Nr. 196
Andreas Karlstadt an Wolfgang Capito
Wittenberg, [1521, [30. September]]

Text
Bearbeitet von Harald Bollbuck


Buchsymbol61v Domino Guolphango-
Capitoni1 theologie
syncerioris principi
amico et patrono
observando.
Carlstadta

Buchsymbol61r S'alutem.' dolet mihi doctissime patrone, varia ista valetudo, atque sic dolet,
ut posset propria.2 Deinde pretendis istis auribus quempiam auditum
vetus instrumentum negantem, eam suspitionem tantum abest, ut permit-
tam huic Academiae imputari, quod publicis et prelectionibus
et disputationibus contendimus. nihil offendib posse in novo,
quod non contineat Moses. ita de Mose, ita de prophetis
(quos omnes Christus comprobavit)3 sentimusc. Caeterum quod super rara
libertate nostra, atque tum, super improbis, animad etiam optima in sui
perniciem detorquenti〈bus〉e quereris, id facis nobiscum. Testor deum
vivum me vehementer interim angi filliusmodi hominumf proca-
citate. At immunis opinor Christi philosophia4 pronuntiabitur. Quandog
ipse5 se lapidem angularem6 protestatur, in quem impii pedes
impingant,7 utpote positum in ruinam multorum,8 id quod
impietati debemus. Quotidie hebraicum lexicon9 tuum
desydero, quod eius sum impense indigush. si velles
diutius tecum latere, meo sumptu, si patereris, transcriberemi.
Faciem tuam coram sic cupimus spectare quemadmodum inj
salutem.10 Vale et me tibi commendatum habe. Wittembergek etc. 1521.

Carolostadius tuus.l

Beilage: Wolfgang Capito an [Justus Jonas], [Halle?], 1521, [vor dem 30. September?]

Buchsymbol124r Capito ad Fratrem quendamm Contra Antinomos

S'alutem' P'lurimam' D'icit'. Semper constitui ad vos proficisci, ut ad os colloquerer de communibus studiis,
sed invitum occupationes detinent.11 Gaudebam vehementer tanquam de renas-
cente ecclesia exertis tot ingeniis vividis et acribus, adversus pestilentem
superstitionem barbariei, verum rem secus accidere video: Sunt enim Curio-
suli qui ausint omne Testamentum Vetus explodere et negare, quasi a malo seducto-
reque Daemone conditum, quod peccatum maledictum abominatioque sit et seductio
mundi.12 Sunt qui instauratamn Legem ubique velint:13 Sunt rursus qui zelum habent
immodicum, ac feruntur tanquam luculentus torrens, hi negaturi vim legis ad
Salutem conducere semel omnem legem Divinituso datam evertunt, non ani-
madvertentes, quod iusto tantum Lex non sit posita, iniustis autem adulteris,14 quos
leviter tangit salutis et gloriae compendium: Immo calumniantur furiose, quidquid legum
etiam Principes mundi posuerint. Illis quis probabit et leges requirere publicum
ordinem Civitatem Christianam, alioqui cruentis tragoediis omnia implebuntur, postquam cuique
dederis quidvis in publicum affirmandi. Dolenter refero, huiusmodi male consulti homines
accessionem faciunt obscenis sophisticis, quorum nugis apertam ordinis conturbationem
nondum apertap dataque legitur. Salubre est pellere pravos mores, pium corrigere lapsam pietatem
etq contra noxium, esse authorem contentiosi dogmatis. Finis et scopus praecepti et
item Evangelii Charitas est, ex puro corde, et conscientia bona et fide non ficta.15 Quamlibetr
praetendunt Charitatem, si insynceram, si impurum cors suos affectus, cupiditates, morbos
atros immiscet, errant seque venditant, suo obsequuntur animo,16 aut vera facere aut
in pretio esse concupiscunt, non Christum instruunt, neque bonos mores revocare conantur
et tandem circa Fidem haud dubium naufragium facient. Quorsum haec? Nimirum
ut in arce17 in primo eruditionis fastigio constitutus tamquam de specula prospicias prohibeasque
irruentes imminentes hostes, qui falsa immitatione verum Evangelii fructum perdunt, qui veram
Christianamque pacem turbant virulentis affectibus, auditorum simplicitatem inficiunt, irritant
in nos Magistratust, provocant ad execranda studia nostra, pietatem nostram, propensionem
animi nostram ad officia Relligionis. Equidem mihi probe〈,〉 ut opinor consulens intra
pelliculam me continebo,18 conscius meae parvitatis,19 in nullius aciem descensurus,20 quando nemi-
nem ducem video satis idoneum,21 quin utrique feruntur potius insano impetu, quam sapienti,
piaque moderatione. Vale. et Christi gloriam iuxta vocationem tuam tranquille quaeras.


aKarlstadts Name nicht autograph a
bkorrigiert aus ostendi c
cdas e ist über eine nicht identifizierte vorherige Fehlschreibung geschrieben a
d omnia c
e detorquentium a, b – korrigiert c
f-f illius hominis b, c
g quum b
h indigens b
i transcribe 〈 […] 〉 a – transcribem c
jfehlt a – ergänzt nach b
kfolgt 2. b; etc. c
lam unteren Rand abgeschnitten a – fehlt b
mkorrigiert aus quesdam a; sine dubio ad Carolostadium am unteren Blattrand erläutert c
ndarüber im Wort korrigiert stau a
oKorrekturen im Wortanfang a
punter der Zeile hinzugefügt vor dataque a
qvor dem Zeilenanfang hinzugefügt a
rkorrigiert aus Quamvis c
sfolgt gestrichen suum c
tim Wortanfang in Majuskel korrigiert a

1Zu Wolfgang Capito und seiner Einflussnahme in Wittenberg vgl. KGK 196.
2 Capito hatte augenscheinlich mitgeteilt, dass seine Gesundheit wechselhaft sei, allerdings nicht in dem als Beilage mitedierten Brief.
3Mittels christozentrischer Lesung werden die Apokryphen aus den alttestamentlichen Propheten ausgeschlossen.
4Ein an Erasmus von Rotterdam erinnernder Begriff, den dieser im Dedikationsbrief zur Ausgabe seines Enchiridion von 1518 entwickelt hatte: »Noli contaminare coelestem illam Christi philosophiam humanis decretis.« (ASD V-8, 72,187 f.). Vgl. LThK3 8, 247 f.
5Vgl. Mt 21,42; 44.
6Zu Christus als Eckstein der Kirche, vgl. Mt 21,42 und 1. Kor 3,11.
7Vgl. 1. Petr 2,7 f. Vg »vobis igitur honor credentibus non credentibus autem lapis quem reprobaverunt aedificantes hic factus est in caput anguli.«
8Vgl. Lk 2,34 Vg »et benedixit illis Symeon et dixit ad Mariam matrem eius ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel et in signum cui contradicetur.«
9 Capito hatte 1518 ein Hebräischlehrbuch veröffentlicht: Capito, Hebraicae institutiones (1518). Erst sieben Jahre später, 1525, erschien es in vollkommener Neubearbeitung: Capito, Hebraicae institutiones (1525).
10Dieser Wunsch Karlstadts, Capito persönlich treffen zu wollen, scheint der Datierung des Briefes um den 30. September 1521, als sich Capito in Wittenberg aufhielt, entgegenzustehen; vermutlich aber haben sich die beiden tatsächlich nicht getroffen.
11Diese Aussage steht konträr zu Capitos Reise nach Wittenberg am 30. September und 1. Oktober 1521. Er wird daher den Brief – aus eigenem Antrieb – geschrieben haben, bevor der Auftrag zu der Reise ausgesprochen wurde.
12Auf diesen oder einen ähnlichen Vorwurf bezieht sich Karlstadt im obigen Schreiben an Capito.
13Unter diejenigen, die das Gesetz überall wiedererrichtet sehen möchten, könnte Capito auch Karlstadt zählen.
14Vgl. 1. Tim 1,9 Vg »sciens hoc quia iusto lex non est posita sed iniustis et non subditis impiis et peccatoribus sceleratis et contaminatis patricidis et matricidis homicidis.«
15Vgl. 1. Tim 1,5 Vg »finis autem praecepti est caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta.«
16Vgl. Sir 5,2 Vg »non sequaris concupiscentiam cordis.«
17Auf die Wittenberger Schlosskirche als Synonym für das Allerheiligenstift bezogen, in dem Justus Jonas seit 6. Juni 1521 als Propst die hierarchisch höchste Position innehatte, vgl. Bünger/Wentz, Brandenburg, 137 f. Entsprechend ist Jonas auch Adressat dieses Briefes.
18Vgl. Erasmus, Adag. 592,1: »Intra tuam pelliculam te contine« (ASD II-2, 114,952).
19Vermutlich Bezug auf Mt 23,12 Vg »qui autem se exaltaverit humiliabitur et qui se humiliaverit exaltabitur.«
20Vgl. Liv. 31,36,4: »Postero die omnibus copiis consul in aciem descendit.«
21Zum Begriff des geeigneten Anführers (im 3. Punischen Krieg) vgl. Cic. phil. 11,17.

Downloads: XML · PDF (Druckausgabe)
image CC BY-SA licence
»