Praestantiss'imis' viris, purae et verae Theologiae Doc-
toribus, dominis, Petro Lupino Radhemio1, Cu-
stodi, et Andreae Bodensteyn Carolostadio,
Archidiacono, Canonicis omnium sanc-
torum Wittenbergensium ordinariis etc.
Praeceptoribus2 suis, in Christo
observandis, F'rater' Martinus Lutheriusa3 Augustinianus
Salutem.
Effutivi diebus istis:
or-
natissimiNugae
Lutherii de indulgentiis, res leviculae, de rebus
leviculis.b viri: nugas
ali-
quot de indulgentiis, res
sane
leviculas4, de
rebusTheologi de indulgentiis mire
variant,5 alii eas res omnium maximas, alii omnium minimas,
faciunt.c
(sicutid mihi
videbare)
le-
viculis. Verum: ut nunc
expertus sum: res
om-
nium maximas, de re-
bus omnium maximis.
Ego enim mire
stultus etLutherius opera hominum
ad mandata et evangelium Christi expedit. quidam potestate Papae, et privilegiis
Rhoma'nae'
eccle'siae' metiuntur quodlibet de qualibet. quae
causa est in eum invidiae.f
errans gravissime, peccata et errores metiebar
man-
datis divinis, et sacrosancto evangelio Christi. Illi
vero amici mei: pro gloria sapientiae suae: non
nisi
potestate Papae, et Privilegiis Rho'manae' Ecclesiae,
me-
tiuntur quodlibet operis genus. Hoc est,
quod tamgMaximae turbae apud Christianissimos et religiosissimos sacrae
Theologiae professores.g
diversum saperemus, et ego mihi tantas turbas
con-
citarem, apud Christianissimos illos, et
religiosissi-
mos sacrae Theologiae professores. Acciditque
mi-
hi:hQuibus nominibus ab adversariis
impetatur, pro cuiusquelibidine.h
quod semper veritus fui: varium aliorum
iudi-
cium. Aliis impius, aliis mordax, aliis
vane glori-
osus, aliis aliud visus fui. quae
sors communis est in
publico aedificantibus (ut vulgo dicitur)
et in
pub-
licumiTot
invenit Magistros quot lectores, atque id
gratis.i scribentibus.6 Tot Magistros fere invenio, quot
lectores: atque id gratis. Quorum foelici auspicio
A2v
et
ductu:j ne pertinax7 essem, et haereticus fierem:klNemo hodie, quorundam cerebro, gravius delinquitur, quam qui
humanas opiniones in disputationem vocat.l
discendum mihi fuit, neminem gravius
delinque-
re posse, quam eum, qui de opinionibus hominum
du-
bitat, aut disputandi studio
reluctatur:8 etiamsi
in-
terim Christum, et Christi fidem negarit. hoc est,
puerile quid luserit. Quam in re, cum essem
Augu-
stae,Caietanus
satis benignus Lutherii paedagogus
Augustae.n patiebar satis
paternum et benignum
Paeda-
gogum9, sicut scitis. Atque
horum virorum illustriss'imorum',
illustrissima10
administratione factum est, ut
no-
vaoLibertas Christiana quo evasit.o illa et admiranda regnet libertas
Christi-
anorum11:
qua caeteris omnibus impune haben-
tibus, una
tantum lex sit reliqua, in quam pec-
cariHodie in potestatem Papae et privilegia Rhoma'nae'
eccle'siae' tamen graviter peccatur, in deum
impune.p possit hodie, haec est potestas Papae, et pri-
vilegia
Rhoma'nae' ecclesiae.
Hinc connivere, consen-
tireque in omnes
flagitiorum et corruptelarum
lernas: quae ex urbe
Rhomaq, sub innoxio,
etrIn flagitia connivere hodie sanctum est, contra mutiisse,
religio.r
sacro Papae, et Rhomanae ecclesiae nomine, in
omnem terram sine fine exundant: sanctum est〈,〉
laudasse, ac pro virtutibus summis adorasse,sImpia hominum in
deum ingratitudo, furorem eius in nobis continuat.s
pietas est. contra mutiisse, sacrilegium.
Tan-
ta est ira furoris domini omnipotentis,
tanta me-
ruit impia nostra ingratitudo, ut
tam diu to-
leranda sit inferorum Tyrannis.
qua videmus,tSanctum et terribile nomen Christi, inferorum tyrannide, in
servitutem vitiorum cogitur. Horrendis avaritiae
et impietatis monstris, nomen Christi praetexitur.t
multo gemitu frustra gementes, nomen
sanc-
tum et terribile Christi: in quo iustificati,
sanc-
tificati, glorificati sumus: tam foedis, tam spurcis,
tam horrendis monstris, avariciae, tyrannidis,
libi-
dinis, impietatis praetexi, in servitutem vitiorum cogi.
etExtremum malorum est, nomen Christi, per nomen Christi, ecclesiam per nomen
eccle'siae', extingui.u
vquod extremum est malorum: nomen Christi, per
no-
men Christi extingui. ecclesiam, per nomen
eccle-
siae vastari. atque omnino iis rebus nos
ludi, falli, per-
diwPerdimur, per quae debuimus servari, dum quidam Baal se
incidunt,w per quas debueramus salvi fieri. Quare, dum
illi maximis illis rebus occupantur, dum mordent,
A3r
Lindio
deo sacrificant. Extravagantes et declaratorias iactant.x
dum Baal suo lanceolis se
incidunt,12 dum Lindio
deo13 sacrificant, dumque iactant
extravagantes, et
de-
claratorias illas Rhomanae eruditionis fidelissimas
te-
stes:Lutherius ad minima se
demittit, dum aliis maxima tractantur.y Ego ad minimas res me recipere statui. id est,
ad divinas literas. et inter has, ad eas, quae sunt
mi-
nimiPaulus
minimus apostolorum.z autoris (vel nomine suo
testante)14 Pauli
apo-
stoli. qui adeo non fuit summus Apostolorum, aut
Pontifex maximus, ut se minimum quoque
Aposto-
lorum nec dignum: qui vocetur Apostolus:
clamet.15
tantum abest, ut sanctissimum se iactet.16 Denique de
tri-
bu Beniamin ortus est,17 qui a Ioseph, minimus fra-
trum vocatur. Atque: ut nihil non sit minimum: nihil
iudi-
catPaulus
nihil se scire iudicat, nisi Iesum Christum et eum crucifixum.aa se
scire, nisi Iesum Christum.18 nec tamen hunc, nisi
cru-
cifixum. id est, minimum et
novissimum omnium. non ignarus
utique de rebus illis maximis,
et omnium primis de
po-
testateSoli Theologi ter maximi, maximas
res, potestatem et decreta Rho'manae'
eccle'siae', licenter tractant.ab Rhoma'nae' ecclesiae, et
decretis illius, non sibi ru-
dissimo et
indoctissimo Apostolo, sed solisac ter
maxi-
misOpera
Lutherii facit ad Christi potestatem et privilegia
eccle'siae' coelestis, quae nullo non loco in spiritu et veritate patrem
adorat.ad19 Theologis licere tractare. Spero autem
hanc meam
operam prosperius habituram, quod sit de rebus
il-
lis mere nihili, de potestate
Christi, qua potens est
in nobis adversus portas etiam
inferi20, de
privile-
giis ecclesiae coelestis,
quae nec maximam Rhomam, necae
sanctissimam Hierusalem, nec ullum locum novit. neque
hic aut illic
Christum quaerit, sed in spiritu et verita-
te
patrem adorat. Quid enim tanti viri his nugis
mo-
verentur, irritarenturve: cum sint extra eorum facultatem?
Tutius ergo nunc in publicum venio, abstinens
abLutherius rescellulas tractans
veterem Tragoediam de rebus magnis otiosis relinquit.af
iis rebus, quibus illi irritantur, et rescellulas mea
par-
vitate dignas, tractans.
Caeterum, si quid veteris illius
Tragoediae, de rebus magnis
coortae, superest, ipsis
relinquo. tum, quod unus, et parvuus,
et infirmus.
praesertim, cum illi et otiosi stent tota die:
ego autem sim
negotiosissimus. Quoniam superfluum est,
utranque
parA3v
tem
causae distorqueri. Sat malorum est, unam partemSolo Iesu Christo Rhomani
pontificis principe excepto, summum honorem Papae defert.ag
dolere et moestam esse. Porro: optimi viri: ut
vo-
bis serio dicam. ego Rhoma'no' Pontifici, eiusque
decre-
tis, eum honorem habeo, quo
nullus est superior.
nec excipio, nisi principem huius
Vicarii, IesumahVerbum Christi verbis Vicarii ita praefert, ut secundum id de
omnibus indubitanter iudicet.ah
Christum dominum nostrum et omnium. Huius verbum ita
prae-
fero Vicarii verbis, ut nihil
dubitem, secundum ipsum
iudicare de omnibus, et dictis, et
factis Vicarii.
Vo-
lo enim subiectum eum esse huic irrefragabili
regulaeaiPapam regulae Apostoli subiicit.ai
Apostoli, Omnia probate, quod bonum est
tenete.21
Ab hoc inquam iugo22, neminem patiar collum excutere,Lutherii ardens in
verbum Christi pietas.aj
sive nomine matris, sive Magistrae ecclesiarum vehatur.
Atque ideo magis, quo nostro seculo vidimus
conci-
liaakConcilia nunc reprobantur, nunc confirmantur.ak reprobari, rursum alia confirmari, TheologiamalTheologia opinionibus tractatur, iuris sententia ab unius hominis
pendet arbitrio.al
meris opinionibus tractari, iurium sensum ab unius
hominis pendere arbitrio, et adeo confundi omnia, utamMultae
decretales a sensu evangelico alienae.am
nihil certi pene nobis relictum sit. Sed et multas
de-
cretales esse, a sensu evangelico alienas,
luce clariusanNecessitas cogit ad divinas scripturas solidissimam petram
confugere.an
est. Ita, ut necessitas ipsa rerum nos cogat, ad divinae
scripturae solidissimam petram confugere.23 nec
te-
mere credere ullis: quicunque sint: qui citra illius
au-
toritatemNon temere quibusvis credendum,
qui citra scripturae autoritatem statuunt. nec curandum, quid Cardi'nalis'
Caietanus, et Sylvester Prierias adulentur et cavillentur.ao
loquuntur, statuunt, aut faciunt. Nec veren-
dum censeo, quid contra
Card'inalis' Caietanus24, et
Sylve-
ster
Prierias25 adulentur. Qui etiam in rebus fidei,
nu-
dum verbum hominis sufficere cavillantur. Divus
Augu-
stinusAugustinus.ap
docet, nulli credendum, quantalibet sanctitate
doctrinaque praepolleat (credo etiam sanctissima) nisi
divinis literis, aut ratione probabili persuadeat.26 ne, si
aliter ludamus, illudamur. At hi
in Christo boni
autores, volunt nos vi cogere in hanc
illusionem.Sanctus Petrus
aliquoties lapsus.aq
Sanctus Petrus toties lapsus est, et semel, post
ac-
ceptum spiritum, gravissimo animarum periculo
erravit.27arHomines longe infra Apostolicam sublimitatem
reptant.ar
Et nos homines, longe infra Apostolicam sublimitatem
A4r
reptantes,
ultra Apostolicas perfectiones elevamus.
quasi Christus mentitus sit, quando sese promisit
nobiscum esse, usque ad consummationem
seculi.28 adeoasQuaerimus alios Christos, a
quorum nutu renutuque pendeat ecclesia.as
quaerimus alios Christos,29 in quorum nutu renutuque30
pendeat ecclesia. Satis est Rhomanum Pontificem,
sum-
mumatImpiissimum est, summum Pontificem
Christo aequare.at Pontificem esse. Impiissimum
sit, Christo aequa-
lem ei virtutem et sapientiam affingere,
sicut audent
quidam. Quanquam: ut ingenue confitear: ipse
pene
ignoro, quae sit, et ubi sit Rhoma'na' ecclesia. ita
luden-
tibus,Teterrimi
nugatores confundunt nomina Rho'manae' ecclesiae.
iocantibus, confudentibus nomina Rhoma'nae'
Ecclesiae, teterrimis illis nugatoribus.
Sylvester
eamSylvester ecclesiam, in
tres secat. in Papam, Cardinales, et populum, Salse dictum.au
secat in tres ecclesias. in Papam, in Cardinales, in
populum.31 Quae distinctio, quia magistralis et
suffi-
ciens est, nec membra coincidunt, facit,
ut Papa, et
Cardinales sint extra ecclesiam, inter paganos
ha-
bendi. ut qui in essentali
ecclesia non sint. Aut tres
Christos praeficiet tribus illis
ecclesiis. Immo, nec
Christus ad ecclesiam pertinebit tanto
Autori, quumavTriplex ecclesia.av
nec virtualis, nec representativa, nec essentialis
sitCaietanus pro
Rho'mana'
ecclesia in Germania se venditat.aw
ecclesia.32 Cardinalis
Caietanus, passim se pro
eccle-
sia
Rhoma'na', venditat in
Germania. sub nomine illius
Brevia apostolica comminisci
satis doctus. est
Rho-
ma'na'axQuid bonus
ille Copiista in sua illa pulcherrima declaratoria attulerit.ax ecclesia, bonus ille Copiista, qui declaratoriam
illam pulcherrimam 〈attulerit〉ay: qua Caietanus dignissime
glo-
riatur: aediturus, cum in formulario suo, non
scrip-
turas, aut ullas rationes, sed immemorabile
tem-
pus, consuevisse, et tradidisse,
inveniret:33 haec ipsaImpii nebulones pro
Rho'mana' ecclesia se
vendunt pro libidine.az
satis fideliter membranae illevit. Vendunt se ubique
pro ecclesia Rhomana: prout cuique libitum est:
im-
pii illi nebulones, plumbo tantum et caera
Rhoma'nae'
CuriaeGermania plumbo tantum et cera Rho'manae' Curiae
exhauritur.ba
totam Germaniam illudentes, et exhaurientes.
Quid istis ludificationibus nominum sanctorum
Pa-
pae, et Roma'nae'
ecclesiae faciunt, nisi, quod nos
GerA4v
manos,
meros blennosbb, bardos,
buccones,34 et:
utbcCausa ludificationis Germanorum, quod barbari et bestiae
creduntur.bc
dicunt: barbaros et bestias arbitrantur?35 etiam
irri-
dentes nostrae illusionis et expilationis
incredibi-
lemIncredibili Germanorum patientiae, etiam
a Rho'manis' insultatur.
patientiam. Proinde, ego in tanto rerum et
ver-
borumSylvestrorum
sylva.bd
caho36, e tanta Sylvestrorum
sylva37, ad civita-
tem
Augustam revertor. et iudicium interim
se-
quar, quo Principes
Germaniae, in novissimis co-
mitiis, recte,
sancte, et auguste discreverunt, interInter
Rho'manam' ecclesiam et Rho'manam'
Curiam Principes Germaniae Augustae prudenter discreverunt.be
Rhoma'nam' ecclesiam, et
Romanam Curiam.38 Nam, quo-
modo
licuisset eis recusare decimas, et vigesimas,
et
quinquagesimas (id est medullas, totiusque
Ger-
maniae semel subitaneam vastitatem) quas in
Conci-
liobfSacratissimum
concilium.bf illo sacratissimo (ut sic dixerim)
Rhomano,
no-
verant sancitas, et tantis legatis Apostolicae
sedisPrincipes Germaniae tandem, licet sero sapientes,
Rho'manae' Curiae commento
non steterunt.bg
expetitas, nisi tandem, licet sero, sapientes,
intellex-
issent, non
Rhoma'nae' ecclesiae decretum, sed Rhoma'nae'
Curiae illud esse commentum? Viderunt nimirumbhnullis, neque
Sylvestris, neque Caietanis credibile.bh
(dictubi mirum, et nullis, neque Sylvestris, neque
Caieta-
nis creditu possibile) Conciliumbj et Papam errasse,Aliud est
Rho'mana' ecclesia, aliud quod nomine
Rho'manae' ecclesiae
geritur.bk
et posse errare.39 aliudque esse nomen ecclesiae
Rhoma-
nae, et aliud, quod nomine
Rhoma'nae' ecclesiae
geritur.Alius est Rho'manae' Curiae, alius
Rho'manae' ecclesiae legatus. hic
evangelium affert, Ille quaerit pecuniam.bl
Aliumque esse Rhomanae Curiae, alium Rhomanae
ecclesiae Legatum. Hunc evangelium afferre, illum
pecunias quaerere. Unde barbaris illis et bestiisbmChristus
fessus sui blasphemiis recta monet.bm
tantum iudicii? nisi quod deus tandem fessus
blasphe-
miis sui, et irrisionibus, abusionibusque sui, et sanctae
Rhoma'nae' ecclesiae nominis, monere
voluit
Rhoma-
nos proceres, ut res
ecclesiae, posito ioco et ludo,bnNimium mungentes eliciunt sanguinem.bn
aliquando serio curarent, ante quam eliciant
san-
guinem, dum nimium mungunt
Germaniam.40Exemplo
Theologorum laycorum pulcherrimo, festivissime quorundam more distinguit, inter
Rhoma'nam' ecclesiam et
Rhomanam Curiam.bo
Quare et ego, horum Theologorum laycorum
exemplo pulcherrimo, longissime, latissime,
pro-
fundissime, distinguo, inter Rhomanam
ecclesiam
A5r
et
Rhoma'nam' Curiam. Illam scio purissimum esse
tha-
lamumQuid
Rho'mana' ecclesia.bp Christi, matrem ecclesiarum, dominam
mundi, sed spiritu. id est, vitiorum, non rerum
mun-
di, sponsam Christi, filiam dei,
terrorem inferni41,
victoriam carnis. Et quid dicam? cuius sunt
om-
nia: iuxta Paulum .i. Corin. iii:42 Ipsa autem Christi,
Christus
autem dei. Haec vero ex fructibus suisRho'mana'
Curia ex fructibus sui cognoscitur.bq
cognoscitur.43 Non, quod magni faciendum sit, res
no-
stras et iura diripi: cum fixum sit in coelo,
Christi-
anos in hac vita pressuram,
nimbrotos44, et
robu-
stosbrRobusti
venatoresbr venatores pati.45 Nec abbs hac conditione
libera-
biturbtEcclesia palmae
comparatur.bt ecclesia, nisi per mortem. palma est, quanto
fortius premitur, tanto sublimius exaltatur in
ca-
des: Sed, quod omnibus lachrymis sit miseria
ma-
ior, haec a fratribus et patribus, in
fratres et filiosHorrendum dictum et auditum.bu
fieri (sicut in Propheta dicit dominus, filios a
pa-
rentibus vorari)46
quae a Turca vix fierent. aut si fi-
erent,
non tamen nomen sanctum Christi, tam
foe-
disbvMinime dissimulanda est iniuria,
quae nomen Christi, foedis monstris praetexitur.bv monstris
praetexeretur, quae est omnium into-
lerabissima Christi et ecclesiae
iniuria.47 Res sane
eant, et vita pessum.48 At nomen Domini aeternum,Rho'manae'
ecclesiae non licet resistere, sed bene Rho'manae' Curiae.bw
cur patiamur tam foede conspurcari? Nullo
mo-
do ergo
Rhoma'nae' ecclesiae resistere licet. atbx Rho-
manae
Curiae, longe maiore pietate resisterent,
Re-
ges, Principes, et quicunque possent, quam
ipsisbyCausa libertatis Lutherianae, est pietas et illusores
Christi.by
Turcis.49 Haec verbosius forte et liberius. Verum,
propter eos, qui cum illusoribus illis, sine fine illu-
dunt Christum, coactus sum meipsum
exponere:
ut sciant sese errare, quando me a Rhoma'na' ecclesia
alienum clamant. qui purissime diligo, non modo Purissime, non solum Rho'manam', sed totam
ecclesiam Christi Lutherius dilegit. falluntur
itaque, qui eum ab ecclesia Rhoma'na' excludunt.bzca
Rhomanam, sed totam ecclesiam Christi. Deinde,
quod certus sum, aliquando moriendum esse, et in
ad-
ventu domini nostri Iesu Christi rationem
redA5v
dendam,
de veritate, vel tacita, vel dicta. atque omninocbRatio, de veritate, sive
tacita, sive dicta coram deo reddenda, atque omnino de talento tradito.cb
de talento tradito, ne ipsum abscondisse iudicer.
Irasantur sane qui volent, modo ego impii silentii
reus non inveniar. qui mihi conscius sum, esse
meccVerbum dei nunquam non cum
periculo tractatum est.cc
debitorem verbi, quantumlibet sum indignus. Numquam
sine sanguine, aut periculo, verbum dei tractari
po-
tuit.cdPro verbi dei confessione, etiam
moriendum est.cd Sed, sicut pro nobis mortuum est, ita vicissim, sui
confessione, et nos pro se mori exigit. Nec est
ser-
vus maior domino suo. Si me (inquit) persecuti
sunt, et vos persequentur. Si meum sermonem
serva-
verint, et vestrum servabunt.50 Sed ad me redeo, et ad
vos: optimi viri: refero, seu (ut Paulino utar
ver-
bo) vobiscum confero,51 hoc meum in Paulinam
epi-
stolamceStudium
Lutherii.ce studium: tenue quidem illud, nec tam
com-
mentarium,cfModestia Lutherii.cf quam testimonium meae in Christo
fi-
dei. ne forte in vanum cucurrerim, et sensum
Pau-
li, non satis tenuerim. Hic
enim, quia res dei, et se-
rio maxima est,
abs quolibet puero erudiri cupio.52
Erasmi summi
Theologi, et invidiae victoris, in Paulinas epistolas promissi
commentarii.cg
Maluissem certe et ego expectare commentarios53
olim ab
Erasmo54, viro in Theologia
summo, et
in-
vidiae quoque victore,
promissos. Verum, dum ille
differt (quod deus faxit, non sit
diuturnum) cogit
me in publicum ire casus iste quem videtis.
Scio
qui-
demLutherius
infans et ineruditus, sed Christianae pietatis et
eruditionis studiosus.ch me infantem et ineruditum, sed tamen (quod ausim)
pietatis et eruditionis Christianae studiosum. atque hocciQuid
spectarit in hac opera.ci
ipso eruditiorem his, qui divina mandata, impiis legum
humanarum pompis, mere ridicula et ludibria
fece-
runt.Lutherio,
nemo bonus invidet, nemo candidus vitio dat, quod egregia pro Christiana pietate conatur, aliosque ad
Paulinam Theologiam inflammat.cj Unum spectavi, si consequar, ut mea opera, ii, qui me
Apostolicas epistolas audierunt enarrantem, Paulum
aperti-
orem habeant, et foeliciter me
superent. Sin nec id effe-
ci: age, et hoc
libens perdiderim laboris. conatus reli-
quus
est, quo alios ad Paulinam Theologiam volui
accen-
dere, quem nemo bonus mihi vitio dederit. Valete.