 48^r
facit speciem suiipsius in se ipsa. sed relinquo. ¶ Sciendum sexto quod lo-
gica inquantum huiusmodi non attingit denominationem. quod non potest intel-
ligi de logica docente. quia oppositum habemus in 1 et 2 posteriorum〈.〉⁵¹²
ideo dicit Philosophus 4 metaphi'si'ce quod metaphi'si'ca est sciens. sed dialectica
tentativa.⁵¹³ sophistica apparens. Quod angelicus Doctor ita declarat
inquiens. »licet autem dicatur quod philosophia est scientia^gl. non autem dialectica et so-
phistica. non tamen per hoc removetur quin dialectica et sophistica sint
scientie. Dialectica enim potest considerari secundum quod est docens et secundum quod est
utens. Secundum quod est docens habet considerationem de intentionibus« constituens
»modum quo modo per eas procedi posset ad conclusiones in singulis sci-
entiis probabiliter ostendendas.« »Utens vero est secundum quam modo« adiuncto
»utitur ad concludendum^gm aliquid probabiliter in singulis scientiis. et sic rece-
dit a modo scientie et similiter dicendum« »de sophistica. quia prout est docens tradit
per necessarias et demonstrativas rationes modum arguendi apparenter〈.〉
Sed in parte logice quae dicitur demonstrativa solum doctrina pertinet ad« lo-
gicum. »usus vero ad philosophiam et ad alias particulares scientias. que sunt de re-
bus nature. et hoc ideo quia usus demonstrative consistit in utendo prin-
cipiis rerum de quibus fit demonstratio que ad scientias reales pertinet non
utendo intentionibus logicis. et sic apparet quod quedam partes logice habent
in« seipsis »scientiam et doctrinam et usum. sicut dialectica tentativa et so-
phistica. quedam autem doctrinam et non usum sicut demonstrativa.«⁵¹⁴ hec ille
formaliter. Ex quibus satis claret logicam non habere demonstrationem quo ad
usum. sed usus demonstrative est facere scientiam. non doctrine autem. nam per
hoc quod aliquis docet quomodo formantur argumenta sophistica per hoc
non dicitur sophista. ita est in proposito. logicus docens formare bonas de-
monstrationes ob id non dicitur sciens per demonstrationem. Sed notandum est
illud cum inquit dialectica secundum quod docens est est scientia.⁵¹⁵ quod non potest intel-
ligi de vera scientia ex prioribus argumentis. quia scientia dialectice et sophi-
stice generantur per hoc quod discipulus audit modum arguendi diale-
ctice. qui cum frequenter audierit acquirit unum habitum sine demonstra-
tione proprie dicta. ¶ Contra dicit quod sophistica docens tradi per neces-
sarias et demonstrativas rationes modum arguendi. igitur vera est scientia so-
phistica. Dico quod non omnis propositio necessaria que dicitur demonstrativa est suffi-
ciens principium scientie. sed oportet quod sit de rebus realibus. patet primum
quia illa est necessaria. nihil est nihil. falsum est falsum. et tamen habemus
1 poste'riorum' quod de non ente non est scientia.⁵¹⁶ quod enim non est non contingit scire. igitur.
¶ Contra ph'ilosoph'us dicit 1. metaphisice contra Platonem quod de falso est scientia
igitur contra solutionem datam.⁵¹⁷ Dico quod dicit sic quod sine sicut demonstrationes 48^v
concludentes affirmative ita alique concludentes negative. et hoc similiter dicit
1. poste'riorum' dato quod ita esset. non potest tandem ex puris negationibus fieri de-
monstratio cum sit ex veris primis causis. sed negatio nullius est causa
immo defectus. sic patet solutio ad superius argumentum. ¶ Conside-
randum est diligenter quod cum demonstratio sit syllogismus appoteticon⁵¹⁸ i'd est'
faciens scire quo ad usum debet referri. quia sciens ex quibus debet fieri ta-
lis demonstratio nisi applicaverit ad aliquam materiam entis na-
ture. non causat scientiam in aliquo de aliqua re. sed in dialectica non
sunt entia nature. ut patet. igitur. ¶ Notandum septimo diligenter quod
pars logice est demonstrativa solum quo ad doctrinam. non autem quo ad refer-
re usum. usus autem demonstrationis generat scientiam. igitur in logica
nulla est demonstratio. ¶ Notandum octavo quod diffinitiones in logica
bene possunt dici notificationes (ut dicit Petrus Nigri) primarum intentionum
quia dum cognosco intentionem secundam hominis. que est species.⁵¹⁹ quasi hominem per
quoddam extrinsicum ipsi notifico. est ergo logica habitus non per demonstrationem
acquisitus. Ad hoc tamen quod S'anctus' Tho'mas' assumit de demonstratione dicit ut
habet idem .5. metaphi'si'ce. lec. quarta quod »demonstratio« »dicitur« »simpliciter« et »ad ali-
quem«.⁵²⁰ ¶ Nota Nono quod Petrus Nigri dicit quod ens rationis proprie non
est scibile. secundo dicit quod logica proprie non est scientia.⁵²¹ Probatio. quia mo-
dus sciendi non est scientia. logica est huiusmodi. ergo. maior patet. quia si modus
sciendi esset scientia tunc idem esset modus suiipsius. minor patet autoritate
ph'ilosoph'i .2. metap'hisice'. »absurdum est simul querere scientiam et modum« sciendi⁵²² quod fere
exponunt de logica. ¶ Dicitur quod logica utens non est scientia sed docens. Con-
tra. nullus negat quin ipsa metaphi'si'ca utamur in omni scientia etiam in ipsa lo-
gica. et tandem propter hoc nullus dicit meta'phisicam' esse modum sciendi. ergo sequitur quod lo-
gica eo modo non dicitur modus sciendi. quia ea utimur in omni scientia. Dicitur quod
in phi'losophi'a et artibus practicum et speculativum sumitur ex fine ut practicum dicatur id
quod ordinatur ad operationem theoricam〈.〉 Et theoricum quod ordinatur ad solam
cognitionem in artibus sumitur practicum penes respectus ad speciales fines ut
si dicamus agriculturam esse practicam artem. dialecticam theoricam. ¶ No-
tandum quod dupliciter cognoscitur scientia an sit theorica an practica. vel acti-
va quod pro practica capio. ut patet per ph'ilosophu'm 6 topi'corum'.⁵²³ Uno modo dicitur speculativa que
non est propter aliquem usum. et hoc modo probat philosophus 1 metha'phisice' sapientiam esse
theoricam⁵²⁴ que est solum propter scire et inde dicitur quod scientie que non sunt invente ad usum i'd est'
utilitatem sunt nobiliores his que ad utilitatem sunt adinvente. Secundo
dicitur speculativa cuius finis est veritas. practica cuius finis est opus. quia quamvis
practici cognoscant veritatem non tamen querunt eam tanquam ultimum finem et hoc in 2
meta'phisice'.⁵²⁵ Vel dic'endum' secundum Dominicum de flan'dria' 2 meta'phisice'⁵²⁶ quia tripliciter aliqua scientia dicitur 49^r
speculativa〈.〉 Uno modo ex parte rerum sanctarum. quia scilicet considerat res que non sunt opera-
biles. ut scientie de rebus naturalibus 6 meta'phisice' dicitur theorica^gn naturalis.⁵²⁷ Secundo ex
modo considerandi. ut dum domificat considerator domum diffiniendo et consi-
derando ultima ipsius. Tertio ex parte finis. quia theorica^go non ordinat
veritatem ad opus. Considera etiam quod scientia speculativa est de his quorum cog-
nitio queritur propter se. »res autem de quibus est logica non queruntur ad cognoscen-
dum propter se ipsas sed« sunt municulum »quoddam ad alias scientias. Et ideo logica
non continetur sub speculativa philosophia que est principalis pars. sed quasi quoddam redu-
ctum ad eam. prout ministrat speculationi sua instrumenta. scilicet sillogismos et dif-
finitiones« »quibus in speculatis scientiis indigemus.«⁵²⁸ Sequitur ergo ex illis quod lo-
gica potest dici aliquo modo practica aliquo modo speculativa quod nunc relinquo.
Sed ad hoc quod dicit Pe'trus' Nigri de illo in 2. metaphi'sice' dicens^gp quod logica docet
modum omnium scientiarum.⁵²⁹ igitur ante omnes alias debet quis eam addiscere ad quam perti-
net trivium hec S'anctus' Tho'mas' super Bo'hetii' de tri'nitate' q. 5. ar. 1. ad^gq secundum tercium et quartum
argu'mentum'.⁵³⁰ Dicit igitur quod logica docens docet modum sciendi. sed non est modus
sciendi. et hoc dicit S'anctus' Tho'mas' 2. meta'phisice' quod »logica tradit communem« et generalem »modum
procedendi in omnibus scientiis. Modus autem proprius singularum scientiarum in scientiis
singularis circa principium tradi debet.«⁵³¹ applica ergo rationem tuam de logica
factam ad scientias particulares et videbis oppositum. Non est enim traditio
artis de modo sciendi de logica solum. sed de omni. nam aliqua possumus ex
certitudine^gr scire. aliqua ex persuasione ut patet^gs 1. ethi'corum'.⁵³² Item sicut consuevimus
ita dignamur loqui. ergo consuetudo loquendi est modus premittendus. similiter in
aliquibus per examen in aliquibus per autores. in aliquibus per acribologiam mate-
maticam i'd est' diligentem et certam rationem est procedendum.⁵³³ quod autem assumit de ente
rationis bene probat quod non habetur per demonstrationem vel quod acquiritur per res lo-
gicas virtute propria〈.〉 Tum similiter nihil probat de modo sciendi cum dicit quod omnis
scientia theorica est triplex. et nulla illarum est logica cum illa divisio detur de
theoricis scientiis realibus. Sed illa causa brevitatis omitto et pono
duas conclusiones. ¶ Prima logica non est scientia acquisita per veram demonstrationem〈.〉
¶ Secunda logica non est modus sciendi. prima patet ex superioribus. secundam pro-
bo. quia logica est noticia sed nulla noticia potest bene acquiri sine modo ali-
quo quo modo sit procedendum ad acquisitionem noticie. igitur modus sciendi ha-
bebitur per alium modum sciendi. patet minor. nam propter hoc dicit Boe'tius' quod »in naturali-
bus rationabiliter. in mathematicis disciplinabiliter. in divinis intellectua-
liter« »versari« oportet etc.⁵³⁴ ¶ Pre'terea'. nulla scientia universalis dat modum per rem scientie. patet
primo secundo et 6. meta'phisice'.⁵³⁵ sed logica est scientia communis quarto meta'phisice'.⁵³⁶ ergo sed in omni
scientia particulari premittitur specialis modus procedendi. ergo in omni scientia
erit specialis logica. si ipsa est modus sciendi ad argumentum in limi49^v
nari pagina quasi positum dico quod maior intelligitur de scientia proprie
capta prout est habitus conclusionis etc. sed minor accipitur strictius in sua communita-
te. et ergo non est idem medium et per consequens malus sillogismus. ad minorem subsillogismi
dico quod non sunt proprie capte demonstrationes in logica quo ad usum sed communiter
capiendo demonstrationem pro quodam modo demonstrationis. ¶ Ad^gt 12. dico quod li-
cet nullum ens intentionale in propria virtute potest concurrere ad effectum realem
et nobiliorem cum in virtute principalioris agentis ut patet de calore in animali
qui si virtute anime nutrit scilicet propria virtute incineraret. Simile habes de
fantasmate quod concurrit ad speciem intelligibilem. ¶ Ad^gu 13. dico quod
minor est falsa. immo prime stant sub consideratione logicali sub primis. ad
probationem dico quod est de secundis principaliter et de primis ut de adiunctis〈.〉
Dato etiam quod maior habet veritatem quando utrumque consideratum in logica est per
se consideratum. sed sic non est in proposito. exempli gratia in scientia naturali conside-
ratur motus ut proprietas et principia motus. ut cause considerantur. sed motus
propter principia. ergo principia magis. Item naturalis potest motum secundum se considera-
re inquantum proprietas aliqua. vel res aliqua dicitur. sed logicus non considerat
primam. exempli gratia hominem ut homo sed prout est species. ¶ Ad^gv 14. dico prin-
cipaliter intelligitur primo sed si proxime tunc actus intelligendi est causa. patet
quia intellectus non attribuit homini speciem nisi prius fuerit consideratus. et
nisi videat quod sit in multis etc. ideo principaliter sed proxima intelligentia
est fundamentum et causa speciei. Secundo dico ad consequentiam ipsam negando.
Nam illud non consideratur super in scientia quod est aliquo modo proprietas obiecti
patet enim esse scientia de calore quo ad eius species absque hoc quod proprietates
specierum consideratur. nam disgregare convenit albedini et eius proprietas in
quantum est in subiecto sine qua proprietate bene potest considerari. nec est proprietas
primarum intentionum proprietas secundarum sed ab illa sumitur talis et
talis intentio. ¶ Ad^gw 15. et ad maiorem dico. quod proprie si dicit causam consi-
derationis tunc est vera. quia causa est principalior inesse quam effectus ita ex natura
sua principalioris considerationis. si autem proprie non didicit modum inten-
tionis vel considerationis sed occasionis sive quo non. tunc non est vera sicut
a simili dicimus ille est dives propter divicias. et tamen divicie non sunt forma-
liter divites. cum queris quare ille risit heri et hodie non ridet. etiam si quere-
ret quare album disgregat et non albedo. cum queris quare animali attribuitur
genus et non homini〈.〉 Respondeo quod hoc non est propter aliquod primum de essentia animalis
vel hominis sed est ideo quia intellectus animalis proprietatem esse cognoscit quod
est in pluribus speciebus et non hominis ideo attribuit animali genus et non homini〈.〉
Ad convenientiam quod conveniat animali et non homini dico quod non est ex natura sed
proprietate. et ad minorem dico negatur ad intellectum prius positum de 50^r
natura. logicus enim non considerat intentionem hominis propter essentiam eius cum ipse
nihil habeat de essentiis rerum dicere. sed proprietatibus. immo ediver-
so logicus considerat proprietates illas propter primas. maior etiam habet in-
stantiam de fundamento. nam potest esse specialis consideratio de relationibus
sine fundamento earum. Ad confirmationem dico ut dicit S'anctus' Tho'mas'⁵³⁷ quod illa
natura que substantiam significat in quid predicatur et est materialilter considerata in logica
nec est subiectum logice sed reducitur ad scientiam secundarum intentionum〈.〉
¶ Ad argumenta non dicimus dissolvendo ea sed magis ad confir-
mandum. Nam per totum logice discursum Purphi'rius' non dicit de homine anima-
li quid sunt sed quid eis apud rationem convenire possit et hoc quod eis at-
tribuit tanquam principaliter consideratum est secunda intentio.⁵³⁸ sicut omnia in perspe-
ctiva communi considerata sub ratione visibilitatis considerantur. ¶ Du-
bitavi superius an fantasia possit etiam privare verbum interius sen-
sitivum iam vero ex S'ancti' Tho'me' lectione 1. q. 11. arti. nono ad secundum. Dico
quod sunt »alique potentie« cognitive »que ex speciebus primo« concepte »alias for-
mare« possent »sicut imaginatio ex preconceptis speciebus montis et auri for-
mat speciem montis aurei. Et intellectus ex preconceptis speciebus ge-
neris et differentie format rationem speciei.« »Similiter ex similitudine imagi-
nis« »possumus« »nobis« »formare« »similitudinem eius cuius est imago.«⁵³⁹ Similiter
hoc confirmat S'ancti' Tho'me' acerrimus^gx tutor et defensor Capreolus in
quarto di. 49. quod fantasia imaginativa et sensus communis formant etiam
similitudines.⁵⁴⁰

¶ Finis huius opelli de intentionibus S'ancti' Tho'me'.

¶ Laus deo et pentagrammato nomini super omnia benedictissimo〈.〉⁵⁴¹
Datum Vittenburge in edibus nostris. Anno domini. M. D. vii.
in festo Laurencii quod fuit x. Augusti.

Liber ad lectorem

¶ Sum sub estuanti congestus cane. sum menstruum ac subitarium
opus. non lento finitum gradu. sed incepi cursum instar gradarii
et desii. non sperabis in me aliquod novi esse aut aliquid quod non sit
ab aliis vel expressum vel excogitatum. quapropter nec metuo nec
timeo pallidam et proclivem faciem. Nam gaudio sunt mihi osores.
risui detractores. solatio est impugnator. nihil me maiore vo-
luptate quam celeberrimorum concertatio virorum efficiet. cum me suis
dignum pugnis estiment. nec aliquod ignavius videri potest quam ineru-
ditorum notam diluere. hanc ob rem susque deque fero nec magni
fatio quod mihi accidit.
Vale.

50^vExtemporale Ricardi Sbrulii Hexasticon.

Eiusdem Tetrasticon ad M'agistrum'
Andream Ro'dolphum' Carlstatensem.