Andreas Karlstadt an Georg Spalatin

Bearbeitet von Alejandro Zorzin

59
Reverendo et Eruditissimo D'omino' Georgio Spala-
tino, Canonico Aldenbergensi, Patrono
praecipuo.^a

S'alutem'. Quaestionem mihi opponis, praesentissime
Patrone quam haud scio Theologorum ali-
quem disseruisse, videlicet: si praecepta Ecclesiae
perinde ac si Dei teneant nos obnoxios? Diffi-
cile est mihi ex tempore tot eruditionibus me
superiori respondere. At ut animus hic prodeat,
primum hoc fundamentum teneo. Quod nul-
lum mandatum, quantumvis rationi congruum,
divino contrarium, vel etiam eo tempore, quan-
do maiora facienda occurrunt, obligat: adeo,
quod nec opus externum imponere queat, iuxta
illud: Oportet Deo plus, quam hominibus obe-
dire¹; Item: Qui non odit patrem et matrem,
non potest esse meus discipulus²: et iuxta alia,
quae in explicatione curruum nostrorum³ prope-
diem Deo inspirante videbis. 2. Quod si valere 60
posset statutum Ecclesiae, aliquando tamen non
urgebit, quando scilicet maiora facienda occur-
runt, videlicet praecepta charitatis, fidei, iudicii
et misericordiae: a quibus minutula quaedam
pendent, quae praecepta hominum nimium at-
tollunt. De quibus Christus dicit: Haec, scil'icet'
maiora, oportet facere, et illa non omittere.⁴
Praeter illa putavi nuper in Concione quadam⁵:
si liber aliquis statutarius, vel locus aliquis Prae-
ceptorum unum praeceptorum contineret, divi-
no alicui repugnans totum librum subverten-
dum. Alioqui nescio quemadmodum valeat
repraehensio Christi, quam in Judaeos regessit,
dicentes: quare discipuli tui transgrediuntur?⁶ etc.
Ipse autem Christus aliam transgressionem re-
trusit, videlicet: Quare vos transgredimini
mandata Dei propter traditiones Patrum ve-
strorum⁷, etc. Postremo ad quaestionis nodum.
Nunquam aequabo Ecclesiae praeceptum divi-
no. Semper enim illius autoritas pendebit ceu
in cardine in divino. Ita enim Paulus arguit,
nisi fallor. Obedite potestatibus sublimioribus⁸
propter conscientiam⁹: Omnia enim a Deo or-
dinata sunt. Idcirco propter ordinem divinum
inferioribus Deo obedimus. Quocirca evidens
est, alterum ab altero pendere: sed sine omni 61
contradictione pendens minus est eo, a quo pen-
det. Sicut minor est, qui benedicitur benedi-
cente. Porro quod praecepta Ecclesiae obstrin-
gant subditos quoad Conscientiam, constat hoc
testimonio: Qui vos spernit, me spernit. Qui vos
audit, me audit.¹⁰ Et illo Petri: servi obedite do-
minis etiam discolis¹¹. Augustinus quoque ait,
convertentibus sese imponendam poenitentiam
ab Ecclesia, videlicet quod in Ecclesiam delique-
runt.¹² Bern'ardus' in hac materia fecit librum optimum
et lectu utilem de praecepto, et dispensatione¹³
praetitulatum: cuius autoritatem scimus hoc
pronunciatiore¹⁴ maiorem. Nolo igitur pronun-
ciare: non quod non velim dulcissimo patro-
no obsequi, cui totum, quod valeo, debeo: at
quod impudentiae est de his critice decernere,
quae mihi primum discutienda videntur.¹⁵ Cae-
terum iuxta authoritatem assumptam: Si Ec-
clesiam non audierit etc.¹⁶ Cyprianus non dubi-
tat reputandos ethnicos Ecclesiae rebelles et con-
temtores.¹⁷ Aug'ustinus' idem ait: sed minime negligen-
dos, tunc enim quando ut ethnici habentur, ligan-
tur in terra et coelo.¹⁸ At vigilandum, ut ligatus
solvatur. Tu autem vide, si syllabam habeat au-
toritas pertracta, quae propositum illius Concio-
natoris¹⁹ fulciat. Ego dicerem primum ostendendum, 62
hanc authoritatem loqui de praeceptorum col-
latione.²⁰ Deinde demonstrandum ita aequari
spretae scripturae sono praecepta Dei et Ecclesiae.
Tertio declarandum, quid sit: si peccaverit in
te²¹. Quod si non contra me, attamen adversum
Deum, quis somniabit authoritatem congrue-
re. Ego typographo humeros hos suppo-
sui.²² Parce igitur festinationi simul atque ruditati.
Nescio, quot sententiis et quibus optimo militi,
patrono iucundiss'imo' Pfeffingero²³ gratias agere de-
beam. De hoc tamen cum T'ua' D'ominatione' deliberabo.
Ago itidem et tibi gratias perpetuas. Datum
celerrime²⁴.

T'uae' D'ominationis' Andreas tuus obsequibilis.

Per dicta: Ecclesia non iudicat de occultis.²⁵

Item: Lex humana cogitationis poenam non
posuit²⁶, et per alia, quae consuetudo Ecclesiarum
observat, posset quispiam dicere, praecepta ho-
minum non penetrare animos, etc.

aZur Anschrift fügte Olearius hinzu: Adscriptum erat manu Spalatini: Doctor Carolostadius de Mandatis Dei & Ecclesiae MDXIX.

1Vgl. Apg 5,29 Vg »[…]. obedire oportet Deo magis quam hominibus.«

2Vgl. Lk 14,26 Vg »si quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem non potest esse meus discipulus«.

3Vgl. Auslegung Wagen: »Schuldig gehorzam gen den obersten«, s. Marginalie zu KGK 124 (Textstelle).

4Vgl. Mt 23,23 Vg »Vae vobis hypocritae, quia decimatis mentam et anethum et cyminum et reliquistis qua graviora sunt legis haec oportuit facere et illa non omittere«.

5Vgl. KGK 114.

6Vgl. Mt 15,1f. Vg »[…] accesserunt […] scribae et Pharisaei dicentes, quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum […]«; Mt 15,1–20 war als Evangelienperikope für den Mittwoch (30. März 1519) nach dem 3. Sonntag in der Fasten vorgeschlagen (vgl. Pietsch, Ewangely, 66.).

7Vgl. Mt 15,3 Vg »(Iesus) ait illis quare et vos transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram«.

8Vgl. Röm 13,1f. Vg »Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, non est enim potestas nisi a Deo […], itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit«.

9Vgl. Röm 13,5 Vg »subditi estote propter conscientiam«.

10Vgl. Lk 10,16 Vg »Qui vos audit me audit et qui vos spernit me spernit«.

11Vgl. 2. Petr. 2,18 Vg »Servi subditi in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam discolis«.

12Vgl. Aug. f. et op. 3,4 (s. u. KGK 115 (Textstelle)).

13Bern. Pre. (SBO 3, 253–294).

14Gemeint ist der andere Prediger.

15Karlstadt deutet die Notwendigkeit an, dass dieses in Predigten (kontrovers) behandelte Thema akademisch (in Disputationen) erörtert werden sollte. Am Ende der 151 Conclusiones spricht er von »diskutieren« im Sinne von »disputieren«, vgl. KGK I.1, Nr. 58, S. 511, Z. 7f.

16Mt 18,17 Vg »si autem et ecclesiam non audierit sit tibi sicut ethnicus et publicanus«.

17Cypr. ep. 69,1: »Adhuc quoque dominus in evangelio suo ponit et dicit: si vero et ecclesiam contempserit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus (Mt 18,7). Si autem qui ecclesiam contemnunt ethnici et publicani habentur, multo magis utique rebelles et hostes falsa altaria et inlicita sacerdotia et sacrificia sacrilega et nomina adulterata fingentes inter ethnicos et publicanos necesse est conputentur, quando minora peccantes et tantum ecclesiae contemptores ethnici et publicani sententia domini iudicentur.« (CCSL 3C, 471,28–35). Vgl. Cyprianus, Opera (1512), Epistolarium, l. 1, ep. 6, fol. 13r.

18Vgl. Aug. f. et op. 3,4: »Et ipse dominus, […] si qua de permixtione bonorum et malorum sive aperte sive per similitudines est locutus, non ideo tamen omittendam censuit ecclesiae disciplinam; immo vero admonuit adhibendam, quando ait: adtendite vobis; si peccaverit in te frater tuus, vade corripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum. Si autem non audierit, […] dic ecclesiae. Si autem nec ecclesiam audierit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus. Deinde ipsius severitatis terrorem gravissimum adiecit etiam eo loco dicens: quae solveritis in terra, soluta erunt et in caelo, et quae ligaveritis in terra, ligata erunt et in caelo (vgl. Mt 18,18); […] enim faciendum est, sicut infirmitatis diversitas admonet eorum, quos utique non perdendos, sed corrigendos curandosque suscepimus […]. Ita etiam est ratio dissimulandi et tolerandi malos in ecclesia; et est rursus ratio castigandi, corripiendi, non admittendi vel a communione removendi.« (CSEL 41, 39,3–40,8).

19Spalatin könnte, von den Aussagen dieses Predigers angeregt, Karlstadt seine Frage gestellt haben.

20Karlstadt fasst das Thema hier als »Vergleich der Gebote [Gottes und der Kirche]« zusammen.

21Vgl. Mt 18,15 Vg »Si autem peccaverit in te frater tuus«.

22Karlstadt hat »dem Drucker diese [tragfähigen] Schultern untergeschoben.« Vgl. Erasmus, Adag. 3493: »Humeris sustinere«, ASD II-7, 290: »Ab hac metaphora dicuntur Atlantes reipublicae qui eam suis humeris sustinent […].« Vgl. KGK 114.

23Degenhart Pfeffinger (1471 – 3. 7. 1519), kfstl. Rat und Rentmeister.

24Die fehlende Orts- und Datumsangabe ließe sich durch einen Aufenthalt von Spalatin in unmittelbarer zeitlicher und räumlicher Nähe [Wittenberg?] erklären.

25Diese oft zitierte Formulierung geht wahrscheinlich auf die Glosse des Kanonisten Johannes Teutonicus (ca. 1170 – 1245) zum Dekret Gratians zurück und fand darauf Eingang in die glossa ordinaria; so zu D. 32,11 secretorum autem cognitor Deus (»ex hoc patet quod ecclesia non iudicat de occultis«) und zu C. 32,5,23 Probatione cessante vindictae ratio conquiescit (»Quoad ecclesiam, ecclesia enim non iudicat de occultis«); vgl. hierzu Kuttner, Ecclesia, 229 Anm. 4 und Chiffoleau, L’occulte, 359 Anm. 1.

26D. 48,19,18: »Cogitationis poenam nemo patitur«, CICiv 1, 816.

Downloads: XML · PDF (Druckausgabe)