Nr. 145
Andreas Karlstadt an Gregor Spalatin
Wittenberg, [ 1520, Januar/Februar]

Text
Bearbeitet von Alejandro Zorzin

Buchsymbol80aS'alutem'. Tardius fortasse respondeo, quam volueris
Doctissime Patrone, verum non dubito, veniam
dabis, quoniam post longas scrutationes nihil
inveni. Scio Capreolum1 haud usque adeo ex-
horrere opinationem dicentium, sub utraque sa-
cramenti specie unum quemlibet communican-
dum, nisi quod Hussitis favere nolit.2 Pan'ormitanus'b3
in c'apitulo' cum Marthae, de celebr'atione' miss'arum'4 scri-
bit, fratres aliquot, Carthusienses speciebus utris-
que communicari.5 Aiunt tamen plerique, in
Concilio Constantiensi6 ad unius speciei perce-
ptionem laicos adactos. Quod mirum et in-
credibile mihi videtur: sed sive ita, ut mihi appa-
ret, sit, sive hoc me fallat iudicium, tamen Ga-
briel Biel in expositione Canonis missae 84. lite-
ris […]c K testatur7, Concilium Constanciense insti-
tuisse, et ad unam Eucharistiae speciem astrinxisse.
Laboravi multis horis, sed nihil certi cepi, neque
puto te consensum et morem omnium ferme
communem ignorare quod non dico, ut velim
scripturis sanctis consuetudinem indoctam an-
teponere, quoniam ne ausim conferre. Nihil
igitur vel docuisse, vel iudicasse volo. Neque hoc
postulasti, obsecutus fuissem obedientia plena, nisi Buchsymbol81
viribus ad eiusmodi rem idoneis destitutus. Ic-
circo parce, et me tibi commendatum habeo.

Carolostatensis tuus totus.


aDem Schreiben fehlte die Adressierung; Olearius bemerkt: »Titulus abest«
bPanez Olearius, mit der Bemerkung: »an Bannez«
cOlearius: Entzifferungslücke

2Die von Karlstadt angedeutete Stelle findet sich in 4° Sent., dist. 8 et 9, q. 1, art. 3, § 2; vgl. Capreolus, Defensiones (Paban/Pègues) 6, 156. Nach einem Zitat aus Thomas formuliert Capreolus: »Ex quibus, et multis aliis dictis in solutione illius quaestionis, patet quod sumens praecise speciem panis consecrati, non sumit integre totum sacramentum; licet sumat integre totum Christum, qui est res utriusque speciei […] Verumtamen, ne faveatur novis haereticis Boehmistis, qui dicuntur Hussitae, sciendum quod Beatus Thomas, 3 p., q. 80, art. 12, sic dicit: Circa usum hujus sacramenti, duo possunt considerari: unum, ex parte ipsius sacramenti; aliud, ex parte sumentium. Ex parte ipsius sacramenti, convenit quod utrumque sumatur, scilicet et corpus et sanguinis; quia in utroque consistit perfectio sacramenti. […] Ex parte autem sumentium, requiritur summa reverentia et cautela, ne aliquid accidat quod vergat in injuriam tanti sacramenti et mysterii. Quod praecipue posset accidere in sanguinis sumptione; qui quidem, si incaute sumeretur, de facili posset effundi […]«.
3Im Autograph wird Karlstadt eine bei den Kanonisten übliche Abkürzung für den Namen des Glossators (Panormitanus) verwendet haben, die Olearius nicht kannte, folglich nicht auflösen konnte. Es handelt sich um Nicolaus de Tudeschis (1386–1445), Erzbischof von Palermo (lat. Panormium), daher auch Panormitanus genannt.
4X. 3,41,6; vgl. CICan 2, 636f.
5Zu dieser Stelle (s. o. Anm. 4) vgl. Tudeschis, Lectura (1488), fol. FF5v: »Et ex his potes sumere rationem quare communicantibus datur tantum eucharistia et non sanguis quia recipiendo eucharistiam recipit corpus et sanguinem. nec est necesse ut iterum recipiat sanguinem. quia ut dixi cum sanguine est integrum corpus sed sacerdos utitur his duobus sacramentis ad representandum passionem christi ut dixi. dicunt tamen […] et sentiunt hic quod non malum esset si communicans etiam sumeret de sanguine. et dicitur quod isti cartusienses apponunt modicum de vino in calice post consecrationem ut sufficiat omnibus fratribus qui debent comunicare. sed intellige ut dixi ut ponatur in tam modica quantitate quod absorbeatur ab accidentibus prioris vini alias desineret ibi esse sanguis.«
6Konstanzer Konzil (1414–1418); vgl. die Verhandlung über den Laienkelch im Konstanzer Konzil und das am 15. Juni 1415 in der 13. Sessio formulierte Verbot des Laienkelchs (COD 3, 418f.).
7Biel, lect. 84: »Olim questio illa [scil. de communione sub utraque specie] poterit esse dubia, sed nunc post determinationem concilii Constantiensis veritatem catholicam determinantis dicere communionem sub utraque specie esse de necessitate salutis omni fideli, est heresis ibidem publice condemnata […]« (Biel, Expositio (Oberman/Courtenay) 4, 85). Diese von Karlstadt gemeinte Passage steht im Originaldruck [Reutlingen 1489; Tübingen 1499] Lectio 84, Buchstaben »I« bis »K«; die zitierte Stelle unter dem Buchstaben »I«. Daraus ergibt sich, dass die von Olearius angedeutete Entzifferungslücke mit folgender Konjektur geschlossen werden kann: »[…] Gabriel Biel in expositione Canonis missae 84 literis 〈I〉 K testatur«. Mit dem Plural »literis« sagt Karlstadt, dass er eine Passage meint, die sich über mehr als einen Buchstaben erstreckt. Die von Karlstadt herangezogene Kernstelle steht im Abschnitt »I«, nicht im Abschnitt »K«.

Downloads: XML · PDF (Druckausgabe)
image CC BY-SA licence
»