50^r
Erwirdigen Hochgelarten Achtbarnn Wirdigenn Gunstigenn
lieben Herrn/ Was euch der durchleuchtigste Hochgeborn furst und
herr/ herr Friderich hertzog zu Sachssenn des heiligen Romischem
Reichs ertzmarschalh und Churfurst Landgrave in Dhuringen
und Marggrave zu Meissen/ mein genedigster herre in zugeschig〈ter〉^a
schrift³ das ius patronatus und collation⁴ der pfarren zu Orlamun〈de〉^b
zustendig ire oberigkeit sambt irer zugehorung belangend aufge〈l〉eg〈t〉^c5
mit beger mir zu unntersagen/ von meinem vornehmen abzu-
stehenn/ etc'etera' und habe ich zu guter maß eingenomen und ist nicht an
als sich die pfarre zu Ulstet verlediget/ weliche collation mir
als pfarrer zu Orlamunde zustehet/ in massen die meine vor-
faren zugestanden hat/ habe ich nichts wissen daran meyden
und dieselbige pfarr Ulstet wie dan in gleichen feilen doctor -
Eysennach⁶ dem kein einhalt begegent/ unnd im brauch gehabt
nach verledigung dozumal verlihen des ich dan auch guten
fuge/ wie ich gegrunte ursachenn hirmit zum teil in latein⁷
euer gunste zuerinnern furwende mit Bit dieselbigen unver-
drieslich zulesenn/ dan ir habt zu achten wie mich meine
schuldige pflichte darob zuhalten/ nicht ermanten/ und
meine gewissen beschuldigten/ das mir sein Churfurstlich -
genad in disen und groessern feylen allezceit zugebieten haben/
Derwegen mit hohem vleis Bitte^d mich bey meinem gene-
digsten herrn zuentschuldigen/ gelegenheit dises handels was
sich fuge oder nicht sein Churf'urstliche' G'naden' nach besagung der Bullen⁸
und gemeinen Rechten/ berichten/ Und zu setzenn⁹ obb
statuten dawider und entkegen/ darein ich nicht lauts der
nawen erclerung¹⁰ gewilliget/ gemacht/ mich ditzfals B[…]^e
machen konnen oder mogen ist auch leichtlich 〈z〉u beden〈n〉ken^f
unnd ßo ich vonn solcher langkherkomender […]^g her'ligkeit'¹¹ begabung¹²
soldt ßo leicht selbigklich¹³ abstehen […]^h50^v
einⁱ unverge[…]^j gedechtnus und nachlessigkeit
von yedem nachkomenden wurde zugeschribenn/
Sulch meine beschwerung Bit ich allenthalben zubehertzen
und mich an hochbemelten mein genedigsten herrn und pa-
tron sunderlichen ubers gantz reich hochberumbten unnd
gebreisten liebhaber und forderer der gerechtigkeit/ mit vleis
zuverbitten¹⁴ sein Churfurst'lich' g'nad' wolten mein pfarr und
mich von solcher alter gerechtigkeit¹⁵ nit entsetzen/ So es aber
sein Churf'urstlich' g'nad' darfur ansehen das solch herligkeit von meiner
pfarr mag genuhmen werden/ kan ich mich wol lassen weisen
und auch hierinne sein churfurstlich g'naden' erkentnus¹⁶ wie oben
angezceigt dulden und leiden/ aber das E'uer' wirden in einer
unvordechtlichen universitet versprechen lassenn¹⁷/ das wil
ich umb sein Churf'urstlich' g'naden' und E'uer' acht'barn' wirden als mein gunstige
herrn meines vermogens allezceit willig und gern zuvordinenn
geflissen sein/ Gegeben Montags nach Oculi Anno etc. xvii^o

60^r
Christi auxiliatoris nomine humiliter implorato/ Reverendiss'imus'
illustrissimus princeps Fridericus dux Saxonie Sacrique^k Ro'mani'
imperii elector et archimarschalcus Landtgravius Turin-
gie et marchio Misne etc. D'ominus' noster gratiosissimus misit V'estris' P'aternitatibus'
nuper copiam quarundam literarum a gratia sua contra me emanatarum
petivitque quatenus secundum tenorem copie dicte/ me compelleretis ad
permittend'um' quod totum capitulum/ unam personam ad parrochiam
ville Ulstedt S'ue' g'ratie' presentand'am' nominaret propter nonnullas
allegationes^l in memoratis literis descriptas〈.〉

Et sunt tales

Quod Archidiaconus Wittenbergensis habet solum certam pensionem ex
parrochiali Orlamundensi Archidiaconatui incorporata〈.〉
Item^m dicitur quod Archidiaconus prefatus non habet curam animarum predicte
parrochialis quia non est curatus plebanus vel rector/ nec habet
titulum nec nomen supradicte parrochialis〈.〉 Hoc pro primo〈.〉
Et pro Secundo supponitur de veritate prout fuit et est veritas
publicum notatum et manifestum quod Plebanus in Orlamunde
habuit et hodie habet ius presentandi ad dictam parrochiam
in Ulstedt et alia beneficia/ Sed contra Archidiaconum infertur
Quod illud ius potius debeat pertinere ad vicarium archidiaconi
cum vicarius haberet investuram etc.

Deinde concluditur ex premissis/ et aliis satis antea solutis quod
debet desistere a proposito conferendi beneficia et permittere ut capitulum
habeat ius nominandi etc. ut supra Et quod Illustrissimus -
princeps intendit aliquem presentare ad dictam parrochiam
in Ulstedt sub comminacioni nisi ille presentatus investuram
obtenuerit providebitur illi ex pensione Archidiaconi etc.

Hec sunt in effectu que contraⁿ
attemptantur/ Nichilominus confido de iustitia et
misericordia dei quod princeps noster illustrissimus intellecto quod
premisse/ ex quibus contra ecclesiam meam et archidiaconum infertur
non sunt in iure fundate/ refrigerescet.^o

60^vDe certa pensione

Et imprimis servando ordinem prememoratarum literarum
attende quod vicario debetur congrua et sufficiens portio/ Et
Archidiacono omnia〈,〉 tex'tus' est in c'apitulo' exstirpande § Qui vero
de preben'dis'¹⁸ ubi Panor'mitanus'¹⁹ dicit. Nota. Quod vicarius perpetuus debet habere
congruentem pensionem et non omnes fructus. c'apitulo' ad hec de off'icio' vic'arii'²⁰
ubi An'tonius' de Bu'trio'²¹ et c'apitulo' prohibemus de cens'ibus'²² c'apitulo' i de preben'dis'
vi²³ optimus²⁴. cle'mentina' i de iure pa'tronatus'²⁵ et illi communi iuris disposicioni
accedit disposicio bulle nostre Juliane/ Cuius tenor sequitur

Et est talis

Archidiaconatui sic erecto/ Parrochiam in Orlamunde cum
omnibus iuribus et pertinentiis suis auctoritate et tenore pre-
missis perpetuo unimus et incorporamus. Ita Quod liceat
Archidiacono Archidiaconatum pro tempore obtinenti corporalem
possessionem ecclesie parrochialis per se vel alium eciam
proprio auctoritate libere apprehendere et illius fructus et reditus
in suum ac dignitatis usum et utilitatem convertere.²⁶
Ex quibus clare patet quod Archidiacono non debetur
certa pensio ymmo omnia/ et aliud est unire ecclesiam
aliud pensionem ut sciunt curiales/ Et dicit Io'hannes' An'dree'²⁷
in c'apitulo' super eo de preben'dis' vi ^pin novella^p〈.〉 Nec obstat quod ab ordine
Bulle et communis iuris est recessum quia perversio illa/ bulle
et communis iuris per me non stetit ergo nec michi debet
imputari per reg'ulam' imputari de reg'ulis' iu'ris' vi²⁸/ Supposito
tamen/ sed non concesso quod ego in assertam portionem consensissem
aduc^q michi ius presentandi/ ut demonstrabimus
competisset^r ac hodie competeret〈.〉

61^rDe rectore ecclesie parrochalis
Orlamundensis incorporate

Dico quod Archidiaconus Wittenbergensis dicitur et est Rector
ecclesie parrochialis/ arg'umentum' tex'tus' in cle'mentina' i de off'icio' vic'arii'²⁹ Panor'mitanus'
in^s dic'to' c'apitulo' extirpande § qui vero de preben'dis' de vicario dicit
quod dicitur vicarius et non rector/ Sed dicamus quod vicarius
ec'iam' dicitur rector ut in c'apitulo' i de preben'dis' vi³⁰ facit c'apitulum' provideas de
off'icio' vic'arii'³¹/ et ipse Panor'mitanus' in c'apitulo' avaricie de preben'dis' appellat
vicarios seu rectores/ Unde de vicariis fuit dubium
an essent nuncupandi rectores/ De dominis aut'em'
vicariorum non fuit dubium quoniam dicerentur rectores principales
et prelati ecclesiarum annexarum vide Anth'onium' de Bu'trio' in c'apitulo'
fi'nali' de off'icio' vic'arii' et Feli'num'³² c'apitulo' postulasti de R'escri'p'tis'〈.〉

De habente curam animarum ecclesie parrochialis
unite et incorporate

Archidiaconus habet curam animarum habitu et proprietate et vicarius
perpetuus in exercicio/ Panor'mitanus' in c'apitulo' extirpande § qui vero
de preben'dis' qui in repeticione dicte § qui vero pon〈i〉t distin'c't'i'o'nem'
in col'umna' 4 vers'iculo' quero penes quem etc. Aut rector recipit
omnia vicario certa pensione relicta/ et tunc habet in habitu
Aut rector recipit certam pensionem et non habet sed vicarius etc.
Et forte illa distinctio posset admodum placere^t malo suasori
sed audiat^u D'ominum' Feli'num' in c'apitulo' postulasti de R'escri'p'tis' col'umna' ii dicentem
Quod quando Titulus prelature est inmediatus ad curam. tunc
cura est apud principalem etc. si per vicarium perpetuum des'er'viat〈.〉
Si autem cura animarum competeret prelato propter beneficium annexum
tunc est penes vicarium/ Modo quero nonne titulus
Archidiaconi est inmediatus ad curam〈?〉 Quod si negari nequit
ergo teneamus quod archidiaconus habet curam ecclesie curate unite〈.〉
Et dico quod vicarius habet curam ut vicarius/ Et rector ut rector
iuxta glo'ssam' et Antho'nium' de Bu'trio' in c'apitulo' fi'nali' de off'icio' vic'arii'/^v

61^v
Et propter istam curam in habitu posset rector curam animarum
exercere in foro penitentiali inter parrochianos
consentientes propter dictam glo'ssam'³³〈,〉 in l'ege' i ff de iudi'ciis' in aliis
terminis quam Paul'us' de Cas'tro'³⁴ dicit quotidie allegari
et facit pro hac opi'nione' hoc quod pater veritatis Innocentius³⁵
in c'apitulo' prudentiam ad longum et subtiliter dicit de off'icio' deleg'ati'/
Nec obstat quod in aliis terminis loquntur quia hoc oportet
credi legibus inesse quod pertinent ad personas et res similes
l'ege' ideoque³⁶ ff de l'egibus'³⁷ et bona est occasio 'et cetera' l'ege' nam ut ait
ff eo'dem'³⁸ Et iurisdictio de habitu ad actum facilius et cum minori
periculo prorogatur〈.〉

Concludo ergo quod Archidiaconus habet curam Parrochie
Orlamundensis〈.〉

De habente titulum et nomen ecclesie annexe

Quod Archidiaconus habeat titulum ecclesie annexe incor-
porate audi^w glo'ssam' in c'apitulo' ad hec de off'icio' vic'arii' dicentem quod solus
prelatus seu rector habet ecclesiam annexam intitulatam quam
glo'ssam' dicit Antho'nius' de Bu'trio' notand'am' et in effectu concordat
Feli'nus' in d'icto' c'apitulo' postulasti de rescrip'tis' quod non potest negari
quoniam prelatus habens curatum incorperatum dicitur curatus
et intitulatus〈.〉 Anth'onius' de Bu'trio' in d'icto' c'apitulo' fi'nali' dicit quod vicarius
est ec'iam' curatus et intitulatus〈.〉 Et d'ominus' Fel'inus' in c'apituli' g'lossa' perpetuus dicit
quod vicarius habet titulum vicarie perpetue et quod talis titulus
in plerisque equiperatur titulo rectoris〈.〉 Si premissa de-
ficerent adesset^x ratio in promptu vi'de'licet quicumque habet
parrochiam incorporatam habet eam ac possidere dicitur
arg'umentum' c'apitulo' extirpande § qui vero de preben'dis'³⁹〈,〉 cle'mentina' i de off'icio' vic'arii'⁴⁰〈.〉
Et per clausulam bulle ibi〈:〉 corporalem possessionem apprehendere⁴¹〈.〉
Sed est explorati iuris quod beneficium ecclesiasticum sine canonica
institucione hoc est titulo obtineri seu possideri non potest
per reg'ulam' i⁴² et glo'ssam' ibidem de reg'ulis' iu'ris' vi〈.〉 ergo archidiacono male opponitur
quod non habet titulum ecclesie unite. –

ungez. Blatt ^r
Nec obstat quod non appellat se plebanum quia possset se talem
appellare/ sed quid esset cartam replere titulis etc.
Potest tamen dici quod res debet denominari ab eo quod prevalet in ea
l'ege' queretur ff de sta'tu' ho'minum'⁴³ et a digniori/ Attendimus enim
illud cui alterum causa augmenti et ornatus accessit
l'ege' et si non sunt § fi'nali' ff de au'ro' et arg'ento' leg'atis'⁴⁴/ et prebenda
cui incorporatur censetur maior quam incorporata secundum
Panor'mitanum' in d'icto' c'apitulo' extirpande § qui vero de preben'dis'
Satisque est dum se vocat archidiaconum〈.〉 Nam alias
accessorium sequitur principale c'apitulo' accessorium de reg'ulis' iu'ris' li'bro' vi⁴⁵〈.〉

Quantum ad secundum principale/ Dico esse veritatem quod
plebanus in Orlamunde habuit a […] ccc annis et
plures ultra/ ius patronatus tam ad dictam parrochialem
in Ulstet quam alias/ aliaque beneficia etc. adhuc hodie habet〈.〉
Sed male infertur in detrimentum Archidiaconi quod
ad eum non pertineat propter rationes prescriptas sup〈os〉ito
ec'iam' quod ius patronatus deberet esse apud vicarium […]
omnia recipientem. Non tamen aliquo modo concesso/

Adhuc ius patronatus est apud Archidiaconum^y

Primo ex fundamento possessionis vel quasi^z dicti iuris presentandi
quam habet bona fide quia successit d'omino' doctori Eisenacho
qui habuit ius presentandi saltem per possessionem/ Nam
dicit Philippus Decius⁴⁶ in consilio cxxiiii Quod possessio
iuris patronatus acquiritur ex unica presentatione/ sub-
secuta^ab.a. Inno'centius' in c'apitulo' ii col'umna' .3. versi'culo' sed queras de resti'tutione' in integ'rum'/ et c'apitulo' in literis de resti'tutione' spoli'orum' col'umna' 4〈.〉 Panor'mitanus' in consil'io' liiii^aa incipiente casus contigencia etc. col'umna' i^ab institucione .a.^ac/ sed precessor d'ominus' d'octor' Eysnach presentavit
quendem ad parrochiam in Rimstedt/ et presentatus est
investitus〈.〉 ergo modernus archidiaconus est in possessione vel
quasi iuris patronatus sic'ut' eius antecessor Immo fortius
Et habet bonam fidem arg'umentum' l'ege' qui in alterius ff^ad de reg'ulis'
iu'ris'⁴⁷ et per reg'ulam' qui in alterius⁴⁸ de reg'ulis' iu'ris' vi⁴⁹ modo traditur reg'ul'a
ex tex'tu' per Doc'tores' in c'apitulo' consultacionibus de iure patronatus⁵⁰ ungez. Blatt ve^r
Quod^ae beneficii^af possessor vel quasi iuris patronatus prefertur
proprietario illius iuris〈.〉 Esto ec'iam' quod in iuditio proprietarius
evinceret^ag ius patronatus non tamen deberet presentatus
et investitus removeri a beneficio tex'tus' est ad literam
in d'icto' c'apitulo' consultationibus〈.〉⁵¹

Secundo competit moderno Archidiacono ius presentandi
ex assensu sibi per vicarium dato Et ille consensus est validus
de iure Nec per hoc alienacio rei ecclesie facta censetur〈.〉
ad hoc est Archidiaconus paratus cuilebet docto respondere/
potest autem bene probare consensum sibi datum/ Sed non est necesse〈.〉
Unde non sequitur〈:〉 vicarius recipit omnia ergo contra Archi'diaconu'm etc.
Quia ex illis fundamentis patet invaliditas consequentie〈.〉
Et licet ex premissis preproxime narratis Archidiacono competat
ius patronatus optimo iure Attamen quia intelligit
illustrissimi principis mentem quod ipse non debet presen-
tare/ proposuit idem Arch'idiaco'nus quod vult in futurum a iure
presentandi abstinere/ Sed nullo iure permittere quod aliquis
alius quam suus vicarius vel presentet vel nominet/ Quia
scit se sue ecclesie obligatum sub pena excommunicationis tam ipso
iure late quam ec'iam' ab homine ferende/ Sub pena quoque
suspensionis ab offitio esse prohibitum ne aliquid alienet
ab ecclesia sua〈.〉 Immo pro non dato et non alienato
haberetur si ipse temere alienaret et deberet potius calices
diripere quam in alienationem/ tam dominici iuris parrochiae^ah suae^ai
consentire/ quia hoc casu si est licitus non est aliud vendere
aliud vendenti consentire prout dicitur in l'ege' aliud est vendere
ff de verb'orum' sig'nificatione'/ Ad illa iam tacta videatur Io'annem' An'dree'
in mercurialibus^aj in reg'ulam' que contra ius⁵² de reg'ulis' iu'ris' li'bro' vi
post Dinum⁵³ et c'apitulo' ii de re'bus' eccle'sie' non alie'nandis'⁵⁴〈,〉 c'apitulo' i eo'dem' ti'tulo' li'bro' vi⁵⁵
et per iura alle'ga'ta per Io'annem' An'dree' qui dicit quod ex huiusmodi
alienatione que fit contra formam et prohibitionem iuris nec
dominium transfertur nec titulus prescribendi preparatur〈.〉
Addamus c'apitulum' quia Joannes xii q'uestione' v⁵⁶〈,〉 c'apitulum' sicut ecclesiam⁵⁷ xii q'uestione' ii⁵⁸
〈,〉 cle'mentina' i de reb'us' eccle'sie' non⁵⁹ et c'apitulum' i in anti〈.〉 eo'dem' ti'tulo'/ c'apitulum' de rebus xii q'uestione' ii⁶⁰
ubi licet plures tex'tus' videre⁶¹〈.〉

62^r
Impium est ut is qui res ecclesie sue non attulerit damnum
inferat⁶² c'apitulo' episcopi de reb'us' eccle'sie' non alie'nandis'⁶³〈.〉 addatur illis quod dicitur
in auctoritate de reb'us' eccle'sie' non alie'nandis' per totum⁶⁴/ Advertendum quod clerici
non possunt statuere contra canones c'apitulo' super his⁶⁵ de maio'ritate' et
ob'edientia'.⁶⁶ ubi Pan'ormitanus'ak et Feli'nus'/ Sed iura canonica prohibent […]^al

Super contentis^am in comminacione Eligit Archidiaconus ingenium
illustriss'imi' principis ex iuribus informatu'rum' pro iudice〈.〉
Satis autem apparet quod non possum alium presentare multominus
alii dare facultatem alium ad parrochialem ville Ulstedt
presentandi/ minime extorquendi investuram/ Et
natura humana refugit quem ad impossibilia cog'ere'

Immo ut tetigi si quis hodie mecum in iudicio contenderet
et obtineret iuris patronatus adiudicatoriam Presentatus
ille et institutus non esset amovendus per dictum c'apitulum'
consultationibus de iure pa'tronatus'⁶⁷ ubi Inno'centius' et Ab'bas'⁶⁸ idem
dicunt et alia pro Archi'diaco'no facientia addunt〈.〉 nec
ego umquam legi aut didici/ legitime datum seu concessum
sine rationabili causa posse vel revocari vel diminui
nam hoc patet de ecclesiasticis beneficiis. De quibus
dicitur in rubro et nigro quod sine diminuatione etc.

Unum volebam tetigisse/ quod D'ominationes' V'estre' R'everende' iam intelligunt
intellectum qui erat per quendam ad statutum de presentationibus
erigend'um' assignatus〈.〉 Sed secundum hunc intellectum nullus ex
capitularibus ad huiusmodi statuti erectionem consensit nec potest
ita statui et pro hoc remitto ad notata per Feli'num'
in c'apitulo' cum omnes de constitutionibus et per Panor'mitanum' ibidem
et c'apitulo' quod super his de ma'ioritate' et obe'dientia' etc.

Postremo V'estris' R'everendis' P'aternitibus' insinuo/ quomodo ego concessi ac tradidi
literas presentatorias absque datis ad parrochialem in Hellingen⁶⁹
filio⁷⁰ Joannis Schwab Schosseri in Leuchtenberg⁷¹ ut ecclesiam
meam in Orlamunde melius defenderet/ ac ad parrochialem
in Czewtzsch⁷²/ D'omi'no Heinrico Rosse⁷³ ut vicarius meus vel prebend'arius'
haberet intercessorem vel proprium iudicem quoniam misertus sum
vexa'cionum' quas idem meus vicarius sepius sustinuit ac hodie
sustinet/

62^v
Et quia michi heri veridice est relatum quod possessores predictar'um'
ecclesiarum infirmantur Quapropter peto vestrum consilium/ Nam
id P'aternitates' V'estre' R'everende' possunt invenire quod princeps illustrissimus
per statutum valet ius patronatus bona fide salva conscientia
acquirere et illud ecclesiasticum ius de una ecclesia totaliter
alienari et ad alteram absque consensu eorum quorum interest
applicari〈.〉 Vel si D'ominationes' V'estre' R'everende' previderent^an pericula que possent
michi de facto per principem illustrissi'mu'm irrogari/ Egoque
metu deberem desistere〈.〉 cogitand'um' est illico/ ut illis sic
ut premittitur h'ab'entibus literas via precludatur ne consecutis
investuris/ michi innocenter imputetur aut malum
aliud inferatur/ Nam in omnibus me submitto vestre
informationi et protectioni〈.〉 Dat'um' ut supra