Praestantiss'imis' viris, purae et verae Theologiae Doc-
toribus, dominis, Petro Lupino Radhemio1, Cu-
stodi, et Andreae Bodensteyn Carolostadio,
Archidiacono, Canonicis omnium sanc-
torum Wittenbergensium ordinariis etc.
Praeceptoribus2 suis, in Christo
observandis, F'rater'Martinus Lutheriusa3 Augustinianus
Salutem.
Effutivi diebus istis:
or-
natissimiNugae Lutherii de indulgentiis,
res leviculae, de rebus leviculis.b viri: nugas ali-
quot de indulgentiis, res
sane leviculas4, de rebusTheologi de indulgentiis mire variant,5 alii eas res omnium maximas, alii
omnium minimas, faciunt.c
(sicutid mihi videbare) le-
viculis. Verum: ut nunc
expertus sum: res om-
nium
maximas, de re-
bus omnium maximis.
Ego enim mire stultus
etLutherius opera hominum ad mandata et
evangelium Christi expedit. quidam potestate Papae, et privilegiis
Rhoma'nae' eccle'siae' metiuntur quodlibet de
qualibet. quae causa est in eum invidiae.f
errans gravissime, peccata
et errores metiebar man-
datis divinis, et sacrosancto evangelio
Christi. Illi
vero amici mei: pro gloria sapientiae suae: non nisi
potestate Papae, et Privilegiis Rho'manae' Ecclesiae, me-
tiuntur quodlibet
operis genus. Hoc est, quod tamgMaximae
turbae apud Christianissimos et religiosissimos sacrae Theologiae
professores.g
diversum saperemus, et ego mihi tantas
turbas con-
citarem, apud Christianissimos illos, et
religiosissi-
mos sacrae Theologiae professores. Acciditque
mi-
hi:hQuibus nominibus ab
adversariis impetatur, pro cuiusquelibidine.h quod semper
veritus fui: varium aliorum iudi-
cium. Aliis impius, aliis
mordax, aliis vane glori-
osus, aliis aliud visus fui. quae sors
communis est in
publico aedificantibus (ut vulgo dicitur) et in pub-
licumiTot invenit
Magistros quot lectores, atque id gratis.i
scribentibus.6 Tot
Magistros fere invenio, quot
lectores: atque id gratis. Quorum foelici
auspicio A2v
et ductu:j ne
pertinax7 essem, et
haereticus fierem:klNemo hodie, quorundam cerebro, gravius
delinquitur, quam qui humanas opiniones in disputationem
vocat.l
discendum mihi fuit, neminem gravius delinque-
re posse, quam eum, qui de opinionibus hominum du-
bitat, aut disputandi studio reluctatur:8 etiamsi in-
terim Christum, et Christi fidem
negarit. hoc est,
puerile quid luserit. Quam in re, cum essem Augu-
stae,Caietanus satis benignus Lutherii paedagogus Augustae.n patiebar satis paternum et
benignum Paeda-
gogum9, sicut scitis. Atque horum virorum illustriss'imorum',
illustrissima10
administratione factum est, ut no-
vaoLibertas Christiana quo evasit.o illa et admiranda
regnet libertas Christi-
anorum11: qua caeteris omnibus impune haben-
tibus, una tantum lex sit reliqua, in quam pec-
cariHodie in potestatem Papae et
privilegia Rhoma'nae'
eccle'siae' tamen graviter peccatur, in deum
impune.p possit hodie, haec est potestas Papae, et pri-
vilegia Rhoma'nae' ecclesiae. Hinc
connivere, consen-
tireque in omnes flagitiorum et corruptelarum
lernas: quae ex urbe Rhomaq, sub innoxio, etrIn flagitia connivere hodie sanctum est, contra
mutiisse, religio.r
sacro Papae, et Rhomanae ecclesiae nomine, in
omnem terram sine fine
exundant: sanctum est〈,〉
laudasse, ac pro virtutibus summis adorasse,sImpia hominum in deum ingratitudo, furorem eius in nobis
continuat.s
pietas est. contra mutiisse, sacrilegium.
Tan-
ta est ira furoris domini omnipotentis, tanta me-
ruit impia nostra ingratitudo, ut tam diu to-
leranda sit inferorum Tyrannis. qua videmus,tSanctum et terribile nomen Christi, inferorum tyrannide, in
servitutem vitiorum cogitur. Horrendis avaritiae et impietatis monstris,
nomen Christi praetexitur.t
multo gemitu frustra
gementes, nomen sanc-
tum et terribile Christi: in quo
iustificati, sanc-
tificati, glorificati sumus: tam foedis, tam
spurcis,
tam horrendis monstris, avariciae, tyrannidis, libi-
dinis, impietatis praetexi, in servitutem vitiorum cogi. etExtremum malorum est, nomen Christi, per
nomen Christi, ecclesiam per nomen eccle'siae',
extingui.u
vquod
extremum est malorum: nomen Christi, per no-
men Christi extingui.
ecclesiam, per nomen eccle-
siae vastari. atque omnino iis rebus
nos ludi, falli, per-
diwPerdimur, per quae debuimus servari, dum quidam Baal se
incidunt,w per quas debueramus salvi fieri. Quare, dum
illi maximis illis rebus occupantur, dum mordent, A3r
Lindio deo sacrificant. Extravagantes et declaratorias
iactant.x
dum Baal suo lanceolis se
incidunt,12 dum Lindio
deo13 sacrificant,
dumque iactant extravagantes, et de-
claratorias illas Rhomanae eruditionis fidelissimas te-
stes:Lutherius ad minima se demittit, dum aliis
maxima tractantur.y Ego ad minimas res me recipere statui. id est,
ad
divinas literas. et inter has, ad eas, quae sunt mi-
nimiPaulus
minimus apostolorum.z autoris (vel nomine suo testante)14Pauli apo-
stoli. qui adeo
non fuit summus Apostolorum, aut
Pontifex maximus, ut se minimum quoque
Aposto-
lorum nec dignum: qui vocetur Apostolus:
clamet.15
tantum abest, ut sanctissimum se iactet.16 Denique de tri-
bu Beniamin
ortus est,17 qui a Ioseph,
minimus fra-
trum vocatur. Atque: ut nihil non sit minimum: nihil
iudi-
catPaulus nihil se scire iudicat, nisi
Iesum Christum et eum crucifixum.aa se scire, nisi Iesum
Christum.18 nec tamen
hunc, nisi cru-
cifixum. id est, minimum et novissimum omnium. non
ignarus
utique de rebus illis maximis, et omnium primis de po-
testateSoli Theologi ter maximi,
maximas res, potestatem et decreta Rho'manae' eccle'siae', licenter
tractant.abRhoma'nae' ecclesiae, et decretis
illius, non sibi ru-
dissimo et indoctissimo Apostolo, sed
solisac ter maxi-
misOpera Lutherii facit ad Christi potestatem et
privilegia eccle'siae' coelestis, quae nullo non loco in spiritu
et veritate patrem adorat.ad19 Theologis licere tractare. Spero autem hanc meam
operam prosperius habituram, quod sit de rebus il-
lis mere
nihili, de potestate Christi, qua potens est
in nobis adversus portas etiam
inferi20, de
privile-
giis ecclesiae coelestis, quae nec maximam Rhomam, necae
sanctissimam Hierusalem, nec ullum
locum novit. neque
hic aut illic Christum quaerit, sed in spiritu et
verita-
te patrem adorat. Quid enim tanti viri his nugis mo-
verentur, irritarenturve: cum sint extra eorum facultatem?
Tutius ergo nunc in publicum venio, abstinens abLutherius
rescellulas tractans veterem Tragoediam de rebus magnis otiosis
relinquit.af
iis rebus, quibus illi irritantur, et rescellulas mea par-
vitate dignas, tractans. Caeterum, si quid veteris illius
Tragoediae, de rebus magnis coortae, superest, ipsis
relinquo. tum,
quod unus, et parvuus, et infirmus.
praesertim, cum illi et otiosi stent
tota die: ego autem sim
negotiosissimus. Quoniam superfluum est, utranque
par-
A3vtem causae distorqueri. Sat malorum est, unam partemSolo Iesu Christo Rhomani
pontificis principe excepto, summum honorem Papae defert.ag
dolere et
moestam esse. Porro: optimi viri: ut vo-
bis serio dicam. ego Rhoma'no' Pontifici, eiusque decre-
tis, eum honorem habeo, quo nullus est superior.
nec
excipio, nisi principem huius Vicarii, IesumahVerbum Christi verbis Vicarii ita praefert, ut secundum id de
omnibus indubitanter iudicet.ah
Christum dominum nostrum et
omnium. Huius verbum ita prae-
fero Vicarii verbis, ut nihil
dubitem, secundum ipsum
iudicare de omnibus, et dictis, et factis Vicarii.
Vo-
lo enim subiectum eum esse huic irrefragabili regulaeaiPapam regulae Apostoli
subiicit.ai
Apostoli, Omnia probate, quod bonum est
tenete.21
Ab hoc inquam iugo22,
neminem patiar collum excutere,Lutherii ardens in verbum
Christi pietas.aj
sive nomine matris, sive Magistrae ecclesiarum
vehatur.
Atque ideo magis, quo nostro seculo vidimus conci-
liaakConcilia nunc reprobantur, nunc
confirmantur.ak reprobari, rursum alia confirmari,
TheologiamalTheologia opinionibus
tractatur, iuris sententia ab unius hominis pendet
arbitrio.al
meris opinionibus tractari, iurium
sensum ab unius
hominis pendere arbitrio, et adeo confundi omnia, utamMultae decretales a sensu
evangelico alienae.am
nihil certi pene nobis
relictum sit. Sed et multas de-
cretales esse, a sensu evangelico
alienas, luce clariusanNecessitas cogit ad
divinas scripturas solidissimam petram confugere.an
est. Ita, ut necessitas ipsa rerum nos cogat, ad divinae
scripturae solidissimam petram confugere.23 nec te-
mere credere ullis:
quicunque sint: qui citra illius au-
toritatemNon temere quibusvis credendum, qui citra scripturae
autoritatem statuunt. nec curandum, quid Cardi'nalis' Caietanus,
et Sylvester Prierias adulentur et cavillentur.ao loquuntur, statuunt, aut
faciunt. Nec veren-
dum censeo, quid contra Card'inalis'Caietanus24, et Sylve-
ster Prierias25 adulentur. Qui etiam in
rebus fidei, nu-
dum verbum hominis sufficere cavillantur. Divus
Augu-
stinusAugustinus.ap docet, nulli credendum, quantalibet
sanctitate
doctrinaque praepolleat (credo etiam sanctissima) nisi
divinis literis, aut ratione probabili persuadeat.26 ne, si
aliter ludamus, illudamur. At
hi in Christo boni
autores, volunt nos vi cogere in hanc illusionem.Sanctus Petrus aliquoties lapsus.aq
Sanctus Petrus toties lapsus est, et semel,
post ac-
ceptum spiritum, gravissimo animarum periculo
erravit.27arHomines longe infra Apostolicam
sublimitatem reptant.ar
Et nos homines, longe infra
Apostolicam sublimitatem A4r
reptantes, ultra Apostolicas perfectiones elevamus.
quasi Christus
mentitus sit, quando sese promisit
nobiscum esse, usque ad consummationem
seculi.28 adeoasQuaerimus alios Christos, a quorum
nutu renutuque pendeat ecclesia.as
quaerimus
alios Christos,29 in
quorum nutu renutuque30
pendeat ecclesia. Satis est Rhomanum
Pontificem, sum-
mumatImpiissimum est, summum Pontificem Christo aequare.at
Pontificem esse. Impiissimum sit, Christo aequa-
lem ei virtutem
et sapientiam affingere, sicut audent
quidam. Quanquam: ut ingenue
confitear: ipse pene
ignoro, quae sit, et ubi sit Rhoma'na' ecclesia. ita luden-
tibus,Teterrimi nugatores confundunt nomina Rho'manae' ecclesiae.
iocantibus, confudentibus nomina Rhoma'nae'
Ecclesiae, teterrimis illis nugatoribus. Sylvester eamSylvester
ecclesiam, in tres secat. in Papam, Cardinales, et populum, Salse
dictum.au
secat in tres ecclesias. in Papam, in Cardinales, in
populum.31 Quae
distinctio, quia magistralis et suffi-
ciens est, nec membra
coincidunt, facit, ut Papa, et
Cardinales sint extra ecclesiam, inter
paganos ha-
bendi. ut qui in essentali ecclesia non sint. Aut tres
Christos praeficiet tribus illis ecclesiis. Immo, nec
Christus ad
ecclesiam pertinebit tanto Autori, quumavTriplex ecclesia.av
nec virtualis, nec representativa, nec
essentialis sitCaietanus pro Rho'mana' ecclesia in Germania se
venditat.aw
ecclesia.32 Cardinalis Caietanus,
passim se pro eccle-
sia Rhoma'na', venditat in Germania. sub nomine illius
Brevia apostolica comminisci satis doctus. est Rho-
ma'na'axQuid bonus ille
Copiista in sua illa pulcherrima declaratoria attulerit.ax
ecclesia, bonus ille Copiista, qui declaratoriam
illam pulcherrimam
〈attulerit〉ay: qua Caietanus dignissime glo-
riatur: aediturus, cum in
formulario suo, non scrip-
turas, aut ullas rationes, sed
immemorabile tem-
pus, consuevisse, et tradidisse,
inveniret:33 haec
ipsaImpii nebulones pro Rho'mana' ecclesia se vendunt
pro libidine.az
satis fideliter membranae illevit. Vendunt se ubique
pro ecclesia Rhomana: prout cuique libitum est: im-
pii illi
nebulones, plumbo tantum et caera Rhoma'nae' CuriaeGermania
plumbo tantum et cera Rho'manae'
Curiae exhauritur.ba
totam Germaniam illudentes, et exhaurientes.
Quid istis ludificationibus nominum sanctorum Pa-
pae, et Roma'nae' ecclesiae faciunt, nisi, quod
nos Ger-
A4vmanos, meros blennosbb, bardos, buccones,34 et: utbcCausa
ludificationis Germanorum, quod barbari et bestiae
creduntur.bc
dicunt: barbaros et bestias
arbitrantur?35 etiam
irri-
dentes nostrae illusionis et expilationis incredibi-
lemIncredibili Germanorum patientiae, etiam
a Rho'manis' insultatur.
patientiam. Proinde, ego in tanto rerum et ver-
borumSylvestrorum sylva.bd caho36, e tanta Sylvestrorum sylva37, ad civita-
tem Augustam revertor. et iudicium
interim se-
quar, quo Principes Germaniae, in novissimis co-
mitiis, recte, sancte, et auguste discreverunt, interInter Rho'manam' ecclesiam et Rho'manam' Curiam Principes Germaniae Augustae prudenter
discreverunt.be
Rhoma'nam'
ecclesiam, et Romanam Curiam.38 Nam, quo-
modo licuisset eis recusare decimas, et vigesimas,
et quinquagesimas (id
est medullas, totiusque Ger-
maniae semel subitaneam vastitatem)
quas in Conci-
liobfSacratissimum concilium.bf illo sacratissimo (ut sic
dixerim) Rhomano, no-
verant
sancitas, et tantis legatis Apostolicae sedisPrincipes Germaniae tandem, licet sero sapientes, Rho'manae' Curiae commento non
steterunt.bg
expetitas, nisi tandem, licet sero, sapientes, intellex-
issent, non Rhoma'nae'
ecclesiae decretum, sed Rhoma'nae'
Curiae illud esse commentum? Viderunt nimirumbhnullis, neque Sylvestris, neque Caietanis
credibile.bh
(dictubi mirum, et nullis, neque
Sylvestris, neque Caieta-
nis creditu possibile) Conciliumbj et
Papam errasse,Aliud est Rho'mana' ecclesia, aliud quod nomine Rho'manae' ecclesiae
geritur.bk
et posse errare.39 aliudque esse nomen ecclesiae Rhoma-
nae, et aliud, quod nomine Rhoma'nae' ecclesiae geritur.Alius est Rho'manae' Curiae, alius
Rho'manae' ecclesiae legatus. hic evangelium affert, Ille
quaerit pecuniam.bl
Aliumque esse Rhomanae Curiae, alium Rhomanae
ecclesiae Legatum. Hunc evangelium afferre, illum
pecunias quaerere.
Unde barbaris illis et bestiisbmChristus fessus sui blasphemiis recta monet.bm
tantum
iudicii? nisi quod deus tandem fessus blasphe-
miis sui, et
irrisionibus, abusionibusque sui, et sanctae
Rhoma'nae' ecclesiae nominis, monere voluit Rhoma-
nos proceres, ut res
ecclesiae, posito ioco et ludo,bnNimium mungentes eliciunt sanguinem.bn
aliquando
serio curarent, ante quam eliciant san-
guinem, dum nimium mungunt
Germaniam.40Exemplo Theologorum laycorum pulcherrimo,
festivissime quorundam more distinguit, inter Rhoma'nam' ecclesiam et Rhomanam Curiam.bo
Quare et ego, horum
Theologorum laycorum
exemplo pulcherrimo, longissime, latissime, pro-
fundissime, distinguo, inter Rhomanam ecclesiam A5r
et Rhoma'nam' Curiam. Illam scio
purissimum esse tha-
lamumQuid Rho'mana'
ecclesia.bp Christi, matrem ecclesiarum, dominam
mundi, sed spiritu. id
est, vitiorum, non rerum mun-
di, sponsam Christi, filiam dei,
terrorem inferni41,
victoriam carnis. Et quid dicam? cuius sunt om-
nia: iuxta
Paulum .i. Corin. iii:42
Ipsa autem Christi,
Christus autem dei. Haec vero ex fructibus suisRho'mana' Curia ex fructibus sui
cognoscitur.bq
cognoscitur.43 Non, quod magni faciendum sit, res no-
stras et iura
diripi: cum fixum sit in coelo, Christi-
anos in hac vita
pressuram, nimbrotos44, et
robu-
stosbrRobusti venatoresbr venatores pati.45 Nec abbs hac conditione libera-
biturbtEcclesia palmae
comparatur.bt ecclesia, nisi per mortem. palma est, quanto
fortius premitur, tanto sublimius exaltatur in ca-
des: Sed,
quod omnibus lachrymis sit miseria ma-
ior, haec a fratribus et
patribus, in fratres et filiosHorrendum dictum et
auditum.bu
fieri (sicut in Propheta dicit dominus, filios a pa-
rentibus vorari)46 quae
a Turca vix fierent. aut si fi-
erent, non tamen nomen sanctum
Christi, tam foe-
disbvMinime dissimulanda est iniuria, quae nomen Christi, foedis monstris
praetexitur.bv monstris praetexeretur, quae est omnium
into-
lerabissima Christi et ecclesiae iniuria.47 Res sane
eant, et vita
pessum.48 At nomen
Domini aeternum,Rho'manae' ecclesiae non licet resistere, sed bene
Rho'manae'
Curiae.bw
cur patiamur tam foede conspurcari? Nullo mo-
do
ergo Rhoma'nae' ecclesiae resistere
licet. atbxRho-
manae Curiae, longe
maiore pietate resisterent, Re-
ges, Principes, et quicunque
possent, quam ipsisbyCausa libertatis
Lutherianae, est pietas et illusores Christi.by
Turcis.49 Haec verbosius forte et liberius. Verum,
propter eos, qui cum
illusoribus illis, sine fine illu-
dunt Christum, coactus sum
meipsum exponere:
ut sciant sese errare, quando me a Rhoma'na' ecclesia
alienum clamant. qui
purissime diligo, non modoPurissime, non solum Rho'manam', sed totam ecclesiam Christi Lutherius dilegit. falluntur
itaque, qui eum ab ecclesia Rhoma'na' excludunt.bzca
Rhomanam, sed totam ecclesiam Christi. Deinde,
quod certus sum, aliquando moriendum esse, et in ad-
ventu
domini nostri Iesu Christi rationem red-
A5vdendam, de veritate, vel tacita, vel dicta. atque omninocbRatio, de veritate, sive tacita, sive dicta coram deo
reddenda, atque omnino de talento tradito.cb
de talento
tradito, ne ipsum abscondisse iudicer.
Irasantur sane qui volent, modo ego
impii silentii
reus non inveniar. qui mihi conscius sum, esse meccVerbum dei nunquam non cum
periculo tractatum est.cc
debitorem verbi,
quantumlibet sum indignus. Numquam
sine sanguine, aut periculo, verbum dei
tractari po-
tuit.cdPro
verbi dei confessione, etiam moriendum est.cd Sed, sicut pro
nobis mortuum est, ita vicissim, sui
confessione, et nos pro se mori
exigit. Nec est ser-
vus maior domino suo. Si me (inquit)
persecuti
sunt, et vos persequentur. Si meum sermonem serva-
verint, et vestrum servabunt.50 Sed ad me redeo, et ad
vos: optimi viri: refero, seu (ut Paulino utar ver-
bo)
vobiscum confero,51 hoc
meum in Paulinam epi-
stolamceStudium Lutherii.ce studium: tenue quidem illud,
nec tam com-
mentarium,cfModestia Lutherii.cf quam testimonium meae in
Christo fi-
dei. ne forte in vanum cucurrerim, et sensum Pau-
li, non satis tenuerim.
Hic enim, quia res dei, et se-
rio maxima est, abs quolibet puero
erudiri cupio.52
Erasmi summi Theologi, et invidiae
victoris, in Paulinas epistolas promissi commentarii.cg
Maluissem
certe et ego expectare commentarios53
olim ab Erasmo54, viro in Theologia summo, et in-
vidiae quoque victore, promissos. Verum,
dum ille
differt (quod deus faxit, non sit diuturnum) cogit
me in
publicum ire casus iste quem videtis. Scio qui-
demLutherius infans et ineruditus, sed Christianae pietatis et
eruditionis studiosus.ch me infantem et ineruditum, sed tamen (quod
ausim)
pietatis et eruditionis Christianae studiosum. atque hocciQuid spectarit in hac
opera.ci
ipso eruditiorem his, qui divina mandata, impiis
legum
humanarum pompis, mere ridicula et ludibria fece-
runt.Lutherio, nemo bonus invidet, nemo
candidus vitio dat, quod egregia pro Christiana pietate conatur,
aliosque ad Paulinam Theologiam inflammat.cj Unum spectavi, si consequar,
ut mea opera, ii, qui me
Apostolicas epistolas audierunt enarrantem, Paulum aperti-
orem habeant,
et foeliciter me superent. Sin nec id effe-
ci: age, et hoc libens
perdiderim laboris. conatus reli-
quus est, quo alios ad Paulinam
Theologiam volui accen-
dere, quem nemo bonus mihi vitio dederit.
Valete.