A1^v
Summa eorum, quae hac epitome iucun-
dissima simul et utilissima, piis sane hominibus, continentur.

• Iustificatio impii, et mortem, et resurrectionem com-
  plectitur. Caput primum.
• Mortificatio impii, est iustificatio. Caput secundum.
• De tribus mortis generibus. Caput tertium.
• Mortificatio peccatorum, deductus ad inferos. Ca'put' quartum.
• Correptio et dolor poenitentis ad gratiam referuntur.
  Caput quintum.
• Prima impii conversio, laeticiae nihil, doloris plurimum
  habet. Caput sextum.
• Contritionem non voluntas, sed deus efficit. Ca'put' septimum.
• Quonam pacto deus primam impii conversionem ope-
  retur. Caput octavum.
• In hanc primam hominis conversionem, iudicio et ve-
  ritate descenditur. Caput nonum,
• Psalmi/ Domine ne in furore, breviuscula interpretatio,
  quo poenitentis gemitus explicatur. Caput decimum.
• Qui seminat in lachrymis, in gaudio metet. Caput .xi.^a
• Dictorum in Epitome, Epilogus. Caput duodecimum.

A2^r
Andreae Carolostadii in epitomen suam.
ad expertum famigeratumque Medicinae Doctorem, Simo-
nem Pistorium², eiusque filios Simonem³ et Christopherumb, alterum
utriusque iuris, alterum Medicinae⁴ titulo in-
signem, patronos suos, praefatio.

⁵Dei veritas cotidie^c me perurget: Eximii Docto-
res: a neoterico hoc Theologorum genere, pror-
sus deficere. sed consulto et carptim, ab illis me
subducere plane decrevi. Quippe, qui in meris ar-
gutiis: tamquam ad Syrenaeos scopulos: consenescunt⁶, qui nihil recipiunt,
nihil probant, nisi novam stropham redoleat. quique solum illud mi-
rantur quod propius intuenti, ut Magistralis propositiuncula occurit. Il-
li enim suum Monstrum parturiere^d7: quam Quaestionem vo-
cant: Silenum inversissimum.⁸ cui nimirum caput, corpus, cau-
da, nescio an etiam pedes sint^e plurimi. Illi, si quid discre-
pare, aut saltem non per omnia suis corrudere viderint,
ceu plebaeum contemnunt, ac velut a Christiana, quia sua pi-
etate degenerans, non obscuro classico proflant, eliminant,
et condemnant^f. Porro, ego nunc secundum annum, non si-
ne sudore, sed incredibili^g voluptate, in Ecclesiasticis scrip-
toribus absumpsi, et non in uno loco Scholasticos^h (ut voc-
cant) Doctores: quos olim publice in florentissima Acade-
mia nostra Wittenbergensi, magna quidem opera, sed in-
foelici (quemadmodum nunc experior) eventu, docui et tuta-
tus sum: sacram scripturam inepte adscivisse, atque in diver-
sum, immoⁱ: si fas est veritati subscribere: in contrarium re-
pugnantemque^j sensum detorsisse, comperi. Confestim igitur. A2^v
quemadmodum ab opinatiunculis illis portentosis olim
me substraxi, ita quoque ab eorum praescriptis seu formulis
quaestionariis, in quas conspirarunt, me subducere conor. ex-
composito tamen, ne offendam. Quo fit, quod ablegatis conclusioni-
bus rem propositurus, perpetua oratione connixus, primum egre-
dior. Stilum autem potissimum abstinere curabo ab his,
quorum nutu renutuque rerum summa pendet. quorum volun-
tate, dubiorum finitiones proferuntur, pugnantia pacantur.
absit, illos irreverenter montes tangam, quorum fumo proxi-
mus semper est ignis.⁹ At quid hoc elogio vociferor, cui nec
tantum elegantiae datum est, quantum sustinendo solum lite-
rarum negotio sufficiat? Verum, non nihil crescit animus,
quod mei similes blaterabunt, hoc est illi, qui malos ter ma-
le effutiunt. qui: ut ego olim: Naenias obganniunt, barbariemque
deosculantur. Dei igitur ope confirmatus, tibi filiisque tuis
Simoni ac Christopherok, et humanis et eruditis viris, de
impii iustificatione (quam poenitudinem/ ad inferos dedu-
ctum reductumque, non abs re quis dixerit¹⁰) Epitomen, non con-
clusionibus, sed autoritatibus^l septam, inscribere constitui.
quo omnes plane intelligant, quam tibi liberisque tuis gratifi-
cari studeam. Sed rem fortasse disputatu, tum difficilem,
tum periculosam, semper tamen utilissimam brevius hic
et coactius perstringam: alicubi fortasse copiosius explica-
turus: quo paulo cautius muniri, paulo accuratius distingui
queat. Exordior igitur: Patroni iucundissimi: contritionem
Scholasticam tanquam obelo indignam, silentio ceu condito ve-
nabulo confecturus. Primum iustificationis impii parteis duA3^r
as subiicio, non reveritus quaestionum Magistros, quorum tam
sterilis quam ingens est disceptatio. An peccatorum remissio sit
motus, ab infusione iustificantis gratiae separatus. et, An si-
ne speciali motione, aut ea decidua suscepta, liberum arbi-
trium contritionem causare (ita enim loquuntur) valeat.
iis in diversum sentientibus. plaerisque, propter Aristotelis
rationem, modo sic intellectam, et paulo post secus accep-
tam, sic et secus sua sensa tanquam unguibus et dentibus retinentibus.
quibusdam mero calentibus, subtiliusque alta penetrantibus,
plene^m, pleno stomacho, et ieiune, ieiuno ventre tutantibus.
Quibus, ut olim in perniciem mearum partium adhaesi, ita
nunc cum Christi fiducia infestus, dei legem obiicio. Quocir-
ca, vos: patronos meos dico: magnopere rogo, haec omnia
pro acri vestro iudicio congoscatis et observetis, primum.
quo ordine alia ex aliis ducantur. Post, quo pacto ad institutum
nostrum accommodata sint, quibus in hac Epitome utimur,
testimonia. Deinde, limam, quam ab omnibus, puri et in-
tegri iudicii expeto: adhibere, et quae asperitate offendunt,
radite. caeteris vero calculum vestrum adiicite.

Iustificatio impii, et mortem et resurrectionem
complectitur. Caput primum.

Iustificationi, mortificationem, perditionem, destructi-
onem, deductum ad inferos et ediverso, vivificationem, sal-
vationem, instaurationem, ab inferis reductum, adscribi
contendimus. A capite autem exorsuri, Apostoli dictum addu-
cimus,Eph. ii. qui ait. Omnes impii, et natura irae filii¹¹, in potestate
tenebrarum¹² sumus. Verum, cum ab hac potestate, in lucis regA3^v
numi. Petri. iii. Christus¹³ nos transfert, quandam similitudinem cum
eius morte, cum eius resurrectione habemus.¹⁴ Nempe, vita
Christiana gestis Christi configuratur, et quicquid Christus
in cruce, morte, sepultura, resurrectione, ascensione ad
coelum egit, iustificati vita referre debetⁿ. Nimirum, quemad-
modum Christus crucifixus est, ita hominem veterem cum
concupiscentiis cruci oportet affigi. et, quemadmodum ChristusRo. vi.
sepultus est, ita homo Christianus consepelitur illi per bap-
tismum in mortem.¹⁵ Summatim, sicut sumus insiticii Christo
per similitudinem mortis, ita et per resurrectionem insiticii^o
Christo efficimur. Complantati sumus per mortem, com-
plantati per resurrectionem. liquet iccirco, iustificationem
habere mortem peccatoris, habere et resurrectionem, pri-
orem vero mortem, quam vitam.

Mortificatio impii, est iustificatio.
Caput secundum.

Verum hic lector obstrepit, quod mortificationem impii, iustifica-
tionem appellaverim. Cui ego non meum inventum, sed Aposto-
licum dogma obtrudo. ait quippe Apostolus. Etenim, qui mor-
tuusRo. vi. est, iustificatus est a peccato.¹⁶ et paulo superius simul
Ro. iiii.utrunque complectens^p membrum, dixit. Mortuus est propter
delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram.¹⁷
Cui consequens est, tam iniquitatis mortificationem, quam re-
surrectionem nostram: qua in novitate vitae^q ambulamus:
ad iustificationem pertinere. Miranda Apostoli sententia.
haec enim universos Prophetas, et totam scripturam perer-
rat. Contingit autem, quod priorem iustificationem, hoc est imA4^r
pii mortificationem/ ad inferos deductum, ceu indignantis
dei intolerabilem poenam, longe iustus ante praesentiat, quam
subsequatur vivificatio, et novae vitae largitio. Quin tri-
duo apud inferos quandoque remoratur in corpore, velut in
quodam sepulchro. Qua de re, certo quodam ordine
disputaturi, priorem tractabimus iustificationem.

De tribus mortis generibus. Caput tertium

Praemitto igitur secundum Ambrosium tria mortis genera.¹⁸ Unum ip-
siusEzech. xviii. animae, de quo scriptum est. Anima quae peccaverit, ipsa
morietur.¹⁹ Cui adiunge et hanc autoritatem^r. Os quod mentitur,
occidit animam.²⁰ Aliud est mortis genus mysticum, quandoRo. vi.
quis peccato moritur, et deo vivit. de quo Apostolus ait. Consepul-
ti sumus cum illo per baptismum in mortem.²¹ Tertium, quo
anima a corpore separatur. Mysticam illam mortem, qua
occumbunt peccata, qua vetus ille noster homo discruciatur²²,
disquirimus, recteque veteris vitae occasum, abolitionem ini-
quitatis nuncupamus. et contra, resurrectionem novae vitae,
renovationemque iustitae. Illam laboriosam, hanc beatam
sanctis patribus non semel asserentibus. Nec ab re, quod caro
nostra non potuit peccatum abolere, nisi crucifixa esset in
Christo Iesu, in Christo omnino, hoc est, in fide Iesu Chris-
sti.Ro. iiii. Revera credenti in eum qui iustificat impium, fides depu-
taturActu. xv. ad iusticiam.²³ Fide enim corda purificantur, fide a ser-
pentibusIoan. iii. morsi sanantur.²⁴ Porro, oportuit filium hominis ex-
altari,Math. ix. ut^s omnis qui credit in eum/ non pereat.²⁵ Fide enim
peccatores salvos Christum fecisse, evangelia testantur.²⁶ FidesEphe. ii.
non ex nobis, sed dei donum est.²⁷ fide Christus inhabitat A4^v
in corde hominis interioris.²⁸ Iustificamur igitur fide, vivi-
mus fide. Iustus enim ex fide vivit.²⁹ Ob id, qui occasum ve-
teris vitae, exortumque novae desyderat, fidelis sit oportet. et
in Christum credat, necessum est.

Mortificatio peccatorum, deductus ad infe-
ros. Caput quartum.

Caeterum, nescio quis, dum haec refero, submurmurat. quod
mortificationem peccatorum, ad inferos deductum constitui.
Sed sequentia commonstrabunt, id non praecario ex scri-
ptura acceptum. At non prorsus dedi, fidei infernum subesse. do-
nabo autem, fidem mundare cor, expungere^t peccata, abolere
vetustatem, sed iustos velut stupidos quandoque non sentire
dei gratiam. immo, sese omni gratia destitutos, deoque odi-
osos arbitrari. et tanquam ad infernum detrusos, iudicium dei re-
formidare, ac quasi nihil fiduciae habuerint, moerere. Qui-
dam enim accepta fide, diffidentia non carent, quam utique
inesse sibi noverat, qui dicebat. Credo domine, adiuva in-
credulitatem meam³⁰, multo enim crebrior, multoque numero-
sior pars hominum est, cui paulatim, quicquid superna largi-
tas donat, accrescit.

Correptio dei et dolor poenitentis, ad gratiam
referuntur. Caput quintum.

Exordium autem propositi confirmo per verbum Christi, Be-
atiMatth vi. qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.³¹ qui sine sermonis
velo aperte ait, luctum^u et eiulatum peccatoris, beatitudinis por-
tiunculam.^v et tam eximiam, quae consolationem nactura
sit. Cui in eum sensum, ad literam prope modum Iob acceB1^r
ditIob. v. dicens. Beatus homo qui corripitur a domino.³² manifeste
docens, increpationem dei, correpto peccatori, ad beatitu-
dinis speciem reputari. Proinde, iustificationem dico, a vo-
catione dei oboriri. sed et vocandi ordine servato, quod iusti-
ficaturus deus, primum terret, flagellat, conterit, sautiat, mor-
tificat, deducit ad inferos. Deinde, consolatur, recipit, con-
tritionemHebre. xii. sanat, vivificat, et ab inferis reducit, testante scrip-
tura,Hie. xxx. Deus flagellat omnem filium quem recipit.³³ et Hiere'mias'. Ca-
stigabo te in iusticia, et miserebor tui.³⁴ primum castigat, dein-
deTre. iii. miseretur. Ita enim idem Hieremias inquit. Si abie-
cit te, miserebitur iuxta multitudinem misericordiarum suarum.³⁵Iob. v.
Item Iob, increpationem domini ne reprobes, ipse enim vulne-
rat et medetur, percutit, et manus eius sanat.³⁶ Quippe, quod rec-
te afflictus consyderabit, quo iaceat, quem offenderit, et qui-
bus egeat medicamentis. Confirmarem^w omnia segregatim
sacrae scripturae testimoniis, si ea vellem discerpere, quae optimo
sensu et ratione cohaerent. verum ut licebit scripturae pelagus tentabo.

Prima impii conversio, laeticiae nihil, doloris
plurimum habet. Caput sextum.

Levi. v. et vii.
Primumque illud quod in Levitico scribitur³⁷ produco, videlicet.
Nec immittet in sacrificium pro peccato oleum, nec thuris
aliquid imponet.³⁸ et quod postea subiectum est. Haec hostia arida
est.³⁹ Quibus verbis palam est, peccati sacrificium, nec oleum, nec
thus habuisse. docemurque in prima hominis conversione
ad deum, animam iusti, oleo laeticiae⁴⁰, et thure laudis et suavi-
tatis destitutam. Addo quoque sacrificium hoc in clibano,
in sartagine vel craticula excoctum.⁴¹ quid est in clibano, nisi B1^v
in corde ardenti? Calefactos enim legimus in OseaOseae. vii. adulte-
rantes legem, tanquam clibanum ignis ardentem.⁴² quid clibano
ignis accipies, nisi cor hominis succensum? quod si vitia suc-
cenderint, aut diabolus inflammaverit, cor non coquitur, sedPsal. xx.
exuritur^x.⁴³ De illo scribitur, Pones eos ut clibanum ignis⁴⁴, consti-
tues eos ardentes, vexabis intrinsecus conscientiam impieta-
tis suae. Si vero ille succenderit, qui dixit. Ignem veni mitte-
reLucae. xii. in terram ut ardeat,^y ad salutem iusti cor angitur, tribu-
latur, discrutiatur. Sed tunc conscientia inflammatur, et
eius deprecatio tam multis cogitationum tumultibus qua-
titur, ut pene a conspectu iudicis repulsa videatur. UndeIob ix
Iob dicit, cum invocantem me exaudierit, non credo quod ex-
audierit vocem meam.⁴⁵ Audis ne eum dicere, non credo me
exaudiri, sed repulsam pati? Sed quamobrem se exaudiri nonIob eodem ca'pitulo'.
credit? audi illum. Multiplicavit, inquit, vulnera mea, non
concedit quiescere spiritum meum, et implet me amaritudi-
nibus.⁴⁶ Iustum illum multipliciter vulneratum: cui quies nulla,
amaritudines^z vero plurimae: cui tam adsimilabis^aa, quam succen-
so clibano? qui nec oleum laeticiae⁴⁷, nec thus suavitatis referat,Psal. xxix.
cui omnia tristia sint, anxia omnia, turbata omnia, aridaPsal. xxxi.
omnia, lachrymosa omnia. cui fletus ad vesperam demora-
biturPsal. xci.⁴⁸, id est, ad occasum praesentiae dei. Cui dolor in con-
spectu eius semper⁴⁹, cui nulla hilaritas, qui veritatem, id est,
iusticiam irascentis dei annunciat per noctem, id est, per pec-
catorum flagella⁵⁰, hoc aestu gemebundus eiulat et inquit. Do-
mine, tantae sunt necessitates, tantae et tot tribulationes, totPsal. lix.
tormenta, ut merito tibi dicam. Repulisti me et destruxisti B2^r
me, commovisti terram, voluntatem terreno corpore graviter
depressam, et conturbasti eam⁵¹, et firmissimas eius bases, os-
sa, medullam, nervos tremefecisti. Conturbasti voluntatem,
quae sibi terram et cinerem est adepta. Nunc huius peccatri-
cis conscientiae, quam movisti et conturbasti, sana contriti-
ones, quoniam est mota⁵².

Contritionem non voluntas, sed deus efficit.
Caput septimum.

Quo motore? figmento scholastico^ab? speciali motione?
an voluntate ex naturalibus imperante concursum duarum
proximarum causarum contritionis naturalis et bonae ex gene-
re? Absit. Quo ergo turbatore? quo denique motore factaePsal. lix.
sunt contritiones? Ausculta, audies omnia a principio. DeusPsal. ciii.
repulisti nos⁵³. et in consequentibus principium repete. dic deusPsal. ciii.
commovisti terram, conturbasti eam, sana contritiones eius⁵⁴.
Cuius? voluntatis peccatricis. tu ergo sana qui conturbasti⁵⁵,
quoniam mota est. tu aspicis terram, et facis eam tremere. tuPsal. cxi.
tangis montes et fumigant preces.⁵⁶ confessio et magnificen-
tia^ac opus eius⁵⁷, non nostrae facultatis. Turbata est terra, quiaPsal. lv.
ipse conturbavit. habet lachrymas in dei conspectu, quiaEcclesi. ii.
deus eas in suo conspectu posuit.⁵⁸ Terra percussa est, succensa
est, accedit ad servitutem, stat in iusticia et timore, praepa-
rat animum ad tentationes.⁵⁹ Sic solet peccatorem deus inIob. ix.
turbine subvertere, testante Iob, qui ait. In turbine me con-
teret.⁶⁰ Veniens enim viis suis, in tempestate et turbine veniet.
Quid est in turbine me conteret? nisi in valido et rapaci vento
me faciet contritum. Is est quidem frequens scripturae stilus, B2^v
nam alibi scribitur. Tentat vos deus, ut sciat, si diligitisDeu. xiii.
eum⁶¹, id est, scire vos faciet, an diligatis eum. Nempe, quod ni-
hil illum lateat, cui omnia aperta sunt. Sic illud interpretan-
tur.Gala. iiii. Misit deus spiritum suum clamantem⁶², id clamare facien-
tem.i. Timo. ii Et hoc. Ipse spiritus orat et interpellat pro nobis⁶³, hoc
est, orare nos facit. Itidem et hoc. Deus vult omnes homi-
nes salvos fieri⁶⁴ i'd est' facit homines velle, facit ut homo velit om-
nesMatt. xxiiii homines fieri salvos. Item illud. Hunc diem neque filius
novit⁶⁵, id est, non facit scire illum diem. Ita conteret deus i'd est'Psal. lix.
facit contritum, quatenus dicimus illi. Potasti nos vino com-
punctionis.Prover. xii. ⁶⁶ Converte me domine et convertar.⁶⁷ Verte impium
et non erit.⁶⁸ subvertis, et evanescit. excoquis, et non manet
impius. hac gratia deficiunt peccatores a terra, et iniqui ut〈Psal.〉 ciii.
non sint.⁶⁹ Si hac iustificatione deficiunt iniqui, tolluntur im-
pii, evertuntur peccatores, non abs re quispiam eam subver-
tentemSubvertens gratia. gratiam nuncupaverit. gratia quidem generalis⁷⁰
est ad peccatorum abolitionem, ad pacem et reconciliatio-
nem.

Quonam pacto deus primam impii conversi-
onem operetur. Caput octavum.

Dum sic mutatur impius, volvitur in vespertino fletu, et
annunciat veritatem per noctes, flebilis et moestam comme-
morare vitam cogitur, erubescit, quoniam sustinet obpro-
briumEsa. xxxviii. adolescentiae suae. ac sicut Esaias inquit. recogitabo ti-
bi omnes annos meos in amaritudine⁷¹, ita hic annos recan-
tat amarulentos, in peccatorum recordatione^ad versatur, in lau-
de et dei gloria nondum exultat. Vexatur et impius eversus,Esa. xxviii. B3^r
et haec sola vexatio intellectum dat auditui.⁷² Haec poenarum sola
formido, et tormentorum metus, nos corriget ad salutem, et
mala nostra faciet intelligere. Deus hoc gradu: cui alias pro-
prium est misereri et parcere: peccatorem urget, stimulat,
punit, alienum opus eius, ut operetur opus suum, peregrinumEsa. eodem. i.
opus eius, ut proprium operetur.⁷³ non vult mortem, et propter
peccatum mortem facit.

In hac contritionem et conversionem hominis primam,
iudicio et veritate descenditur. Caput nonum.

Matt. xxii.
Iesus Christus dominus noster Phariseis minora praeeligentibus,
aliqua legis maiora inculcavit⁷⁴, iudicium scilicet misericordiam
et fidem.⁷⁵ De iudicio ad propositum. iudicium illud est, ad quodi. Corin.xi,
Apostolus hortatur nos, dicens, Si nos iudicaremus, non iudi-
caremuri. Ioan. i. a domino.⁷⁶ Quod et alius commendat, dicens: Si confessi
fuerimus peccata nostra, fidelis est deus, qui remittat no-
bis peccata nostra, et emundet nos ab omni iniquitate no-
stra.Esa. xlii. ⁷⁷ Et Esaias ait. Confitere tu prius peccata tua, ut iustifice-
ris.Esa. xliii.⁷⁸ Iustus enim in primordio sermonis, est accusator sui.⁷⁹
prover. xviiiConfitenda sunt peccata etiam iusti, et ab impietate con-
versi. Et quid est non iudicatur, si sese iudicat, si se existimat
peccatorem, et credit nullo modo suae infirmitati subveni-
ri,Ioan. iii. nisi Christo auxilio, nisi Christi fide. Nam qui credit in
Christum, non iudicatur. qui autem non credit, iam iudicatus
est.⁸⁰ Si te recte iudicas, peccata fateris, credisque in Christum sal-
vatorem, non iudicaberis. Nempe qui iudicat se peccatorem,i. Ioan. i.
veritatem facit. Si enim dixerimus nos non habere pecca-
tum, veritas non est in nobis.⁸¹ fac veritatem, peccata tua cogB3^v
nita deo facientem, et venies ad lucem⁸². sed cur ad lucem,
quae illuminat omnem hominem in mundum venientem? ut
manifestentur opera tua. Revela domino viam tuam, et speraPsal. xxxvi.
in eum, et ipse faciet, et deducet velut lumen iusticiam tuam,
et iudicium tuum sicut meridiem.⁸³ In consequentibus apparet
initium versiculi: revela domino viam tuam: sub aliis verbis repe-
titum,Revelare viam quid. revelare viam, est facere iusticiam, item et iudicium, de
quo praeiecimus,^ae alioqui qua ratione subiecisset. Et deducet
iusticiam tuam, nisi cum iuberet revelari viam, monstrasset
revelationem hanc esse iusticiam et iudicium. Eo quidem iustorum
pendet iusticia^af, quod se imperfectos, iniustos, et peccatoresPhil. iii.
confitentur Hieronymo testante.⁸⁴ quotquot perfecti estis,
illud sapite⁸⁵, hoc est, vestrae imperfectionis iudicium proferte.
Revela igitur viam tuam imperfectam et malam, nevis et
verrucis deformem. Revela viam, veni ad Christum, ut^ag mani-
festetur et emendetur. Volve super dominum viam, et confidePsal xxxi.
in eo, et ipse dic. Confitebor domino deo adversum iniquitatem
peccati mei, et ipse remittet iniquitatem cordis mei.⁸⁶ quin-
immo,Psal. vi. pro illa omnis sanctus orabit in tempore opportu-
no. Non te teneant tricae, revela viam tuam, peccatum cogno-
sce, et iniusticiam tuam: hac est tua via: noli operire, noli te-
gere.Esa. xliii. si tu manifestaveris, deus teget, qui ait: Memor esto
tu, et ego memor non ero.⁸⁷ revela viam tuam, iniusticiamPsal. lv.
tuam. Deus vitam meam annunciavi tibi, et posuisti la-
chrymas meas in conspectu tuo.^{88 ah}Et iterum mihi dicis^ah〈.〉 Revela viam tuam, narraEsa. xliii.
si quid habes, ut iustificeris.⁸⁹ Domine non iustificabitur in con-
spectuPsal. cxliii. tuo omnis vivens.⁹⁰ Dinumerasti omnes necessitates B4^r
meas,Iob, xiiii. et nihil te latuit de peccatis meis, signasti peccata mea
in folliculo, et annotasti, si quid invitus commisi.⁹¹ Haec suntEsa. vi.
mi domine, quae tibi narrare, et possum, et debeo. Vae^ai autem mihi
quia tacui, quia vir labiis pollutus sum ego.⁹² Porro, dum hanc
viam meam revelo, anxiusque peccata intueor, gelidos effun-
do sudores. Iubes tamen et dicis, revela ad dominum, volve su-
per dominum viam tuam, et spera in eum. crede, confide in eum,Esa. liii.^aj
et ipse faciet. Sed cur ad dominum? quia ipse portavit iniquitatesPsal. ciii.
nostras.⁹³ ipse est petra, quae spinosis herinaciis est refugium⁹⁴,i. Corin. v.^ak
ipse factus est pro nobis peccatum, qui peccatum non cogno-
vit, ut nos essemus iusticia dei in deo⁹⁵. Sed quid ipse faciet?
faciet quod confidenti^al in eum, revelantique malam viam. Revela-
tio illa ^amerit iusticia^am, erit iudicium. et deducetur in lumine iu-
sticia, et in meridie iudicium.⁹⁶ Revela ideo domino, indica illi quidGal. v.
patiaris, indica quid velis, indica illi strennuum bellum, quod
tibi est adversus carnem.⁹⁷ Quin praelium et congressum illumRo. vii.
cotidianum atque continuum, quo tanta^an spiritus et carnis adver-
sitate divelleris, ut non quae velis, sed mala quae nolis, faci-
as.⁹⁸ ut te nolente, non bene concupiscat, quod in carne hae-
ret peccatum. Indica iccirco, quid in tanta anxietate velis. cla-
ma, infoelix ne ego homo? quis me liberabit de corpore
mortis huius?⁹⁹ Interim, dum ista ex animo profers, dum in
his versaris, dum tuum facis officium, infirmitates meditaris
cum tribulato corde, hanc viam revelas. Nimirum, spinis tot
configeris, ut multomagis tibi in aerumnam collapso¹⁰⁰, cu-
rae sit tuorum delictorum pavor et reformidatio, quam ut sentias
te Christo obsequentem esse. tantisper spiritus contorqueB4^v
tur, propensio ad mala obvolvitur, infirmitas ad facienda
bona obstrepit. Tu infirmitatem fateris, desyderas medicum,Daniel. iii.
ad Christum confugis, et ipse deducit^ao iusticiam tuam quasi
lumen.¹⁰¹ haec est lucida iusticia, qua deo iusticiam, tibi iniu-
sticiam et confusionem tribuis. et iudicium tuum tanquam meridi-
es¹⁰² producitur. quod iudicium? illud, quo cum nos nostraque
opera respicientes, omni omnium tormentorum generi adiudi-
camus. Accedit homo adversus se tribunal mentis suae, con-
stituit se ante faciem suam, ne hoc contra se postea fiat¹⁰³, cum
scriptum sit. Arguam te et statuam te contra faciem tuam.¹⁰⁴
Constituto cordis iudicio, accedit accusatrix cogitatio,
testis advocatur conscientia, urget carnifex timor, petitur
sententia, pronunciatur, Reus est mortis. clamat iustus spiri-
tus. Iuste induxisti¹⁰⁵ omnia haec mala super me, propter pec-
cata mea. Verum non me confundas, sed fac mecum iuxta mi-
sericordiam tuam¹⁰⁶, et confige timore tuo carnes meas.¹⁰⁷ Sibi
is mille aculeos optat, mala imprecatur, ut malis a malo
liberetur. Hoc iudicium, tam naturae molestum, tam vehe-
mens est et acerbum, ut ipsa natura interiret, si non meridie
dilectionis dei temperaretur^ap, si non lumen illud incommuta-
bile impertiretur. Nec dictum facile est, quam vera illa contri-
tio, verumque illud iudicium, iustum exagitet. Quare operae
precium me facturum putavi, si vere poenitentem suis: ut ai-
unt: coloribus, ex sententia primi psalmi de poenitentia
velut depingerem.

Psalmi, Domine ne in furore¹⁰⁸, breviuscula interpre-
tatio, qua poenitentis gemitus explicatur. Ca'put' x.

C1^r
Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira^aq corripi-
asPsal. vi^ar me. volo domine argui, emendari cupio, quoniam scio,
quod omnes qui pie vivere volunt in Christo Iesu, persecutio-
nemii. Timo. ii.^as patiuntur.¹⁰⁹ et quod ii qui pressuras^at non aegre sustinent, con-
regnabunt.Psal. xxxvii. Piam correctionem amplector. Ecce enim in fla-
gella paratus sum, et dolor meus in conspectu meo sem-
per.¹¹⁰ Non ignoro, quod a potestate Pharaonis eximendus, et
Aegyptum, hoc est, imaginem huius seculi, mundi tenebro-
sas illecebras exiturus, primum veniet in mara, quod inter-
pretaturExo. xv. amaritudo.¹¹¹ Subinde de mara in Sina¹¹², quod ten-
tatio interpretatur. Quocirca laborem, sudorem, angustiam,
amaritudinem, tentationem, persecutionem, flagellum, tormentumPsal. cxiiii.
non fugio, immo laborem et dolorem, quem quaesivi, inveni,Eccle. xxvii.
nomenque tuum invocavi.¹¹³ Non me tua subfugit sententia, quod
quemadmodum vasa figuli probat fornax, ita homines iustos
tentatio tribulationis.¹¹⁴ Tentationum aestibus dilectus tuushie. vi et xiii:¹¹⁵
in amore durescit, et tanquam testa aret probaturque. Malus autem
et impatiens strepitu correctionis in rimulas effringitur.
ego vapulare desydero. quin tribulationem et miseriam in-
vocavi.Ro. v. Multa mihi utilitas, si turbatione me condis. Quip-
pe quod sal et fumus carni, hoc confert homini^au tentatio.¹¹⁶
Tribulatio enim hominem admodum purgat, et in foelicissi-
mum^av nihil mergit.¹¹⁷ Nam ubi non ego, ibi foelix ego.¹¹⁸ ubi non
ego operor, ibi gratia mecum foeliciter operatur. Non igno-
ro, quod coeleste regnum, absque tribulationibus et laboribus acqui-
ri non potest. Proinde emendationem non exhorreo, sed
laetus disquiro. Tribulatio enim patientiam operatur, patiC1^v
entiaRo. v. probationem.¹¹⁹ Vix enim se quispiam cognoscet¹²⁰, nisi per
tribulationem sibi ipse probetur, ut condiscat, qualis erga
se, qualis erga caeteros sit. Igitur patientia tribulationis pro-
bationem, probatio vero spem mihi faciet.¹²¹ anhelo persecu-
tionem, nolo tribulatione carere, sed cum gratia cupio emen-
dari. paterna flagella non tardus opperior, virgas in meo ter-
go morituras praestolor, et caesus exosculor. Erunt enim mihi
tormenta, medicamenta^aw. corrige me domine, verumtamen in iu-
dicio, cum gratia, cum remissione, sed non^ax in furore¹²², inHie. x:^ay
voluntatis tuae ardore atque aestu. quo iusto semper iudicio,
aliquando tamen occulto investigabilique, non expurgas, sed dam-
nas, aeternis suppliciis adiudicas, et indignationem tuam
effundis, peccavi, te offendi, tibi soli peccavi, sed emenda er-
rorem, ut iustificeris in sermonibus promissionum tuarum,Psal. l.
ut benedicat in semine tuo, qui est Christus. et vincas¹²³, cum
iudicaberis, cum mihi dicent, ubi est deus tuus?¹²⁴ ubi est mi-
sericordia sua? percute, vulnera, eneca, tantum tuus absit fu-
ror, tua condormiat ira. et argue, sed plagis paternis. Valde
correptionis indigeo. fustes enim grandes commerui, ob id sa-
gittaePsal. xxxvii. infixae sunt mihi¹²⁵, iniecta sunt poenarum cruenta tela, do-
loribus et animi et corporis conficior.¹²⁶ Et manum tuam confir-
masti super me.¹²⁷ dolorem dolori, malum malo accedere
gravatim sentio, discrucior morbis, angustia depereo. Pu-
nito me^az domine mi, sed in misericordia. Miserere mei domine,Psal. vi.
quoniam infirmus sum.¹²⁸ Tibi meae infirmitatis fetorem offero, et¹²⁹
pro ea misericordiam tuam efflagito. miserere iccirco, quodPsal. vi.
infirmus sum, quod infirmitatem non abscondo, quod pecC2^r
catumPsal. xxxi. meum cognitum tibi feci.¹³⁰ Sed unde iusto tam aerumnosa
infirmitas? Respondeat qui infirmitatem accusat et confi-
tetur.Psal. xxxvii. Non est sanitas: ait: in carne mea, a vultu irae tuae.¹³¹ pec-
caverunt parentes nostri, et tu iuste iratus percussisti carnem
infirmitate, languet arbitrium, deficiunt bonae actiones, non
est sanitas in carne mea, in homine meo, quem mihi feci
meum hominem, quem ego infirmavi. Profecto quam deus suam
carnem, hoc est, hominem effinxerat, meum figmentum malumPsal. xl.
et infirmum formavi. infirmitas igitur ex peccato est. Ego dixi
domine miserere mei, sana animam meam, quoniam peccavi tibi.¹³²
Vides ne ad literam, infirmitatem et morbum peccato fac-
tum,Psal. vi. et quod ob id sanari infirmus vult, quod peccavit. Sanaque ite-
rum, non solum peccatum infirmum me perurget, sed ideo,
quod conturbata sunt ossa mea.¹³³ Interior homo, qui in spiri-
tu desidet, instar exterioris corporei habet organa, instru-
menta, ossa, et sensus, quae conscribi hoc loci non facile pos-
sunt, cum non nihil horarum illa sola peritio in literis pro-
trivisse videatur. Sunt ossa: Aug'ustinus' referente: robustissimae for-
titudines, ossa durissimaque animae fundamenta. dicit enim
fortitudinem suam turbatione penetrari, quando ossa turba-
taPsal. vi. queritur.¹³⁴ Sed non modo animae ossa, et mentis robur tur-
batum, gemitus^ba difficiles prodigunt. Quin et ipsa anima tur-
bata est valde¹³⁵, non exili trepidatione, sed grandi valde.Psal. xxxvii.
Nam ait iniquitates meae supergressae sunt caput meum.¹³⁶ illud
quod superbivit, quod se^bb attollebat, supergrediuntur, et sesePsal. xxxvii.
in unum tanquam grave onus gregatim colligunt, aggravatae
sunt iniquitates.¹³⁷ Omnibus peccatis commune est, gravare, depriC2^v
mere,Psal. 15^bc concutere. multiplicantur infirmitatum iniquitates,
postea acceleratur. Convertitur^bd dolor meus in caput meum,Psal. vii.
et iniquitas mea in caput meum descendit.¹³⁸ Multiplicantur cor-
disPsal. xxiiii. mei tribulationes¹³⁹, imploratur dominus, inturbantur ossa,
ideoque valde conturbatur anima, quod infigitur spina, quod iniqui-
tatesPsal. xxxvii. transeunt caput¹⁴⁰, quod peccata aggravant. Nulla est tran-
quillitas,Psal. xxxvii. non pax ossibus meis, a facie peccatorum meorum.¹⁴¹
obiiciuntur cogitatui peccata, inscribuntur conscientiae de-
licta, et citra omnem excusationem leguntur, penitus om-
ni expolior pace. Nec solum turbant peccata, quae ex pro-
posito admisi, sed et remissorum peccatorum cicatrices¹⁴² vestigiave.Naum. i.
Mundans enim non facit innocentem¹⁴³, adhuc deest splendor in-
nocentiae,Psal. xxxvii. computruerunt ^beet putruerunt^be livores mei a facie
insipientiae meae¹⁴⁴, dum insipientiae delicta, quae infirmitate,Peccata necessi-tatis
insipientia, etiam invitus, quandoque casu commisi, obvolvuntur^bf.
dum mihi occurrunt, dum mentis extumultuantur cogi-
tatum, dum obrepunt, tabent cicatrices, renascitur sanies, de-
ficit fortitudo. Vides iustum poenitentem propter pec-
catorum admissorum cognitionem prorsus turbari, infirmari,Psal. xxxvii.
inquietari, usque ad interitum prope. Ait enim, miseriis afflictus
et curvatus sum, qui elatus eram, usque in finem, hoc est, ad
mortem.¹⁴⁵ sentio mortem, nec etiam resurrectionem. infir-
matus et humiliatus sum usque nimis, rugiebam a gemitu
cordis mei¹⁴⁶, hic quae audiuntur voces? plangentium? nisi
moerentium? nisi aridi sacrificii?¹⁴⁷ Congeruntur offensae, mala
suis vindictis et flagellis asseruntur, ad dei iudicium conferuntur,
omnia in anxietate spiritus sunt, omnia in amaritudine, omC3^r
nia omnibus pugnant. tristicia cor, sicut a tinea vestimen-
tum, editur.¹⁴⁸ Attendite autem: patroni¹⁴⁹: diligentius, quid iustus
poenitens offerat, quid pro oblato munere reposcat. Offer-
re video delicta, infirmitatem, saniem, putredinem uni-
versam, mala omnia, et bonorum nihil. Exigitur tamen
pro malis bonitas, et dei clementissima miseratio. Domine in-
firmusPsal. l. sum¹⁵⁰, ad nulla bona idoneus. Peccavi, malum coram
te feci.¹⁵¹ sed miserere mei secundum magnam misericordiam tuam,
quia magnam culpam perpetravi, et secundum multitudinem mise-
rationum tuarum dele iniquitates meas.¹⁵² mihi enim multa pecca-
torum magnitudo. dolent autem mihi^bg, vexant et inturbant fo-
liumIob. 13^bh tuum, quod^bi vento rapitur.¹⁵³ Si inquitates observaveris
Psal. cxxix.domine quis sustinebit?¹⁵⁴ quis tolerabit? Domine, de profundis cla-
moPsal. cxxix. ^bj ad te, exaudi vocem meam.¹⁵⁵ Et tu domine usquequo?^bk usquequo
Psal. vi.me peccatorum contemplatione affligis? usquequo iram tuam
profers? usquequo apponis contra me amaritudines? et visIob. 13^bl
me consumere peccatis adolescentiae meae¹⁵⁶? cur contra infir-
missimum ostendis potentiam tuam? Usquequo benignissimePsal. vi.
misericordiarum pater tabescit in me spiritus meus? Convertere
domine, et eripe animam meam. convertisti me a delictorum dulcedi-
ne,Psal. 147^bm in altam cordis amaritudinem. obflavit spiritus tuus, et flu-
entumPsal. 113^bn aquarum defluit¹⁵⁷, a facie tua commota est terra.¹⁵⁸ Postquam con-
vertistiHiere.^bo xxxi. me, poenitentiam egi, poenituit me malorum meorum.
postquam ostendisti mihi peccata mea, percussi foemur meum.¹⁵⁹ nec
tantum intrinsecus me dolor occupat, sed plangentis indi-
cia erumpunt, foemora manibus utrisque feriuntur. confusus
sum, et sustinui^bp opprobrium adolescentiae meae.¹⁶⁰ ita ignomiC3^v
nia et stulticiam adolescentiae meae intueor, quod infestissimum mi-
hi est, eam perferre. tu autem omnia haec in me fecisti, tu conver-
tistiHie. xxxiii. conversionem hanc mordacem, bonam quidem, sed ama-
rulentam.Hie. xxxiii. Tu movisti^bq terram, tu eam conturbasti, contri-
tionemPsal. 146^br formasti. Tu facis ut faciam, sana contritiones cor-
disEzech. xxxvi. mei. Tu sanas contritos corde, et alligas contritiones
Psal. xiii. vi.eorum.¹⁶¹ Posuisti tribulationes in dorso meo, semel dimo-
ve.Psal. Confixisti me spina, aculeo conscientiae, et dolore maxi-
mo,Psal. xxxi. conversus sum in aerumna¹⁶². haec est conversio in aerum-
na,Psal. vi. haec est conversio in miseria magna. Convertere ergo
converte amplius, et in dulcedinem benedictionis conver-
tar.Hie.¹⁶³ Psal.iii.¹⁶⁴ quod cepisti perfice. confirma hoc deus quod operatus
Psal. vi^bs165es in nobis. Convertere^bt ergo, quod est, fac ut ego conver-
tar^bu, in sacrificium laudis, ut non solum confessionem pecca-
torum,Psal. 49^bv sed et laudis et precum offeram. Sacrificium laudis te
honorificat¹⁶⁶, sacrificium peccati cor infestat. Illud hilaritatem,
hoc moerorem habet. illud fortitudine deo inhaeret, hoc infir-
mitate languet, et peccatis obluctatur. Convertere. quid est conver-
tere?Psal. vi^bw Eripe animam meam, salvum me fac propter misericordiam
tuam¹⁶⁷, fac me plene ad te conversum, conversione leticiae,
conversione votorum precumque. Sed fortasse non de-
eritEzech. xxxii.¹⁶⁸ huic explicationi crabro, qui eam pugnat.¹⁶⁹ Cui commu-
nem^bx scripturarum loquendi normam obflectimus, ita apud
Ezechielem legimus. cum sanctificatus fuero in vobis coram
gentibus, qui paulo ante dicebat, sanctificabo nomen meum
magnum¹⁷⁰, per seipsum utique sanctum est dei nomen, sed sanctifi-
catur in eis, quibus largitur suam gratiam, ut deum sanctificent. ita C4^r
inMatth. vi. oratione Dominica dicimus, sanctificetur nomen tuum.¹⁷¹ hoc
enimSanctificare nomen domini quid sit. sanctificamus, ^bycum gratias^by deo agimus, cum benedicimus.
Aug'ustino'¹⁷² docente et Crisosto'mo' sanctificare est glorificare, reso-
nando, sanctus, sanctus dominus deus israel.¹⁷³ ita dicimus conver-
tere, sicut dicimus sanctificare. converte nos ad te, fac ut adPsal. 43^bz
te convertamur. Sic dicam. Exurge deus¹⁷⁴ i'd est' fac nos exurgere.Psal. 45^ca
item, Deus refugium nostrum¹⁷⁵, hoc est, facit nos refugere ad se.
Proinde, converteris, si me convertis ad te. tuum opus est hocPsal. vi^cb
conversionis genus. Salvum me fac propter tuam misericordiam¹⁷⁶.
gratis, sine meo merito. bona quidem tam vehemens peccatorum
recordatio, tam acre iudicium, tam intolerabilis punitio,
sed nisi adieceris et alteram conversionem, num quis permane-
bit? num natura tam anxia aget vitam? moriuntur peccata et be-
ne quidem, sed dum ego tanta contra me peccata evocarim, et
adversum me constituerim, in morte, in sepulchro iaceo, re-
suscitari, resurgere, conversationem in coelis^cc habere velim¹⁷⁷.
QuoniamPhil. iii. non est in morte qui memor sit tui¹⁷⁸. non potest ad coele-
stiaPsal. vi. subrigi caput, quod tot facibus¹⁷⁹ delictorum subsidet, tot
submersumPsal. vi. est periculis, tot mortibus implicitum. Et in in-
ferno quis tibi laudem et magnificentiam confitebitur?¹⁸⁰ quis in pes-
sima conscientia, in caecitate tenebrosissima, tibi confitebitur?
ita remoratur conscientia intuitum, ita peccatorum mentem
cogitatio, ut nec tibi preces offerre sinat, ut nec tuam pater-
nam correctionem persentiscere ^cddonet. In ream iccirco^cd demersus
conscientiam quis confitebitur? Non derelinquas animam meam in inferno.¹⁸¹
Fortasse hic non frustra cunctor, quid sit mors, quid infernus, quid
piaculum, si Ecclesiasticos, qui si Apostolos aemulatus, mortem C4^v
peccatum dixero,^ce infernum ream conscientiam? abactam autem ab
iniquitatis desyderio, in recordationem^cf? Ipse
Paulus, noster doctor,^cg cum disseruisset, non esse in carne sua
bonum, hoc malum peccatum asseveravit, quod videlicet age-
retRo. vii. quae ipse nollet, et bonum quod facere vellet, perficere
non sineret.¹⁸² Quippe, quod concupisciti peccata,^ch peccatum, et mala desy-
deriaIacob. i^ci exhalat eo invito (semper enim concupiscentia dum
concipit, peccatum parit¹⁸³, quod nolit fieri iustus) et subiecit, quis
liberabit me de corpore mortis huius?¹⁸⁴ quid est mortis huiusRo. vi.
nisi peccati, nisi vel mali quod mala facit? Cui si quis moritur,
iustificatur.¹⁸⁵ nihil enim a morte liberat, nisi gratia dei per Ie-
sumRo. vii. Christum dominum nostrum.¹⁸⁶ Cui Ambrosii discrimen tripli-
cis mortis¹⁸⁷ repetitum adiungito, et admitte vel precario,
omne peccatum esse mortificantem mortem. Ego enim du-
bia ita dono si quae sunt, ut mihi ius sit ea reposcere. Dabis
consequenter poenitentis animam valde turbatam, in^cj
morte, hoc est, in occasu mortis, vel in cruenta peccatorum cog-
nitione^ck solum subsedisse^cl, quoniam peccatis moritur ut iusti-
ficetur. Nunquid mors, cui sese immersum queritur, ipsum
est peccatum delectans? minime. Immo peccatum molestans et sti-
mulans, quod adversum se constitiuit. Ex prioribus liquet
iusto pacem, quietudinem a peccatorum facie, dum sagittarum
venabula intruduntur¹⁸⁸, adimi,^cm nisi Paulo dixeris peccatum
placuisse, contra quod grandem luctatum, et eum quidem per-
petuum sustinebat. et Davidi poenitenda crimina obsecuta
placuisse causaberis, quae deflevit. sed procul error is absit.
Iccirco donabis poenitentem iustum, anxie confici. quando D1^r
imo e pectore in mortem suspirat, quando non agminis novissi-
mum, sed ducem agminis, et eum qui cogit, sed et densissimum
malorum imbrem, quibus furorem domini sine venia commeruit, pa-
vet,^cnhie. vi. et xiiii^cn luget, tunc labor, tunc dolor, tunc cruciatus, tunc cum Hie-
remia eiulat, solus sedebam: vel^co dicens: repletus amaritudine¹⁸⁹. HaecPsal. cxiiii.
est illa mors, quam propheta depingit qui ait. Circumdederunt
me dolores mortis.¹⁹⁰ Alius amaritudinem, hic dolores refert.
hoc est igitur esse in morte, circumdari doloribus, non volupta-
tibus mortificantis peccati, subeunt peccata commissa, subeunt et foe-
dae peccandi cogitationes, et insipientiae meae conatus, dolores
infigunt^cp. non est in morte qui memor sit tui¹⁹¹. memoria pec-
catorumEsa.^cq .xliii.¹⁹² cognitione obruitur. memor quidem peccatorum^cr sum, sed me-
moriam tuae laudis efferre cupio. Sed quis tibi in inferno con-
fitebitur?¹⁹³ narrantur^cs peccata, mordet conscientia, sautiant cogitatus.Psal. xciiii.
Is est infernus de quo idem poenitens expressius ait, et pericula
inferni^ct invenerunt^cu me.¹⁹⁴ mala opera, mala conscientia, peccatrix〈i.〉 Reg. ii.
voluntas. haec est illa mors, quam novo cantico Anna olim
moesta occinuit, dominus mortificat et vivificat.¹⁹⁵ hic est infernusi.Reg.ii.
ille, in quem et illa ipsa decidit quae scripsit, deducit ad infe-
ros et reducit.¹⁹⁶ simul demonstras, non propriae voluntatis illum
ad inferos deductum, sed dei opus esse. itidem mortificationem
illam deo adscripsit, cuius beneficio eam persensit. ita dominus fa-
cit pauperem et ditat, humiliat et sublimat¹⁹⁷. sed prius prioraPsal. xxxi.
efficit. Tu es refugium meum a tribulatione seu pressura, quae
circumdedit me¹⁹⁸, tribulationem^cv et dolorem inveni. adhuc non gu-
stoPsal.¹⁹⁹ nec video quam suavis es domine²⁰⁰, sed invenio pressuram, dolorem,
tuam tribulationem inveni quam ignorabam, de qua tu das auxiD1^v
lium,Psal. lix. sicut^cw scriptum est, da nobis auxilium de tribulatione,
Matth. vi.quia vana salus hominis²⁰¹, foecundum luctum et beatum reperi, quem
tu consolaberis.²⁰² O domine libera animam meam²⁰³, quia ego miseria
aerumnosus, cruciatu anxius sum. ego immundus, tu mun-
dus.Psal. cxiiii. ego miser, tu dives, tu magnus, ego pusillus. ego egenus,
tu dominus. ego nudus, tu gloriae rex. ego tenebrosus, tu inacces-
sibilePsal. vi. lumen. ego infirmus, tu medicus. Ego turbatis ossibus
turbataque animula²⁰⁴, tu consolator. laboravi in gemitu meo²⁰⁵,
miserere mei domine, quoniam tribulor, conturbatus est in ira oculusPsal. 30^cx
meus, anima mea et venter meus. deficit in dolore vita mea,Psal. xxxiiii.
infirmatus est in egestate vigor meus.²⁰⁶ Vide humilitatem
meam et laborem meum, et remitte omnia peccata mea²⁰⁷, alioqui in tan-
to praelio emoriar oportet. iam ipsa vita deperit, veniam
imploro, gratiam expostulo, lavabo per singulas noctesPsal. vi.
lectum meum²⁰⁸, hoc est, delectationes seculi, corporis voluptates
lavabo, non modo in gemitu laboravi, sed futurum est, ut
diluam malorum agmen, per singulas noctes, per singulas ten-
tationes, per persecutiones, per tribulationes singulas, perPsal. cxxxiii.
dolores singulos. In noctibus extollam manus meas in sanctam,
et benedicam dominum²⁰⁹, dum in noctibus, hoc est, in peccatis sum,
levo manus in sancta. Si levavero manus, hoc est, opera in
noctibus, in tenebris mihi infestis, Amalech vincetur^cy, id est
peccatum quod obluctatur. Attamen iudicium dei paveo, quod iniquitatum
aggeres obstruuntur, moribundus decido. sed manus inter fla-
gella attollo, et ita lavo stratum, ut non solum in superficie
madeat, sed introrsum perfluentibus lachrymis penitusPsal. vi.
redundet, miserere ideoque mei. Turbatus est, non ab D2^r
mea ira, sed ab tua ira turbatus est oculus meus²¹⁰ interior, totum
principale et dilectissimum cordis mei contremiscit, ita flagrum
conscientiae extimulat, ita lumnia nubibus tegit, ut nec intende-
rePsal. vi. deo queam. Inveteravi inter omnes inimicos meos²¹¹, inter omnia
Psal. xxxi.peccata et vitia mea absumor. Tu es refugium meum a tribulatione^cz,
quae circumdedit me²¹², erue me a circumdantibus me peccatis et delic-
tis. Longum esset caetera examussim^da perscribere. his coloribus
poenitens iustus depingitur, ita ad inferos deducitur, ita contritio-
nem habet, ita luget, ita tristatur, ita maxima malorum
peccata cogitat et volutat.

Qui seminat in lachrymis, in gaudio me-
tet.²¹³ Caput undecimum.

Post primam poenitentiae partem utcumque tractatam, secundam per-
sequar, sed paucissimis, ne Epitomes leges frangam magis quam
licentius transgrediar. Haec: ut praemisimus²¹⁴: in laeticia, in gau-
dio, in exultatione, in confessione magnificentiae, beneficentiae,
glorificationis, versatur. misericordiam per diem annunciat,
et matutinum laeticiae nutrimentum habet. Huic iustificationisLev. vii.
portiunculae, est sacrificium laudis, sacrificium voti, sacrificium
salutare, cui oleum exultationis ac firmitatis infunditur. itidem
suavitatis thus²¹⁵ imponitur. Hoc sacrificium tametsi in duas par-
teis^db dissecetur. Utramque tamen Cyrillus, vestigia veritatis secutus,Psal. xlix.
salutare nuncupat.²¹⁶ Cui radicitus non dissidet quod scribitur, im-
mola deo sacrificium laudis, et redde altissimo vota tua²¹⁷,
hoc est, sacrificium pingue, ut laudetur deus ab homine, quem
creavit, sed et quem a tribulationibus liberavit, quem redemit, quem
securum de remissione peccatorum fecit. Immola laudem, preces D2^v
Psal. 49 vel 50^dcredde. Et dic illi. Te misericordiarum patrem et dominum in die tribula-
tionis, in peccatorum flagris invocavi, et eruisti, et honorificabo te^dd218,
ita tamen, ut opus tuum non meum exerceam. Nam et magnifi-
centia opus tuum est^de, iussisti docuistique ut^df a tribulationibus ex-
emptus,Psal. xlix. te honorificaret, secundum quod est scriptum. Invoca me
in die tribulationis, et eruam te, et honorificabis.²¹⁹ quae po-
test tribulatio acerbior contingere illa, quae propter ma-
las iniquitates ingeritur? quae culpatior? quae infestior? iu-
bes tamen ut in die tribulationis, mortificantis iustificati-
onis, quae in deo et lumine fit, ad te curramus, suspiremus.Hie. xxxiii.²²⁰
Ergo da quod iubes.²²¹ Tu revelas nobis veritatis preces, nos
ignoramus quod petendum sit. nihil adhuc in tuo nomine peti-
vimus^dg, nec possumus, quia ipse spiritus interpellat pro no-
bis, ille clamare nos facit Abba pater.²²² fac quod facere nos
iubes, nos spiritu tuo age, ne nostro acti, in tanta anxietate,
in tenebrarum voraginem revolvamur^dh. fac nos invocare, quod
nisi feceris, non exaudies. fac clamorem invocationis, et
invocantem erue, et magnificentiam concede, qua te mag-
nificare queam^di, quod exigis largire ei, a quo iure poscis. Quippe,
nisi dono dederis quod a debitore exigis, quis habebit?
quis dabit? et quid habere possum, quod non acceperim?²²³Ro. v.
Iccirco^dj qui iussisti, ut te invocarem, et clamorem foelicem
largitus es, ut eriperet, eruisti ut magnificarem. Tui^dk sancti
nominis magnificationem deflecte, infunde charitatem
cordi meo²²⁴, da ut te magnificem, qui me dilexisti priorem
ut diligerem²²⁵, me qui in tua veritate nihil sum, pauperem et
mendicum, quem in tua misericordia, et tua charitate refarD3^r
tis^dl. effice clamare invocando. Nam collata ope in me tua,
et commodum a periculis liberatus, te magnifico. Sacrificium enim
laudis te honorificat, Iccirco^dm laudis confessionem immo-
lo^dn in hoc sacrificio laudis est via, qua ostendis salutare tuum,Gal. ii.
hoc est, Christum id est salvatorem et liberatorem, ostendis te deum
propitium, monstras Christi praesentem gratiam, ut dicere queam,Psal. 33^do
vivo iam, non ego, sed vivit in me Christus.²²⁶ ego mortuus sum
et alius resurrexi, resurrexit in me Christus, is me unice vivi-
ficat.Ro. xi^dp vacabo et videbo quam suavis est dominus²²⁷, in domino gloria mea,
fortitudo mea, spes mea, et totum quicquid mihi est, in illo et
ex illo et per ipsum mihi est, ipsi honor et gloria²²⁸, ipse susce-
ptorPsal. 31^dq et adiutor meus²²⁹ in tribulatione iusta, ipse multa pec-
catoris flagella iniecit, sed in eo sperantem misericordia cir-
cumdedit.Psal. xxxi. firmabo ideo super illum oculos meos²³⁰, omnem sollici-
tudinem^drdsi. Petri. v.^ds Psal. xxiiii. ad dominum mittam, quia illi de hominibus cura est, oculi
mei semper ad dominum, quia ipse a laqueo pedes meos evellet^dt.²³¹Iob. 14^du
ipse mites in iudicio^dv dirigit²³², ipse mundat de immundo conceptumOseae, 13^dw
semine.²³³ Ex me ipso perditio mea est, et omne auxilium^dx mihiPsal. cxiiii.
ab illo promanat.²³⁴ ob id humiliatus sum²³⁵ et salvum me fecit²³⁶,
eripuit animam meam de morte, et oculos meos a lachrymis.²³⁷1. Reg. 2^dy
Convertere^dz anima mea in requiem tuam, in laudis et redemptionis con-
versionem, quia dominus benefecit tibi²³⁸. ille te ab inferis reduxit, qui
deduxerat, et qui te mortificarat et abiecerat, ille te modo et vi-
vificat et erigit.²³⁹ Benedic igitur o anima mea dominum, et omnia interiora
mea²⁴⁰ i'd est' universa quae a facie furoris et irae illius conturbata ve-
hementer fuistis, sanctum nomen eius benedicite, et ei exultate, quoniam
sicut nobis iratus fuit, ita et iam miseretur.²⁴¹ Benedic anima mea dominum, D3^v
et noli oblivisci retributiones eius, qui propiciatur omnibus iniquitatibus
tuis, qui sanat omnes languores tuos.²⁴² letamini in domino et exulta-
tePsal. xxxi. iusti, iustificati gratia propiciationis securitatisque, et glo-
riamini omnes recti corde²⁴³, omnes qui peccata vestra et in-
firmitates confitemini, iusticiam deo tribuentes, gloriami-
ni^ea in domino, rectos decet collaudatio. Recti confitebunturPsal. xxxiii.
nomini sancto dei, benedicam dominum in omni tempo-
re, semper laus eius in ore meo, in domino laudabitur ani-
ma mea, audiant mansueti et letentur. magnificate domi-
num mecum²⁴⁴, quoniam deum diligo, et proximum sicut me
ipsum in deo amo.²⁴⁵ Nolo ergo solus amare, solus amplec-
ti, sed hoc pro virili mea ago, ut vos mecum in dei amo-
rem rapiam, magnificate ideo dominum mecum, et exalte-
mus nomen eius in unum, qui ex omnibus tribulationibus
meis eripuit me, beatus qui sperat in eo.²⁴⁶

Dictorum in Epitome, Epilogus. Caput
duodecimum.

Audistis paulo ante moerentem, lugentem, tribulatum,
humiliatum, in lutum deiectum, pauperem, vulneratum,
in morte positum, ad inferos deductum. Modo iustum,
gaudentem, consolatum, exemptum, ex luto ereptum, sub-
limatum, divitem, sanatum, vivificatum, ab inferis reduc-
tum,Psal. xxxiii. magnificantem deum, cantantemque, clamaverunt iu-
sti, et dominus exaudivit eos, et ex omnibus^eb tribulationi-
bus eorum liberavit eos. Item, iuxta est dominus iis qui tri-
bulato^ec sunt corde, et humiles spiritu salvos faciet.²⁴⁷ Illum
iusticiam dei in miseria cognoscentem, Hunc, misericorD4^r
diam dei in laeticia attollentem. Illum, plorantem mala,
et infirmitates et iniquitates confitentem. Hunc autem, dei
benignitate gaudentem, magnitudines virtutesque dei con-
memorantem. Illum, suam confusionem medico advol-
ventem, infirmitatesque advehentem. Hunc, deum super
omnia praeconiis efferentem. Haec profecto universam scri-
pturam docere video. immo tota biblia, iusticiam et magni-
tudinem et dei miserationem. Ac ex adverso nostram mise-
riam, iniusticiam, infirmitates, ad mala propensiones, ad
bona autem nostram impotentiam speculor conclamare.
Mallem: egregi patroni²⁴⁸: iusti liberationem, et peccatorum
remissionem per Psalmorum aliquem velut depingere. sed
cum invito tantum sermo excreverit, ut propositi terminos
excesserit, coactus vela complico, alibi fortasse copiosius
de poenitentia scripturus.²⁴⁹ Haec interim pro humanitate ve-
stra suscipite, et quicquid a veritatis fruge sterilescit, expun-
gite, ut ea quae vero consonant, liberius queant grandescere,
in Christo Iesu domino nostro. Data Wittenbergae. An-
no a ^ednatali Christiano^ed supra sesquimillesimum. xix.

Sacrosanctae Ro'manae' Eclesiae omnia subiicimus.

Excusa est haec Epitome Lipsiae apud Melchiorem Lot-
therum Anno domini. M.D.xix.^ee