Nr. 102
Andreas Karlstadt an Georg Spalatin
Wittenberg, 1519, 14. Januar

Text
Bearbeitet von Alejandro Zorzin
Buchsymbol52
Reverendo et Eximio Domino Georgio Spa-
latino, Canonico Aldenburgensi, Patrono
Colendissimo.


S'alutem' D'icit'. Tantus mihi est erga te, Egregie et Co-
lendissime Patrone, amoris vigor, ut nihil ma-
gis facere velim, quam ista praecepta1 exequi.
At cum munia quae delegaris ita incipiunt cali-
gare, et res ipsae tantas tenebras obfundunt, quod
haud cognosco, quid agere debeam, quippe
quum nesciam, quid factum sit optimum, quid Buchsymbol53
commodum et utile, non abs re secunda iussa
mecum constitui expectanda. Nec mihi incon-
stantiam recte obtrudes, quandoquidem res
ipsae […]a esse dissimiles ceperint, et a prima
specie discreparint. Probari Caesaris2 modestissi-
mi adolescentis orationem et eruditionem, nec
retro labor, livoris occursu, Aquilonis obflatu3,
sed constanter Caesaris ingenium, eruditionem,
conversationem, modesticiam, ad literas ardo-
rem placuisse mihi admodum, aio. Imo illum
meo iudicio et bene quidem, ni fallar, talem
non una ex causa reor, qui Academiae nostrae
splendorem et nonnihil augmenti adiicere va-
leat, qui praeconia nostro Bössenstein4 demeruit.
At hic qui hodie absentem, quem publice et pri-
vatim extulit, quantum ad Hebraicam professio-
nem spectat, maledictis lacerat, et detractioni-
bus obfuscat. Rem ab initio paucis tamen
agam; Mercatus sum non levi aere interpretatio-
nem quorundam Psalmorum a D'omino' nostro Bös-
senstein, qui dum Psalmos interpretari deberet5,
semper intermiscuit voluntatem suam abeundi
in patriam fortasse, tum ob inopiam aquarum
tum ob aegritudines suas, et id unice eructavit:
O si haberem favorem divertendi, etc. ab
Illustrissimo Principe nostro6, ego qui saepius Buchsymbol54
queruloso suo amore offensus fui, dicebam, exi-
mium Dominum Doctorem Christiannum7, me
certiorem fecisse, adesse quendam alium profes-
sorem Hebraicae Scripturae, qui denique et Latinae
et Graecae peritus esset, adieci quod sciverim,
ipsum suae publicae lectioni interfuisse. Hoc
enim feci ut simul iudicarem facilius Principem
nostrum Illustrissimum veniam daturum, et cla-
morem continuum imminuerem. Ita accidit.
Nam hoc audito remittitur clamor, enumeran-
tur plurimi Hebraice docti, disquiritur quisnam
adsit, internumeratur Bartho'lomaeus' Caesar8, qui unice
unus inter omnes commendatur, tum a multi-
tudine annorum, quibus Hebraicis invigilavit
literis, tum ab egregiis Praeceptoribus, dicebat
etenim illum rabonib9 et D'ominem' Joan-
nem Reuchlin educasse10, sed nulla coniectura
illius praesentiam assequitur, ob id quod nulla
necessitate ad professionem adigitur, quippe qui
rebus satis abundat paternis. Summatim uni-
versa illius Caesaris comprobantur. At nimium
aliorsum vento raptus, in Caesarem multiplici-
ter invehitur noster Bössenstein, dat fortasse illi
aurum […] existimo enim annulum aureum […]c Buchsymbol55
illi praesagire, proponit enim impetrata trans-
migrandi ab Illustrissimo Principe copia post
festum Michaelis11, sedata peste redire12. Neminem
sibi ipsi conferendum in Germania, clamosa sen-
tentia pronunciat, at ego malim mediocriter
doctum, sed fideliter docentem, quam doctissi-
mum et infideliss'imum' accurate celantem quod scit,
et raro verbulum efflantem, nisi argentatus oc-
currat auditor. Tantum mihi insidet, quod non
contra delectum praeeligerem Bartholo'maeum'. Praeter-
ea D'ominus' Bessenstein dicit, Philippum13 nostrum Prae-
ceptorem meum dilectissimum Caesare multo
doctiorem. Si is Hebraice profiteri vellet, non
reniterer.14 Ut autem satisfaciam mihi, scio, nisi
me rursus Bössensteinus abduxerit a vero, Li-
psenses Caesarem ambire, quem quoque prius-
quam huc concederet audio Lipsenses conve-
nisse. Sed Caesar desiderat hic et discipulum et
praeceptorem agere, pollicetur lectionem gram-
maticae D'omini' Joannis Reuchlin15 et Psalmos inter-
mixturum, curaturumque exempla. Haec sunt quae
negocium maledico situ obducunt et mei iudi-
cii acumen hebetant, quo fit, quod alteras tuas
literas praestolari, antea quam Caesari suas mit-
tam, proposui.16 Consule tu ut nosti rebus no-
stris, non ego me tricis et involucris implicabo. Buchsymbol56
Caesar adolescens mira modestia iucundus est.
Caeterum currum, qui officinam17 ob impedi-
menta celeberrimi nostri pictoris18
nondum est ingressus quam cito excusus redie-
rit, mittam, et libellum de impii iustificatione,
quem nondum ex Lipsia recepi19, itidem missurus
sum. Me tibi et Patronis meis20, quos feliciter
agere desydero, commendo. Parce festinationi,
quoniam sub lectionum pondere otium hoc
vix potui dare. Vale in Christo bene. Dat'um' Wit-
tenburgae, die Felicis21, MDXIX.


Venit iam bidellus literas has nuntio daturus
et dicit, Auditores Caesaris esse avidissimos ac
quosdam Lipzenses adesse, qui noverunt eru-
ditionem Caesaris et fidelem interpretationem
attollunt, nihil esse reliquum, nisi receperimus
nos, Lipzenses ilico sumpturos. Nisi timerem
D'ominum' Philippum consulerem, quod advocaretur e
vestigio, et dimitteretur Bössenstein auditoribus
parum gratus, qui semper sollicitat ut abeat, re-
scribe22.


aTextverlust schon bei Olearius
ban Rabbin, Olearius
cTextverlust schon bei Olearius, mit der Anmerkung: Hic pauca verba desunt, quae ex lacera nimium epistolae pagella legere non potui

1Offenbar hatte Karlstadt von Spalatin auszuführende Anweisungen in Sachen Besetzung der Stelle des Wittenberger Hebräischlektors erhalten. Der im November 1518 engagierte Johann Böschenstein bat nach einem Quartal (November 1518–Januar 1519) abreisen zu dürfen; vgl. KGK 100.
2Bartholomäus Kaiser; vgl. zu ihm RBW 3, 65 Anm. 26. Kaiser sollte für die durch Böschensteins Abreise vakant werdende Wittenberger Hebräischdozentur gewonnen werden; vgl. KGK 100.
3Nordwind; vgl. Plin. nat. 15,18: »afflatu Aquilonis deturpante poma«, bzw. Plin. nat. 17,11: »Baccae mense Januario, Aquilonis afflatu siccatae leguntur«.
4Johann Böschenstein; zu ihm MBW 11, 180f. und Schubert, Kabbala, 172–176. Böschenstein ist um den 20. Januar 1519 aus Wittenberg abgereist; vgl. Melanchthons Brief an Christoph Scheurl vom 20. Januar 1520 (MBW Nr. 39) und Scheible, Reuchlins Einfluß, 80f.
5Rüger, Karlstadt, 305: »Da Böschenstein während seines Wittenberger Quartals ›grammaticam unde septem psalmos‹ gelesen hat, handelt es sich bei der ihm von Karlstadt abgekauften ›interpretatio quorundam Psalmorun‹ wahrscheinlich um Vorarbeiten zu den Septem Psalmi poenitentiales ex Hebraeo ad verbum latine Germaniceue a Ioanne boeschenstain translati, die 1520 bei Sigismund Grymm und Marcus Wirsung in Augsburg erschienen […].« Es könnte sich aber auch um von Karlstadt bezahlte Privatlektionen Böschensteins gehandelt haben, in denen bestimmte Psalmen besprochen und übertragen wurden, die Karlstadt im Hinblick auf die Epitome (und das dazu geplante Kolleg) wichtig waren.
7Christian Beyer d. Ä. (ca. 1482–1535), zu ihm vgl. MBW 11, 153f.; Beyer war ab 1513 als Wittenberger Rechtsprofessor in der Nachfolge Christoph Scheurls tätig.
9Gemeint sind Rabbiner, die Kaiser unterrichteten.
10Johannes Reuchlin; Bartholomäus Kaiser war Schüler Böschensteins (vgl. WA.DB 9, XVIII Anm. 1, und Böschensteins Brief vom 2. Juni 1514 an Reuchlin, RBW 3, 59, 45 u. Anm. 26 Nr. 241).
11Michaelisfest (29. Sept.); ein Entlassungsgesuch Böschensteins hat die Universität am 15. Januar 1519 an den Kurfürsten weitergegeben; dessen Genehmigung erfolgte am 17. Januar (vgl. UUW 1, 88f. Nr. 70 u. 90 Nr. 72).
12Nach dem Abklingen der Pestgefahr in Wittenberg.
13Philipp Melanchthon hat am Anfang seiner Dozententätigkeit in Wittenberg eine Zeitlang vertretungsweise Hebräischlektionen gehalten (vgl. Scheible, Reuchlins Einfluss, 81).
14Bereits am 24. Januar 1519 berichtet Luther an Spalatin, dass Melanchthon den Hebräischunterricht hält (vgl. WA.B 1, 311,17–20); das bestätigt auch Melanchthons Brief an Johannes Lang vom 3. April 1519 (»Ego Hebraicum salterium praelego.« MBW 1, 116,19 Nr. 50.).
16Karlstadt erwartet eine weitere briefliche Nachricht Spalatins, bevor er eine an Bartholomäus Kaiser nach Bamberg abschickt. Vgl. Bauch, Einführung, 285 Anm. 2, der auf Ausgaben der Universität für zwei Botendienste nach Bamberg verweist; möglicherweise Briefsendungen Karlstadts an Bartholomäus Kaiser.
17Der Holzstock vom Currus-Flugblatt (KGK 110) war am 14. Januar 1519 noch nicht in die Druckwerkstatt eingegangen, weil Cranach an der Arbeit verhindert war. Zu diesem Zeitpunkt geht Karlstadt noch von einer zügigen Fertigstellung des Bildblatts aus.
19Karlstadt hatte am 14. Januar 1519 noch keine fertig gedruckten Exemplare seiner Epitome von Melchior Lotter d. Ä. aus Leipzig zugeschickt bekommen. Da das erste Quartal des WS 1518/1519 vorüber war, wird Karlstadt sein Kolleg zur Epitome im Verlauf des zweiten Quartals, frühestens ab Anfang Februar begonnen haben (vgl. KGK 103).
20Die Hofleute, die Karlstadt üblicherweise grüßen lässt, sind: Degenhart Pfeffinger, Hieronymus Rudelauf und Johann von Taubenheim d. Ä.
21Felicis presbiteri [= 14. Januar]; Johannes Olearius ordnete den Brief nach dem Sonntag Jubilate ein, während ihn Barge, aufgrund der Tatsache, dass Luther am 2. Februar ein Exemplar der Epitome an Johannes Egran verschickte (vgl. WA.B 1, 314,41f.: »Mitto libellum Carolostadii de iustificatione impii«) ihn richtig auf Felicis pb. datierte (Barge, Karlstadt 1, 137 Anm. 12).
22Karlstadt drängt Spalatin ihm zurückzuschreiben, wie er in Sachen Hebräischlektor fortfahren soll.

Downloads: XML · PDF (Druckausgabe)
image CC BY-SA licence
»